บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๙

๘. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถราปทานวณฺณนา ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิกํ อายสฺมโต ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรสฺส ^๒- อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล สีหโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ปพฺพตปาเท คุหายํ วิหาสิ. ภควา ตสฺส อนุคฺคหํ กาตุํ โคจราย ปกฺกนฺตกาเล ตสฺส สยนคุหํ ปวิสิตฺวา นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. สีโห โคจรํ คเหตฺวา นิวตฺโต คุหทฺวาเร ฐตฺวา ภควนฺตํ ทิสฺวา หฏฺฐตุฏฺโฐ ชลชถลชปุปฺเผหิ ปูชํ กตฺวา จิตฺตํ ปสาเทนฺโต ภควโต อารกฺขนตฺถาย อญฺเญ วาฬมิเค อปเนตุํ ตีสุ เวลาสุ สีหนาทํ นทนฺโต พุทฺธคตาย สติยา ^๓- อฏฺฐาสิ. ยถา ปฐมทิวเส, เอวํ สตฺตาหํ ปูเชสิ. ภควา "สตฺตาหจฺจเยน นิโรธา วุฏฺฐหิตฺวา วฏฺฏิสฺสติ อิมสฺส เอตฺตโก อุปนิสฺสโย"ติ ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว อากาสํ ปกฺขนฺทิตฺวา วิหารเมว คโต. สีโห พุทฺธวิโยคทุกฺขํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต กาลํ กตฺวา หํสวตีนคเร มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต นครวาสีหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺโน สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต กาเล โกสมฺพิยํ รญฺโญ อุเทนสฺส ปุโรหิตสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ภารทฺวาโรติสฺส นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา ปญฺจ มาณวกสตานิ มนฺเต วาเจนฺโต มหคฺฆสภาเวน อนนุรูปาจารตฺตา ^๔- เตหิ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สมตฺตา. ^๒ ฉ.ม. ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส. ^๓ ม. ปีติยา. ^๔ สี., @อิ....ครุปฺปตฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๔.

ปริจฺจตฺโต ราชคหํ คนฺตฺวา ภควโต ภิกฺขุสํฆสฺส จ ลาภสกฺการํ ทิสฺวา สาสเน ปพฺพชิตฺวา โภชเน อมตฺตญฺญู หุตฺวา วิหรติ. สตฺถารา อุปาเยน มตฺตญฺญุตาย ปติฏฺฐาเปนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อโหสิ. ฉฬภิญฺโญ ปน หุตฺวา ภควโต สมฺมุขา "ยํ สาวเกหิ ปตฺตพฺพํ, ตํ มยา อนุปฺปตฺตนฺ"ติ, ภิกฺขุสํเฆ จ "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทิ. เตน ตํ ภควา "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ สีหนาทิกานํ ยทิทํ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช"ติ เอตทคฺเค ^๑- ฐเปสิ. [๖๑๓] เอวํ เอตทคฺคฏฺฐานํ ปตฺวา ปุพฺเพ กตปุญฺญสมฺภารํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน อตฺตโน ปุญฺญกมฺมาปทานํ วิภาเวนฺโต ปทุมุตฺตโรติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตว. ปุรโต หิมวนฺตสฺสาติ หิมาลยปพฺพตโต ปุพฺพทิสาภาเคติ อตฺโถ. จิตฺตกูเฏ วสี ตทาติ ยทา อหํ สีโห มิคราชา หุตฺวา หิมวนฺตปพฺพตสมีเป วสามิ, ตทา ปทุมุตฺตโร นาม สตฺถา อเนเกหิ จ โอสเธหิ อเนเกหิ จ รตเนหิ จิตฺตวิจิตฺตตาย จิตฺตกูเฏ จิตฺตปพฺพตสิขเร วสีติ สมฺพนฺโธ. [๖๑๔] อภีตรูโป ตตฺถาสินฺติ อภีตสภาโว นิพฺภยสภาโว มิคราชา ตตฺถ อาสึ อโหสินฺติ อตฺโถ. จตุกฺกโมติ จตูหิ ทิสาหิ กโม คนฺตุํ สมตฺโถ. ยสฺส สทฺทํ สุณิตฺวานาติ ยสฺส มิครญฺโญ สีหนาทํ สุตฺวา พหุชฺชนา ^๒- พหุสตฺตา วิกฺขมฺภนฺติ วิเสเสน ขมฺภนฺติ ภายนฺติ. [๖๑๕] สุผุลฺลํ ปทุมํ คยฺหาติ ภควติ ปสาเทน สุปุปฺผิตปทุมปุปฺผํ ฑํสิตฺวา. นราสภํ นรานํ อาสภํ อุตฺตมํ เสฏฺฐํ สมฺพุทฺธํ อุปคจฺฉึ, สมีปํ อคมินฺติ อตฺโถ. วุฏฺฐิตสฺส สมาธิมฺหาติ นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐิตสฺส พุทฺธสฺส ตํ ปุปฺผํ อภิโรปยึ ปูเชสินฺติ อตฺโถ. [๖๑๖] จตุทฺทิสํ ^๓- นมสฺสิตฺวาติ จตูสุ ทิสาสุ นมสฺสิตฺวา สกํ จิตฺตํ อตฺตโน จิตฺตํ ปสาเทตฺวา อาทเรน ปติฏฺฐาเปตฺวา สีหนาทํ อภีตนาทํ อนทึ ^๔- โฆเสสินฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๙๕/๒๓. ^๒ ปาฬิ. พหู ชนา. ^๓ ปาฬิ. จาตุทฺทิสํ. ^๔ ปาฬิ. นทึ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๕.

