ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                          ๖. ปฏิสมฺภิทากถา
                     ๑. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนวารวณฺณนา
     [๓๐] อิทานิ วิราคสงฺขาตมคฺควเสน สิทฺธํ ปฏิสมฺภิทาปเภทํ ทสฺเสนฺเตน
กถิตาย ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย ๑- ปฏิสมฺภิทากถาย
อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. สุตฺตนฺเต ตาว พาราณสิยนฺติ พาราณสา นาม นที, พาราณสาย
อวิทูเร ภวา นครี พาราณสี. ตสฺสํ พาราณสิยํ. อิสิปตเน มิคทาเยติ อิสีนํ
ปตนุปฺปตนวเสน เอวํลทฺธนาเม มิคานํ อภยทานทินฺนฏฺฐานตฺตา มิคทายสงฺขาเต
อาราเม. ตตฺถ หิ อุปฺปนฺนุปฺปนฺนา สพฺพญฺญุอิสโย ๒- ปตนฺติ. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนตฺถํ
นิสีทนฺตีติ อตฺโถ. นนฺทมูลกปพฺภารโต สตฺตาหจฺจเยน นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐิตา
อโนตตฺตทเห กตมุขโธวนกิจฺจา อากาเสน อาคนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธอิสโยเปตฺถ
สโมสรณวเสน ปตนฺติ, อุโปสถตฺถญฺจ อนุโปสถตฺถญฺจ สุขํ สนฺนิปตนฺติ, คนฺธมาทนํ
ปฏิคจฺฉนฺตา จ ตโต จ ๓- อุปฺปตนฺตีติปิ อิมินา อิสีนํ ปตนุปฺปตนวเสน ตํ
"อิสิปตนนฺ"ติ วุจฺจติ. "อิสิปทนนฺ"ติปิ ปาโฐ. ปญฺจวคฺคิเยติ:-
            "โกณฺฑญฺโญ ภทฺทิโย วปฺโป  มหานาโม จ อสฺสชิ
            เอเต ปญฺจ มหาเถรา     ปญฺจวคฺคาติ วุจฺจเร"ติ
เอวํ วุตฺตานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขูนํ วคฺโค ปญฺจวคฺโค, ตสฺมึ ปญฺจวคฺเค ภวา
ตํปริยาปนฺนตฺตาติ ปญฺจวคฺคิยา. เต ปญฺจวคฺคิเย. ภิกฺขู อามนฺเตสีติ
ทีปงฺกรทสพลปาทมูเล กตาภินีหารโต ปฏฺฐาย ปารมิโย ปูเรนฺโต อนุปุพฺเพน ปจฺฉิมภวํ
ปตฺวา ปจฺฉิมภเว จ กตาภินิกฺขมโน อนุปุพฺเพน โพธิมณฺฑํ ปตฺวา ตตฺถ
อปราชิตปลฺลงฺเก นิสินฺโน มารพลํ ภินฺทิตฺวา ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสริตฺวา
มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยามาวสาเน ทสสหสฺสิโลกธาตุํ อุนฺนาเทนฺโต
@เชิงอรรถ:  วิ.มหา. ๔/๑๓/๑๓, สํ.มหา. ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๗
@ อิ. อุปฺปนฺนา สพฺพญู อิสโย   ตโตว (สํ-อ. ๓/๓๘๗)
สมฺปกมฺเปนฺโต สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา สตฺต สตฺตาหานิ โพธิมณฺเฑ วีตินาเมตฺวา
มหาพฺรหฺมุนา อายาจิตธมฺมเทสโน พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกตฺวา โลกานุคฺคเหน
พาราณสึ คนฺตฺวา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู สญฺญาเปตฺวา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตุกาโม
อามนฺเตสิ.
