อรรถกถาเล่มที่ ๔๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อป.อ.๑ (วิสุทฺธ.๑)

                  ๗. อญฺญาสิโกณฺฑญฺญตฺเถราปทานวณฺณนา
     ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธนฺติอาทิกํ อายสมฺโต อญฺญาสิโกณฺฑญฺญตฺเถรสฺส
อปทานํ. อยํ กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ
ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร คหปติมหาสาลกุเล
นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต
สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อตฺตโน สาสเน ปฐมํ ปฏิวิทฺธธมฺมรตฺตญฺญูนํ อคฺคฏฺฐาเน
ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถนฺโต สตสหสฺสภิกฺขุปริวารสฺส
ภควโต สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ปณิธานํ อกาสิ. สตฺถาปิสฺส
อนนฺตรายตํ ทิสฺวา ภาวินึ สมฺปตฺตึ พฺยากาสิ. โส ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กโรนฺโต
สตฺถริ ปรินิพฺพุเต เจติเย ปติฏฺฐาปิยมาเน อนฺโต เจติเย รตนฆรํ การาเปสิ,
เจติยํ ปริวาเรตฺวา สหสฺสรตนคฺฆิกานิ จ กาเรสิ.
     โส เอวํ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต
วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล มหากาโล นาม กุฏุมฺพิโก หุตฺวา อฏฺฐกรีสมตฺเต
เขตฺเต สาลิคพฺภํ ผาเลตฺวา คหิตสาลิตณฺฑุเลหิ อสมฺภินฺนขีรปายาสํ สมฺปาเทตฺวา
ตตฺถ มธุสปฺปิสกฺกราทโย ปกฺขิปิตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส สํฆสฺส อทาสิ. สาลิคพฺภํ
ผาเลตฺวา คหิตคหิตฏฺฐานํ ปุน ปูรติ. ปุถุกกาเล ปุถุกคฺคํ นาม อทาสิ. ลายเน
ลายนคฺคํ, เวณิกรเณ เวณคฺคํ, กลาปาทิกรเณ กลาปคฺคํ, ขลคฺคํ, มินคฺคํ,
ภณฺฑคฺคํ, โกฏฺฐคฺคนฺติ เอวํ เอกสสฺเส นว วาเร อคฺคทานํ อทาสิ, ตมฺปิ
สสฺสํ อติเรกตรํ สมฺปนฺนํ อโหสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๙.
     เอวํ ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว
กปิลวตฺถุนครสฺส อวิทูเร โทณวตฺถุนามเก พฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล
นิพฺพตฺติ, ตสฺส โกณฺฑญฺโญติ โคตฺตโต อาคตํ นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต
ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา ลกฺขณมนฺเตสุ จ ปารํ อคมาสิ. เตน สมเยน
อมฺหากํ โพธิสตฺโต ตุสิตปุรโต จวิตฺวา กปิลวตฺถุปุเร สุทฺโธทนมหาราชสฺส
เคเห นิพฺพตฺติ, ตสฺส นามคฺคหณทิวเส อฏฺฐุตฺตรสเตสุ พฺราหฺมเณสุ อุปนีเตสุ
เย อฏฺฐ พฺราหฺมณา ลกฺขณปริคฺคหณตฺถํ มหาตลํ ๑- อุปนีตา. โส เตสุ
สพฺพนวโก หุตฺวา มหาปุริสสฺส ลกฺขณนิปฺผตฺตึ ทิสฺวา "เอกํเสน อยํ พุทฺโธ
ภวิสฺสตี"ติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวา มหาสตฺตสฺส อภินิกฺขมนํ อุทิกฺขนฺโต วิจรติ.
