อรรถกถาเล่มที่ ๔๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อป.อ.๑ (วิสุทฺธ.๑)

                  ๗. อญฺาสิโกณฺฑญฺตฺเถราปทานวณฺณนา
     ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธนฺติอาทิกํ อายสมฺโต อญฺาสิโกณฺฑญฺตฺเถรสฺส
อปทานํ. อยํ กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ
ปุญฺานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร คหปติมหาสาลกุเล
นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต
สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อตฺตโน สาสเน ปมํ ปฏิวิทฺธธมฺมรตฺตญฺูนํ อคฺคฏฺาเน
เปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ านนฺตรํ ปตฺเถนฺโต สตสหสฺสภิกฺขุปริวารสฺส
ภควโต สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ปณิธานํ อกาสิ. สตฺถาปิสฺส
อนนฺตรายตํ ทิสฺวา ภาวินึ สมฺปตฺตึ พฺยากาสิ. โส ยาวชีวํ ปุญฺานิ กโรนฺโต
สตฺถริ ปรินิพฺพุเต เจติเย ปติฏฺาปิยมาเน อนฺโต เจติเย รตนฆรํ การาเปสิ,
เจติยํ ปริวาเรตฺวา สหสฺสรตนคฺฆิกานิ จ กาเรสิ.
     โส เอวํ ปุญฺานิ กตฺวา ตโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต
วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล มหากาโล นาม กุฏุมฺพิโก หุตฺวา อฏฺกรีสมตฺเต
เขตฺเต สาลิคพฺภํ ผาเลตฺวา คหิตสาลิตณฺฑุเลหิ อสมฺภินฺนขีรปายาสํ สมฺปาเทตฺวา
ตตฺถ มธุสปฺปิสกฺกราทโย ปกฺขิปิตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส สํฆสฺส อทาสิ. สาลิคพฺภํ
ผาเลตฺวา คหิตคหิตฏฺานํ ปุน ปูรติ. ปุถุกกาเล ปุถุกคฺคํ นาม อทาสิ. ลายเน
ลายนคฺคํ, เวณิกรเณ เวณคฺคํ, กลาปาทิกรเณ กลาปคฺคํ, ขลคฺคํ, มินคฺคํ,
ภณฺฑคฺคํ, โกฏฺคฺคนฺติ เอวํ เอกสสฺเส นว วาเร อคฺคทานํ อทาสิ, ตมฺปิ
สสฺสํ อติเรกตรํ สมฺปนฺนํ อโหสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๙.
     เอวํ ยาวชีวํ ปุญฺานิ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว
กปิลวตฺถุนครสฺส อวิทูเร โทณวตฺถุนามเก พฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล
นิพฺพตฺติ, ตสฺส โกณฺฑญฺโติ โคตฺตโต อาคตํ นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต
ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา ลกฺขณมนฺเตสุ จ ปารํ อคมาสิ. เตน สมเยน
อมฺหากํ โพธิสตฺโต ตุสิตปุรโต จวิตฺวา กปิลวตฺถุปุเร สุทฺโธทนมหาราชสฺส
เคเห นิพฺพตฺติ, ตสฺส นามคฺคหณทิวเส อฏฺุตฺตรสเตสุ พฺราหฺมเณสุ อุปนีเตสุ
เย อฏฺ พฺราหฺมณา ลกฺขณปริคฺคหณตฺถํ มหาตลํ ๑- อุปนีตา. โส เตสุ
สพฺพนวโก หุตฺวา มหาปุริสสฺส ลกฺขณนิปฺผตฺตึ ทิสฺวา "เอกํเสน อยํ พุทฺโธ
ภวิสฺสตี"ติ นิฏฺ คนฺตฺวา มหาสตฺตสฺส อภินิกฺขมนํ อุทิกฺขนฺโต วิจรติ.