     เทฺวเม ภิกฺขเว อนฺตาติ เทฺวเม ภิกฺขเว โกฏฺฐาสา. อิมสฺส ปน วจนสฺส
สมุทาหาเรน สมุทาหารนิคฺโฆโส เหฏฺฐา อวีจึ อุปริ ภวคฺคํ ปตฺวา ทสสหสฺสึ
โลกธาตุํ ปตฺถริตฺวา อฏฺฐาสิ, ตสฺมึเยว สมเย อฏฺฐารสโกฏิสงฺขา พฺรหฺมาโน
สมาคจฺฉึสุ. ปจฺฉิมทิสาย สูริโย อตฺถงฺคเมติ, ปุรตฺถิมาย ทิสาย
อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตน ยุตฺโต ปุณฺณจนฺโท อุคฺคจฺฉติ, ตสฺมึ สมเย ภควา
ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตํ อารภนฺโต "เทฺวเม ภิกฺขเว อนฺตา"ติอาทิมาห.
     ตตฺถ ปพฺพชิเตนาติ คิหิสํโยชนวตฺถุกามํ เฉตฺวา ปพฺพชิเตน. น เสวิตพฺพาติ
น วลญฺเชตพฺพา. ปพฺพชิตานํเยว วิเสสโต ปฏิปตฺติยา ภาชนภูตตฺตา "ปพฺพชิเตน
น เสวิตพฺพา"ติ วุตฺตํ. โย จายํ กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยโคติ โย จ อยํ
วตฺถุกาเมสุ กิเลสกามสุขสฺส, กิเลสกามสุขนิสฺสยสฺส วา อนุโยโค. หีโนติ ลามโก.
คมฺโมติ คามวาสีนํ สนฺตโก. โปถุชฺชนิโกติ ปุถุชฺชเนน อนฺธพาลชเนน
อาจิณฺโณ. อนริโยติ น อริโย. อถ วา น วิสุทฺธานํ อุตฺตมานํ อริยานํ สนฺตโก.
อนตฺถสญฺหิโตติ น อตฺถสํหิโต, สุขาวหการณํ อนิสฺสิโตติ อตฺโถ.
อตฺตกิลมถานุโยโคติ อตฺตโน กิลมถสฺส อนุโยโค, อตฺตโน ทุกฺขกรณนฺติ อตฺโถ.
ทุกฺโขติ กณฺฏกาปสฺสยเสยฺยาทีหิ อตฺตมารเณหิ ทุกฺขาวโห. เตหิ ๑- ตปสฺสีหิ
"อุตฺตมํ ตโป"ติ คหิตตฺตา เตสํ จิตฺตานุรกฺขนตฺถํ อิธ "หีโน"ติ น วุตฺตํ,
ปพฺพชิตานํ ธมฺมตฺตา "คมฺโม"ติ จ, คิหีหิ อสาธารณตฺตา
"โปถุชฺชนิโก"ติ จ น วุตฺตํ. ตตฺถ ปน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
เกหิจิ ปพฺพชิตปฏิญฺเญหิ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาเทหิ "ยโต โข โภ อยํ อตฺตา ปญฺจหิ
กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคิภูโต ปริจาเรติ, เอตฺตาวตา โข โภ อยํ อตฺตา
ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ ปตฺโต โหตี"ติ ๑- คหิตตฺตา เตสํ จิตฺตานุรกฺขนตฺถญฺจ
ปจฺจุปฺปนฺเน สุขตฺตา จ ตสฺส ธมฺมสมาทานสฺส "ทุกฺโข"ติ น วุตฺตํ.
