อรรถกถาเล่มที่ ๔๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อป.อ.๑ (วิสุทฺธ.๑)

                     ๑๐. อานนฺทตฺเถราปทานวณฺณนา
     อารามทฺวารา นิกฺขมฺมาติอาทิกํ อายสฺมโต อานนฺทตฺเถรสฺส อปทานํ.
อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺานิ
อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร สตฺถุ เวมาติกภาตา
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สุมโนติสฺส นามํ อโหสิ. ปิตา ปนสฺส นนฺทราชา นาม.
โส อตฺตโน ปุตฺตสฺส สุมนกุมารสฺส วยปฺปตฺตสฺส หํสวตีนครโต วีสโยชนสเต
าเน โภคนครํ อทาสิ. โส กทาจิ กทาจิ อาคนฺตฺวา สตฺถารญฺจ ปิตรญฺเจ
ปสฺสติ. ตทา ราชา สตฺถารญฺจ สตสหสฺสปริมาณํ ภิกฺขุสํฆญฺจ สยเมว
สกฺกจฺจํ อุปฏฺหิ, อญฺเสํ อุปฏฺาตุํ น เทติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปติสฺสรกา.  ๒ ปจฺจปาทิ (เถร. อ. ๑/๑๗๑).
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๑.
     เตน สมเยน ปจฺจนฺโต กุปิโต อโหสิ. กุมาโร ตสฺส กุปิตภาวํ
รญฺโ อนาโรเจตฺวา ๑- สยเมว ตํ วูปสเมสิ. ตํ สุตฺวา ราชา ตุฏฺมานโส
"วรํ เต ตาต ทมฺมิ, คณฺหาหี"ติ อาห. กุมาโร "สตฺถารํ ภิกฺขุสํฆญฺจ
เตมาสํ อุปฏฺหนฺโต ชีวิตํ อวญฺฌํ ๒- กาตุํ อิจฺฉามี"ติ อาห. เอตํ น สกฺกา,
อญฺ วเทหีติ. เทว ขตฺติยานํ เทฺว กถา นาม นตฺถิ, เอตํ มม ๓- เทหิ,
น มยฺหํ อญฺเนตฺโถ, สเจ สตฺถา อนุชานาติ, ทินฺนเมวาติ. โส `สตฺถุ
จิตฺตํ ชานิสฺสามี"ติ วิหารํ คโต. เตน จ สมเยน ภควา คนฺธกุฏึ ปวิฏฺโ
โหติ. โส ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา "อหํ ภนฺเต ภควนฺตํ ทสฺสนาย อาคโต,
ทสฺเสถ มนฺ"ติ. ภิกฺขู "สุมโน นาม เถโร สตฺถุ อุปฏฺาโก, ตสฺส สนฺติกํ
คจฺฉาหี"ติ อาหํสุ. โส เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "สตฺถารํ ภนฺเต ทสฺเสถา"ติ
อาห. อถ เถโร ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว ปวิยํ นิมุชฺชิตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
"ราชปุตฺโต ภนฺเต ตุมฺหากํ ทสฺสนาย อาคโต"ติ อาห. เตน หิ ภิกฺขุ พหิ
อาสนํ ปญฺเปหีติ. เถโร ปุนปิ พุทฺธาสนํ คเหตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ
นิมุชฺชิตฺวา ตสฺส ปสฺสนฺตสฺส พหิปริเวเณ ปาตุภวิตฺวา คนฺธกุฏิปริเวเณ
อาสนํ ปญฺาเปสิ. กุมาโร ตํ ทิสฺวา "มหนฺโต วตายํ ภิกฺขู"ติ จิตฺตํ
อุปฺปาเทสิ.
     ภควาปิ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา ปญฺตฺตาสเน นิสีทิ. ราชปุตฺโต
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถาวํ กตฺวา อยํ ภนฺเต เถโร ตุมฺหากํ สาสเน
วลฺลโภ มญฺเติ. อาม กุมาร วลฺลโภติ. กึ กตฺวา ภนฺเต เอส วลฺลโภติ.
ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวาติ. "ภควา อหมฺปิ อยํ เถโร วิย อนาคเต
พุทฺธสาสเน วลฺลโภ โหตุกาโม"ติ โส พุทฺธปฺปมุขสฺส สํฆสฺส สตฺตาหํ
ขนฺธาวาเร ภตฺตํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส "ภนฺเต มยา ปิตุ สนฺติกา ตุมฺหากํ
เตมาสํ ปฏิชคฺคนวโร ลทฺโธ, เตมาสํ มม ๔- วสฺสาวาสํ อธิวาเสถา"ติ
วตฺวา สตฺถุ อธิวาสนํ วิทิตฺวา สปริวารํ ภควนฺตํ คเหตฺวา โยชเน โยชเน
สตฺถุ ภิกฺขุสํฆสฺส จ วสนานุจฺฉวิเก วิหาเร กาเรตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วสาเปนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อาโรเจตฺวา.  ๒ ม. อวชฺฌํ.  ๓ ฉ.ม. เม  ๔ ฉ.ม. เม.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๒.
อตฺตโน วสนฏฺานสมีเป สตสหสฺเสน กีเต โสภนนามเก อุยฺยาเน สตสหสฺเสน
การิตํ วิหารํ ปเวสาเปตฺวา:-
               "สตสหสฺเสน เม กีตํ   สตสหสฺเสน การิตํ
               โสภนํ นาม อุยฺยานํ    ปฏิคฺคณฺห มหามุนี"ติ
อุทกํ ปาเตสิ. โส วสฺสูปนายิกทิวเส สตฺถุ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา "อิมินา
วิหาเรน ทานํ ทเทยฺยาถา"ติ ปุตฺตทาเร อมจฺเจ จ ทาเน กิจฺจกรเณ จ
นิโยเชตฺวา สยํ สุมนตฺเถรสฺส วสนฏฺานสมีเปเยว วสนฺโต เอวํ อตฺตโต
วสนฏฺาเน สตฺถารํ เตมาสํ อุปฏฺหิ. อุปกฏฺาย ปน ปวารณาย คามํ
ปวิสิตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา สตฺตเม ทิวเส สตฺถุ ภิกฺขุสํฆสฺส จ
ปาทมูเล ติจีวเร เปตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ยเทตํ มยา ขนฺธาวารโต
ปฏฺาย ปุญฺ กตํ, น ตํ สกฺกสมฺปตฺติอาทีนํ อตฺถาย กตํ, อถ โข อหมฺปิ
สุมนตฺเถโร วิย อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส อุปฏฺาโก วลฺลโภ ภเวยฺยนฺ"ติ
ปตฺถนํ อกาสิ. สตฺถา ตสฺส อนนฺตรายตํ ทิสฺวา พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ.
     โส ตสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วสฺสสตสหสฺสํ ปุญฺานิ กตฺวา ตโต ปรมฺปิ
ตตฺถ ตตฺถ ภเว อุฬารานิ ปุญฺกมฺมานิ อุปจินิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต
กสฺสปภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺุตํ ปตฺวา เอกสฺส เถรสฺส
ปิณฺฑาย จรโต ปตฺตคฺคหณตฺถํ อุตฺตรสาฏกํ กตฺวา ปูชํ อกาสิ, ปุน สคฺเค
นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต พาราณสิราชา หุตฺวา อฏฺ ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา เต
โภเชตฺวา อตฺตโน มงฺคลุยฺยาเน อฏฺ ปณฺณสาลาโย กาเรตฺวา เตสํ
นิสีทนตฺถาย อฏฺ สพฺพรตนมยปีเ เจว มณิอาธารเก จ ปฏิยาเทตฺวา
ทสวสฺสสหสฺสานิ อุปฏฺานํ อกาสิ, เอตานิ ปากฏานิ.
     กปฺปสตสหสฺสํ ปน ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินนฺโต อมฺหากํ
โพธิสตฺเตน สทฺธึ ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต อมิโตทนสกฺกสฺส เคเห
นิพฺพตฺติตฺวา สพฺเพ าตเก อานนฺทิเต กโรนฺโต ชาโตติ อานนฺโทเตฺวว
นามํ ลภิ. โส อนุกฺกเมน วยปฺปตฺโต กตาภินิกฺขมเน สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๓.
ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก ปมํ กปิลวตฺถุํ คนฺตฺวา ตโต นิกฺขมนฺเต ภควติ ตสฺส
ปริวารตฺถํ ปพฺพชิตุํ นิกฺขมนฺเตหิ ภทฺทิยาทีหิ สทฺธึ นิกฺขมิตฺวา ภควโต
สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อายสฺมโต ปุณฺณสฺส มนฺตานิปุตฺตสฺส สนฺติเก ธมฺมกถํ
สุตฺวา โสตาปติผเล ปติฏฺหิ.
