ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลีอักษรไทย พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)

                      ๑๖. อตฺถทสฺสีพุทฺธวํสวณฺณนา
     ปิยทสฺสิมฺหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ตสฺส สาสเน จ อนฺตรหิเต
ปริหายิตฺวา วฑฺฒิตฺวา อปริมิตายุเกสุ มนุสฺเสสุ ๑- อนุกฺกเมน ปริหายิตฺวา
วสฺสสตสหสฺสายุเกสุ ชาเตสุ ปรมตฺถทสฺสี อตฺถทสฺสี นาม พุทฺโธ โลเก
อุปฺปชฺชิ. โส ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา ปรมโสภเน
โสภเน นาม นคเร สาครสฺส นาม รญฺโญ กุเล อคฺคมเหสิยา สุทสฺสนเทวิยา
กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา ทส มาเส คพฺเภ วสิตฺวา สุจินฺธนุยฺยาเน
มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิ. มาตุกุจฺฉิโต มหาปุริเส นิกฺขนฺตมตฺเต สุจิรกาลนิหิตานิ
กุลปรมฺปราคตานิ มหานิธานานิ ธนสามิกา ปฏิลภึสูติ ตสฺส นามคฺคหณทิวเส
"อตฺถทสฺสี"ติ นามมกํสุ. โส ทสวสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิ. อมรคิริสุรคิริ-
คิริวาหนนามกา ปรมสุรภิชนกา ตโย จสฺส ปาสาทา อเหสุํ. วิสาขาเทวิปฺปมุขานิ
เตตฺตึส อิตฺถิสหสฺสานิ อเหสุํ.
     โส จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา วิสาขาเทวิยา เสลกุมาเร นาม ปุตฺเต
อุปฺปนฺเน สุทสฺสนํ นาม อสฺสราชํ อภิรุหิตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชิ. ตํ นว มนุสฺสโกฏิโย อนุปพฺพชึสุ. เตหิ ปริวุโต โส มหาปุริโส
@เชิงอรรถ:  ม. อปริมิตายุกา มนุสฺสา หุตฺวา
อฏฺฐ มาเส ปธานจริยํ จริตฺวา วิสาขปุณฺณมาย สุจินฺธรนาคินา ๑- อุปหารตฺถาย
อานีตํ มธุปายาสํ มหาชเนน สนฺทิสฺสมานสพฺพสรีราย นาคิยา สห
สุวณฺณปาติยา ทินฺนํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา ตรุณตรุสตสมลงฺกเต ตรุณสาลวเน
ทิวาวิหารํ วีตินาเมตฺวา สายนฺหสมเย ธมฺมรุจินา มหารุจินา นาม นาคราเชน
ทินฺนา อฏฺฐ กุสติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา จมฺปกโพธึ อุปสงฺกมิตฺวา เตปญฺญาส-
หตฺถายามวิตฺถตํ กุสติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา สมฺโพธึ ปตฺวา
สพฺพพุทฺธาจิณฺณํ "อเนกชาติสํสารํ ฯเปฯ ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา"ติ อุทานํ
อุทาเนตฺวา สตฺตสตฺตาหํ โพธิสมีเปเยว วีตินาเมตฺวา พฺรหฺมุนา ธมฺมเทสนายาจนํ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตนา สห ปพฺพชิตนวภิกฺขุโกฏิโย อริยธมฺมปฏิเวธสมตฺเถ
ทิสฺวา อากาเสน คนฺตฺวา อโนมนครสมีเป อโนมุยฺยาเน โอตริตฺวา เตหิ
ปริวุโต ตตฺถ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตทา โกฏิสตสหสฺสานํ ปฐโม ธมฺมาภิสมโย
อโหสิ.