กามสุขลฺลิกานุโยโค ปจฺจุปฺปนฺเน ตณฺหาทิฏฺฐิสงฺกิลิฏฺฐสุขตฺตา อายติญฺจ
ทุกฺขวิปากตฺตา ตทนุยุตฺตานํ ตณฺหาทิฏฺฐิพนฺธนพทฺธตฺตา จ น เสวิตพฺโพ,
อตฺตกิลมถานุโยโค ปจฺจุปฺปนฺเน ทิฏฺฐิสงฺกิลิฏฺฐทุกฺขตฺตา อายติญฺจ
ทุกฺขวิปากตฺตา ตทนุยุตฺตานํ ทิฏฺฐิพนฺธนพทฺธตฺตา จ น เสวิตพฺโพ, เอเต เตติ ๒- เต
เอเต. อนุปคมฺมาติ น อุปคนฺตฺวา. มชฺฌิมาติ สงฺกิลิฏฺฐสุขทุกฺขานํ อภาวา
มชฺเฌ ภวาติ มชฺฌิมา. สา เอว นิพฺพานํ ปฏิปชฺชนฺติ เอตายาติ ปฏิปทา.
อภิสมฺพุทฺธาติ ปฏิวิทฺธา. จกฺขุกรณีติอาทีสุ ปญฺญาจกฺขุํ กโรตีติ จกฺขุกรณี.
ญาณกรณีติ ตสฺเสว เววจนํ. อุปสมายาติ กิเลสูปสมาย.
อภิญฺญายาติ จตุนฺนํ สจฺจานํ อภิชานนตฺถาย. สมฺโพธายาติ
เตสํเยว สมฺพุชฺฌนตฺถาย. นิพฺพานายาติ นิพฺพานสจฺฉิกิริยตฺถาย. อถ วา
ทสฺสนมคฺคญาณํ กโรตีติ จกฺขุกรณี. ภาวนามคฺคญาณํ กโรตีติ ญาณกรณี. สพฺพกิเลสานํ
อุปสมาย. สพฺพธมฺมานํ อภิญฺญาย. อรหตฺผลสมฺโพธาย. กิเลสานญฺจ ขนฺธานญฺจ
นิพฺพานาย. สจฺจกถา อภิญฺเญยฺยนิทฺเทเส วุตฺตา.
     เอวํ ภควา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา อตฺตนิ กตพหุมานานํ
เตสํ อตฺตโน ปฏิเวธกฺกมํ สุตฺวา ปฏิปตฺติยา พหุมานาโรปเนน
ปฏิปตฺติยํ ฐตฺวา สจฺจปฺปฏิเวธํ ปสฺสนฺโต อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ
เม ภิกฺขเวติอาทินา อตฺตโน ปฏิเวธกฺกมํ ทสฺเสสิ. ตตฺถ อนนุสฺสุเตสูติ
น อนุสฺสุเตสุ, ปรํ อนุคนฺตฺวา อสฺสุเตสูติ อตฺโถ. จกฺขูติอาทีนํ อตฺโถ
ปรโต อาวิ ภวิสฺสติ. อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, อิทํ ทุกฺขสมุทยํ, อิทํ
ทุกฺขนิโรธํ, อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺติ จตุนฺนํ สจฺจานํ
@เชิงอรรถ:  ที.สี. ๙/๙๔/๓๖   ฉ.ม. เอเต โขติ
ทสฺสนปฏิเวโธ เสขภูมิยํ. ปริญฺเญยฺยํ. ปหาตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ ภาเวตพฺพนฺติ
จตุนฺนํ สจฺจานํ ภาวนาปฏิเวโธ เสขภูมิยํเยว. ปริญฺญาตํ ปหีนํ สจฺฉิกตํ ภาวิตนฺติ
จตุนฺนํ สจฺจานํ ปจฺจเวกฺขณา อเสขภูมิยํ.