     เตน จ สมเยน ภควโต ปมโพธิยํ วีสติวสฺสานิ อนิพทฺธา
อุปฏฺากา อเหสุํ. เอกทา นาคสมาโล ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วิจรติ, เอกทา
นาคิโต, เอกทา อุปวาโน, เอกทา สุนกฺขตฺโต, เอกทา จุนฺโท สมณุทฺเทโส,
เอกทา สาคโต, เอกทา เมฆิโย, เต เยภุยฺเยน สตฺถุ จิตฺตํ นาราธยึสุ.
อเถกทิวสํ ภควา คนฺธกุฏิปริเวเณ ปญฺตฺตวรพุทฺธาสเน ภิกฺขุสํฆปริวุโต
นิสินฺโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ "อหํ ภิกฺขเว อิทานิ มหลฺลโก เอกจฺเจ ภิกฺขู
`อิมินา มคฺเคน คจฺฉามี'ติ วุตฺเต อญฺเน มคฺเคน คจฺฉนฺติ, เอกจฺเจ มยฺหํ
ปตฺตจีวรํ ภูมิยํ นิกฺขิปนฺติ, มยฺหํ นิพทฺธุปฏฺากํ เอกํ ภิกฺขุํ วิชานถา"ติ. ตํ
สุตฺวา ภิกฺขูนํ ธมฺมสํเวโค อุทปาทิ. อถายสฺมา สาริปุตฺโต อุฏฺาย ภควนฺตํ
วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ตุเมฺห อุปฏฺหิสฺสามี"ติ อาห. ตํ ภควา ปฏิกฺขิปิ.
เอเตนุปาเยน มหาโมคฺคลฺลานํ อาทึ กตฺวา สพฺเพ มหาสาวกา "อหํ
อุปฏฺหิสฺสามิ, อหํ อุปฏฺหิสฺสามี"ติ อุฏฺหึสุ เปตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ.
เตปิ ภควา ปฏิกฺขิปิ.
     อานนฺโท ปน ตุณฺหีเยว นิสีทิ. อถ นํ ภิกฺขู อาหํสุ "อาวุโส
ตฺวมฺปิ สตฺถุ อุปฏฺากฏฺานํ ยาจาหี"ติ. ยาจิตฺวา ลทฺธุปฏฺานํ นาม กีทิสํ
โหติ. สเจ รุจฺจติ, สตฺถา สยเมว วกฺขตีติ. อถ ภควา "น ภิกฺขเว อานนฺโท
อญฺเหิ อุสฺสาเหตพฺโพ, สยเมว ชานิตฺวา มํ อุปฏฺหิสฺสตี"ติ อาห. ตโต
ภิกฺขู "อุฏฺเหิ อาวุโส อานนฺท, สตฺถารํ อุปฏฺากฏฺานํ ยาจาหี"ติ อาหํสุ.
เถโร อุฏฺหิตฺวา "สเจ เม ภนฺเต ภควา อตฺตนา ลทฺธํ ปณีตํ จีวรํ น
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๔.
ทสฺสติ, ปณีตํ ปิณฺฑปาตํ น ทสฺสติ, เอกคนฺธกุฏิยํ วสิตุํ น ทสฺสติ, นิมนฺตนํ
คเหตฺวา น คมิสฺสติ, เอวาหํ ภควนฺตํ อุปฏฺหิสฺสามี"ติ อาห. "เอตฺตเก
คุเณ ลภโต สตฺถุ อุปฏฺานํ โก ภาโร"ติ อุปวาทโมจนตฺถํ อิเม จตฺตาโร
ปฏิกฺเขปา, สเจ ภนฺเต ภควา มยา คหิตํ นิมนฺตนํ คมิสฺสติ, สจาหํ
เทสนฺตรโต อาคตาคเต ตาวเทว ๑- ทสฺเสตุํ ลภามิ, ยทา เม กงฺขา อุปฺปชฺชติ,
ตาวเทว ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิตุํ ลภามิ, สเจ ภควา ปรมฺมุขาเทสิตํ
ธมฺมํ ปุน มยฺหํ พฺยากริสฺสสิ, เอวาหํ ภควนฺตํ อุปฏฺหิสฺสามิ. "เอตฺตกมฺปิ
สตฺถุ สนฺติเก อนุคฺคหํ น ลภตี"ติ อุปวาทโมจนตฺถญฺเจว ธมฺมภณฺฑาคาริก-
ภาวปริปูรณตฺถญฺจ อิมา จตสฺโส ยาจนาติ อิเม อฏฺ วเร คเหตฺวา
นิพทฺธุปฏฺาโก อโหสิ. ตสฺเสว านนฺตรสฺส อตฺถาย กปฺปสตสหสฺสํ ปูริตานํ
ปารมีนํ ผลํ ปาปุณิ.