     ปุน ภควติ โลกนายเก เทวโลกจาริกํ จริตฺวา ตตฺถ ธมฺมํ เทเสนฺเต
โกฏิสตสหสฺสานํ ทุติโย อภิสมโย อโหสิ. ยทา ปน ภควา อตฺถทสฺสี อมฺหากํ
ภควา วิย กปิลวตฺถุปรํ โสภนปุรํ ปวิสิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, ตทา โกฏิสตสหสฺสานํ
ตติโย ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑] "ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ      อตฺถทสฺสี มหายโส
           มหาตมํ นิหนฺตฺวาน        ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
       [๒] พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต    ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
           อมเตน ตปฺปยี โลกํ       ทสสหสฺสี สเทวกํ.
@เชิงอรรถ:  ม. สุจินนฺทนาคิยา
       [๓] ตสฺสาปิ โลกนาถสฺส       อเหสุํ อภิสมยา ตโย
           โกฏิสตสหสฺสานํ          ปฐมาภิสมโย อหุ.
       [๔] ยทา พุทฺโธ อตฺถทสฺสี      จรติ เทวจาริกํ
           โกฏิสตสหสฺสานํ          ทุติยาภิสมโย อหุ.
       [๕] ปุนาปรํ ยทา พุทฺโธ       เทเสสิ ปิตุ สนฺติเก
           โกฏิสตสหสฺสานํ          ตติยาภิสมโย อหู"ติ.
     ตตฺถ ตตฺเถวาติ ตสฺมึเยว กปฺเปติ อตฺโถ. เอตฺถ ปน วรกปฺโป "มณฺฑกปฺโป"ติ
อธิปฺเปโต. "ยสฺมึ กปฺเป ตโย พุทฺธา นิพฺพตฺตนฺติ, โส กปฺโป วรกปฺโป"ติ
เหฏฺฐา ปทุมุตฺตรพุทฺธวํสวณฺณนายํ วุตฺโต. ตสฺมา วรกปฺโป อิธ "มณฺฑกปฺโป"ติ
วุตฺโต. นิหนฺตฺวานาติ นิหนิตฺวา. อยเมว วา ปาโฐ. สนฺโตติ สมาโน.
อมเตนาติ มคฺคผลาธิคมามตปาเนน. ตปฺปยีติ อตปฺปยิ, ปิเณสีติ อตฺโถ.
ทสสหสฺสีติ ทสสหสฺสิโลกธาตุํ. เทวจาริกนฺติ เทวานํ วินยนตฺถํ เทวโลกจาริกนฺติ
อตฺโถ.
     สุจนฺทกนคเร กิร สนฺโต จ ราชปุตฺโต อุปสนฺโต จ ปุโรหิตปุตฺโต
ตีสุ เวเทสุ สพฺพสมยนฺตเรสุ จ สารมทิสฺวา นครสฺส จตูสุ ทฺวาเรสุ จตฺตาโร
ปณฺฑิเต วิสารเท จ มนุสฺเส ฐเปตุํ "ยํ ปน ตุเมฺห ปณฺฑิตํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ
วา ปสฺสถ สุณาถ วา, ตํ อมฺหากํ อาคนฺตฺวา อาโรเจถา"ติ. เตน จ สมเยน
อตฺถทสฺสี โลกนาโถ สุจนฺทกนครํ สมฺปาปุณิ. อถ เตหิ นิเวทิตา ปุริสา
คนฺตฺวา เตสํ ทสพลสฺส ตตฺถาคมนํ ปฏิเวเทสุํ. ตโต เต สนฺโตปสนฺตา
ตถาคตาคมนํ สุตฺวา ปหฏฺฐมานสา สหสฺสปริวารา ทสพลํ อสมํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา
อภิวาเทตฺวา นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สํฆสฺส อสทิสํ มหาทานํ
ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส สกลนครวาสีหิ มนุสฺเสหิ สทฺธึ ธมฺมกถํ สุณึสุ. ตสฺมึ
กิร ทิวเส อฏฺฐนวุติสหสฺสานิ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ
ปาปุณึสุ. ตาย ปริสาย มชฺเฌ ภควา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ปฐโม สนฺนิปาโต
อโหสิ.
