อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๗.  มาตงฺคจริยาวณฺณนา
        [๖๐] ปุนาปรํ ยทา โหมิ       ชฏิโล อุคฺคตาปโน
             มาตงฺโค นาม นาเมน    สีลวา สุสมาหิโตติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๘.
     #[๖๐]  สตฺตเม ชฏิโลติ ชฏาวนฺโต, ชฏาพนฺธเกโสติ อตฺโถ. อุคฺคตาปโนติ
มมจฺฉฏฺานํ อินฺทฺริยานํ ตาปนโต นิคฺคณฺหนโต ตปสงฺขาตํ อุคฺคตาปนํ เอตสฺสาติ
อุคฺคตาปโน, โฆรตโป ปรมธิตินฺทฺริโยติ ๑- อตฺโถ. อถ วา นานปฺปกาเร
ทิฏฺธมฺมิกาทิเภเท อนตฺเถ อุคฺคิรณโต พหิ ฉฑฺฑาปนโต โฆรภีมภยานกฏฺเน วา
"อุคฺคา"ติ ลทฺธนาเม กิเลเส วีริยาตเปน สนฺตาปนโต อุคฺเค ตาเปตีติ อุคฺคตาปโน.
มาตงฺโค นาม นาเมนาติ นาเมน มาตงฺโค นาม. มาตงฺคกุเล นิพฺพตฺติยา ชาติยา
อาคตํ หิสฺส เอตํ นามํ. สีลวาติ สีลสมฺปนฺโน สุปริสุทฺธสีโล. สุสมาหิโตติ
อุปจารปฺปนาสมาธีหิ สุฏฺุ สมาหิโต, ฌานสมาปตฺติลาภีติ อตฺโถ.
      ตทา หิ โพธิสตฺโต จณฺฑาลโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา รูเปน ทุทฺทสิโก พหินคเร
จณฺฑาลคาเม วสติ. "มาตงฺคปณฺฑิโต"ติ ปกาสนาโม. อเถกทิวสํ ตสฺมึ นคเร นกฺขตฺเต
โฆสิเต เยภุยฺเยน นาครา นกฺขตฺตํ กีฬนฺติ. อญฺตราปิ พฺราหฺมณมหาสาลกญฺา
โสฬสปณฺณรสวสฺสุทฺเทสิกา เทวกญฺา วิย รูเปน ทสฺสนียา ปาสาทิกา "อตฺตโน
วิภวานุรูปํ นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามี"ติ ปหูตขชฺชโภชฺชาทีนิ สกเฏสุ อาโรเปตฺวา
สพฺพเสตํ วฬวารถมารุยฺห มหตา ปริวาเรน อุยฺยานภูมึ คจฺฉติ. ทิฏฺมงฺคลิกา นาเมสา,
สา กิร ทุสฺสณฺิตํ รูปํ "อวมงฺคลนฺ"ติ ตํ ทฏฺุํ น อิจฺฉติ, เตนสฺสา
"ทิฏฺมงฺคลิกา"เตฺวว สมญฺา อุทปาทิ.
      ตทา โพธิสตฺโต กาลสฺเสว อุฏฺาย ปฏปิโลติกํ นิวาเสตฺวา ชชฺชริตมุขภาคํ
เวณุทณฺฑํ คเหตฺวา ภาชนหตฺโถ นครํ ปวิสติ มนุสฺเส ทิสฺวา ทูรโตว เตสํ ทูรีกรณตฺถํ
เตน เวณุทณฺเฑน สญฺ กโรนฺโต. อถ ทิฏฺมงฺคลิกา "อุสฺสรถ อุสฺสรถา"ติ อุสฺสารณํ
กโรนฺเตหิ อตฺตโน ปุริเสหิ นียมานา นครทฺวารมชฺเฌ มาตงฺคํ ทิสฺวา "โก เอโส"ติ
อาห. "อยฺเย มาตงฺคจณฺฑาโล"ติ จ วุตฺเต "อีทิสํ ทิสฺวา คตานํ กุโต วุฑฺฒี"ติ ยานํ
นิวตฺตาเปสิ. มนุสฺสา "ยํ มยํ อุยฺยานํ คนฺตฺวา พหุํ ขชฺชโภชฺชาทึ ลเภยฺยาม, ตสฺส
โน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สมิตินฺทริโยติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๙.
มาตงฺเคน อนฺตราโย กโต"ติ กุปิตา "คณฺหถ จณฺฑาลนฺ"ติ เลฑฺฑูหิ ปหริตฺวา
วิสญฺีภูตํ ปาเตตฺวา อคมํสุ.