     โพธิสตฺโตปิ โข มหตา ปริวาเรน วฑฺฒมาโน อนุกฺกเมน วุฑฺฒิปฺปตฺโต
าณปริปากํ คนฺตฺวา เอกูนตึสติเม วสฺเส มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมนฺโต
อโนมานทีตีเร ปพฺพชิตฺวา อนุกฺกเมน อุรุเวลํ คนฺตฺวา ปธานํ ปทหิ. ตทา
โกณฺฑญฺโ มาณโว มหาสตฺตสฺส ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ลกฺขณปริคฺคาหก-
พฺราหฺมณานํ ปุตฺเตหิ วปฺปมาณวาทีหิ สทฺธึ อตฺตปญฺจโม ปพฺพชิตฺวา
อนุกฺกเมน โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ตํ อุปฏฺหนฺโต
ตสฺส โอฬาริกาหารปริโภเคน นิพฺพินฺโน อปกฺกมิตฺวา อิสิปตนํ อคมาสิ. อถ
โข โพธิสตฺโต โอฬาริกาหารปริโภเคน ลทฺธกายพโล วิสาขปุณฺณมายํ ๒-
โพธิรุกฺขมูเล อปราชิตปลฺลงฺเก นิสินฺโน ติณฺณํ มารานํ มตฺกกํ มทฺทิตฺวา
อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา สตฺตสตฺตาหํ โพธิมณฺเฑเยว วีตินาเมตฺวา ปญฺจวคฺคิยานํ
าณปริปากํ ตฺวา อาสาฬฺหีปุณฺณมายํ อิสิปตนํ คนฺตฺวา เตสํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตน-
สุตฺตนฺตํ ๓- กเถสิ. เทสนาปริโยสาเน โกณฺฑญฺตฺเถโร อฏฺารสหิ
พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาสิ. อถ ปญฺจมิยํ ปกฺขสฺส
อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺตเทสนาย ๔- อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาตเล.  ๒ ฉ.ม. เวสาข..., เอวมุปริปิ.
@๓ วิ. มหา. ๔/๑๓/๑๓, สํ. มหา. ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๗.  ๔ วิ. มหา. ๔/๒๐/๑๗, สํ. ข.
@๑๗/๕๙/๕๕.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๐.
     [๕๙๖] เอวํ โส อรหตฺตํ ปตฺวา "กึ กมฺมํ กตฺวา อหํ โลกุตฺตรสุขํ
อธิคโตมฺหี"ติ อุปธาเรนฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ ปจฺจกฺขโต ตฺวา โสมนสฺสวเสน
ปุพฺพจริตาปทานํ อุทานวเสน ทสฺเสนฺโต ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธนฺติอาทิมาห.
ตสฺสตฺโถ เหฏฺา วุตฺโตเยว. โลกเชฏฺ วินายกนฺติ สกลสฺส สตฺตโลกสฺส
เชฏฺ ปธานนฺติ อตฺโถ. วิเสเสน เวเนยฺยสตฺเต สํสารสาครสฺส ปรตีรํ
อมตมหานิพฺพานํ เนติ สมฺปาเปตีติ วินายโก, ตํ วินายกํ. พุทฺธภูมิมนุปฺปตฺตนฺติ
พุทฺธสฺส ภูมิ ปติฏฺานฏฺานนฺติ พุทฺธภูมิ, สพฺพญฺุตญฺาณํ, ตํ อนุปฺปตฺโต
ปฏิวิทฺโธติ พุทฺธภูมิมนุปฺปตฺโต, ตํ พุทฺธภูมิมนุปฺปตฺตํ, สพฺพญฺุตปฺปตฺตํ
พุทฺธภูตนฺติ อตฺโถ. ปมํ อทฺทสํ อหนฺติ ปมํ วิสาขปุณฺณมิยา รตฺติยา
ปจฺจูสสมเย พุทฺธภูตํ ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธํ อหํ อทฺทกฺขินฺติ อตฺโถ.
     [๕๙๗] ยาวตา โพธิยา มูเลติ ยตฺตกา โพธิรุกฺขสมีเป ยกฺขา
สมาคตา ราสิภูตา สมฺพุทฺธํ พุทฺธภูตํ ตํ พุทฺธํ ปญฺชลีกตา ทสงฺคุลิสโมธานํ
อญฺชลิปุฏํ สิรสิ เปตฺวา วนฺทนฺติ นมสฺสนฺตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๕๙๘] สพฺเพ เทวา ตุฏฺมนาติ พุทฺธภูตฏฺานํ อาคตา เต สพฺเพ
เทวา ตุฏฺจิตฺตา อากาเส สญฺจรนฺตีติ สมฺพนฺโธ. อนฺธการตโมนุโทติ อติวิย
อนฺธการํ โมหํ นุโท เขปโน อยํ พุทฺโธ อนุปฺปตฺโตติ อตฺโถ.
