อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)

                        ๒๒. สิขีพุทฺธวํสวณฺณนา
     วิปสฺสิสฺส อปรภาเค อนฺตรหิเต จ ตสฺมึ กปฺเป ตโต ปรํ เอกูนสฏฺฐิยา
กปฺเปสุ พุทฺธา โลเก น อุปฺปชฺชึสุ. ๒- อปคตพุทฺธาโลโก อโหสิ. กิเลสเทวปุตฺต-
มารานํ เอกรชฺชํ อปคตกณฺฏกํ อโหสิ. อิโต ปน เอกตฺตึสกปฺเป
สินิทฺธสุกฺขสารทารุปจิโต ปหูตสปฺปิสิตฺโต นิธูโม สิขี วิย สิขี จ เวสฺสภู จาติ
เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา โลเก อุปฺปชฺชึสุ. ๒- ตตฺถ สิขี ปน ภควา ปารมิโย ปูเรตฺวา
ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา กุสลกรณวตี อรุณวตีนคเร ปรมคุณวโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ปุปฺผิตํ     ๒-๒ สี.,อิ. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๐.
อรุณวโต นาม รญฺโญ อคฺคมเหสิยา รตฺตกนกปฏิพิมฺพรุจิรปฺปภาย ปภาวติยา
นาม เทวิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา ทส มาเส วีตินาเมตฺวา นิสภุยฺยาเน
มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิ. เนมิตฺติกา ปนสฺส นามํ กโรนฺตา อุณฺหีสสฺส สิขา วิย
อุคฺคตตฺตา "สิขี"ติ นามมกํสุ. โส สตฺตวสฺสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิ.
สุจนฺทกสิรีคิริยสนาริวสภนามกา ตโย ปาสาทา อเหสุํ. สพฺพกามาเทวิปฺปมุขานิ
จตุวีสติ อิตฺถิสหสฺสานิ ปจฺจุปฏฺฐิตานิ อเหสุํ.
     โส จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา สพฺพกามาเทวิยา คุณคณาตุเล อตุเล
นาม ปุตฺเต อุปฺปนฺเน หตฺถิยาเนน หตฺถิกฺขนฺธวรคโต มหาภินิกฺขมนํ
นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. ตํ สตฺตติปุริสสตสหสฺสานิ ๑- อนุปพฺพชึสุ. โส เตหิ ปริวุโต
อฏฺฐมาสํ ปธานจริยํ จริตฺวา วิสาขปุณฺณมาย คณสงฺคณิกํ ปหาย สุทสฺสนนิคเม
ปิยทสฺสีเสฏฺฐิโน ธีตุยา ทินฺนํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา ตรุณขทิรวเน ทิวาวิหารํ
วีตินาเมตฺวา อโนมทสฺสินา นาม ตาปเสน ทินฺนา อฏฺฐ กุสติณมุฏฺฐิโย
คเหตฺวา ปุณฺฑรีกโพธึ อุปสงฺกมิ. ตสฺสา กิร ปุณฺฑรีกโพธิยาปิ ปาฏลิยา
ปมาณเมว ปมาณํ อโหสิ. ตํทิวสเมว โส ปณฺณาสรตนกฺขนฺโธ หุตฺวา
อพฺภุคฺคโต, สาขาปิสฺส ปณฺณาสรตนมตฺตาว. โส ทิพฺเพหิ คนฺเธหิ ปุปฺเผหิ
สญฺฉนฺโน อโหสิ. น เกวลํ ปุปฺเผเหว, ผเลหิปิ สญฺฉนฺโน ๒- อโหสิ.
ตสฺส เอกปสฺสโต ตรุณานิ ผลานิ เอกโต มชฺฌิมานิ เอกโต นาติปกฺกานิ
เอกโต ปกฺขิตฺตทิพฺโพชานิ วิย สุรสานิ วณฺณคนฺธรสสมฺปนฺนานิ ตโต ตโต
โอลมฺพนฺติ. ยถา จ โส, เอวํ ทสสหสฺสิจกฺกวาเฬสุ ปุปฺผูปคา รุกฺขา ปุปฺเผหิ
ผลูปคา รุกฺขา ผเลหิ ปฏิมณฺฑิตา อเหสุํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สตฺตตฺตึสปุริส...      ๒ สี.,อิ. สหิโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๑.