      โส น จิเรเนว สตึ ปฏิลภิตฺวา วุฏฺาย มนุสฺเส ปุจฺฉิ "กึ อยฺยา ทฺวารํ นาม
สพฺพสาธารณํ, อุทาหุ พฺราหฺมณานํ เอว กตนฺ"ติ. สพฺเพสํ สาธารณนฺติ. "เอวํ
สพฺพสาธารณทฺวาเร เอกมนฺตํ อปกฺกมนฺตํ มํ ทิฏฺมงฺคลิกาย มนุสฺสา อิมํ อนยพฺยสนํ
ปาเปสุนฺ"ติ รถิกาย มนุสฺสานํ อาโรเจตฺวา "หนฺทาหํ อิมิสฺสา มานํ ภินฺทิสฺสามี"ติ
ตสฺสา นิเวสนทฺวารํ คนฺตฺวา "อหํ ทิฏฺมงฺคลิกํ อลทฺธา น วุฏฺหิสฺสามี"ติ
นิปชฺชิ. ทิฏฺมงฺคิลกาย ปิตา "ฆรทฺวาเร มาตงฺโค นิปนฺโน"ติ สุตฺวา "ตสฺส กากณิกํ
เทถ, เตเลน สรีรํ มกฺเขตฺวา คจฺฉตู"ติ อาห. โส "ทิฏฺมงฺคลิกํ อลทฺธา น
อุฏฺหิสฺสามิ"จฺเจว อาห. ตโต พฺราหฺมเณน "เทฺว กากณิเก เทถ มาสกํ ปาทํ กหาปณํ
เทฺว ตีณิ ยาว กหาปณสตํ กหาปณสหสฺสํ เทถา"ติ วุตฺเตปิ น สมฺปฏิจฺฉติ เอว. เอวํ
เตสํ มนฺเตนฺตานํ เอว สูริโย อตฺถงฺคโต.
      อถ ทิฏฺมงฺคลิกาย มาตา ปาสาทา โอรุยฺห สาณิปาการํ ปริกฺขิปาเปตฺวา
ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "ตาต มาตงฺค ทิฏฺมงฺคลิกาย อปราธํ ขม, เทฺว สหสฺสานิ
คณฺหาหิ ยาว สตสหสฺสํ คณฺหาหี"ติ วุตฺเตปิ น สมฺปฏิจฺฉิ, นิปชฺชิ เอว. ตสฺเสวํ ฉ
ทิวเส นิปชฺชิตฺวา สตฺตเม ทิวเส สมฺปตฺเต สมนฺตา สามนฺตฆรา ปฏิวิสกฆรา จ
มนุสฺสา อุฏฺหิตฺวา "ตุเมฺห มาตงฺคํ วา อุฏฺาเปถ, ทาริกํ วา เทถ, มา อเมฺห
นาสยิตฺถา"ติ อาหํสุ. ตทา กิร อยํ ตสฺมึ เทเส เทสธมฺโม "ยสฺส ฆรทฺวาเร เอวํ
นิปชฺชิตฺวา จณฺฑาโล มรติ, เตน ฆเรน สทฺธึ สตฺตสตฺตฆรวาสิโน จณฺฑาลา โหนฺตี"ติ.
      ตโต ทิฏฺมงฺคลิกาย มาตาปิตโร ทิฏฺมงฺคลิกํ ปฏปิโลติกํ นิวาสาเปตฺวา
จณฺฑาลานุจฺฉวิกํ ปริกฺขารํ ทตฺวา ปริเทวมานํ เอว ตสฺส สนฺติกํ เนตฺวา "หนฺท ทานิ
ทาริกํ อุฏฺาย คณฺหาหี"ติ อทํสุ. สา ปสฺเส ตฺวา "อุฏฺาหี"ติ อาห. โส "อหํ
อติวิย กิลนฺโต, หตฺเถ คเหตฺวา มํ อุฏฺาเปหี"ติ อาห. สา ตถา อกาสิ. มาตงฺโค "มยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๐.
อนฺโตนคเร วสิตุํ น ลภาม, เอหิ, พหินคเร จณฺฑาลคามํ คมิสฺสามา"ติ ตํ อปสฺสาย
อตฺตโน เคหํ อคมาสิ. "ตสฺสา ปิฏฺึ อภิรุหิตฺวา"ติ ชาตกภาณกา วทนฺติ.
