ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                        ๙. วิปสฺสนากถาวณฺณนา
     [๓๖] อิทานิ วิปสฺสนาปฏิสํยุตฺตาย สติปฏฺฐานกถาย อนนฺตรํ วิปสฺสนาปเภทํ
ทสฺเสนฺเตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย วิปสฺสนากถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา.
ตตฺถ สุตฺตนฺเต ตาว โสอิติ สพฺพนามตฺตา โย วา โส วา สพฺโพปิ
สงฺคหิโต โหติ. วตาติ เอกํสตฺเถ นิปาโต. กญฺจิ สงฺขารนฺติ อปฺปมตฺตกมฺปิ
สงฺขารํ. อนุโลมิกาย ขนฺติยาติ เอตฺถ วิปสฺสนาญาณเมว โลกุตฺตรมคฺคํ
อนุโลเมตีติ อนุโลมิกํ, ตเทว ขนฺติมเปกฺขิตฺวา อนุโลมิกา. สพฺพสงฺขารา ตสฺส
อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต ขมนฺติ รุจฺจนฺตีติ ขนฺติ. สา มุทุกา มชฺฌิมา ติกฺขาติ
ติวิธา. กลาปสมฺมสนาทิกา อุทยพฺพยญาณปริโยสานา มุทุกานุโลมิกา ขนฺติ.
ภงฺคานุปสฺสนาทิกา สงฺขารุเปกฺขาญาณปริโยสานา มชฺฌิมานุโลมิกา ขนฺติ.
อนุโลมญาณํ ติกฺขานุโลมิกา ขนฺติ. สมนฺนาคโตติ อุเปโต. เนตํ ฐานํ วิชฺชตีติ
ยถาวุตฺตํ เอตํ ฐานํ เอตํ การณํ น วิชฺชติ. สมฺมตฺตนิยามนฺติ เอตฺถ
"หิตสุขาวโห เม ภวิสฺสตี"ติ เอวํ อาสีสโต ตเถว สมฺภวโต อสุภาทีสุ จ
อสุภนฺติอาทิอวิปรีตปฺปวตฺติสพฺภาวโต จ สมฺมา สภาโวติ สมฺมตฺโต, อนนฺตรผลทานาย
อรหตฺตุปฺปตฺติยา จ นิยามภูตตฺตา นิยาโม, นิจฺฉโยติ อตฺโถ. สมฺมตฺโต จ โส
นิยาโม จาติ สมฺมตฺตนิยาโม. โก โส? โลกุตฺตรมคฺโค, วิเสสโต ปน
โสตาปตฺติมคฺโค. เตน หิ มคฺคนิยาเมน นิยตตฺตา "นิยโต สมฺโพธิปรายโณ"ติ ๑- วุตฺตํ.
ตํ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสติ ปวิสิสฺสตีติ เอตํ อฏฺฐานนฺติ อตฺโถ. โคตฺรภุโน
ปน มคฺคสฺส อาวชฺชนฏฺฐานิยตฺตา ๒- ตํ อนาทิยิตฺวา อนุโลมิกขนฺติยา อนนฺตรํ
สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อถ วา อฏฺฐารสสุ มหาวิปสฺสนาสุ โคตฺรภุ
วิวฏฺฏนานุปสฺสนา โหตีติ อนุโลมิกขนฺติยา เอว สงฺคหิตา โหติ. จตูสุปิ สุตฺตนฺเตสุ
อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอเตหิ อนุโลมิกขนฺติสมฺมตฺตนิยามจตุอริยผลวเสน
จ ฉ ธมฺมาติ ฉกฺกนิปาเต ๓- จตฺตาโร สุตฺตนฺตา วุตฺตา. กณฺหปกฺขสุกฺกปกฺขทฺวยวเสน
หิ จตฺตาโร สุตฺตนฺตาว โหนฺตีติ.
     [๓๗] กติหากาเรหีติอาทิเก ปุจฺฉาปุพฺพงฺคเม สุตฺตนฺตนิทฺเทเส ปญฺจกฺขนฺเธ
อนิจฺจโตติอาทีสุ นามรูปญฺจ นามรูปสฺส ปจฺจเย จ ปริคฺคเหตฺวา กลาปสมฺมสน-
วเสน อารทฺธวิปสฺสโก โยคาวจโร ปญฺจสุ ขนฺเธสุ เอเกกํ ขนฺธํ อนิจฺจนฺติ
กตาย อาทิอนฺตวตาย จ อนิจฺจโต ปสฺสติ. อุปฺปาทวยปฏิปีฬนตาย ทุกฺขวตฺถุตาย
@เชิงอรรถ:  วิ.มหาวิ. ๑/๒๑/๑๒, ที.สี. ๙/๓๗๓/๑๕๖   ก. อาวชฺชนฏฺฐานิกตฺตา  องฺ.ฉกฺก.
