ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                        ๓. โพชฺฌงฺคกถาวณฺณนา
     [๑๗] อิทานิ สจฺจปฺปฏิเวธสิทฺธํ โพชฺฌงฺควิเสสํ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย
สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย โพชฺฌงฺคกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ สุตฺตนฺเต ๒- ตาว
โพชฺฌงฺคาติ โพธิยา, โพธิสฺส วา องฺคาติ โพชฺฌงฺคาติ. กึ วุตฺตํ โหติ:- ยา
หิ อยํ ธมฺมสามคฺคี, ยาย โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ อุปฺปชฺชมานาย ลีนุทฺธจฺจปติฏฺฐานา-
ยูหนกามสุขตฺตกิลมถานุโยคอุจฺเฉทสสฺสตาภินิเวสาทีนํ อเนเกสํ อุปทฺทวานํ
ปฏิปกฺขภูตาย สติธมฺมวิจยวีริยปีติปสฺสทฺธิสมาธิอุเปกฺขาสงฺขาตาย ธมฺมสามคฺคิยา
อริยสาวโก พุชฺฌตีติ กตฺวา โพธีติ วุจฺจติ, พุชฺฌตีติ กิเลสสนฺตานนิทฺทาย
วุฏฺฐหติ, จตฺตาริ วา อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ, นิพฺพานเมว วา สจฺฉิกโรตีติ วุตฺตํ
@เชิงอรรถ:  สี. อวิชฺชาสมุทโย สมุทยฏฺเฐนาติ   สํ.มหา. ๑๙/๑๙๗/๗๓
โหติ. ยถาห "สตฺต โพชฺฌงฺเค ภาเวตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ"ติ. ๑-
ตสฺสา ๒- ธมฺมสามคฺคีสงฺขาตาย โพธิยา องฺคาติ โพชฺฌงฺคา ฌานงฺคมคฺคงฺคาทโย
วิย. โยเปส ยถาวุตฺตปฺปการาย เอตาย ธมฺมสามคฺคิยา พุชฺฌตีติ กตฺวา อริยสาวโก
โพธีติ วุจฺจติ, ตสฺส โพธิสฺส องฺคาติปิ โพชฺฌงฺคา เสนงฺครถงฺคาทโย วิย. เตนาหุ
อฏฺฐกถาจริยา "พุชฺฌนกสฺส ปุคฺคลสฺส องฺคาติ โพชฺฌงฺคา"ติ. สติสมฺโพชฺฌงฺคาทีนํ
อตฺโถ อภิญฺเญยฺยนิทฺเทเส วุตฺโต.
     โพชฺฌงฺคตฺถนิทฺเทเส โพธาย สํวตฺตนฺตีติ พุชฺฌนตฺถาย สํวตฺตนฺติ. กสฺส
พุชฺฌนตฺถาย? มคฺคผเลหิ นิพฺพานสฺส ปจฺจเวกฺขณาย กตกิจฺจสฺส พุชฺฌนตฺถาย,
มคฺเคน วา กิเลสนิทฺทาโต ปพุชฺฌนตฺถาย ผเลน ปพุทฺธภาวตฺถายาปีติ วุตฺตํ โหติ.
พลววิปสฺสนายปิ โพชฺฌงฺคา โพธาย สํวตฺตนฺติ. ตสฺมา อยํ วิปสฺสนามคฺคผล-
โพชฺฌงฺคานํ สาธารณตฺโถ. ตีสุปิ หิ ฐาเนสุ โพธาย นิพฺพานปฏิเวธาย สํวตฺตนฺติ.