      เอวํ ปน เคหํ คนฺตฺวา ชาติสมฺเภทวีติกฺกมํ อกตฺวาว กติปาหํ เคเห วสิตฺวา
พลํ คเหตฺวา จินฺเตสิ "อหํ อิมํ พฺราหฺมณมหาสาลกญฺ มยฺหํ จณฺฑาลเคเห วาสาเปสึ,
หนฺท ทานิ ตํ ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ กริสฺสามี"ติ. โส อรญฺ ปวิสิตฺวา ปพฺพชิตฺวา
สตฺตาหพฺภนฺตเรเยว อฏฺสมาปตฺติโย ปญฺจาภิญฺาโย นิพฺพตฺเตตฺวา อิทฺธิยา
จณฺฑาลคามทฺวาเร โอตริตฺวา เคหทฺวาเร ิโต ทิฏฺมงฺคลิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สามิ
กิสฺส มํ อนาถํ กตฺวา ปพฺพชิโตสี"ติ ปริเทวมานํ "ตฺวํ ภทฺเท มา จินฺตยิ, ตว
โปราณกยสโต อิทานิ มหนฺตตรํ ยสํ กริสฺสามิ, ตฺวํ ปน `มหาพฺรหฺมา เม สามิโก, น
มาตงฺโค, โส พฺรหฺมโลกํ คโต, อิโต สตฺตเม ทิวเส ปุณฺณมาย จนฺทมณฺฑลํ ภินฺทิตฺวา
อาคมิสฺสตี'ติ ปริสาสุ วเทยฺยาสี"ติ วตฺวา หิมวนฺตเมว คโต.
      ทิฏฺมงฺคลิกาปิ พาราณสิยํ มหาชนมชฺเฌ เตสุ เตสุ าเนสุ ตถา กเถสิ. อถ
ปุณฺณมทิวเส โพธิสตฺโต จนฺทมณฺฑลสฺส คคนมชฺเฌ ิตกาเล พฺรหฺมตฺตภาวํ
มาเปตฺวา จนฺทมณฺฑลํ ภินฺทิตฺวา ทฺวาทสโยชนิกํ พาราณสึ สกลํ กาสิรฏฺญฺจ
เอโกภาสํ กตฺวา อากาสโต โอตริตฺวา พาราณสิยา อุปริ ติกฺขตฺตุํ ปริพฺภมิตฺวา
มหาชเนน คนฺธมาลาทีหิ ปูชิยมาโน จณฺฑาลคามาภิมุโข อโหสิ. พฺรหฺมภตฺตา
สนฺนิปติตฺวา ตํ จณฺฑาลคามกํ คนฺตฺวา ทิฏฺมงฺคลิกาย เคหํ สุทฺธวตฺถคนฺธมาลาทีหิ
เทววิมานํ วิย อลงฺกรึสุ. ทิฏฺมงฺคลิกา จ ตทา อุตุนี โหติ. มหาสตฺโต ตตฺถ
คนฺตฺวา ทิฏฺมงฺคลิกํ องฺคุฏฺเน นาภิยํ ปรามสิตฺวา "ภทฺเท คพฺโภ เต ปติฏฺิโต,
ตฺวํ ปุตฺตํ วิชายิสฺสสิ, ตฺวมฺปิ ปุตฺโตปิ เต ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตา ภวิสฺสถ, ตว
สีสโธวนอุทกํ ๑- สกลชมฺพุทีเป ราชูนํ อภิเสโกทกํ ภวิสฺสติ, นฺหาโนทกํ ปน เต
อมโตทกํ ภวิสฺสติ, เย นํ สีเส อภิสิญฺจิสฺสนฺติ, ๒- เต สพฺพโรเคหิ มุจฺจิสฺสนฺติ,
กาฬกณฺณิยา จ ปริมุจฺจิสฺสนฺติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ปาทโธวนอุทกํ (ชาตก-ฏฺ. ๔/๑๗๘ ฉ.ม.)  ๒ ฉ.ม. อาสิญฺจิสฺสนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๑.
ตว ปาทปิฏฺเ สีสํ เปตฺวา วนฺทนฺตา สหสฺสํ ทสฺสนฺติ, กถาสวนฏฺาเน ตฺวา
วนฺทนฺตา สตํ ทสฺสนฺติ, จกฺขุปเถ ตฺวา วนฺทนฺตา เอเกกํ กหาปณํ ทตฺวา
วนฺทิสฺสนฺติ, อปฺปมตฺตา โหหี"ติ ตํ โอวทิตฺวา เคหา นิกฺขมฺม มหาชนสฺส
ปสฺสนฺตสฺเสว จนฺทมณฺฑลํ ปาวิสิ.