     ยทา ปน ภควา อตฺตโน ปุตฺตสฺส เสลตฺเถรสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต
อฏฺฐาสีติสหสฺสานิ ปสาเทตฺวา เอหิภิกฺขุภาเวน ปพฺพาเชตฺวา อรหตฺตํ ปาเปตฺวา
ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ทุติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. ปุน มหามงฺคลสมาคเม
มาฆปุณฺณมายํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมํ เทเสนฺโต อฏฺฐสตฺตติสหสฺสานิ อรหตฺตํ
ปาเปตฺวา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ตติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๖] "สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ      ตสฺสาปิ จ มเหสิโน
           ขีณาสวานํ วิมลานํ         สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
       [๗] อฏฺฐนวุติสหสฺสานํ ๑-       ปฐโม อาสิ สมาคโม
           อฏฺฐาสีติสหสฺสานํ ๒-       ทุติโย อาสิ สมาคโม.
       [๘] อฏฺฐสตฺตติสหสฺสานํ ๓-      ตติโย อาสิ สมาคโม
           อนุปาทา วิมุตฺตานํ         วิมลานํ มเหสินนฺ"ติ.
     ตทา กิร อมฺหากํ โพธิสตฺโต จมฺปกนคเร สุสีโม นาม พฺราหฺมณ-
มหาสาโล โลกสมฺมโต อโหสิ. โส สพฺพวิภวชาตํ ทีนานาถกปณทฺธิกาทีนํ
วิสฺสชฺเชตฺวา หิมวนฺตสมีปํ คนฺตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐ
สมาปตฺติโย ปญฺจ อภิญฺญาโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา มหิทฺธิโก มหานุภาโว หุตฺวา
มหาชนสฺส กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ อนวชฺชสาวชฺชภาวญฺจ ทสฺเสตฺวา พุทฺธปฺปาทํ
อาคมยมาโน อฏฺฐาสิ.
@เชิงอรรถ:  ม. อฏฺฐนวุติสตสหสฺสานํ       ม. อฏฺฐาสีติสตสหสฺสานํ
@ ม. อฏฺฐสตฺตติสตสหสฺสานํ
     อถาปเรน สมเยน อตฺถทสฺสิมฺหิ โลกนายเก โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา
สุทสฺสนมหานคเร อฏฺฐนฺนํ ปริสานํ มชฺเฌ ธมฺมามตวสฺสํ วสฺเสนฺเต ตสฺส
ธมฺมํ สุตฺวา สคฺคโลกํ คนฺตฺวา ทิพฺพานิ มนฺทารวปทุมปาริจฺฉตฺตกาทีนิ ปุปฺผานิ
เทวโลกโต อาหริตฺวา อตฺตโน อานุภาวํ ทสฺเสนฺโต ทิสฺสมานสรีโร จตูสุ
ทิสาสุ จตุทฺทีปิกมหาเมโฆ วิย ปุปฺผวสฺสํ วสฺเสตฺวา สมนฺตโต ปุปฺผมณฺฑปํ
ปุปฺผมยคฺฆิโตรณเหมชาลาทีนิ ปุปฺผมยานิ กตฺวา มนฺทารวปุปฺผจฺฉตฺเตน ทสพลํ
ปูเชสิ. โสปิ นํ ภควา "อนาคเต โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ.
เตน วุตฺตํ:-
       [๙] "อหนฺเตน สมเยน           ชฏิโล อุคฺคตาปโน
           สุสีโม นาม นาเมน          มหิยา เสฏฺฐสมฺมโต.
      [๑๐] ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ          ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ
           เทวโลกา หริตฺวาน ๑-       สมฺพุทฺธมภิปูชยึ.
      [๑๑] โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ       อตฺถทสฺสี มหามุนิ
           อฏฺฐารเส กปฺปสเต          อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
           ๑- อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา      นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต. ๑-
      [๑๒] ปธานํ ปทหิตฺวาน ฯเปฯ       เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
      [๑๓] ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา          ตุฏฺโฐ ๒- สํวิคฺคมานโส
           อุตฺตรึ วตมธิฏฺฐาสึ           ทสปารมิปูริยา"ติ.