     โพธิสตฺโตปิ โข มหตา ปริวาเรน วฑฺฒมาโน อนุกฺกเมน วุฑฺฒิปฺปตฺโต
ญาณปริปากํ คนฺตฺวา เอกูนตึสติเม วสฺเส มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมนฺโต
อโนมานทีตีเร ปพฺพชิตฺวา อนุกฺกเมน อุรุเวลํ คนฺตฺวา ปธานํ ปทหิ. ตทา
โกณฺฑญฺโญ มาณโว มหาสตฺตสฺส ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ลกฺขณปริคฺคาหก-
พฺราหฺมณานํ ปุตฺเตหิ วปฺปมาณวาทีหิ สทฺธึ อตฺตปญฺจโม ปพฺพชิตฺวา
อนุกฺกเมน โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ตํ อุปฏฺฐหนฺโต
ตสฺส โอฬาริกาหารปริโภเคน นิพฺพินฺโน อปกฺกมิตฺวา อิสิปตนํ อคมาสิ. อถ
โข โพธิสตฺโต โอฬาริกาหารปริโภเคน ลทฺธกายพโล วิสาขปุณฺณมายํ ๒-
โพธิรุกฺขมูเล อปราชิตปลฺลงฺเก นิสินฺโน ติณฺณํ มารานํ มตฺกกํ มทฺทิตฺวา
อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา สตฺตสตฺตาหํ โพธิมณฺเฑเยว วีตินาเมตฺวา ปญฺจวคฺคิยานํ
ญาณปริปากํ ญตฺวา อาสาฬฺหีปุณฺณมายํ อิสิปตนํ คนฺตฺวา เตสํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตน-
สุตฺตนฺตํ ๓- กเถสิ. เทสนาปริโยสาเน โกณฺฑญฺญตฺเถโร อฏฺฐารสหิ
พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. อถ ปญฺจมิยํ ปกฺขสฺส
อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺตเทสนาย ๔- อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาตเล.  ๒ ฉ.ม. เวสาข..., เอวมุปริปิ.
@๓ วิ. มหา. ๔/๑๓/๑๓, สํ. มหา. ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๗.  ๔ วิ. มหา. ๔/๒๐/๑๗, สํ. ข.
@๑๗/๕๙/๕๕.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๐.
     [๕๙๖] เอวํ โส อรหตฺตํ ปตฺวา "กึ กมฺมํ กตฺวา อหํ โลกุตฺตรสุขํ
อธิคโตมฺหี"ติ อุปธาเรนฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ ปจฺจกฺขโต ญตฺวา โสมนสฺสวเสน
ปุพฺพจริตาปทานํ อุทานวเสน ทสฺเสนฺโต ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธนฺติอาทิมาห.
ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตเยว. โลกเชฏฺฐํ วินายกนฺติ สกลสฺส สตฺตโลกสฺส
เชฏฺฐํ ปธานนฺติ อตฺโถ. วิเสเสน เวเนยฺยสตฺเต สํสารสาครสฺส ปรตีรํ
อมตมหานิพฺพานํ เนติ สมฺปาเปตีติ วินายโก, ตํ วินายกํ. พุทฺธภูมิมนุปฺปตฺตนฺติ
พุทฺธสฺส ภูมิ ปติฏฺฐานฏฺฐานนฺติ พุทฺธภูมิ, สพฺพญฺญุตญฺญาณํ, ตํ อนุปฺปตฺโต
ปฏิวิทฺโธติ พุทฺธภูมิมนุปฺปตฺโต, ตํ พุทฺธภูมิมนุปฺปตฺตํ, สพฺพญฺญุตปฺปตฺตํ
พุทฺธภูตนฺติ อตฺโถ. ปฐมํ อทฺทสํ อหนฺติ ปฐมํ วิสาขปุณฺณมิยา รตฺติยา
ปจฺจูสสมเย พุทฺธภูตํ ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธํ อหํ อทฺทกฺขินฺติ อตฺโถ.
     [๕๙๗] ยาวตา โพธิยา มูเลติ ยตฺตกา โพธิรุกฺขสมีเป ยกฺขา
สมาคตา ราสิภูตา สมฺพุทฺธํ พุทฺธภูตํ ตํ พุทฺธํ ปญฺชลีกตา ทสงฺคุลิสโมธานํ
อญฺชลิปุฏํ สิรสิ ฐเปตฺวา วนฺทนฺติ นมสฺสนฺตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๕๙๘] สพฺเพ เทวา ตุฏฺฐมนาติ พุทฺธภูตฏฺฐานํ อาคตา เต สพฺเพ
เทวา ตุฏฺฐจิตฺตา อากาเส สญฺจรนฺตีติ สมฺพนฺโธ. อนฺธการตโมนุโทติ อติวิย
อนฺธการํ โมหํ นุโท เขปโน อยํ พุทฺโธ อนุปฺปตฺโตติ อตฺโถ.
