ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๙ ภาษาบาลีอักษรไทย อป.อ.๑ (วิสุทฺธ.๑)

                      ๔ อนุรุทฺธตฺเถราปทานวณฺณนา
      สุเมธํ ภควนฺตาหนฺติอาทิกํ อายสฺมโต อนุรุทฺธตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ
ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ
อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล วิภวสมฺปนฺเน กุฏุมฺพิกกุเล นิพฺพตฺติ.
วยปฺปตฺโต เอกทิวสํ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา
เอกํ ภิกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานํ
ปตฺเถตฺวา สตสหสฺสภิกฺขุปริวารสฺส ภควโต สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา
สตฺตเม ทิวเส ภควโต ภิกฺขุสํฆสฺส จ อุตฺตมานิ วตฺถานิ ทตฺวา ปณิธานํ
อกาสิ. สตฺถาปิสฺส อนนฺตราเยน สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา "อนาคเต โคตมสฺส
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสเน ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ. โสปิ
ตตฺถ ปุญฺญานิ กโรนฺโต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต สตฺตโยชนิเก กนกถูเป พหุกํสปาติโย
ทีปรุกฺเขหิ ทีปกปลฺลิกาหิ จ "ทิพฺพจกฺขุญาณสฺส อุปนิสฺสโย ๑- โหตู"ติ อุฬารํ
ทีปปูชํ อกาสิ. เอวํ ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต
กสฺสปสฺส ภควโต กาเล พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ
ปตฺโต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต นิฏฺฐิเต โยชนิเก กนกถูเป พหุกํสปาติโย
สปฺปิมณฺฑสฺส ปูเรตฺวา มชฺเฌ จ เอเกกํ คุฬปิณฺฑํ ฐเปตฺวา มุขวฏฺฏิยา
มุขวฏฺฏึ ผุสาเปนฺโต เจติยํ ปริกฺขิปาเปสิ. อตฺตนา คหิตกํสปาตึ สปฺปิมณฺฑสฺส
ปูเรตฺวา สหสฺสวฏฺฏิโย ชาลาเปตฺวา สีเส ฐเปตฺวา สพฺพรตฺตึ เจติยํ
อนุปริยายิ.
      เอวํ ตสฺมิมฺปิ อตฺตภาเว ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ พาราณสิยํเยว ทุคฺคตกุเล
นิพฺพตฺติ, "อนฺนภาโร"ติสฺส นามํ อโหสิ. โส สุมนเสฏฺฐิสฺส นาม เคเห กมฺมํ
กโรนฺโต ชีวติ. เอกทิวสํ โส อุปริฏฺฐํ นาม ปจฺเจกพุทฺธํ นิโรธสมาปตฺติโต
วุฏฺฐาย คนฺธมาทนปพฺพตโต อากาเสนาคนฺตฺวา พาราณสีนครทฺวาเร โอตริตฺวา
จีวรํ ปารุปิตฺวา นคเร ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปตฺตํ คเหตฺวา
อตฺตโน อตฺถาย ฐปิตํ ภาคภตฺตํ ๒- ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทาตุกาโม
อารภิ. ภริยาปิสฺส อตฺตโน ภาคภตฺตญฺจ ตตฺเถว ปกฺขิปิ. โส ตํ เนตฺวา
ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ ฐเปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ ตํ คเหตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา
ปกฺกามิ. ตํ ทิวสํ สุมนเสฏฺฐิสฺส ฉตฺเต อธิวตฺถา เทวตา "อโห ทานํ
ปรมทานํ, อุปริฏฺเฐ สุปฺปติฏฺฐิตนฺ"ติ มหาสทฺเทน อนุโมทิ. ตํ สุตฺวา
สุมนเสฏฺฐิ "เอวํ เทวตาย อนุโมทิตํ อิทเมว อุตฺตมทานนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ตตฺถ
ปตฺตึ ยาจิ. อนฺนภาโร ปน ตสฺส ปตฺตึ อทาสิ. เตน ปสนฺนจิตฺโต
@เชิงอรรถ:  สี. ปจฺจโย.   สี., ม., อิ. ภตฺตวฑฺฒิตํ.
สุมนเสฏฺฐิ ตสฺส สหสฺสํ ทตฺวา "อิโต ปฏฺฐาย ตุยฺหํ สหสฺเสน กมฺมกรณกิจฺจํ
นตฺถิ, ปติรูปํ เคหํ กตฺวา นิจฺจํ วสาหี"ติ อาห.