     โส อุปฏฺากฏฺานํ ลทฺธทิวสโต ปฏฺาย ทสพลํ ทุวิเธน อุทเกน
ติวิเธน ทนฺตกฏฺเน หตฺถปาทปริกมฺเมน ปิฏฺิปริกมฺเมน คนฺธกุฏิปริเวณ-
สมฺมชฺชเนนาติ เอวมาทีหิ กิจฺเจหิ อุปฏฺหนฺโต "อิมาย นาม เวลาย สตฺถุ
อิทํ นาม ลทฺธุํ วฏฺฏติ, อิทํ นาม กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ทิวสภาคํ สนฺติกาวจโร
หุตฺวา รตฺติภาเค มหนฺตํ ทณฺฑทีปิกํ คเหตฺวา คนฺธกุฏิปริเวณํ นววาเร
อนุปริยายติ สตฺถริ ปกฺโกสนฺเต ปฏิวจทานาย, ถินมิทฺธวิโนทนตฺถํ. อถ นํ
สตฺถา เชตวเน อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน อเนกปริยาเยน ปสํสิตฺวา พหุสฺสุตานํ
สติมนฺตานํ คติมนฺตานํ ธิติมนฺตานํ อุปฏฺากานญฺจ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺาเน เปสิ.
     เอวํ สตฺถารา ปญฺจสุ าเนสุ เอตทคฺเค ปิโต จตูหิ อจฺฉริยพฺภูตธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต สตฺถุ ธมฺมโกสารกฺโข อยํ มหาเถโร เสโขว สมาโน สตฺถริ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ตว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๕.
ปรินิพฺพุเต เหฏฺา วุตฺตนเยน ภิกฺขูหิ สมุตฺเตชิโต เทวตาย จ สํเวชิโต
"เสฺวเยว จ ทานิ ธมฺมสงฺคีติ กาตพฺพา, น โข ปน เมตํ ปติรูปํ,
ยฺวายํ เสโข สกรณีโย อเสเขหิ เถเรหิ สทฺธึ ธมฺมํ คายิตุํ สนฺนิปาตํ
คนฺตุนฺ"ติ สญฺชาตุสฺสาโห วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา พหุเทว รตฺตึ วิปสฺสนาย
กมฺมํ กโรนฺโต จงฺกเม วีริยสมตํ ๑- อลภิตฺวา ตโต วิหารํ ปวิสิตฺวา สยเน
นิสีทิตฺวา สยิตุกาโม กายํ อาวฏฺเฏสิ. อปตฺตญฺจ สีสํ พิมฺโพหนํ, ปาทา จ
ภูมิโต มุตฺตมตฺตา, เอตสฺมึ อนฺตเร อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ,
ฉฬภิญฺโ อโหสิ.
     [๖๔๔] เอวํ ฉฬภิญฺาทิคุณปฏิมณฺฑิโต อุปฏฺากาทิคุเณหิ เอตทคฺคฏฺานํ
ปตฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ
ทสฺเสนฺโต อารามทฺวารา นิกฺขมฺมาติอาทิมาห. ตตฺถ อารามทฺวาราติ สพฺพสตฺตานํ
ธมฺมเทสนตฺถาย วิหารทฺวารโต นิกฺขมิตฺวา พหิทฺวารสมีเป กตมณฺฑปมชฺเฌ
สุปญฺตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ปทุมุตฺตโร นาม มหามุนิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ.
วสฺสนฺโต อมตํ วุฏฺินฺติ ธมฺมเทสนามหาอมตธาราหิ ธมฺมวสฺสํ วสฺสนฺโต.