     ติปริวฏฺฏนฺติ สจฺจญาณกิจฺจญาณกตญาณสงฺขาตานํ ติณฺณํ ปริวฏฺฏานํ วเสน
ตโย ปริวฏฺฏา อสฺสาติ ติปริวฏฺฏํ. เอตฺถ หิ "อิทํ ทุกฺขํ, อิทํ ทุกฺขสมุทยํ,
อิทํ ทุกฺขนิโรธํ, อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺ"ติ เอวํ จตูสุ
สจฺเจสุ ยถาภูตญาณํ สจฺจญาณํ นาม. เตสุเยว "ปริญฺเญยฺยํ ปหาตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ
ภาเวตพฺพนฺ"ติ เอวํ กตฺตพฺพกิจฺจชานนญาณํ กิจฺจญาณํ นาม. "ปริญฺญาตํ
ปหีนํ สจฺฉิกตํ ภาวิตนฺ"ติ เอวํ ตสฺส กิจฺจสฺส กตภาวชานนญาณํ กตญาณํ
นาม. ทฺวาทสาการนฺติ เตสํเยว เอเกกสฺมึ สจฺเจ ติณฺณํ ติณฺณํ อาการานํ วเสน
ทฺวาทส อาการา อสฺสาติ ทฺวาทสาการํ. ญาณทสฺสนนฺติ เอเตสํ ติปริวฏฺฏานํ
ทฺวาทสนฺนํ อาการานํ วเสน อุปฺปนฺนํ ญาณสงฺขาตํ ทสฺสนํ. อตฺตมนาติ สกมนา.
สตฺตานํ หิ สุขกามตฺตา ทุกฺขปฏิกูลตฺตา ปีติโสมนสฺสยุตฺตมโน สกมโน นาม,
ปีติโสมนสฺเสหิ อตฺตมนา คหิตมนา พฺยาปิตมนาติ วา อตฺโถ. อภินนฺทุนฺติ อภิมุขา
หุตฺวา นนฺทึสุ. เวยฺยากรเณติ สุตฺตนฺเต. นิคฺคาถโก หิ สุตฺตนฺโต เกวลํ อตฺถสฺส
พฺยากรณโต เวยฺยากรณํ นาม. ภญฺญมาเนติ กถิยมาเน. วตฺตมานสมีเป
วตฺตมานวจนํ กตํ, ภณิเตติ อตฺโถ. วิรชนฺติ วิคตราคาทิรชํ. วีตมลนฺติ
วิคตราคาทิมลํ. ราคาทโย หิ อชฺโฌตฺถรณฏฺเฐน รโช นาม, ทุสฺสนฏฺเฐน มลํ นาม.
ธมฺมจกฺขุนฺติ กตฺถจิ ปฐมมคฺคญาณํ, กตฺถจิ อาทีนิ ตีณิ มคฺคญาณานิ,
กตฺถจิ จตุตฺถมคฺคญาณมฺปิ. อิธ ปน ปฐมมคฺคญาณเมว. ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ,
สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ วิปสฺสนาวเสน เอวํ ปวตฺตสฺส ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทีติ อตฺโถ.
     ธมฺมจกฺเกติ ปฏิเวธญาเณ จ เทสนาญาเณ จ. โพธิปลฺลงฺเก นิสินฺนสฺส
หิ ภควโต จตูสุ สจฺเจสุ ทฺวาทสาการํ ปฏิเวธญาณมฺปิ อิสิปตเน นิสินฺนสฺส
ทฺวาทสาการเมว สจฺจเทสนาย ปวตฺตํ เทสนาญาณมฺปิ ธมฺมจกฺกํ นาม. อุภยมฺปิ
เหตํ ทสพลสฺส ปวตฺตญาณเมว. ตํ อิมาย เทสนาย ปกาเสนฺเตน ภควตา
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ นาม. ตํ ปเนตํ ธมฺมจกฺกํ ยาว อญฺญาตโกณฺฑญฺญตฺเถโร อฏฺฐารสหิ
พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล น ปติฏฺฐาติ, ตาว ภควา ปวตฺเตติ นาม,
ปติฏฺฐิเต ปน ปวตฺติตํ นาม. ตํ สนฺธาย "ปวตฺติเต จ ภควตา ธมฺมจกฺเก"ติ
วุตฺตํ.