      ยสฺมา นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐิตสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทินฺนปิณฺฑปาโต
ตํ ทิวสเมว อุฬารวิปาโก โหติ, ตสฺมา สุมนเสฏฺฐิ รญฺโญ สนฺติกํ คจฺฉนฺโต
ตํ คเหตฺวา อคมาสิ. ราชา ปน ตํ อาทรวเสน โอโลเกสิ. เสฏฺฐิ "มหาราช
อยํ โอโลเกตพฺพยุตฺโตเยวา"ติ วตฺวา ตทา เตน กตกมฺมํ อตฺตนาปิสฺส
สหสฺสทินฺนภาวญฺจ กเถสิ. ตํ สุตฺวา ราชา ตสฺส ตุสฺสิตฺวา สหสฺสํ ทตฺวา
"อสุกสฺมึ ฐาเน เคหํ กตฺวา วสาหี"ติ เคหฏฺฐานมสฺส อาณาเปสิ. ตสฺส ตํ
ฐานํ โสธาเปนฺตสฺส มหนฺตา มหนฺตา นิธิกุมฺภิโย อุฏฺฐหึสุ. โส ตา ทิสฺวา
รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา สพฺพํ ธนํ อุทฺธราเปตฺวา ราสิกตํ ทิสฺวา "เอตฺตกํ
ธนํ อิมสฺมึ นคเร กสฺส เคเห อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. น กสฺสจิ เทวาติ. "เตน
หิ อยํ อนฺนภาโร อิมสฺมึ นคเร มหาธนเสฏฺฐิ นาม โหตู"ติ ตํ ทิวสเมว
ตสฺส เสฏฺฐิฉตฺตํ อุสฺสาเปสิ.
      โส เสฏฺฐิ หุตฺวา ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต,
ทีฆรตฺตํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ ภควโต อุปฺปชฺชนกกาเล
กปิลวตฺถุนคเร สุกฺโกทนสกฺกสฺส ๑- เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตสฺส ชาตสฺส
อนุรุทฺโธติ นามํ อกํสุ. โส มหานามสกฺกสฺส กนิฏฺฐภาตา ภควโต จูฬปิตุ
ปุตฺโต ปรมสุขุมาโล มหาปุญฺโญ อโหสิ. สุวณฺณปาติยํเยว จสฺส ภตฺตํ
อุปฺปชฺชิ. อถสฺส มาตา เอกทิวสํ "มม ปุตฺโต นตฺถี"ติ ปทํ ๒- น ชานาติ,
ตํ ชานาเปสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา เอกํ สุวณฺณปาตึ ตุจฺฉกํเยว อญฺญาย
สุวณฺณปาติยา ปิทหิตฺวา ตสฺส เปเสสิ, อนฺตรามคฺเค เทวตา ตํ ทิพฺพปูเวหิ
ปูเรสุํ. เอวํ มหาปุญฺโญ ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิเกสุ ตีสุ ปาสาเทสุ
อลงฺกตนาฏกิตฺถีหิ ปริวุโต เทโว วิย มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ.
@เชิงอรรถ:  มหานามสิกฺขาปทฏีกา โอโลเกตพฺพา.   ม. สทฺทํ.
       อมฺหากมฺปิ โพธิสตฺโต ตสฺมึ สมเย ตุสิตปุรา จวิตฺวา
สุทฺโธทนมหาราชสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา อนุกฺกเมน
วุฑฺฒิปฺปตฺโต เอกูนตึส วสฺสานิ อคารมชฺเฌ วสิตฺวา มหาภินิกฺขมนํ
นิกฺขมิตฺวา อนุกฺกเมน ปฏิวิทฺธสพฺพญฺญุตญฺญาโณ โพธิมณฺเฑ สตฺตสตฺตาหํ
วีตินาเมตฺวา อิสิปตเน มิคทาเย ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต
ราชคหํ คนฺตฺวา เวฬุวเน วิหาสิ. ตทา สุทฺโธทนมหาราชา "ปุตฺโต กิร เม
ราชคหํ อนุปฺปตฺโต, คจฺฉถ ภเณ มม ปุตฺตํ อาเนถาติ สหสฺสสหสฺสปริวาเร
ทส อมจฺเจ เปเสสิ. เต สพฺเพ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชึสุ. เตสุ
อุทายิตฺเถเรน จาริกาคมนํ อายาจิโต ภควา วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต
ราชคหโต นิกฺขมิตฺวา กปิลวตฺถุปุรํ คนฺตฺวา ญาติสมาคเม อเนกานิ ปาฏิหาริยานิ
ทสฺเสตฺวา ปาฏิหาริยวิจิตฺตํ ธมฺมเทสนํ กเถตฺวา มหาชนํ อมตปานํ ปาเยตฺวา
ทุติยทิวเส ปตฺตจีวรมาทาย นครทฺวาเร ฐตฺวา "กึ นุ โข กุลนครํ อาคตานํ
สพฺพพุทฺธานํ อาจิณฺณนฺ"ติ อาวชฺชมาโน "สปทานํ ปิณฺฑาย จรณํ
อาจิณฺณนฺ"ติ ญตฺวา สปทานํ ปิณฺฑาย จรติ. ราชา "ปุตฺโต เต ปิณฺฑาย
จรตี"ติ สุตฺวา ตุริตตุริโต อาคนฺตฺวา อนฺตรวีถิยํ ธมฺมํ สุตฺวา อตฺตโน
นิเวสนํ ปเวเสตฺวา มหนฺตํ สกฺการสมฺมานํ อกาสิ. ภควา ตตฺถ กตฺตพฺพํ
ญาติสงฺคหํ กตฺวา ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชตฺวา นจิรสฺเสว กปิลวตฺถุนครโต
มลฺลรฏฺเฐ จาริกํ จรมาโน อนุปิยมฺพวนํ ปาปุณิ.