นิพฺพาเปสิ มหาชนนฺติ มหาชนสฺส จิตฺตสนฺตานคตกิเลสคฺคึ นิพฺพาเปสิ
วูปสเมสิ, มหาชนํ นิพฺพานามตปาเนน สนฺตึ สีติภาวํ ปาเปสีติ อตฺโถ.
     [๖๔๕] สตสหสฺสํ ๒- เต ธีราติ ปริวารสมฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต อาห. ฉหิ
อภิญฺาหิ อิทฺธิวิธาทิาณโกฏฺาเสหิ สมนฺนาคตา อเนกสตสหสฺสจกฺกวาเฬสุ
ขเณน คนฺตุํ สมตฺถาหิ อิทฺธีหิ สมนฺนาคตตฺตา มหิทฺธิกา เต ธีรา
สตสหสฺสขีณาสวา ฉายาว อนปายินีติ ๓- กตฺถจิ อนปคตา ฉายา อิว ตํ
สมฺพุทฺธํ ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ ปริวาเรนฺติ ปริวาเรตฺวา ธมฺมํ สุณนฺตีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี., อิ....สมกํ.  ๒ ปาฬิ. สตสหสฺสา.  ๓ ปาฬิ. อนุปายินี.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๖.
     [๖๔๖] หตฺถิกฺขนฺธคโต อาสินฺติ ตทา ภควโต ธมฺมเทสนาสมเย อหํ
หตฺถิปิฏฺเ นิสินฺโน อาสึ อโหสินฺติ อตฺโถ. เสตจฺฉตฺตํ วรุตฺตมนฺติ ปตฺเถตพฺพํ
อุตฺตมํ ๑- เสตจฺฉตฺตํ มม มตฺถเก ธารยนฺโต หตฺถิปิฏฺเ นิสินฺโนติ สมฺพนฺโธ.
สุจารุรูปํ ทิสฺวานาติ สุนทรํ จารุํ มโนหรรูปวนฺตํ ธมฺมํ เทสิยมานํ สมฺพุทฺธํ
ทิสฺวา เม มยฺหํ วิตฺติ ๒- สนฺตุฏฺิ โสมนสฺสํ อุทปชฺชถ อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ.
     [๖๔๗] โอรุยฺห หตฺถิกฺขนฺธมฺหาติ ตํ ภควนฺตํ นิสินฺนํ ทิสฺวา
หตฺถิปิฏฺิโต โอรุยฺห โอโรหิตฺวา นราสภํ นรวสภํ อุปคจฺฉึ ๓- สมีปํ คโตติ
อตฺโถ. รตนมยฉตฺตํ เมติ รตนภูสิตํ เม มยฺหํ ฉตฺตํ พุทฺธเสฏฺสฺส มตฺถเก
ธารยินฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๔๘] มม สงฺกปฺปมญฺายาติ มยฺหํ ปสาเทน อุปฺปนฺนํ สงฺกปฺปํ
ตฺวา อิสีนํ อนฺตเร มหนฺตภูโต โส ปทุมุตฺตโร ภควา. ตํ กถํ ปยิตฺวานาติ
ตํ อตฺตนา เทสิยมานํ ธมฺมกถํ เปตฺวา มม พฺยากรณตฺถาย อิมา คาถา
อภาสถ กเถสีติ อตฺโถ.
     [๖๔๙] กถนฺติ เจ? โย โสติอาทิมาห. โสณฺณาลงฺการภูสิตํ ฉตฺตํ
โย โส ราชกุมาโร เม มตฺถเก ธาเรสีติ สมฺพนฺโธ. ตมหํ กิตฺตยิสฺสามีติ ตํ
ราชกุมารํ อหํ กิตฺตยิสฺสามิ ปากฏํ กริสฺสามิ. สุโณถ มม ภาสโตติ ภาสนฺตสฺส
มม วจนํ สุโณถ โอหิตโสตา มนสิ กโรถาติ อตฺโถ.
     [๖๕๐] อิโต คนฺตฺวา อยํ โปโสติ อยํ ราชกุมาโร อิโต มนุสฺสโลกโต
จุโต ตุสิตํ คนฺตฺวา อาวสิสฺสติ ตตฺถ วิหริสฺสติ. ตตฺถ อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต
ปริวาริโต ตุสิตภวนสมฺปตฺตึ อนุโภสฺสตีติ สมฺพนฺโธ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปีเ เปตพฺพํ อุตฺตมํ.  ๒ ปาฬิ. ปีติ.  ๓ ปาฬิ. อุปคญฺฉึ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๗.