     ภุมฺมา เทวาติ ภุมฺมฏฺฐกา เทวา. สทฺทมนุสฺสาเวสุนฺติ เอกปฺปปหาเรเนว
สาธุการํ ทตฺวา เอตํ ภควตาติอาทีนิ วทนฺตา สทฺทํ อนุสาวยึสุ. อปฺปฏิวตฺติยนฺติ
"นยิทํ ตถา"ติ ปฏิโลมํ วตฺเตตุํ อสกฺกุเณยฺยํ. สนฺนิปติตา เจตฺถ เทวพฺรหฺมาโน
เทสนาปริโยสาเน เอกปฺปหาเรเนว สาธุการํ อทํสุ, สนฺนิปาตํ อนาคตา
ปน ภุมฺมเทวาทโย เตสํ เตสํ สทฺทํ สุตฺวา สาธุการมทํสูติ เวทิตพฺพํ. เตสุ
ปน ปพฺพตรุกฺขาทีสุ นิพฺพตฺตา ภุมฺมเทวา. ๑- เต จาตุมหาราชิกปริยาปนฺนา
โหนฺตาปิ อิธ วิสุํ กตฺวา วุตฺตา. จาตุมหาราชิกาติ จ
ธตรฏฺฐวิรูฬฺหกวิรูปกฺขกุเวรสงฺขาตา จตุมหาราชา เทวตา เอเตสนฺติ
จาตุมหาราชิกา. เต สิเนรุเวมชฺเฌ โหนฺติ. เตสุ ปพฺพตฏฺฐกาปิ อตฺถิ
อากาสฏฺฐกาปิ. เตสํ ปรมฺปรา จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺตา. ขิฑฺฑาปโทสิกา
มโนปโทสิกา สีตวลาหกา อุณฺหวลาหกา จนฺทิมา เทวปุตฺโต สูริโย
เทวปุตฺโตติ เอเต สพฺเพปิ จาตุมหาราชิกเทวโลกฏฺฐา เอว. เตตฺตึส ชนา ตตฺถ
อุปฺปนฺนาติ ตาวตึสา. อปิจ "ตาวตึสา"ติ เตสํ เทวานํ นามเมวาติปิ วุตฺตํ. เตปิ
อตฺถิ ปพฺพตฺตฏฺฐกา อตฺถิ อากาสฏฺฐกา. เตสํ ปรมฺปรา จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺตา,
ตถา ยามาทีนํ. เอกเทวโลเกปิ หิ เทวานํ ปรมฺปรา จกฺกวาฬปพฺพตํ อปฺปตฺตา
นาม นตฺถิ. ทิพฺพํ สุขํ ยาตา ปยาตา สมฺปตฺตาติ ยามา. ตุฏฺฐา ปหฏฺฐาติ
ตุสิตา. ปกติปฏิยตฺตารมฺมณโต อติเรเกน รมิตุกามกาเล ยถารุจิเต โภเค นิมฺมินิตฺวา
@เชิงอรรถ:  อิ. นิพฺพตฺตภุมฺมเทวา
นิมฺมินิตฺวา รมนฺตีติ นิมฺมานรตี. จิตฺตจารํ ญตฺวา ปรนิมฺมิเตสุ โภเคสุ วสํ
วตฺเตนฺตีติ ปรนิมฺมิตวสวตฺตี. พฺรหฺมกาเย พฺรหฺมฆฏาย นิยุตฺตาติ พฺรหฺมกายิกา.
สพฺเพปิ ปญฺจโวการพฺรหฺมาโน คหิตา.
     เตน ขเณนาติ วจนํ วิเสเสตฺวา เตน มุหุตฺเตนาติ วุตฺตํ. มุหุตฺตสงฺขาเตน
ขเณน, น ปรมตฺถขเณนาติ วุตฺตํ โหติ. ยาว พฺรหฺมโลกาติ พฺรหฺมโลกํ อนฺโตกตฺวา.