     ตตฺถ ชฏิโลติ ชฏา อสฺส อตฺถีติ ชฏิโล. มหิยา เสฏฺฐสมฺมโตติ
สกเลนปิ โลเกน เสฏฺโฐ อุตฺตโม ปวโรติ เอวํ สมฺมโต สมฺภาวิโตติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ             ฉ.ม. หฏฺโฐ
     ตสฺส ปน ภควโต โสภนํ นาม นครํ อโหสิ. สาคโร นาม ราชา
ปิตา, สุทสฺสนา นาม มาตา, สนฺโต อุปสนฺโต จ เทฺว อคฺคสาวกา, อภโย
นามุปฏฺฐาโก, ธมฺมา จ สุธมฺมา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, จมฺปกรุกฺโข โพธิ,
สรีรํ อสีติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ. สรีรปฺปภา สมนฺตโต สพฺพกาลํ โยชนมตฺตํ
ผริตฺวา อฏฺฐาสิ, อายุ วสฺสสตสหสฺสํ, วิสาขา นามสฺส อคฺคมเหสี, เสโล นาม
ปุตฺโต, อสฺสยาเนน นิกฺขมิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๑๔] "โสภนํ นาม นครํ         สาคโร นาม ขตฺติโย
           สุทสฺสนา นาม ชนิกา       อตฺถทสฺสิสฺส มเหสิโน. ๑-
      [๑๙] สนฺโต จ อุปสนฺโต จ       อเหสุํ อคฺคสาวกา
           อภโย นามุปฏฺฐาโก        อตฺถทสฺสิสฺส มเหสิโน. ๑-
      [๒๐] ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ      อเหสุํ อคฺคสาวิกา
           โพธิ ตสฺส ภควโต         จมฺปโกติ ปวุจฺจติ.
      [๒๒] โสปิ พุทฺโธ อสมสโม       อสีติหตฺถมุคฺคโต
           โสภเต สาลราชาว        อุฬุราชาว ปูริโต.
      [๒๓] ตสฺส ปากติกา รํสี         อเนกสตโกฏิโย
           อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา        ผรนฺติ โยชนํ สทา.
      [๒๔] โสปิ พุทฺโธ นราสโภ       สพฺพสตฺตุตฺตโม มุนิ
           วสฺสสตสหสฺสานิ           โลเก อฏฺฐาสิ จกฺขุมา.
      [๒๕] อตุลํ ทสฺเสตฺวา โอภาสํ     วิโรเจตฺวา สเทวเก ๒-
           โสปิ อนิจฺจตํ ปตฺโต        ยถคฺคุปาทานสงฺขยา"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. สตฺถุโน           สี.,ม. อตุลํ ทสฺสยิตฺวาน โอภาเสตฺวา สเทวเก
     ตตฺถ อุฬุราชาว ปูริโตติ สรทสมยปริปุณฺณวิมลสกลมณฺฑโล ตารกราชา
วิยาติ อตฺโถ. ปากติกาติ ปกติวเสน อุปฺปชฺชมานา, น อธิฏฺฐานวเสน.
ยทา อิจฺฉสิ ภควา, ตทา อเนกโกฏิสตสหสฺเสปิ จกฺกวาเฬ อาภาย ผเรยฺย.
รํสีติ รสฺมิโย. อุปาทานสงฺขยาติ อุปาทานกฺขยา อินฺธนกฺขยา อคฺคิ วิย
โสปิ ภควา จตุนฺนํ อุปาทานานํ ขเยน อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
อนุปมนคเร อโนมาราเม ปรินิพฺพายิ. ธาตุโย ปนสฺส อธิฏฺฐาเนน วิกิรึสุ.
เสสเมตฺถ คาถาสุ อุตฺตานเมวาติ.
                     อตฺถทสฺสีพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      นิฏฺฐิโต จุทฺทสโม พุทฺธวํโส.
                        -----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๓๑๑-๓๑๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=6913&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=6913&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=195              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=7951              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=10192              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=10192              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]