      พฺรหฺมภตฺตา สนฺนิปติตฺวา ทิฏฺมงฺคลิกํ มหนฺเตน สกฺกาเรน นครํ ปเวเสตฺวา
มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน ตตฺถ วสาเปสุํ. เทววิมานสทิสญฺจสฺสา นิเวสนํ กาเรสุํ. ตตฺถ
เนตฺวา อุฬารํ ลาภสกฺการํ อุปนาเมสุํ. ปุตฺตลาภาทิ สพฺโพ โพธิสตฺเตน วุตฺตสทิโสว
อโหสิ. โสฬสสหสฺสา พฺราหฺมณา ทิฏฺมงฺคลิกาย ปุตฺเตน สห นิพทฺธํ ภุญฺชนฺติ,
สหสฺสมตฺตา นํ ปริวาเรนฺติ, อเนกสหสฺสานํ ทานํ  ทียติ. อถ มหาสตฺโต "อยํ อฏฺาเน
อภิปฺปสนฺโน, หนฺทสฺส ทกฺขิเณยฺเย ชานาเปสฺสามี"ติ ภิกฺขาย จรนฺโต ตสฺสา เคหํ
คนฺตฺวา เตน สทฺธึ สลฺลปิตฺวา อคมาสิ. อถ กุมาโร คาถมาห:-
                  "กุโต นุ อาคจฺฉสิ ทุมฺมวาสี
                  โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว
                  สงฺการโจฬํ ปฏิมุญฺจ กณฺเ
                  โก เร ตุวํ โหสิ อทกฺขิเณยฺโย"ติ.
      เตน วุตฺตํ อนาจารํ อสหมานา เทวตา ตสฺส เตสญฺจ โสฬสสหสฺสานํ
พฺราหฺมณานํ มุขํ วิปริวตฺเตสุํ. ตํ ทิสฺวา ทิฏฺมงฺคลิกา มหาสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
ตมตฺถํ อาโรเจสิ. โพธิสตฺโต "ตสฺส อนาจารํ อสหนฺเตหิ ยกฺเขหิ โส วิปฺปกาโร กโต,
อปิ จ โข ปน อิมํ อุจฺฉิฏฺปิณฺฑกํ เตสํ มุเข อาสิญฺจิตฺวา ตํ วิปฺปการํ
วูปสเมหี"ติ อาห. สาปิ ตถา ตฺวา ตํ วูปสเมสิ. อถ ทิฏฺมงฺคลิกา ปุตฺตํ อาห "ตาต
อิมสฺมึ โลเก ทกฺขิเณยฺยา นาม มาตงฺคปณฺฑิตสทิสา ภวนฺติ, น อิเม พฺราหฺมณา วิย
ชาติมตฺเตน,
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๑/๓๒๕
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๒.
มนฺตสชฺฌายนมตฺเตน วา มานตฺถทฺธา"ติ วตฺวา เย ตทา สีลาทิคุณวิเสสยุตฺตา
ฌานสมาปตฺติลาภิโน เจว ปจฺเจกพุทฺธา จ, ตตฺเถวสฺส ปสาทํ อุปฺปาเทสีติ.
      ตทา เวตฺตวตีนคเร ชาติมนฺโต นาม เอโก พฺราหฺมโณ ปพฺพชิตฺวาปิ ชาตึ
นิสฺสาย มหนฺตํ มานมกาสิ. มหาสตฺโต "ตสฺส มานํ ภินฺทิสฺสามี"ติ ตํ านํ คนฺตฺวา
ตสฺสาสนฺเน อุปริโสเต วาสํ กปฺเปสิ. เตน วุตฺตํ:-
         [๖๑] "อหญฺจ พฺราหฺมโณ เอโก  คงฺคากูเล วสามุโภ
              อหํ วสามิ อุปริ         เหฏฺา วสติ พฺราหฺมโณ"ติ.