     โส ตตฺถ จตุวีสติหตฺถวิตฺถตํ ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา
จตุรงฺควีริยํ อธิฏฺฐาย นิสีทิ. เอวํ นิสีทิตฺวา ฉตฺตึส โยชนวิตฺถตํ สมารํ
มารพลํ วิธมิตฺวา สมฺโพธึ ปาปุณิตฺวา "อเนกชาติสํสารํ ฯเปฯ ตณฺหานํ
ขยมชฺฌคา"ติ อุทานํ อุทาเนตฺวา โพธิสมีเปเยว สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา
พฺรหฺมายาจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตนา สห ปพฺพชิตานํ สตฺตติยา ภิกฺขุสตสหสฺสานํ
อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา สุรปเถน คนฺตฺวา วิวิธาวรณวติยา อรุณวติยา
ราชธานิยา สมีเป มิคาชินุยฺยาเน ๑- โอตริตฺวา เตหิ มุนิคเณหิ ปริวุโต เตสํ
มชฺเฌ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตทา โกฏิสตสหสฺสานํ ปฐโม อภิสมโย อโหสิ.
เตน วุตฺตํ:-
      [๑] "วิปสฺสิสฺส อปเรน         สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม
          สิขิวฺหโย อาสิ ชิโน        อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล.
      [๒] มารเสนํ ปมทฺทิตฺวา        ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ
          ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ         อนุกมฺปาย ปาณินํ.
      [๓] ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต       สิขิมฺหิ ชินปุงฺคเว
          โกฏิสตสหสฺสานํ           ปฐมาภิสมโย อหู"ติ.
     ปุนปิ อรุณวติยา ราชธานิยา สมีเปเยว อภิภูราชปุตฺตสฺส จ
สมฺภวราชปุตฺตสฺส จาติ ทฺวินฺนํ สปริวารานํ ธมฺมํ เทเสตฺวา นวุติโกฏิสหสฺสานิ
ธมฺมามตํ ปาเยสิ. โส ทุติโย อภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๔] "อปรมฺปิ ธมฺมํ เทเสนฺเต    คณเสฏฺเฐ นรุตฺตเม
          นวุติโกฏิสหสฺสานํ          ทุติยาภิสมโย อหู"ติ.
     ยทา ปน สูริยวตีนครทฺวาเร จมฺปกรุกฺขมูเล ติตฺถิยมทมานภญฺชนตฺถํ
สพฺพชนพนฺธนโมกฺขตฺถญฺจ ยมกปาฏิหาริยํ กโรนฺโต ภควา ธมฺมํ เทเสสิ,
ตทา อสีติโกฏิสหสฺสานํ ตติโย อภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มิคาจิรุยฺยาเน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๒.
      [๕] "ยมกปาฏิหารยํ ๑-        ทสฺสยนฺเต สเทวเก
           อสีติโกฏิสหสฺสานํ         ตติยาภิสมโย อหู"ติ.
     อภิภุนา จ สมฺภเวน จ ราชปุตฺเตน สทฺธึ ปพฺพชิตานํ อรหนฺตานํ
สตสหสฺสานํ มชฺเฌ นิสีทิตฺวา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ปฐโม สนฺนิปาโต
อโหสิ. อรุณวตีนคเร ญาติสมาคเม ปพฺพชิตานํ อสีติยา ภิกฺขุสหสฺสานํ มชฺเฌ
นิสีทิตฺวา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ทุติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. ธนญฺชยนคเร
ธนปาลนาควินยนสมเย ๒- ปพฺพชิตานํ สตฺตติยา ภิกฺขุสหสฺสานํ มชฺเฌ ภควา
ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ตติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๖] "สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ      สิขิสฺสาปิ มเหสิโน
          ขีณาสวานํ วิมลานํ         สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
      [๗] ภิกฺขุสตสหสฺสานํ           ปฐโม อาสิ สมาคโม
          อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ          ทุติโย อาสิ สมาคโม.
      [๘] สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานํ         ตติโย อาสิ สมาคโม
          อนุปลิตฺโต ปทุมํว          โตยมฺหิ สมฺปวฑฺฒิตนฺ"ติ.
     ตตฺถ อนุปลิตฺโต ปทุมํวาติ โตเย ชาตํ โตเยว วฑฺฒิตํ ปทุมํ วิย
โตเยน อนุปลิตฺตํ, โสปิ ภิกฺขุ สนฺนิปาโต โลเก ชาโตปิ โลกธมฺเมหิ อนุปลิตฺโต
อโหสีติ อตฺโถ.