สทฺโทติ สาธุการสทฺโท. ทสสหสฺสีติ ทสสหสฺสจกฺกวาฬวตี. สงฺกมฺปีติ อุทฺธํ
อุคฺคจฺฉนฺตี สุฏฺฐุ กมฺปิ. สมฺปกมฺปีติ อุทฺธํ อุคฺคจฺฉนฺตี อโธ โอกฺกมนฺตี
สุฏฺฐุ ปกมฺปิ. สมฺปเวธีติ จตุทิสา อาคจฺฉนฺตี สุฏฺฐุ ปเวธิ. สมฺพุทฺธภาวาย
มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมนฺเต จ โพธิสตฺเต ตโต นิกฺขมนฺเต จ มหาปฐวี ปุญฺญเตเชน
อกมฺปิตฺถ, อภิสมฺโพธิยํ ปฏิเวธญาณเตเชน. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน เทสนาญาณเตเชน
สาธุการํ ทาตุกามา วิย ปฐวี เทวตานุภาเวน อกมฺปิตฺถ, อายุสงฺขาโรสฺสชฺชเน
มหาปรินิพฺพาเน จ การุญฺเญน จิตฺตสงฺโขภํ อสหมานา วิย ปฐวี เทวตานุภาเวน
อกมฺปิตฺถ. อปฺปมาโณติ วุทฺธปฺปมาโณ. โอฬาโรติ เอตฺถ "อุฬารานิ อุฬารานิ
ขาทนียานิ ขาทนฺตี"ติอาทีสุ ๑- มธุรํ อุฬารนฺติ วุตฺตํ. "อุฬาราย วตฺถโภคาย
จิตฺตํ นมตี"ติอาทีสุ ๒- ปณีตํ อุฬารนฺติ วุตฺตํ. "อุฬาราย ขลุ ภวํ วจฺฉายโน สมณํ
โคตมํ ปสํสาย ปสํสตี"ติอาทีสุ เสฏฺฐํ อุฬารนฺติ วุตฺตํ. อิธ ปน "วิปุโล
อุฬาโร"ติ วุตฺโต. โอภาโสติ เทสนาญาณานุภาเวน จ เทวตานุภาเวน จ
ชาตโอภาโส. โลเกติ จกฺกวาฬสฺส ทสสหสฺสสิยํเยว. อติกฺกมฺเมว เทวานํ
เทวานุภาวนฺติ เทวานํ อยํ อานุภาโว:- นิวตฺถวตฺถปฺปภา ทฺวาทส โยชนานิ ผรติ, ตถา
สรีรสฺส อลงฺการสฺส วิมานสฺส จ. ตํ เทวานํ เทวานุภาวํ อติกฺกมิตฺวาเยวาติ
อตฺโถ. อุทานนฺติ โสมนสฺสญาณมยิกํ อุทาหารํ. อุทาเนสีติ อุทาหริ. อญฺญาสิ
วต โภ โกณฺฑญฺโญติ อิมสฺสปิ อุทานสฺส อุทาหรณโฆโส ทสสหสฺสิโลกธาตุํ
ผริตฺวา อฏฺฐาสิ. อญฺญาสิโกณฺฑญฺโญติ ๓- ภุสํ ญาตโกณฺฑญฺโญติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ม.มู. ๑๒/๓๖๖/๓๒๙   องฺ.นวก. ๒๓/๒๐/๓๒๒   สี. อญฺญาโกณฺฑญฺโญติ
     จกฺขุอาทีนํ นิทฺเทเส ทสฺสนฏฺเฐนาติอาทีสุ เอกเมว ญาณํ ยถาวุตฺตสฺส
เนยฺยสฺส จกฺขุ วิย ทสฺสนกิจฺจกรเณน จกฺขุ. ญาณกิจฺจกรเณน ญาณํ.
นานปฺปการโต ชานนกิจฺจกรเณน ปญฺญา. อนวเสสปฏิเวธกรเณน วิชฺชา.
สพฺพทา โอภาสกิจฺจกรเณน อาโลโก นามาติ อตฺโถ. จกฺขุํ ธมฺโมติอาทีสุปิ
เอกํเยว ญาณํ กิจฺจนานตฺเตน ปญฺจธา วณฺณิตํ. อารมฺมณาติ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน.