     [๕๙๙] เตสํ หาสปเรตานนฺติ หาเสหิ ปีติโสมนสฺเสหิ สมนฺนาคตานํ
เตสํ เทวานํ มหานาโท มหาโฆโส อวตฺตถ ปวตฺตติ, ๑- สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน
กิเลเส สงฺกิเลเส ธมฺเม ฌาปยิสฺสามาติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๐๐] เทวานํ คิรมญฺญายาติ วาจาย ถุติวจเนน สห อุทีริตํ เทวานํ
สทฺทํ ชานิตฺวา หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน โสมนสฺสสหคเตน จิตฺเตน
อาทิภิกฺขํ ปฐมํ อาหารํ พุทฺธภูตสฺส อหํ อทาสินฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๐๒] สตฺตาหํ อภินิกฺขมฺมาติ มหาภินิกฺขมานํ นิกฺขมิตฺวา สตฺตาหํ
ปธานํ กตฺวา สพฺพญฺญุตญฺญาณปทฏฺฐานํ อรหตฺตมคฺคญาณสงฺขาตํ โพธึ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปวตฺตถาติ ปวตฺตติ, อิ. ปวตฺตถ ปวตฺตติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๑.
อชฺฌคมํ อธิคญฺฉึ ๑- อหนฺติ อตฺโถ. อิทํ เม ปฐมํ ภตฺตนฺติ อิทํ ภตฺตํ
สรีรยาปนํ พฺรหฺมจาริสฺส อุตฺตมจาริสฺส เม มยฺหํ อิมินา เทวปุตฺเตน ปฐมํ
ทินฺนํ อโหสีติ อตฺโถ.
     [๖๐๓] ตุสิตา หิ อิธาคนฺตฺวาติ ตุสิตภวนโต อิธ มนุสฺสโลเก
อาคนฺตฺวา โย เทวปุตฺโต เม มม ภิกฺขํ อุปานยิ อทาสิ, ตํ เทวปุตฺตํ
กิตฺตยิสฺสามิ กเถสฺสามิ ปากฏํ กริสฺสามิ. ภาสโต ภาสนฺตสฺส มม วจนํ
สุณาถาติ สมฺพนฺโธ. อิโต ปรํ อนุตฺตานปทเมว วณฺณยิสฺสาม.
     [๖๐๗] ติทสาติ ตาวตึสภวนา. อคาราติ อตฺตโน อุปฺปนฺนพฺราหฺมณเคหโต
นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตฺวา ฉ สํวจฺฉรานิ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺเตน
โพธิสตฺเตน สห วสิสฺสตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๐๘] ตโต สตฺตมเก วสฺเสติ ตโต ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย
สตฺตเม สํวจฺฉเร. พุทฺโธ สจฺจํ กเถสฺสตีติ ฉพฺพสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ กตฺวา
สตฺตมสํวจฺฉเร พุทฺโธ หุตฺวา พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตน-
สุตฺตนฺตเทสนาย ทุกฺขสมุทยนิโรธมคฺคสจฺจสงฺขาตํ จตุสจฺจํ กเถสฺสตีติ
อตฺโถ. โกณฺฑญฺโญ นาม นาเมนาติ นาเมน โคตฺตนามวเสน โกณฺฑญฺโญ
นาม. ปฐมํ สจฺฉิกาหิตีติ ปญฺจวคฺคิยานมนฺตเร ปฐมํ อาทิโต เอว
โสตาปตฺติมคฺคญาณํ สจฺฉิกาหิติ ปจฺจกฺขํ กริสฺสตีติ อตฺโถ.
     [๖๐๙] นิกฺขนฺเตนานุปพฺพชินฺติ นิกฺขนฺเตน โพธิสตฺเตน สห นิกฺขมิตฺวา
อนุปพฺพชินฺติ อตฺโถ. ตถา อนุปพฺพชิตฺวา มยา ปธานํ วีริยํ สุกตํ สุฏฺฐุ
กตํ ทฬฺหํ กตฺวา กตนฺติ อตฺโถ. กิเลเส ฌาปนตฺถายาติ กิเลเส โสสนตฺถาย
วิทฺธํสนตฺถาย อนคาริยํ อคารสฺส อหิตํ กสิวณิชฺชาทิกมฺมวิรหิตํ สาสนํ
ปพฺพชึ ปฏิปชฺชินฺติ อตฺโถ.