     ตทา กิร อมฺหากํ โพธิสตฺโต กตฺถจิ อสํสฏฺโฐ ปริภุตฺตนคเร อรินฺทโม
นาม ราชา หุตฺวา สิขิมฺหิ ปริภุตฺตนครมนุปฺปตฺเต สปริวาโร ราชา ภควโต
ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปสาทวฑฺฒิตหทยนยนโสโต ทสพลสฺส อมลจรณกมลยุคเฬสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยมกปาฏิหาริยญฺจ       ๒ สี.,อิ. ธนปาลกคหปติวินยนสมเย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๓.
สปริวาโร สิรสา อภิวนฺทิตฺวา ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ อิสฺสริยกุลวิภว-
สทฺธานุรูปํ มหาทานํ ทตฺวา ทุสฺสภณฺฑาคารทฺวารานิ วิวราเปตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสํฆสฺส มหคฺฆานิ วตฺถานิ อทาสิ. อตฺตโน จ พลรูปลกฺขณชวสมฺปนฺน-
เหมชาลมาลาสมลงฺกตํ นวกนกรุจิรทณฺฑโกสจามรยุควิราชิตํ วิปุลมุทุกณฺณํ
จนฺทราชิวิราชิตวทนโสตํ เอราวณวารณมิว อริวารณํ วรวารณํ ทตฺวา วารณปฺปมาณเมว
กตฺวา กปฺปิยภณฺฑญฺจ อทาสิ. โสปิ นํ สตฺถา "อิโต เอกตฺตึสกปฺเป พุทฺโธ
ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๙] "อหนฺเตน สมเยน        อรินฺทโม นาม ขตฺติโย
          สมฺพุทฺธปฺปมุขํ สํฆํ         อนฺนปาเนน ตปฺปยึ.
     [๑๐] พหุทุสฺสวรํ ทตฺวา         ทุสฺสโกฏึ อนปฺปกํ
          อลงฺกตํ หตฺถิยานํ         สมฺพุทฺธสฺส อทาสหํ.
     [๑๑] หตฺถิยานํ นิมฺมินิตฺวา       กปฺปิยํ อุปนามยึ
          ปูรยึ มานสํ มยฺหํ         นิจฺจํ ทฬฺหมุปฏฺฐิตํ.
     [๑๒] โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ    สิขี โลกคฺคนายโก
          เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป     อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
     [๑๓] อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา ฯเปฯ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
     [๑๔] ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา       ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
          อุตฺตรึ วตมธิฏฺฐาสึ        ทสปารมิปูริยา"ติ.
     ตตฺถ นิมฺมินิตฺวาติ ตสฺส หตฺถิโน ปมาเณน ตุลยิตฺวา. กปฺปิยนฺติ
กปฺปิยภณฺฑํ, ภิกฺขูนํ ยํ ภณฺฑํ กปฺปติ คเหตุํ ตํ กปฺปิยภณฺฑํ นาม.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๔.
ปูรยึ มานสํ มยฺหนฺติ มม จิตฺตํ ทานปีติยา ปูรยึ, มยฺหํ หาสุปฺปาทนสมตฺถํ
อกาสินฺติ อตฺโถ. นิจฺจํ ทฬฺหมุปฏฺฐิตนฺติ "นิจฺจกาลํ ทานํ ทสฺสามี"ติ ทานวเสน
ทฬฺหํ อุปฏฺฐิตํ จิตฺตนฺติ อตฺโถ.
     ตสฺส ปน ภควโต นครํ อรุณวตี นาม อโหสิ. อรุณวา นาม ราชา
ปิตา, ปภาวตี นาม มาตา, อภิภู จ สมฺภโว จ เทฺว อคฺคสาวกา, เขมงฺกโร
นามุปฏฺฐาโก, สขิลา ๑- จ ปทุมา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, ปุณฺฑรีกรุกฺโข โพธิ,
สรีรํ จสฺส สตฺตติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ. สรีรปฺปภา นิจฺจกาลํ โยชนตฺตยํ ผริตฺวา
อฏฺฐาสิ. สตฺตติวสฺสสหสฺสานิ อายุ, สพฺพกามา นามสฺส อคฺคมเหสี, อตุโล
นามสฺส ปุตฺโต, หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๑๕] "นครํ อรุณวตี นาม         อรุโณ นาม ขตฺติโย
           ปภาวตี นาม ชนิกา         สิขิสฺสาปิ มเหสิโน.