โคจราติ วิสยฏฺเฐน. ทสฺสนฏฺเฐนาติอาทีสุ ญาณกิจฺจํ ปญฺจธา วุตฺตํ. อิมินา
นเยน ตีสุ วาเรสุ เอเกกสฺมึ ปญฺจ ปญฺจ กตฺวา ปณฺณรส ธมฺมา, ปณฺณรส
อตฺถา, ทฺวีสุ ปณฺณรสเกสุ ตึสุ นิรุตฺติโย, ปณฺณรสสุ ธมฺเมสุ ปณฺณรสสุ
อตฺเถสุ ตึสาย นิรุตฺตีสูติ สฏฺฐิ ญาณานิ เวทิตพฺพานิ. เสสอริยสจฺเจสุปิ เอเสว
นโย. จตูสุ อริยสจฺเจสุ เอเกกสฺมึ อริยสจฺเจ ปณฺณรสนฺนํ ปณฺณรสนฺนํ ธมฺมานํ
อตฺถานญฺจ วเสน สฏฺฐิ ธมฺมา, สฏฺฐิ อตฺถา, สฏฺฐิยา ธมฺเมสุ สฏฺฐิยา อตฺเถสุ
จ วีสสตํ นิรุตฺติโย, วีสาธิกํ สตนฺติ อตฺโถ. สฏฺฐิยา ธมฺเมสุ สฏฺฐิยา อตฺเถสุ
วีสุตฺตรสเต นิรุตฺตีสูติ เอวํ จตฺตารีสญฺจ เทฺว จ ญาณสตานิ.
                     ๒-๓. สติปฏฺฐานวาราทิวณฺณนา
     [๓๑-๓๒] สติปฏฺฐานสุตฺตนฺตปุพฺพงฺคเม อิทฺธิปาทสุตฺตนฺตปุพฺพงฺคเม จ
ปฏิสมฺภิทานิทฺเทเส อิมินาว นเยน อตฺโถ จ คณนา จ เวทิตพฺพา.
                    ๔-๘. สตฺตโพธิสตฺตวาราทิวณฺณนา
     [๓๓-๓๗] สตฺตนฺนํ โพธิสตฺตานํ สุตฺตนฺเตสุ เอเกกสฺมึเยว สมุทเย จกฺขาทโย
ปญฺจ, นิโรเธ ปญฺจาติ ทส ธมฺมา, สมุทเย ทสฺสนฏฺฐาทโย ปญฺจ, นิโรเธ
ปญฺจาติ ทส อตฺถา, เตสํ วเสน วีสติ นิรุตฺติโย จตฺตารีสํ ๑- ญาณานิ. สตฺต
เอกโต กตฺวา วุตฺตคณนา สุวิญฺเญยฺยา เอว. สพฺพญฺญุตญาณวเสน
@เชิงอรรถ:  สี. จตฺตารีส
วุตฺตปฏิสมฺภิทานิทฺเทเส เอเกกมูลเกสุ "ญาโต ทิฏฺโฐ วิทิโต สจฺฉิกโต ผุสฺสิโต
ปญฺญายา"ติ ๑- อิเมสุ ปญฺจสุ วจเนสุ เอเกกสฺมึเยว จกฺขาทโย ปญฺจ, ทสฺสนฏฺฐาทโย
ปญฺจาติ ปญฺจปญฺจกานํ วเสน ปญฺจวีสติ ธมฺมา, ปญฺจวีสติ อตฺถา, ตทฺทิคุณา
นิรุตฺติโย, ตทฺทิคุณานิ ญาณานิ เญยฺยานิ. ปญฺจ เอกโต กตฺวา วุตฺตวาเรปิ
ปญฺจกฺขตฺตุํ ปญฺจ ปญฺจวีสติ กตฺวา ปญฺจวีสสตํ ธมฺมา, ปญฺจวีสสตํ อตฺถา, ตทฺทิคุณา
นิรุตฺติโย, ตทฺทิคุณานิ ญาณานิ เญยฺยานิ. อฑฺฒเตยฺยานีติ เจตฺถ เทฺว สตานิ
จ ปญฺญาสญฺจ. ขนฺธาทีสุปิ เอเสว นโย. อิมินาว นเยน สจฺจวารปฏิสมฺภิทาวาเร
จ ธมฺมาทิคณนา เวทิตพฺพา.