เอเตน โพธิยา องฺคาติ โพชฺฌงฺคาติ วุตฺตํ โหติ. พุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคาติอาทีหิ
ปญฺจหิ จตุกฺเกหิ วุตฺตานํ โพชฺฌงฺคานํ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ อภิญฺเญยฺยนิทฺเทเส
วุตฺตํ. อปิจ พุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ สกิจฺจกรเณ สมตฺถภาวทสฺสนตฺถํ
กตฺตุนิทฺเทโส. พุชฺฌนฏฺเฐนาติ สกิจฺจกรณสมตฺถตฺเตปิ สติ กตฺตุโน อภาวทสฺสนตฺถํ
ภาวนิทฺเทโส. โพเธนฺตีติ โพชฺฌงฺคภาวนาย พุชฺฌนฺตานํ โยคีนํ ปโยชกตฺตา
โพชฺฌงฺคานํ เหตุกตฺตุนิทฺเทโส. โพธนฏฺเฐนาติ ปฐมํ วุตฺตนเยเนว ปโยชกเหตุกตฺตุนา
ภาวนิทฺเทโส. เอเตหิ โพธิยา องฺคา โพชฺฌงฺคาติ วุตฺตํ โหติ. โพธิปกฺขิยฏฺเฐนาติ
พุชฺฌนฏฺเฐน โพธีติ ๓- ลทฺธนามสฺส โยคิสฺส ปกฺเข ภวตฺตา. อยเมเตสํ
โยคิโน อุปการตฺตนิทฺเทโส. เอเตหิ โพธิสฺส องฺคาติ โพชฺฌงฺคาติ วุตฺตํ
โหติ. พุทฺธิลภนฏฺเฐนาติอาทิเก ฉกฺเก พุทฺธิลภนฏฺเฐนาติ โยคาวจเรน พุทฺธิยา
ปาปุณนฏฺเฐน. โรปนฏฺเฐนาติ สตฺตานํ ปติฏฺฐาปนฏฺเฐน. ปาปนฏฺเฐนาติ
@เชิงอรรถ:  ที.ปา. ๑๑/๑๔๓/๘๖, สํ.มหา. ๑๙/๓๗๘/๑๔๐   อิ. ตสฺมา   อิ. โพโธติ
ปติฏฺฐาปิตาย นิฏฺฐาปนฏฺเฐน. อิเม วิปสฺสนาโพชฺฌงฺคา ปติอภิสํอิติ ตีหิ
อุปสคฺเคหิ วิเสสิตา มคฺคผลโพชฺฌงฺคาติ วทนฺติ. สพฺเพสมฺปิ ธมฺมโวหาเรน
นิทฺทิฏฺฐานํ โพชฺฌงฺคานํ โพธิยา องฺคาติ โพชฺฌงฺคาติ วุตฺตํ โหตีติ เวทิตพฺพํ.
                        -----------------
                         มูลมูลกาทิทสกวณฺณนา
     [๑๘] มูลฏฺเฐนาติอาทิเก มูลมูลเก ทสเก มูลฏฺเฐนาติ วิปสฺสนาทีสุ ปุริมา
ปุริมา โพชฺฌงฺคา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ โพชฺฌงฺคานญฺจ สหชาตธมฺมานญฺจ
อญฺญมญฺญญฺจ มูลฏฺเฐน.
     มูลจริยฏฺเฐนาติ มูลํ หุตฺวา จริยา ปวตฺติ มูลจริยา. เตน มูลจริยฏฺเฐน,
มูลํ หุตฺวา ปวตฺตนฏฺเฐนาติ อตฺโถ. มูลปริคฺคหฏฺเฐนาติ เต เอว โพชฺฌงฺคา
อาทิโต ปภุติ อุปฺปาทนตฺถาย ปริคยฺหมานตฺตา ปริคฺคหา, มูลานิเยว ปริคฺคหา
มูลปริคฺคหา. เตน มูลปริคฺคหฏฺเฐน. เต เอว อญฺญมญฺญํ ปริวารวเสน
ปริวารฏฺเฐน. ภาวนาปาริปูริวเสน ปริปูรณฏฺเฐน. นิฏฺฐํ ปาปุณนวเสน
ปริปากฏฺเฐน. เต เอว มูลานิ จ ฉพฺพิธา ปเภทภินฺนตฺตา ปฏิสมฺภิทา จาติ
มูลปฏิสมฺภิทา. เตน มูลปฏิสมฺภิทฏฺเฐน. มูลปฏิสมฺภิทาปาปนฏฺเฐนาติ
โพชฺฌงฺคภาวนานุยุตฺตสฺส โยคิโน ตํ มูลปฏิสมฺภิทํ ปาปนฏฺเฐน.
     ตสฺเสว โยคิโน ตสฺสา มูลปฏิสมฺภิทาย วสีภาวฏฺเฐน. เสเสสุปิ อีทิเสสุ
ปุคฺคลโวหาเรสุ โพธิสฺส องฺคาติ โพชฺฌงฺคาติ วุตฺตํ โหตีติ เวทิตพฺพํ.
     มูลปฏิสมฺภิทาย วสีภาวปฺปตฺตานมฺปีติ อีทิเสสุปิ นิฏฺฐาวจเนสุ
ผลโพชฺฌงฺคาติ เวทิตพฺพํ. วสีภาวํ ปตฺตานนฺติปิ ปาโฐ.
                         มูลมูลกทสกํ นิฏฺฐิตํ.