[๖๑๗] ตโต พุทฺเธน ทินฺนพฺยากรณํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตโรติอาทิมาห. ตํ อุตฺตานตฺถเมว. [๖๑๘] วทตํ เสฏฺโฐติ "มยํ พุทฺธา, มยํ พุทฺธา"ติ วทนฺตานํ อญฺญติตฺถิยานํ เสฏฺโฐ อุตฺตโม พุทฺโธ อาคโตติ สมฺพนฺโธ. ตสฺส อาคตสฺส ภควโต ตํ ธมฺมํ โสสฺสาม สุณิสฺสามาติ อตฺโถ. [๖๑๙] เตสํ หาสปเรตานนฺติ หาเสหิ โสมนสฺเสหิ ปเรตานํ อภิภูตานํ สมนฺนาคตานํ เตสํ เทวมนุสฺสานํ. โลกนายโกติ โลกสฺส นายโก สคฺคโมกฺขสมฺปาปโก มม สทฺทํ มยฺหํ สีหนาทํ ปกิตฺเตสิ ปกาเสสิ กเถสิ ทีฆทสฺสี อนาคตกาลทสฺสี มหามุนิ มุนีนมนฺตเร มหนฺโต มุนิ. เสสคาถา สุวิญฺเญยฺยเมว. [๖๒๒] นาเมน ปทุโม นาม จกฺกวตฺตี หุตฺวา จตุสฏฺฐิยา ชาติยา อิสฺสริยํ อิสฺสรภาวํ รชฺชํ การยิสฺสตีติ อตฺโถ. [๖๒๓] กปฺปสตสหสฺสมฺหีติ สามฺยตฺเถ ภุมฺมวจนํ, กปฺปสตสหสฺสานํ ปริโยสาเนติ อตฺโถ. [๖๒๔] ปกาสิเต ปาวจเนติ เตน โคตเมน ภควตา ปิฏกตฺตเย ปกาสิเต เทสิเตติ อตฺโถ. พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสตีติ ตทา โคตมสฺส ภควโต กาเล อยํ สีโห มิคราชา พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติสฺสตีติ อตฺโถ. พฺรหฺมญฺญา อภินิกฺขมฺมาติ พฺราหฺมณกุลโต นิกฺขมิตฺวา ตสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิสฺสตีติ สมฺพนฺโธ. [๖๒๕] ปธานปหิตตฺโตติ วีริยกรณตฺถํ เปสิตจิตฺโต. อุปธิสงฺขาตานํ กิเลสานํ อภาเวน นิรุปธิ. กิเลสทรถานํ อภาเวน อุปสนฺโต. สพฺพาสเว สกลาสเว ปริญฺญาย ปหาย อนาสโว นิกฺกิเลโส นิพฺพายิสฺสติ ขนฺธปรินิพฺพาเนน นิพฺพุโต ภวิสฺสตีติ อตฺโถ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๖.

[๖๒๖] วิชเน ปนฺตเสยฺยมฺหีติ ชนสมฺพาธรหิเต ทูรารญฺญเสนาสเนติ อตฺโถ. วาฬมิคสมากุเลติ กาฬสีหาทีหิ ขณฺฑมิคสงฺเคหิ อากุเล สงฺกิณฺเณติ อตฺโถ. เสสํ วุตฺตตฺถเมวาติ. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ^๑- ------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๓๖๓-๓๖๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=9079&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=9079&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=10 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1107 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1485 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1485 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32