      [๑๖] ๒- สตฺตวสฺสสหสฺสานิ        อคารํ อชฺฌาวสิ โส
           สุวฑฺฒโก คิริ วาหโน        ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
      [๑๗] จตุวีสติสหสฺสานิ            นาริโย สมลงฺกตา
           สพฺพกามา นาม สา นารี     อตุโล นาม อตฺรโช.
      [๑๘] นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา        หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
           อฏฺฐมาสํ ปธานจารํ         อจรี ปุริสุตฺตโม.
      [๑๙] พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต      สิขี โลกคฺคนายโก
           วตฺตจกฺโก มหาวีโร         มิคทาเย นรุตฺตโม. ๒-
      [๒๐] อภิภู สมฺภโว เจว          อเหสุํ อคฺคสาวกา
           เขมงฺกโร นามุปฏฺฐาโก      สิขิสฺสาปิ มเหสิโน.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มขิลา       ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๕.
      [๒๑] สขิลา จ ๑- ปทุมา จ       อเหสุํ อคฺคสาวิกา
           โพธิ ตสฺส ภควโต          ปุณฺฑรีโกติ วุจฺจติ.
      [๒๒] สิริวฑฺโฒ จ นนฺโท จ        อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
           จิตฺตา เจว สุจิตฺตา ๒- จ    อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา.
      [๒๓] อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ       สตฺตติหตฺถมุคฺคโต
           กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส          ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ.
      [๒๔] ตสฺสาปิ พฺยามปฺปภา กายา    นิจฺฉรนฺติ ๓- นิรนฺตรํ
           ทิโสทิสํ นิจฺฉรนฺติ           ตีณิ โยชนโส ๔- ปภา.
      [๒๕] สตฺตติวสฺสสหสฺสานิ          อายุ ตสฺส มเหสิโน
           ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส       ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
      [๒๖] ธมฺมเมฆํ วสฺสิตฺวาน ๕-      เตมยิตฺวา สเทวเก
           เขมนฺตํ ปาปยิตฺวาน         นิพฺพุโต โส สสาวโก.
      [๒๗] อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ           ทฺวตฺตึสวรลกฺขณํ
           สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ            นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา"ติ.
     ตตฺถ ปุณฺฑรีโกติ เสตมฺพรุกฺโข. ตีณิ โยชนโส ปภาติ ตีณิ โยชนานิ
ปภา นิจฺฉรนฺตีติ อตฺโถ. ธมฺมเมฆนฺติ ธมฺมวสฺสํ, ธมฺมวสฺสนโก พุทฺธเมโฆ.
เตมยิตฺวาติ ธมฺมกถาสลิเลน เตเมตฺวา, สิญฺจิตฺวาติ อตฺโถ. สเทวเกติ สเทวเก
สตฺเต. เขมนฺตนฺติ เขมนฺตํ นิพฺพานํ. อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺนนฺติ ตมฺพนขตุงฺคนาส-
วฏฺฏงฺคุลิตาทีหิ อสีติยา อนุพฺยญฺชเนหิ สมฺปนฺนํ, ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณ-
ปฏิมณฺฑิตํ ภควโต สรีรนฺติ อตฺโถ. สิขี กิร สมฺมาสมฺพุทฺโธ สีลวตีนคเร
อสฺสาราเม ปรินิพฺพายิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มขิลา จ        ๒ ฉ.ม. สุคุตฺตา      ๓ ฉ.ม. ทิวารตฺตึ
@๔ ปาฬิ. โยชนานิ         ๕ ฉ.ม. ปวสฺเสตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๖.
                   สิขีว โลเก ๑- ตปสา ชลิตฺวา
                   สิขีว เมฆาคมเน นทิตฺวา
                   สิขี มเหสินฺธนวิปฺปหีโน
                   สิขีว สนฺตึ สุคโต คโต โส.
     สิขิสฺส กิร ภควโต ธาตุโย เอกคฺฆนาว หุตฺวา อฏฺฐํสุ น วิปฺปกิรึสุ.
สกลชมฺพุทีปวาสิโน ปน มนุสฺสา ติโยชนุพฺเพธํ สตฺตรตนมยํ หิมคิริสทิสโสภํ
ถูปมกํสุ. เสสเมตฺถ คาถาสุ ปากฏเมวาติ.
                       สิขีพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       นิฏฺฐิโต วีสติโม พุทฺธวํโส.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๓๔๙-๓๕๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=7747&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=7747&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=201
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8243
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=10710
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=10710
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33