      อถ มหาสตฺโต เอกทิวสํ ทนฺตกฏฺ ขาทิตฺวา "อิทํ ชาติมนฺตสฺส ชฏาสุ
ลคฺคตู"ติ อธิฏฺาย นทิยํ ปาเตสิ. ตํ ตสฺส อุทกํ อาจเมนฺตสฺส ชฏาสุ อคฺคิ, โส ตํ
ทิสฺวา "นสฺส วสลา"ติ วตฺวา "กุโตยํ กาฬกณฺณี อาคโต, อุปธาเรสฺสามิ นนฺ"ติ
อุทฺธํโสตํ คจฺฉนฺโต มหาสตฺตํ ทิสฺวา "กึ ชาติโกสี"ติ ปุจฺฉิ. จณฺฑาโลสฺมีติ.
ตยา นทิยํ ทนฺตกฏฺ ปาติตนฺติ. อาม มยาติ. "นสฺส วสล จณฺฑาล กาฬกณฺณิ มา อิธ
วสิ, เหฏฺาโสเต วสา"ติ วตฺวา เหฏฺาโสเต วสนฺเตนปิ ปาติเต ทนฺตกฏฺเ ปฏิโสตํ
อาคนฺตฺวา ชฏาสุ ลคฺคนฺเต "นสฺส วสล, สเจ อิธ วสิสฺสสิ, สตฺตเม ทิวเส สตฺตธา เต
มุทฺธา ผลิสฺสตี"ติ อาห. เตน วุตฺตํ:-
         [๖๒] "วิจรนฺโต อนุกูลมฺหิ      อุทฺธํ เม อสฺสมทฺทส
              ตตฺถ มํ ปริภาเสตฺวา     อภิสปิ มุทฺธผาลนํ.
         [๖๓] ยทิหนฺตสฺส ปกุปฺเปยฺยํ     ยทิ สีลํ น โคปเย
              โอโลเกตฺวานหํ ตสฺส     กเรยฺยํ ฉาริกํ วิยา"ติ.
     #[๖๒]  ตตฺถ วิจรนฺโต อนุกูลมฺหีติ อุจฺฉิฏฺทนฺตกฏฺเ อตฺตโน ชฏาสุ ลคฺเค
ตสฺส อาคมนคเวสนวเสน คงฺคาย ตีเร อนุวิจรนฺโต. อุทฺธํ เม อสฺสมทฺทสาติ อตฺตโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๓.
วสนฏฺานโต อุปริโสเต มม อสฺสมํ ปณฺณสาลํ อทฺทกฺขิ. ตตฺถ มํ ปริภาเสตฺวาติ มม
อสฺสมํ อาคนฺตฺวา ชาตึ สุตฺวา ตโตวปฏิกฺกมิตฺวา สวนูปจาเร ตฺวา "นสฺส วสล จณฺฑาล
กาฬกณฺณิ มา อิธ วสี"ติอาทีนิ วตฺวา ภเยน สนฺตชฺเชตฺวา. อภิสปิ มุทฺธผาลนนฺติ
"สเจ ชีวิตุกาโมสิ, เอตฺโตว สีฆํ ปลายสฺสู"ติ วตฺวา "สเจ น ปกฺกมิสฺสสิ, อิโต เต
สตฺตเม ทิวเส สตฺตธา มุทฺธา ผลตู"ติ เม อภิสปํ อทาสิ.
      กึ ปน ตสฺส อภิสเปน มุทฺธา ผลตีติ? น ผลติ, กุหโก ปน โส, เอวมยํ
มรณภยตชฺชิโต สุทูรํ ปกฺกมิสฺสตีติ สญฺาย สนฺตาสนตฺถํ ตถา อาห.
     #[๖๓]  ยทิหนฺตสฺส ปกุปฺเปยฺยนฺติ ตสฺส มานตฺถทฺธสฺส กูฏชฏิลสฺส อหํ ยทิ
กุชฺเฌยฺยํ. ยทิ สีลํ น โคปเยติ สีลํ ยทิ น รกฺเขยฺยํ, อิทํ สีลํ นาม
ชีวิตนิรเปกฺขํ สมฺมเทว รกฺขิตพฺพนฺติ ยทิ น จินฺเตยฺยนฺติ อตฺโถ. โอโลเกตฺวานหํ
ตสฺส, กเรยฺยํ ฉาริกํ วิยาติ สจาหํ ตทา ตสฺส อปฺปตีโต อภวิสฺสํ. มม จิตฺตาจารํ
ตฺวา มยิ อภิปฺปสนฺนา เทวตา ขเณเนว ตํ ภสฺมมุฏฺึ วิย วิทฺธํเสยฺยนฺติ
อธิปฺปาโย. สตฺถา ปน ตทา อตฺตโน อปฺปตีตภาเว สติ เทวตาหิ สาเธตพฺพํ ตสฺส อนตฺถํ
อตฺตนา กตฺตพฺพํ วิย กตฺวา เทเสสิ "กเรยฺยํ ฉาริกํ วิยา"ติ.