                       ๙. ฉพุทฺธธมฺมวารวณฺณนา
     [๓๘] พุทฺธธมฺมวาเร ทิยฑฺฒสตนฺติ ฉกฺขตฺตุํ ปญฺจวีสติ สตญฺจ
ปญฺญาสญฺจ โหนฺติ, ตทฺทิคุณา นิรุตฺติโย ตทฺทิคุณานิ ญาณานิ. ปฏิสมฺภิทาธิกรเณติ
ปฏิสมฺภิทาธิกาเร. อฑฺฒนวธมฺมสตานีติ ปฐมํ วุตฺเตสุ จตูสุ สจฺเจสุ
สฏฺฐิ, จตุสุ สติปฏฺฐาเนสุ สฏฺฐิ, จตูสุ สมฺมปฺปธาเนสุ สฏฺฐิ,
สตฺตโพธิสตฺตเวยฺยากรเณสุ สตฺตติ, อภิญฺญฏฺฐาทีสุ ปญฺจสุ ปญฺจวีสสตํ, ขนฺธาทีสุ
ปญฺจสุ ปญฺจวีสสตํ, ปุน จตูสุ อริยสจฺเจสุ สตํ, จตูสุ ปฏิสมฺภิทาสุ สตํ,
ฉสุ พุทฺธธมฺเมสุ ทิยฑฺฒสตนฺติ เอวํ อฏฺฐสตานิ จ ปญฺญาสญฺจ ธมฺมา
โหนฺติ. เอวํ อตฺถาปิ ตตฺตกา เอว โหนฺติ. เอวเมว สจฺจาทีสุ ๒- ตีสุ
ฐาเนสุ วีสสตํ นิรุตฺติโย, สตฺตสุ เวยฺยากรเณสุ จตฺตารีสสตํ นิรุตฺติโย,
อภิญฺญฏฺฐาทีสุ ขนฺธฏฺฐาทีสุ จ อฑฺฒเตยฺยานิ อฑฺฒเตยฺยานิ นิรุตฺติสตานิ,
อริยสจฺเจสุ ปฏิสมฺภิทาสุ จ เทฺว เทฺว นิรุตฺติสตานิ, พุทฺธธมฺเมสุ ตีณิ
นิรุตฺติสตานีติ เอวํ นิรุตฺติสหสฺสญฺจ สตฺต นิรุตฺติสตานิ จ โหนฺติ. เอวเมว
@เชิงอรรถ:  ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๒๑/๑๓๗   สี.,อิ. สทฺธาทีสุ
สจฺจาทีสุ ๑- ตีสุ ฐาเนสุ จตฺตารีสาธิกานิ เทฺว เทฺว ญาณสตานิ, สตฺตสุ
เวยฺยากรเณสุ อสีติอธิกานิ เทฺว ญาณสตานิ, อภิญฺญฏฺฐาทีสุ ขนฺธฏฺฐาทีสุ จ
ปญฺจ ปญฺจ ญาณสตานิ, สจฺเจสุ ปฏิสมฺภิทาสุ จ จตฺตาริ จตฺตาริ ญาณสตานิ,
พุทฺธธมฺเมสุ ฉ ญาณสตานีติ เอวํ ตีณิ จ ญาณสหสฺสานิ จตฺตาริ จ ญาณสตานิ
โหนฺตีติ.
                      ปฏิสมฺภิทากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       -------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๒๕๐-๒๕๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=5626&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=5626&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=598              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=8833              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=10178              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=10178              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]