     [๖๑๐] อภิคนฺตฺวาน ๒- สพฺพญฺญูติ สพฺพํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ วา
สงฺขารวิการลกฺขณนิพฺพานปญฺญตฺติสงฺขาตํ เญยฺยํ วา ชานนฺโต เทเวหิ สห
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อธิคจฺฉึ.  ๒ ปาฬิ. อธิคนฺตฺวาน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๒.
วตฺตมาเน สตฺต โลเก พุทฺโธ มิคารญฺญํ ๑- มิคทาย วิหารํ อภิคนฺตฺวา
อุปสงฺกมิตฺวา เม มยา สจฺฉิกเตน อิมินา โสตาปตฺติมคฺคญาเณน อมตเภรึ
อมตมหานิพฺพานเภรึ อหนิ ปหริ ทสฺเสสีติ อตฺโถ.
     [๖๑๑] โส ทานีติ โส อหํ ปฐมํ โสตาปนฺโน อิทานิ อรหตฺตมคฺคญาเณน
อมตํ สนฺตํ วูปสนฺตสภาวํ ปทํ ปชฺชิตพฺพํ ปาปุณิตพฺพํ อนุตฺตรํ
อุตฺตรวิรหิตํ นิพฺพานํ ปตฺโต อธิคโตติ อตฺโถ. สพฺพาสเว ปริญฺญายาติ
กามาสวาทโย สพฺเพ อาสเว ปริญฺญาย ปหานปริญฺญาย ปชหิตฺวา อนาสโว
นิกฺกิเลโส วิหรามิ อิริยาปถวิหาเรน วาสํ กปฺเปมิ. ปฏิสมฺภิทา จตสฺโสตฺยาทโย
คาถาโย วุตฺตตฺถาเยว.
     อถ นํ สตฺถา อปรภาเค เชตวนมหาวิหาเร ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ
ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ปฐมํ ปฏิวิทฺธธมฺมภาวํ ทีเปนฺโต "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว
มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ รตฺตญฺญูนํ ยทิทํ อญฺญาสิโกณฺฑญฺโญ"ติ ๒- เอตทคฺเค
ฐเปสิ. โส ทฺวีหิ อคฺคสาวเกหิ อตฺตนิ กริยมานํ ปรมนิปจฺจการํ,
คามนฺตเสนาสเน อากิณฺณวิหารญฺจ ปริหริตุกาโม, วิเวกาภิรติยา วิหริตุกาโม จ
อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตานํ คหฏฺฐปพฺพชิตานํ ปฏิสนฺถารกรณมฺปิ ปปญฺจํ
มญฺญมาโน สตฺถารํ อาปุจฺฉิตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ฉทฺทนฺเตหิ นาเคหิ
อุปฏฺฐิยมาโน ฉทฺทนฺตทหตีเร ทฺวาทส วสฺสานิ วสิ. เอวํ ตตฺถ วสนฺตํ เถรํ
เอกทิวสํ สกฺโก เทวราชา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิโต เอวมาห "สาธุ เม
ภนฺเต อยฺโย ธมฺมํ เทเสตู"ติ. เถโร ตสฺส จตุสจฺจคพฺภํ ติลกฺขณาหตํ
สุญฺญตาปฏิสํยุตฺตํ นานานยวิจิตฺตํ อมโตคธํ พุทฺธลีลาย ธมฺมํ เทเสสิ. ตํ
สุตฺวา สกฺโก อตฺตโน ปสาทํ ปเวเทนฺโต:-
               "เอส ภิยฺโย ปสีทามิ   สุตฺวา ธมฺมํ มหารสํ ๓-
               วิราโค เทสิโต ธมฺโม  อนุปาทาย สพฺพโส"ติ ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ ปาฬิ. มหารญฺญํ.  ๒ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๘๘/๒๓.  ๓ อิ. มหารหํ.
@ ๔ ขุ. เถร. ๒๖/๖๗๓/๓๖๔.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๓.
ถุตึ อกาสิ. เถโร ฉทฺทนฺตทหตีเร ทฺวาทส วสฺสานิ วสิตฺวา อุปกฏฺเฐ
ปรินิพฺพาเน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปรินิพฺพานํ อนุชานาเปตฺวา ตตฺเถว
คนฺตฺวา ปรินิพฺพายีติ.
               อญฺญาสิโกณฺฑญฺญตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ๑-
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๓๕๘-๓๖๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=8953&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=8953&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=9
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1075
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1446
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1446
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_32