@๒๒/๓๖๙/๔๙๑ (สฺยา)
จ ทุกฺขโต. ปจฺจยยาปนียตาย โรคมูลตาย จ โรคโต. ทุกฺขตาสูลโยคิตาย ๑-
กิเลสาสุจิปคฺฆรณตาย อุปฺปาทชราภงฺเคหิ อุทฺธุมาตปริปกฺกปภินฺนตาย จ
คณฺฑโต. ปีฬาชนกตาย อนฺโตตุทนตาย ทุนฺนีหรณียตาย ๒- จ สลฺลโต. วิครหณียตาย
อวฑฺฒิอาวหนตาย อฆวตฺถุตาย จ อฆโต. อเสริภาวชนกตาย อาพาธปทฏฺฐานตาย
จ อาพาธโต. อวสตาย อวิเธยฺยตาย จ ปรโต. พฺยาธิชรามรเณหิ
ลุชฺชนปลุชฺชนตาย ปโลกโต. อเนกพฺยสนาวหนตาย อีติโต. อวิทิตานํเยว วิปุลานํ
อนตฺถานํ อาวหนโต สพฺพูปทฺทววตฺถุตาย จ อุปทฺทวโต. สพฺพภยานํ อากรตาย
จ ทุกฺขวูปสมสงฺขาตสฺส ปรมสฺสาสสฺส ปฏิปกฺขภูตตาย จ ภยโต. อเนเกหิ อนตฺเถหิ
อนุพทฺธตาย โทสูปสฏฺฐตาย ๓- อุปสคฺโค วิย อนธิวาสนารหตาย จ อุปสคฺคโต.
พฺยาธิชรามรเณหิ เจว ลาภาทีหิ จ โลกธมฺเมหิ ปจลิตตาย จลโต. อุปกฺกเมน
เจว สรเสน จ ปภงฺคุปคมนสีลตาย ปภงฺคุโต. สพฺพาวตฺถนิปาติตาย
ถิรภาวสฺส จ อภาวตาย อทฺธุวโต. อตายนตาย เจว อลพฺภเนยฺยเขมตาย จ
อตาณโต. อลฺลียิตุํ อนรหตาย อลฺลีนานมฺปิ จ เลณกิจฺจาการิตาย อเลณโต.
นิสฺสิตานํ ภยสารกตฺตาภาเวน อสรณโต. ยถาปริกปฺปิเตหิ ธุวสุภสุขตฺตภาเวหิ ๔-
ริตฺตตาย ริตฺตโต. ริตฺตตาเยว ตุจฺฉโต, อปฺปกตฺตา วา. อปฺปกมฺปิ หิ โลเก
ตุจฺฉนฺติ วุจฺจติ. สามินิวาสิเวทกการกาธิฏฺฐายกวิรหิตตาย สุญฺญโต. สยญฺจ
อสฺสามิกภาวาทิตาย อนตฺตโต. ปวตฺติทุกฺขตาย ทุกฺขสฺส จ อาทีนวตาย
อาทีนวโต. อถ วา อาทีนํ วาติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ อาทีนโว. กปณมนุสฺสสฺเสตํ
อธิวจนํ, ขนฺธาปิ จ กปณาเยวาติ ๕- อาทีนวสทิสตาย อาทีนวโต. ชราย เจว
มรเณน จาติ เทฺวธา ปริณามปกติตาย วิปริณามธมฺมโต. ทุพฺพลตาย เผคฺคุ
วิย สุขภญฺชนียตาย จ อสารกโต. อฆเหตุตาย อฆมูลโต. มิตฺตมุขสปตฺโต
วิย วิสฺสาสฆาติตาย ๖- วธกโต. วิคตพลตาย วิภวสมฺภูตตาย จ วิภวโต.
@เชิงอรรถ:  ม. ทุกฺขตามูลโยคิตาย   ก. ทุนฺนีหรณตาย   ม. โทสุปฏฺฐานตาย
@ ก. ธุวสุภตฺตภาเวหิ   อิ. ปริณามกตาย   อิ. วิสฺสาสมาติตาย จ
อาสวปทฏฺฐานตาย สาสวโต. เหตุปจฺจเยหิ อภิสงฺขตตาย สงฺขตโต.
มจฺจุมารกิเลสมารานํ อามิสภูตตาย มารามิสโต. ชาติชราพฺยาธิมรณปกติตาย
ชาติชราพฺยาธิมรณธมฺมโต. โสกปริเทวอุปายาสเหตุตาย โสกปริเทวอุปายาสธมฺมโต.
ตณฺหาทิฏฺฐิทุจฺจริตสงฺกิเลสานํ วิสยธมฺมตาย สงฺกิเลสิกธมฺมโต ปสฺสติ. สพฺเพสุ จ
อิเมสุ "ปสฺสตี"ติ ปาฐเสโส ทฏฺฐพฺโพ.