      วิตณฺฑวาที ปนาห "โพธิสตฺโตว ตํ ชฏิลํ อิจฺฉมาโน อิทฺธิยา ฉาริกํ กเรยฺย,
เอวญฺหิ สติ อิมิสฺสา ปาฬิยา อตฺโถ อุชุกเมว นีโต โหตี"ติ. โส เอวมสฺส วจนีโย
"ตฺวํ อิทฺธิยา ปรูปฆาตํ วทสิ, อิทฺธิ นาเมสา อธิฏฺานา อิทฺธิ วิกุพฺพนา อิทฺธิ
มโนมยา อิทฺธิ าณวิปฺผารา อิทฺธิ สมาธิวิปฺผารา อิทฺธิ อริยา อิทฺธิ
กมฺมวิปากชา อิทฺธิ ปุญฺวโต อิทฺธิ วิชฺชามยา อิทฺธิ ตตฺถ ตตฺถ
สมฺมาปโยคปฺปจฺจยา อิชฺฌนฏฺเน อิทฺธีติ ทสวิธา. ตตฺถ "กตรํ อิทฺธึ วเทสี"ติ?
ภาวนามยนฺติ. กึ ปน ภาวนามยาย ปรูปฆาตกมฺมํ โหตีติ? อาม เอกจฺเจ อาจริยา
"เอกวารํ โหตี"ติ วทนฺติ, ยถา หิ ปรํ ปหริตุกาเมน อุทกภริเต ฆเฏ ขิตฺเต ปโรปิ
ปหรียติ, ฆโตปิ ภิชฺชติ, เอวเมว กาวนามยาย อิทฺธิยา เอกวารํ ปรูปฆาตกมฺมํ โหติ,
ตโต ปฏฺาย ปน สา นสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
      อถ โส "ภาวนามยาย อิทฺธิยา เนว เอกวารํ น เทฺววารํ ปรูปฆาตกมฺมํ โหตี"ติ
วตฺวา ปุจฺฉิตพฺโพ "กึ ภาวนามยา อิทฺธิ กุสลา อกุสลา อพฺยากตา สุขาย เวทนาย
สมฺปยุตฺตา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา
สวิตกฺกสวิจารา อวิตกฺกวิจารมตฺตา อวิตกฺกอวิจารา กามาวจรา รูปาวจรา
อรูปาวจรา"ติ? ชานนฺโต "ภาวนามยา อิทฺธิ กุสลา อพฺยากตา วา อทุกฺขมสุขเวทนิยา
อวิตกฺกอวิจารา รูปาวจรา"ติ ๑- วกฺขติ. โส วตฺตพฺโพ "ปาณาติปาตเจตนา กุสลาทีสุ
กตรํ โกฏฺาสํ ภชตี"ติ? ชานนฺโต วกฺขติ "ปาณาติปาตเจตนา อกุสลาว ทุกฺขเวทนาว
สวิตกฺกสวิจาราว กามาวจราวา"ติ. เอวํ สนฺเต "ตว ปโญฺห เนว กุสลตฺติเกน สเมติ,
น เวทนาตฺติเกน น วิตกฺกตฺติเกน น ภูมนฺตเรนา"ติ ปาฬิยา วิโรธํ ทสฺเสตฺวา
สญฺาเปตพฺโพ, ยทิ ปน โส "ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโต อญฺิสฺสา กุจฺฉิคตํ คพฺภํ ปาปเกน มนสานุเปกฺขิตา โหติ
`อโห วต ยํ ตํ กุจฺฉิคตํ คพฺภํ น โสตฺถินา อภินิกฺขเมยฺยา'ติ. เอวมฺปิ ภิกฺขเว
กุลุมฺปสฺส อุปฆาโต โหตี"ติ สงฺคีตึ อนารุฬฺหํ กุลุมฺปสุตฺตํ อุทาหเรยฺย,
ตสฺสาปิ "ตฺวํ อตฺถํ น ชานาสิ. อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโตติ หิ เอตฺถ น ภาวนามยา
อิทฺธิ อธิปฺเปตา, อาถพฺพนิกา อิทฺธิ อธิปฺเปตา. สา หิ เอตฺถ ลพฺภมานา ลพฺภตีติ
ภาวนามยาย อิทฺธิยา ปรูปฆาโต น สมฺภวติเยวา"ติ สญฺาเปตพฺโพ. โน เจ สญฺตฺตึ
อุเปติ, กมฺมํ กตฺวา อุยฺโยเชตพฺโพ. ตสฺมา ยถาวุตฺตนเยเนเวตฺถ คาถาย อตฺโถ
เวทิตพฺโพ.