     [๕๙๙] เตสํ หาสปเรตานนฺติ หาเสหิ ปีติโสมนสฺเสหิ สมนฺนาคตานํ
เตสํ เทวานํ มหานาโท มหาโฆโส อวตฺตถ ปวตฺตติ, ๑- สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน
กิเลเส สงฺกิเลเส ธมฺเม ฌาปยิสฺสามาติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๐๐] เทวานํ คิรมญฺายาติ วาจาย ถุติวจเนน สห อุทีริตํ เทวานํ
สทฺทํ ชานิตฺวา หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน โสมนสฺสสหคเตน จิตฺเตน
อาทิภิกฺขํ ปมํ อาหารํ พุทฺธภูตสฺส อหํ อทาสินฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๐๒] สตฺตาหํ อภินิกฺขมฺมาติ มหาภินิกฺขมานํ นิกฺขมิตฺวา สตฺตาหํ
ปธานํ กตฺวา สพฺพญฺุตญฺาณปทฏฺานํ อรหตฺตมคฺคาณสงฺขาตํ โพธึ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปวตฺตถาติ ปวตฺตติ, อิ. ปวตฺตถ ปวตฺตติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๑.
อชฺฌคมํ อธิคญฺฉึ ๑- อหนฺติ อตฺโถ. อิทํ เม ปมํ ภตฺตนฺติ อิทํ ภตฺตํ
สรีรยาปนํ พฺรหฺมจาริสฺส อุตฺตมจาริสฺส เม มยฺหํ อิมินา เทวปุตฺเตน ปมํ
ทินฺนํ อโหสีติ อตฺโถ.
     [๖๐๓] ตุสิตา หิ อิธาคนฺตฺวาติ ตุสิตภวนโต อิธ มนุสฺสโลเก
อาคนฺตฺวา โย เทวปุตฺโต เม มม ภิกฺขํ อุปานยิ อทาสิ, ตํ เทวปุตฺตํ
กิตฺตยิสฺสามิ กเถสฺสามิ ปากฏํ กริสฺสามิ. ภาสโต ภาสนฺตสฺส มม วจนํ
สุณาถาติ สมฺพนฺโธ. อิโต ปรํ อนุตฺตานปทเมว วณฺณยิสฺสาม.
     [๖๐๗] ติทสาติ ตาวตึสภวนา. อคาราติ อตฺตโน อุปฺปนฺนพฺราหฺมณเคหโต
นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตฺวา ฉ สํวจฺฉรานิ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺเตน
โพธิสตฺเตน สห วสิสฺสตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๐๘] ตโต สตฺตมเก วสฺเสติ ตโต ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย
สตฺตเม สํวจฺฉเร. พุทฺโธ สจฺจํ กเถสฺสตีติ ฉพฺพสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ กตฺวา
สตฺตมสํวจฺฉเร พุทฺโธ หุตฺวา พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตน-
สุตฺตนฺตเทสนาย ทุกฺขสมุทยนิโรธมคฺคสจฺจสงฺขาตํ จตุสจฺจํ กเถสฺสตีติ
อตฺโถ. โกณฺฑญฺโ นาม นาเมนาติ นาเมน โคตฺตนามวเสน โกณฺฑญฺโ
นาม. ปมํ สจฺฉิกาหิตีติ ปญฺจวคฺคิยานมนฺตเร ปมํ อาทิโต เอว
โสตาปตฺติมคฺคาณํ สจฺฉิกาหิติ ปจฺจกฺขํ กริสฺสตีติ อตฺโถ.
     [๖๐๙] นิกฺขนฺเตนานุปพฺพชินฺติ นิกฺขนฺเตน โพธิสตฺเตน สห นิกฺขมิตฺวา
อนุปพฺพชินฺติ อตฺโถ. ตถา อนุปพฺพชิตฺวา มยา ปธานํ วีริยํ สุกตํ สุฏฺุ
กตํ ทฬฺหํ กตฺวา กตนฺติ อตฺโถ. กิเลเส ฌาปนตฺถายาติ กิเลเส โสสนตฺถาย
วิทฺธํสนตฺถาย อนคาริยํ อคารสฺส อหิตํ กสิวณิชฺชาทิกมฺมวิรหิตํ สาสนํ
ปพฺพชึ ปฏิปชฺชินฺติ อตฺโถ.