      ตสฺมึ สมเย สุทฺโธทนมหาราชา สากิยคณํ สนฺนิปาเตตฺวา อาห "สเจ
มม ปุตฺโต อคารํ อชฺฌาวสิสฺส, ราชา อภวิสฺส จกฺกวตฺตี สตฺตรตนสมฺปนฺโน
ขตฺติยคณปริวาโร, นตฺตาปิ เม ราหุลกุมาโร ขตฺติยคเณน สทฺธึ ตํ
ปริวาเรตฺวา อจริสฺส, ๑- ตุเมฺหปิ เอตมตฺถํ ชานาถ. อิทานิ ปน มม ปุตฺโต
พุทฺโธ ชาโต, ขตฺติยาวาสฺส ปริวารา โหนฺตุ, ตุเมฺห เอเกกกุลโต เอเกกํ
@เชิงอรรถ:  สี. อคมิสฺส, อิ. อาจริสฺส.
ทารกํ เทถา"ติ. เอวํ วุตฺเต เอกปฺปหาเรเนว เทฺวอสีติสหสฺสขตฺติยกุมารา
ปพฺพชึสุ.
      ตสฺมึ สมเย มหานาโม สกฺโก กุฏุมฺพสามิโก, โส อตฺตโน กนิฏฺฐํ
อนุรุทฺธํ สกฺกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ "เอตรหิ ตาต อนุรุทฺธ อภิญฺญาตา
อภิญฺญาตา สกฺยกุมารา ภควนฺตํ ปพฺพชิตํ อนุปพฺพชนฺติ, อมฺหากญฺจ กุลา
นตฺถิ โกจิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต, เตน หิ ตฺวํ วา ปพฺพชาหิ,
อหํ วา ปพฺพชิสฺสามี"ติ. ตํ สุตฺวา อนุรุทฺโธ ฆราวาเส รุจึ อกตฺวา
อตฺตสตฺตโม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต. ตสฺส ปพฺพชฺชานุกฺกโม
สํฆเภทกกฺขนฺธเก ๑- อาคโตเยว. เอวํ อนุปิยํ คนฺตฺวา ปพฺพชิเตสุ ปน
เตสุ ตสฺมึเยว อนฺโตวสฺเส ภทฺทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปาปุณิ, อนุรุทฺธตฺเถโร
ทิพฺพจกฺขุํ นิพฺพตฺเตสิ, เทวทตฺโต อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสิ,
อานนฺทตฺเถโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ, ภคุตฺเถโร จ กิมฺพิลตฺเถโร ๒- จ ปจฺฉา
อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เตสํ สพฺเพสมฺปิ เถรานํ อตฺตโน อตฺตโน อาคตฏฺฐาเนสุ
ปุพฺพปตฺถนาภินีหาโร อาวิ ภวิสฺสติ. อยํ อนุรุทฺธตฺเถโร ธมฺมเสนาปติสฺส
สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา เจติยรฏฺเฐ ปาจีนวํสทายํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ
กโรนฺโต สตฺต มหาปุริสวิตกฺเก วิตกฺเกสิ, อฏฺฐเม กิลมติ. สตฺถา "อนุรุทฺโธ
อฏฺฐเม มหาปุริสวิตกฺเก กิลมตี"ติ ญตฺวา "ตสฺส สงฺกปฺปํ ปูเรสฺสามี"ติ
ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อฏฺฐมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ปูเรตฺวา
จตุปจฺจยสนฺโตสภาวนารามปฏิมณฺฑิตํ มหาอริยวํสปฏิปทํ ๓- กเถตฺวา อากาเส
อุปฺปติตฺวา เภสกลาวนเมว คโต.