      ตถา ปน เตน อภิสปิโต มหาสตฺโต "สจาหํ เอตสฺส กุชฺฌิสฺสามิ, สีลํ เม
อรกฺขิตํ ภวิสฺสติ, อุปาเยเนวสฺส มานํ ภินฺทิสฺสามิ, สา จสฺส รกฺขา ภวิสฺสตี"ติ
สตฺตเม ทิวเส สูริยุคฺคมนํ วาเรสิ. มนุสฺสา สูริยสฺส อนุคฺคมเนน อุพฺพาฬฺหา
ชาติมนฺตตาปสํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต ตุเมฺห สูริยสฺส อุคฺคนฺตุํ น เทถา"ติ
ปุจฺฉึสุ. ๒- โส "น เมตํ กมฺมํ, คงฺคาตีเร ปน เอโก จณฺฑาลตาปโส วสติ, ตสฺเสตํ
กมฺมํ สิยา"ติ อาห. มนุสฺสา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. รูปาวจรา จาติ  ๒ ม. วทึสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๕.
มหาสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต ตุเมฺห สูริยสฺส อุคฺคนฺตุํ น เทถา"ติ ปุจฺฉึสุ.
อามาวุโสติ. กึ การณาติ. ตุมฺหากํ กุลูปกตาปโส มํ นิรปราธํ อภิสปิ, ตสฺมึ
อาคนฺตฺวา ขมาปนตฺถํ มม ปาเทสุ ปติเต สูริยํ วิสฺสชฺเชสฺสามีติ. เต คนฺตฺวา ตํ
อากฑฺฒนฺตา อาเนตฺวา มหาสตฺตสฺส ปาทมูเล นิปชฺชาเปตฺวา ขมาเปตฺวา "สูริยํ
วิสฺสชฺเชถ ภนฺเต"ติ อาหํสุ. น สกฺกา วิสฺสชฺเชตุํ, สจาหํ วิสฺสชฺเชสฺสามิ, อิมสฺส
สตฺตธา มุทฺธา ผลิสฺสตีติ. อถ ภนฺเต กึ กโรมาติ. มหาสตฺโต "มตฺติกาปิณฺฑํ
อาหรถา"ติ อาหราเปตฺวา "อิมํ ตาปสสฺส สีเส เปตฺวา ตาปสํ โอตาเรตฺวา
อุทเก เปถ. ๑- ยทา สูริโย ทิสฺสติ, ตทา ตาปโส อุทเก นิมุชฺชตู"ติ วตฺวา สูริยํ
วิสฺสชฺเชสิ. สูริยรสฺมีหิ ผุฏฺมตฺเตว มตฺติกาปิณฺโฑ สตฺตธา ภิชฺชิ. ตาปโส อุทเก
นิมุชฺชิ. เตน วุตฺตํ:-
         [๖๔] "ยํ โส ตทา มํ อภิสปิ    กุปิโต ทุฏฺมานโส
              ตสฺเสว มตฺถเก นิปติ     โยเคน ตํ ปโมจยินฺ"ติ.
     #[๖๔]  ตตฺถ ยํ โส ตทา มํ อภิสปีติ โส ชาติมนฺตชฏิโล ยํ มุทฺธผาลนํ
สนฺธาย ตทา มํ อภิสปิ, มยฺหํ สปํ อทาสิ. ตสฺเสว มตฺถเก นิปตีติ ตํ มยฺหํ
อุปริ เตน อิจฺฉิตํ ตสฺเสว ปน อุปริ นิปติ นิปตนภาเวน อฏฺาสิ. เอวเญฺหตํ
โหติ ยถา ตํ อปฺปทุฏฺสฺส ปทุสฺสโต. วุตฺตเญฺหตํ ภควตา "โย อปฺปทุฏฺสฺส
นรสฺส ทุสฺสติ ฯเปฯ ปฏิวาตํว ขิตฺโต"ติ. ๒- โยเคน ตํ ปโมจยินฺติ ตํ ตสฺส
ภาสิตํ มตฺถกผาลนํ อุปาเยน ตโต ปโมเจสึ, ตํ วา ชฏิลํ ตโต ปโมเจสึ, เยน
อุปาเยน ตํ น โหติ, ตถา อกาสินฺติ อตฺโถ.