     [๖๑๐] อภิคนฺตฺวาน ๒- สพฺพญฺูติ สพฺพํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ วา
สงฺขารวิการลกฺขณนิพฺพานปญฺตฺติสงฺขาตํ เยฺยํ วา ชานนฺโต เทเวหิ สห
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อธิคจฺฉึ.  ๒ ปาฬิ. อธิคนฺตฺวาน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๒.
วตฺตมาเน สตฺต โลเก พุทฺโธ มิคารญฺ ๑- มิคทาย วิหารํ อภิคนฺตฺวา
อุปสงฺกมิตฺวา เม มยา สจฺฉิกเตน อิมินา โสตาปตฺติมคฺคาเณน อมตเภรึ
อมตมหานิพฺพานเภรึ อหนิ ปหริ ทสฺเสสีติ อตฺโถ.
     [๖๑๑] โส ทานีติ โส อหํ ปมํ โสตาปนฺโน อิทานิ อรหตฺตมคฺคาเณน
อมตํ สนฺตํ วูปสนฺตสภาวํ ปทํ ปชฺชิตพฺพํ ปาปุณิตพฺพํ อนุตฺตรํ
อุตฺตรวิรหิตํ นิพฺพานํ ปตฺโต อธิคโตติ อตฺโถ. สพฺพาสเว ปริญฺายาติ
กามาสวาทโย สพฺเพ อาสเว ปริญฺาย ปหานปริญฺาย ปชหิตฺวา อนาสโว
นิกฺกิเลโส วิหรามิ อิริยาปถวิหาเรน วาสํ กปฺเปมิ. ปฏิสมฺภิทา จตสฺโสตฺยาทโย
คาถาโย วุตฺตตฺถาเยว.
     อถ นํ สตฺถา อปรภาเค เชตวนมหาวิหาเร ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ
ปญฺตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ปมํ ปฏิวิทฺธธมฺมภาวํ ทีเปนฺโต "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว
มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ รตฺตญฺูนํ ยทิทํ อญฺาสิโกณฺฑญฺโ"ติ ๒- เอตทคฺเค
เปสิ. โส ทฺวีหิ อคฺคสาวเกหิ อตฺตนิ กริยมานํ ปรมนิปจฺจการํ,
คามนฺตเสนาสเน อากิณฺณวิหารญฺจ ปริหริตุกาโม, วิเวกาภิรติยา วิหริตุกาโม จ
อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตานํ คหฏฺปพฺพชิตานํ ปฏิสนฺถารกรณมฺปิ ปปญฺจํ
มญฺมาโน สตฺถารํ อาปุจฺฉิตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ฉทฺทนฺเตหิ นาเคหิ
อุปฏฺิยมาโน ฉทฺทนฺตทหตีเร ทฺวาทส วสฺสานิ วสิ. เอวํ ตตฺถ วสนฺตํ เถรํ
เอกทิวสํ สกฺโก เทวราชา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ิโต เอวมาห "สาธุ เม
ภนฺเต อยฺโย ธมฺมํ เทเสตู"ติ. เถโร ตสฺส จตุสจฺจคพฺภํ ติลกฺขณาหตํ
สุญฺตาปฏิสํยุตฺตํ นานานยวิจิตฺตํ อมโตคธํ พุทฺธลีลาย ธมฺมํ เทเสสิ. ตํ
สุตฺวา สกฺโก อตฺตโน ปสาทํ ปเวเทนฺโต:-
               "เอส ภิยฺโย ปสีทามิ   สุตฺวา ธมฺมํ มหารสํ ๓-
               วิราโค เทสิโต ธมฺโม  อนุปาทาย สพฺพโส"ติ ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ ปาฬิ. มหารญฺ.  ๒ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๘๘/๒๓.  ๓ อิ. มหารหํ.
@ ๔ ขุ. เถร. ๒๖/๖๗๓/๓๖๔.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๓.
ถุตึ อกาสิ. เถโร ฉทฺทนฺตทหตีเร ทฺวาทส วสฺสานิ วสิตฺวา อุปกฏฺเ
ปรินิพฺพาเน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปรินิพฺพานํ อนุชานาเปตฺวา ตตฺเถว
คนฺตฺวา ปรินิพฺพายีติ.
               อญฺาสิโกณฺฑญฺตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺิตา. ๑-
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๓๕๘-๓๖๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=8953&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=8953&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=9
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1075
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1446
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1446
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_32