     เสเสสุปิ เหตุมูลกาทีสุ นวสุ ทสเกสุ อิมินาว นเยน สาธารณวจนานํ
อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อสาธารเณสุ ปน ยถาวุตฺตา เอว โพชฺฌงฺคา ยถาวุตฺตานํ
ธมฺมานํ ชนกตฺตา เหตู นาม โหนฺติ. อุปตฺถมฺภกตฺตา ปจฺจยา นาม. เต เอว
ตทงฺคสมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธิวิสุทฺธิภูตตฺตา วิสุทฺธิ นาม. วชฺชวิรหิตตฺตา อนวชฺชา
นาม. "สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา เนกฺขมฺมนฺ"ติ วจนโต เนกฺขมฺมํ นาม. กิเลเสหิ
วิมุตฺตตฺตา ตทงฺควิมุตฺติอาทิวเสน วิมุตฺติ นาม. มคฺคผลโพชฺฌงฺคา วิสยีภูเตหิ
อาสเวหิ วิรหิตตฺตา อนาสวา. ติวิธาปิ โพชฺฌงฺคา กิเลเสหิ สุญฺญตฺตา
ตทงฺควิเวกาทิวเสน วิเวกา. วิปสฺสนามคฺคโพชฺฌงฺคา ปริจฺจาคโวสฺสคฺคตฺตา
ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺคตฺตา จ โวสฺสคฺคา. ผลโพชฺฌงฺคา ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺคตฺตา โวสฺสคฺคา.
     [๑๙] มูลฏฺฐํ พุชฺฌนฺตีติอาทโย เอเกกปทวเสน นิทฺทิฏฺฐา นว ทสกา
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. วสีภาวปฺปตฺตานนฺติ ปทํ ปน วตฺตมานวจนาภาเวน น
โยชิตํ. ปริคฺคหฏฺฐาทโย อภิญฺเญยฺยนิทฺเทเส วุตฺตตฺถา.
     [๒๐] ปุน เถโร อตฺตนา เทสิตํ สุตฺตนฺตํ อุทฺทิสิตฺวา ตสฺส นิทฺเทสวเสน
โพชฺฌงฺควิธึ ทสฺเสตุกาโม เอกํ สมยนฺติอาทิกํ นิทานํ วตฺวา สุตฺตนฺตํ ตาว
อุทฺทิสิ. อตฺตนา เทสิตสุตฺตตฺตา เอว เจตฺถ เอวํ เม สุตนฺติ น วุตฺตํ. อายสฺมา
สาริปุตฺโตติ ปเนตฺถ เทสกพฺยตฺติภาวตฺถํ อตฺตานํ ปรํ วิย กตฺวา วุตฺตํ. อีทิสํ
หิ วจนํ โลเก คนฺเถสุ พหุํ ปยุชฺชนฺติ. ๑- ปุพฺพณฺหสมยนฺติ สกลํ ปุพฺพณฺหสมยํ.
อจฺจนฺตสํโยคตฺเถ อุปโยควจนํ. เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. สติสมฺโพชฺฌงฺโค อิติ เจ
เม อาวุโส ๒- โหตีติ สติสมฺโพชฺฌงฺโคติ เอวญฺเจ ๓- มยฺหํ โหติ. อปฺปมาโณติ
เม โหตีติ อปฺปมาโณติ เอวํ เม โหติ. สุสมารทฺโธติ เม โหตีติ สุฏฺฐุ
ปริปุณฺโณติ เอวํ เม โหติ. ติฏฺฐนฺตนฺติ นิพฺพานารมฺมเณ ปวตฺติวเสน
ติฏฺฐนฺตํ. จวตีติ นิพฺพานารมฺมณโต อปคจฺฉติ. เสสโพชฺฌงฺเคสุปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ:  สี. พหุ ยุชฺชนฺติ   ฉ.ม. "อาวุโส"ติ ปาโฐ น ทิสฺสติ   สี.อิ. เอวญฺจ
     ราชมหามตฺตสฺสาติ รญฺโญ มหาอมจฺจสฺส, มหติยา วา โภคมตฺตาย
โภคปฺปมาเณน สมนฺนาคตสฺส. นานารตฺตานนฺติ นานารงฺครตฺตานํ, ปูรณตฺเถ สามิวจนํ,
นานารตฺเตหีติ อตฺโถ. ทุสฺสกรณฺฑโกติ ทุสฺสเปฬา. ทุสฺสยุคนฺติ วตฺถยุคลํ.
     ปารุปิตุนฺติ อจฺฉาเทตุํ. อิมสฺมึ สุตฺตนฺเต เถรสฺส ผลโพชฺฌงฺคา กถิตา. ยทา
หิ เถโร สติสมฺโพชฺฌงฺคํ สีสํ กตฺวา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, ตทา อิตเร ตทนฺวยา
โหนฺติ. ยทา ธมฺมวิจยาทีสุ อญฺญตรํ, ตทา เสสาปิ ตทนฺวยา โหนฺตีติ เอวํ
ผลสมาปตฺติยา อตฺตโน จิณฺณวสีภาวํ ทสฺเสนฺโต เถโร อิมํ สุตฺตนฺตํ กเถสีติ.