     [๓๘] ปญฺจกฺขนฺเธติ สมูหโต วุตฺเตปิ เอเกกกฺขนฺธวเสน อตฺถวณฺณนา
กลาปสมฺมสนญาณนิทฺเทเส วิสุํ วิสุํ อาคตตฺตา ปริโยสาเน จ วิสุํ วิสุํ ขนฺธานํ
วเสน อนุปสฺสนานํ คณิตตฺตา สมูเห ปวตฺตวจนานํ อวยเวปิ ปวตฺติสมฺภวโต จ
กตาติ เวทิตพฺพา. วิสุํ วิสุํ ปวตฺตสมฺมสนานํ เอกโต สงฺขิปิตฺวา วจนวเสน วา
"ปญฺจกฺขนฺเธ"ติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. "เอกปฺปหาเรน ปญฺจหิ ขนฺเธหิ
วุฏฺฐาตี"ติ ๑- อฏฺฐกถาวจนสพฺภาวโต วา ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ เอกโต สมฺมสนํ วา
ยุชฺชติเยวาติ. ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ นิจฺจํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโตติ
อาทีนวญาณนิทฺเทเส วุตฺตนเยน วิปสฺสนากาเล สนฺติปทญาณวเสน นิจฺจํ นิพฺพานนฺติ
ปสฺสนฺโต. สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมตีติ มคฺคกฺขเณ โอกฺกมติ. ผลกฺขเณ ปน
โอกฺกนฺโต นาม โหติ. เอเสว นโย สพฺเพสุปิ นิยาโมกฺกมนปริยาเยสุ.
อาโรคฺยนฺติ อาโรคฺยภูตํ. วิสลฺลนฺติ สลฺลวิรหิตํ. เอเสว นโย อีทิเสสุ.
อนาพาธนฺติ อาพาธวิรหิตํ, อาพาธปฏิปกฺขภูตํ วา. เอส นโย อีทิเสสุ.
อปรปฺปจฺจยนฺติ อญฺญปจฺจยวิรหิตํ. อุปสคฺคโตติ จ อนุปสฺสคฺคนฺติ จ เกจิ สํโยคํ
กตฺวา ปฐนฺติ. ปรมสุญฺญนฺติ สพฺพสงฺขารสุญฺญตฺตา อุตฺตมตฺตา จ ปรมสุญฺญํ.
ปรมตฺถนฺติ สงฺขตาสงฺขตานํ อคฺคภูตตฺตา อุตฺตมตฺถํ. ลิงฺควิปลฺลาสวเสน นปุํสกวจนํ.
นิพฺพานสฺส จ สุญฺญตฺตา อนตฺตตฺตา จ อิมสฺมึ ทฺวเย ปฏิโลมปริยาโย
น วุตฺโต. อนาสวนฺติ อาสววิรหิตํ. นิรามิสนฺติ อามิสวิรหิตํ. อชาตนฺติ
@เชิงอรรถ:  วิสุทฺธิ. ๓/๓๐๔
ชาติวิรหิตตฺตา อนุปฺปนฺนํ. อมตนฺติ ภงฺคาภาวโต มรณวิรหิตํ. มรณมฺปิ หิ
นปุํสกภาววจนวเสน "มตนฺ"ติ วุจฺจติ.
     [๓๙] เอวมิมาย ปฏิปาฏิยา วุตฺตาสุ อาการเภทภินฺนาสุ จตฺตาลีสาย
อนุปสฺสนาสุ สภาวสงฺคหวเสน ตีสุเยว อนุปสฺสนาสุ เอกสงฺคหํ กโรนฺโต อนิจฺจโตติ
อนิจฺจานุปสฺสนาติอาทิมาห. ตาสุ ยถานุรูปํ อนิจฺจทุกฺขานตฺตตฺเต โยชนา กาตพฺพา.
อวสาเน ปเนตา วิสุํ วิสุํ คณนวเสน ทสฺสิตา. คณนาสุ จ คณนปฏิปาฏิวเสน
ปฐมํ อนตฺตานุปสฺสนา คณิตาติ. ๑- ตตฺถ ปญฺจวีสตีติ "ปรโต ริตฺตโต ตุจฺฉโต
สุญฺญโต อนตฺตโต"ติ เอเกกสฺมึ ขนฺเธ ปญฺจ ปญฺจ กตฺวา ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ปญฺจวีสติ
อนตฺตานุปสฺสนา. ปญฺญาสาติ "อนิจฺจโต ปโลกโต จลโต ปภงฺคุโต อทฺธุวโต
วิปริณามธมฺมโต อสารกโต วิภวโต สงฺขตโต มรณธมฺมโต"ติ เอเกกสฺมึ ขนฺเธ
ทส ทส กตฺวา ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ปญฺญาสํ อนิจฺจานุปสฺสนา. สตํ ปญฺจวีสติ
เจวาติ เสสา "ทุกฺขโต โรคโต"ติอาทโย เอเกกสฺมึ ขนฺเธ ปญฺจวีสติ ปญฺจวีสติ
กตฺวา ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ปญฺจวีสติสตํ ทุกฺขานุปสฺสนา. ยานิ ทุกฺเข ปวุจฺจเรติ ยา
อนุปสฺสนา ทุกฺเข ขนฺธปญฺจเก คณนวเสน ปวุจฺจนฺติ, ตา สตํ ปญฺจวีสติ เจวาติ
สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. "ยานี"ติ เจตฺถ ลิงฺควิปลฺลาโส ทฏฺฐพฺโพติ.
                      วิปสฺสนากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๓๖๖-๓๗๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=8284&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=8284&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=731              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=10812              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=12608              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=12608              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]