      ยํ หิ เตน ปารมิตาปริภาวนสมิทฺธาหิ นานาสมาปตฺติวิหารปริปูริตาหิ
สีลทิฏฺิสมฺปทาหิ สุสงฺขตสนฺตาเน มหากรุณาธิวาเส มหาสตฺเต อริยูปวาทกมฺมํ
อภิสปสงฺขาตํ ผรุสวจนํ ปยุตฺตํ, ตํ มหาสตฺตสฺส เขตฺตวิเสสภาวโต ตสฺส จ
อชฺฌาสยผรุสตาย ทิฏฺธมฺมเวทนียํ หุตฺวา สเจ โส มหาสตฺตํ น ขมาเปสิ, สตฺตเม ทิวเส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วาเสถ  ๒ ขุ.ธ. ๒๕/๑๒๕/๓๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๖.
วิปจฺจนสภาวํ ชาตํ, ขมาปิเต ปน มหาสตฺเต ปโยคสมฺปตฺติปฏิพาหิตตฺตา
อวิปากธมฺมตํ อาปชฺชิ อโหสิกมฺมภาวโต. อยญฺหิ อริยูปวาทปาปสฺส ทิฏฺธมฺมเวทนียสฺส
จ ธมฺมตา. ตตฺถ ยํ สตฺตเม ทิวเส โพธิสตฺเตน สูริยุคฺคมนนิวารณํ กตํ, อยเมตฺถ
โยโคติ อธิปฺเปโต อุปาโย, เตน หิ อุพฺพาฬฺหา มนุสฺสา โพธิสตฺตสฺส สนฺติเก ตาปสํ
อาเนตฺวา ขมาเปสุํ, โสปิ จ มหาสตฺตสฺส คุเณ ชานิตฺวา ตสฺมึ จิตฺตํ ปสาเทสีติ
เวทิตพฺพํ. ยํ ปนสฺส มตฺถเก มตฺติกาปิณฺฑสฺส ปนํ, ตสฺส จ สตฺตธา ผาลนํ กตํ,
ตํ มนุสฺสานํ จิตฺตานุรกฺขณตฺถํ, อญฺถา หิ อิเม ปพฺพชิตาปิ สมานา จิตฺตสฺส วเส
วตฺตนฺติ, น ปน จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺตาเปนฺตีติ มหาสตฺตมฺปิ เตน สทิสํ กตฺวา
คเณฺหยฺยุํ. ตทสฺส เนสํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ.
      [๖๕]  อิทานิ ยทตฺถํ ตทา ตสฺมึ ตาปเส จิตฺตํ อทูเสตฺวา สุปริสุทฺธํ สีลเมว
รกฺขิตํ, ตํ ทสฺเสตุํ "อนุรกฺขึ มม สีลนฺ"ติ โอสานคาถมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว.
ตทา มณฺฑโพฺย อุเทโน อโหสิ, ๑- มาตงฺโค โลกนาโถ.
      อิธาปิ เสสปารมิโย นิทฺธาเรตพฺพา. ตถา นิหีนชาติกสฺส สโต ยถาธิปฺปายํ
ทิฏฺมงฺคลิกาย มานนิคฺคโห, ปพฺพชิตฺวา "ทิฏฺมงฺคลิกาย อวสฺสโย ภวิสฺสามี"ติ
อุปฺปนฺนจิตฺโต อรญฺ คนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา สตฺตทิวสพฺภนฺตเรเยว ยถาธิปฺปายํ
ฌานาภิญฺานิพฺพตฺตนํ, ตโต อาคนฺตฺวา ทิฏฺมงฺคลิกาย ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺติยา
อุปายสมฺปาทนํ, มณฺฑพฺยกุมารสฺส มานนิคฺคโห, ชาติมนฺตตาปสสฺส มานนิคฺคโห,
ตสฺส จ อชานนฺตสฺเสว ภาวิโน ชีวิตนฺตรายสฺส อปนยนํ, มหาปราธสฺสาปิ ตสฺส
อกุชฺฌิตฺวา อตฺตโน สีลานุรกฺขนํ, อจฺฉริยพฺภุตปาฏิหาริยกรณนฺติ เอวมาทโย
มหาสตฺตสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพา.
                      มาตงฺคจริยาวณฺณนา นิฏฺิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๑๗๗-๑๘๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=3921&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=3921&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=225
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9076
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11835
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11835
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33