     [๖๕๑] จตุตฺตึสกฺขตฺตุนฺติ ตุสิตภวนโต จวิตฺวา ตาวตึสภวเน อุปฺปนฺโน
จตุตฺตึสวาเร เทวินฺโท เทวรชฺชํ กริสฺสตีติ สมฺพนฺโธ. พลาธิโป อฏฺสตนฺติ
ตาวตึสภวนโต จุโต มนุสฺสโลเก อุปฺปนฺโน พลาธิโป จตุรงฺคินิยา เสนาย
อธิโป ปธาโน อฏฺสตชาตีสุ ปเทสราชา หุตฺวา วสุธํ อเนกรตนวรํ ปวึ
อาวสิสฺสติ ปุถพฺยํ วิหริสฺสตีติ อตฺโถ.
     [๖๕๒] อฏฺปญฺาสกฺขตฺตุนฺติ อฏฺปญฺาสชาตีสุ จกฺกวตฺตี ราชา
ภวิสฺสตีติ อตฺโถ. มหิยา สกลชมฺพุทีปปวิยา วิปุลํ อสงฺเขฺยยฺยํ ปเทสรชฺชํ
การยิสฺสติ.
     [๖๕๔] สกฺยานํ กุลเกตุสฺสาติ สกฺยราชูนํ กุลสฺส ธชภูตสฺส พุทฺธสฺส
าตโก ภวิสฺสตีติ อตฺโถ.
     [๖๕๕] อาตาปีติ วีริยวา. นิปโกติ เนปกฺกสงฺขาตาย ปญฺาย
สมนฺนาคโต. พาหุสจฺเจสุ พหุสฺสุตภาเวสุ ปิฏกตฺตยธารเณสุ โกวิโท เฉโก.
นิวาตวุตฺติ อนวญฺตฺติโก ๑- อถทฺโธ กายปาคพฺพิยาทิถทฺธภาววิรหิโต สพฺพปาี
สกลปิฏกตฺตยธารี ภวิสฺสตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๕๖] ปธานปหิตตฺโต โสติ โส อานนฺทตฺเถโร วีริยกรณาย
เปสิตจิตฺโต. อุปสนฺโต นิรูปธีติ ราคูปธิโทสูปธิโมหูปธีหิ วิรหิโต,
โสตาปตฺติมคฺเคน ปหาตพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อุปสนฺโต สนฺตกายจิตฺโต.
     [๖๕๗] สนฺติ อารญฺกาติ อรญฺเ ภวา มหาวเน ชาตา. สฏฺิหายนาติ
สฏฺิวสฺสกาเล หายนพลา. ติธา ปภินฺนาติ ๒- อกฺขิกณฺณโกสสงฺขาเตหิ ตีหิ
าเนหิ ภินฺนมธา. มาตงฺคาติ มาตงฺคหตฺถิกุเล ชาตา. อีสาทนฺตาติ
รถีสาสทิสทนฺตา. ๓- อุรุฬฺหวา ราชวาหนา. กุญฺชรสงฺขาตา นาคา หตฺถิราชาโน
สนฺติ สํวิชฺชนฺติ ยถา, ตถา สตสหสฺสสงฺขา ขีณาสวสงฺขาตา ปณฺฑิตา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อญฺเน วิญฺตฺติโก.  ๒ ปาฬิ. ติธปฺปภินฺนา.  ๓ สี. รมฺหสทิสทนฺตา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๘.
มหิทฺธิกา อรหนฺตนาคา สนฺติ, สพฺเพ เต อรหนฺตนาคา พุทฺธนาคราชสฺส.
น โหนฺติ ปณิธิมฺหิ เตติ เต ปณิธิมฺหิ ตาทิสา น โหนฺติ, กึ สพฺเพ
เต ภยภีตา สกภาเวน สณฺาตุํ อสมตฺถาติ อตฺโถ. เสสํ วุตฺตนยตฺตา
อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                   อานนฺทตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺิตา.
                เอตฺตาวตา ปมา พุทฺธวคฺควณฺณนา สมตฺตา.
                        ปโม ภาโค นิฏฺิโต.
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๓๗๐-๓๗๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=9262&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=9262&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=12
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1165
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1561
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1561
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_32