     เถโร ตถาคเต คตมตฺเตเยว เตวิชฺโช มหาขีณาสโว หุตฺวา "สตฺถา
มยฺหํ มนํ ชานิตฺวา อาคนฺตฺวา อฏฺฐมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ปูเรตฺวา อทาสิ, โส
จ เม มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต"ติ พุทฺธานํ ธมฺมเทสนํ อตฺตโน จ ปฏิเวธธมฺมํ
อารพฺภ อิมา อุทานคาถา อภาสิ:-
@เชิงอรรถ:  วิ. จูฬ. ๗/๓๓๐ อาทิ/๑๑๒.   ฉ.ม. กิมิลตฺเถโร.   องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๓๐/๑๘๗-๘.
            "มม สงฺกปฺปมญฺญาย       สตฺถา โลเก อนุตฺตโร
            มโนมเยน กาเยน        อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ.
            ยทา ๑- เม อหุ สงฺกปฺโป  ตโต อุตฺตริ เทสยิ
            นิปฺปปญฺจรโต พุทฺโธ       นิปฺปปญฺจมเทสยิ.
            ตสฺสาหํ ธมฺมมญฺญาย       วิหาสึ สาสเน รโต
            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. ๒-
      อถ นํ อปรภาเค สตฺถา เชตวเน มหาวิหาเร วิหรนฺโต "ทิพฺพจกฺขุกานํ
ภิกฺขูนํ อนุรุทฺโธ อคฺโค"ติ ๓- อคฺคฏฺฐเน ฐเปสิ.
     [๔๒๑] เอวํ โส ภควโต สนฺติกา ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคฏฺฐานํ ลภิตฺวา
อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต
สุเมธํ ภควนฺตาหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ สุนฺทรา อุปฏฺฐาปนปญฺญา มคฺคผลปญฺญา
วิปสฺสนาปญฺญา จตุปฏิสมฺภิทาทิสงฺขาตา เมธา ยสฺส ภควโต โส สุเมโธ, ตํ
สุเมธํ ภาคฺยสมฺปนฺนตฺตา ภควนฺตํ โลกสฺส เชฏฺฐํ เสฏฺฐํ ปธานภูตํ
สํสารโต ๔- ปฐมํ นิคฺคตํ นรานํ อาสภํ ปุเรจาริกํ วูปกฏฺฐํ วิเวกภูตํ
คณสงฺคณิการามโต อปคตํ วิหรนฺตํ อหํ อทฺทสนฺติ สมฺพนฺโธ.
      [๔๒๒] สพฺพธมฺมานํ สยเมว พุทฺธตฺตา สมฺพุทฺธํ, อุปคนฺตฺวาน
สมีปํ คนฺตฺวาติ อตฺโถ. อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวานาติ ทสงฺคุลิปุฏํ มุทฺธนิ
กตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมว.
     [๔๓๐] ทิวา รตฺติญฺจ ปสฺสามีติ ตทา เทวโลเก จ มนุสฺสโลเก จ
อุปฺปนฺนกาเล มํสจกฺขุนา สมนฺตโต โยชนํ ปสฺสามีติ อตฺโถ.
      [๔๓๑] สหสฺสโลกํ ญาเณนาติ ปญฺญาจกฺขุนา สหสฺสจกฺกวาฬํ
ปสฺสามีติ อตฺโถ. สตฺถุ สาสเนติ อิทานิ โคตมสฺส ภควโต สาสเน.
ทีปทานสฺส ทีปปูชาย อิทํ ผลํ, อิมินา ผเลน ทิพฺพจกฺขุํ อนุปฺปตฺโต
ปฏิลทฺโธ อุปฺปาเทสินฺติ อตฺโถ.
                   อนุรุทฺธตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ:  สี., อิ. ยถา.   องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๓๐/๑๙๓.   องฺ. เอกก. ๒๐/๑๙๒/๒๓.   อิ., ม.
@สงฺขารโต.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๓๒๒-๓๒๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=8064&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=8064&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=6              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=757              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1053              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1053              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]