                      --------------------
                         สุตฺตนฺตนิทฺเทสวณฺณนา
     [๒๑] กถํ สติสมฺโพชฺฌงฺโค อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌงฺโคติ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ
สีสํ กตฺวา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชนฺตสฺส อญฺเญสุ โพชฺฌงฺเคสุ วิชฺชมาเนสุ เอวํ
อยํ สติสมฺโพชฺฌงฺโค โหตีติ อิติ เจ ปวตฺตสฺส กถํ โส สติสมฺโพชฺฌงฺโค โหตีติ
อตฺโถ. ยาวตา นิโรธูปฏฺฐาตีติ ยตฺตเกน กาเลน นิโรโธ อุปฏฺฐาติ, ยตฺตเก กาเล
อารมฺมณโต นิพฺพานํ อุปฏฺฐาตีติ อตฺโถ. ยาวตา อจฺจีติ ยตฺตเกน ปริมาเณน
ชาลา. กถํ อปฺปมาโณ อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌงฺโคติ น อปฺปมาเณปิ
สติสมฺโพชฺฌงฺเค วิชฺชมาเน เอวํ อยํ อปฺปมาโณ โหตีติ อิติ เจ ปวตฺตสฺส โส
อปฺปมาโณ สติสมฺโพชฺฌงฺโค กถํ โหตีติ อตฺโถ. ปมาณพทฺธาติ กิเลสา จ
ปริยุฏฺฐานา จ โปโนพฺภวิกสงฺขารา จ ปมาณพทฺธา นาม โหนฺติ. "ราโค
ปมาณกรโณ, โทโส ปมาณกรโณ, โมโหฺ ปมาณกรโณ"ติ ๑- วจนโต ราคาทโย
ยสฺส อุปฺปชฺชนฺติ, "อยํ เอตฺตโก"ติ ตสฺส ปมาณกรณโต ปมาณํ นาม. ตสฺมึ
@เชิงอรรถ:  ม.มู. ๑๒/๔๕๙/๔๐๘
ปมาเณ พทฺธา ปฏิพทฺธา อายตฺตาติ กิเลสาทโย ปมาณพทฺธา นาม
โหนฺติ. กิเลสาติ อนุสยภูตา, ปริยุฏฺฐานาติ สมุทาจารปฺปตฺตกิเลสา. สงฺขารา
โปโนพฺภวิกาติ ปุนปฺปุนํ ภวกรณํ ปุนพฺภโว, ปุนพฺภโว สีลเมเตสนฺติ โปนพฺภวิกา,
โปนพฺภวิกา เอว โปโนพฺภวิกา. กุสลากุสลกมฺมสงฺขาตา สงฺขารา. อปฺปมาโณติ
วุตฺตปฺปการสฺส ปมาณสฺส อภาเวน อปฺปมาโณ. มคฺคผลานมฺปิ อปฺปมาณตฺตา
ตโต วิเสสนตฺถํ ๑-. อจลฏฺเฐน อสงฺขตฏฺเฐนาติ วุตฺตํ. ภงฺคาภาวโต อจโล,
ปจฺจยาภาวโต อสงฺขโต. โย หิ อจโล อสงฺขโต จ, โส อติวิย ปมาณวิรหิโต
โหติ.
     กถํ สุสมารทฺโธ อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌงฺโคติ อนนฺตรํ วุตฺตนเยน
โยเชตพฺพํ. วิสมาติ สยญฺจ วิสมตฺตา, วิสมสฺส จ ภาวสฺส เหตุตฺตา วิสมา.
สมธมฺโมติ สนฺตฏฺเฐน ปณีตฏฺเฐน สโม ธมฺโม. ปมาณาภาวโต สนฺโต. "ยาวตา
ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา, วิราโค เตสํ ธมฺมานํ อคฺคมกฺขายตี"ติ ๒-
วจนโต สพฺพธมฺมุตฺตมฏฺเฐน ปณีโต. ตสฺมึ สมธมฺโมติ ๓- วุตฺเต สุสเม อารทฺโธ
สุสมารทฺโธ. อาวชฺชิตตฺตาติ ผลสมาปตฺติยา ปวตฺตกาลํ สนฺธาย วุตฺตํ.
อนุปฺปาทาทิสงฺขาเต นิพฺพาเน มโนทฺวาราวชฺชนสฺส อุปฺปนฺนตฺตาติ วุตฺตํ โหติ.
ติฏฺฐตีติ ปวตฺตติ. อุปฺปาทาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถานิ. เสสโพชฺฌงฺคมูลเกสุปิ
วาเรสุ เอเสว นโย.
                      โพชฺฌงฺคกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------
@เชิงอรรถ:  อิ. วิเสสทสฺสนตฺถํ   องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙, ขุ.อิติ. ๒๕/๙๐/๓๐๘  อิ.
@สมธมฺเมสุ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๒๓๖-๒๔๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=5334&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=5334&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=557              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=8154              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=9297              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=9297              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]