อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                          ๓.  ยุธญฺชยวคฺค
                       ๑.  ยุธญฺชยจริยาวณฺณนา
     #[๑]  ตติยวคฺคสฺส ปฐเม อมิตยโสติ อปริมิตปริวารวิภโว. ราชปุตฺโต
ยุธญฺชโยติ รมฺมนคเร สพฺพทตฺตสฺส นาม รญฺโญ ปุตฺโต นาเมน ยุธญฺชโย นาม.
      อยํ หิ พาราณสี อุทยชาตเก ๑- สุรุนฺธนนครํ นาม ๒- ชาตา, จูฬสุตฺตโสมชาตเก ๓-
สุทสฺสนํ นาม, โสณนนฺทชาตเก ๔- พฺรหฺมวฑฺฒนํ นาม, ขณฺฑหาลชาตเก ๕- ปุปฺผวตี
นาม, อิมสฺมึ ปน ยุธญฺชยชาตเก ๖- รมฺมนครํ นาม อโหสิ, เอวมสฺส กทาจิ ๗-
นามํ ปริวตฺตติ. เตน วุตฺตํ "ราชปุตฺโตติ รมฺมนคเร สพฺพทตฺตสฺส นาม รญฺโญ
ปุตฺโต"ติ. ตสฺส ปน รญฺโญ ปุตฺตสหสฺสํ อโหสิ. โพธิสตฺโต เชฏฺฐปุตฺโต, ตสฺส ราชา
อุปรชฺชํ อทาสิ. โส เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ทิวเส ทิวเส มหาทานํ ปวตฺเตสิ. เอวํ
คจฺฉนฺเต กาเล โพธิสตฺโต เอกทิวสํ ปาโตว รถวรํ อภิรุหิตฺวา มหนฺเตน สิริวิภเวน
อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺโต รุกฺขคฺคติณคฺคสาขคฺคมกฺกฏกสุตฺตชาลาทีสุ มุตฺตาชาลากาเรน
ลคฺเค อุสฺสาวพินฺทู ทิสฺวา "สมฺม สารถิ กึ นาเมตนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "เอเต เทว
หิมสมเย ปตนกอุสฺสาวพินฺทู นามา"ติ สุตฺวา ทิวสภาคํ อุยฺยาเน กีฬิตฺวา สายนฺหกาเล
ปจฺจาคจฺฉนฺโต เต อทิสฺวา "สมฺม สารถิ กหํ เต อุสฺสาวพินฺทู, น เต อิทานิ
ปสฺสามี"ติ ปุจฺฉิตฺวา "เทว สูริเย อุคฺคจฺฉนฺเต สพฺเพ ภิชฺชิตฺวา วิลยํ
คจฺฉนฺตี"ติ สุตฺวา "ยถา อิเม อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชนฺติ, เอวํ อิเมสํ สตฺตานํ
ชีวิตสงฺขาราปิ ติณคฺเค อุสฺสาวพินฺทุสทิสาว, ตสฺมา มยา พฺยาธิชรามรเณหิ
อปีฬิเตเนว มาตาปิตโร อาปุจฺฉิตฺวา ปพฺพชิตุํ วฏฺฏตี"ติ อุสฺสาวพินฺทุเมว อารมฺมณํ
กตฺวา อาทิตฺเต วิย ตโย ภเว ปสฺสนฺโต อตฺตโน เคหํ อาคนฺตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตาย
วินิจฺฉยสาลาย นิสินฺนสฺส ปิตุ สนฺติกเมว คนฺตฺวา ปิตรํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต
ปพฺพชฺชํ ยาจิ. เตน วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๓๗-๕๘/๒๔๒-๔๕  ๒ สี. สุทุทฺทนครํ นาม  ๓ ขุ.ชา. ๒๗/๑๙๕-๒๔๕/๔๕๒-๖๑
@๔ ขุ.ชา. ๒๘/๙๒-๑๘๓/๔๘-๕๖  ๕ ปาฬิ. จนฺทกุมาร..., ขุ.ชา. ๒๘/๙๘๒-๑๑๕๒/๒๒๙-๔๖
@๖ ขุ.ชา. ๒๗/๗๓-๘๓/๒๔๗-๘  ๗ ม. กทาจิ กทาจิ
       [๑] "ยทาหํ อมิตยโส         ราชปุตฺโต ยุธญฺชโย
           อุสฺสาวพินฺทุํ สูริยาตเป     ปติตํ ทิสฺวาน สํวิชึ.
       [๒] ตญฺเญวาธิปตึ กตฺวา       สํเวคมนุพฺรูหยึ
           มาตาปิตู จ วนฺทิตฺวา      ปพฺพชฺชมนุยาจหนฺ"ติ.
     #[๑]  ตตฺถ สูริยาตเปติ สูริยาตปเหตุ, สูริยรสฺมิสมฺผสฺสนิมิตฺตํ.
"สูริยาตเปนา"ติปิ ปาโฐ. ปติตํ ทิสฺวานาติ วินฏฺฐํ ปสฺสิตฺวา, ปุพฺเพ
รุกฺขคฺคาทีสุ มุตฺตาชาลาทิอากาเรน ลคฺคํ หุตฺวา ทิสฺสมานํ สูริยรสฺมิสมฺผสฺเสน
วินฏฺฐํ ปญฺญาจกฺขุนา โอโลเกตฺวา. สํวิชินฺติ ยถา เอตานิ, เอวํ สตฺตานํ
ชีวิตานิปิ ลหุํ ลหุํ ภิชฺชมานสภาวานีติ อนิจฺจตามนสิการวเสน สํเวคมาปชฺชึ.
     #[๒] ตญฺเญวาธิปตึ กตฺวา, สํเวคมนุพฺรูหยินฺติ ตญฺเญว อุสฺสาวพินฺทูนํ
อนิจฺจตํ อธิปตึ มุขํ ปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ กตฺวา ตเถว สพฺพสงฺขารานํ
อิตฺตรฏฺฐิติกตํ ปริตฺตกาลตํ มนสิกโรนฺโต เอกวารํ อุปฺปนฺนํ สํเวคํ ปุนปฺปุนํ
อุปฺปาทเนน อนุวฑฺเฒสึ. ปพฺพชฺชมนุยาจหนฺติ "ติณคฺเค อุสฺสาวพินฺทู วิย น
จิรฏฺฐิติเก สตฺตานํ ชีวิเต มยา พฺยาธิชรามรเณหิ อนภิภูเตเนว ปพฺพชิตฺวา ยตฺถ
เอตานิ น สนฺติ, ตํ อมตํ มหานิพฺพานํ คเวสิตพฺพนฺ"ติ  จินฺเตตฺวา มาตาปิตโร
อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "ปพฺพชฺชํ เม อนุชานาถา"ติ เต อหํ ปพฺพชฺชํ ยาจึ. เอวํ
มหาสตฺเตน ปพฺพชฺชาย ยาจิตาย สกลนคเร มหนฺตํ โกลาหลมโหสิ "อุปราชา กิร ยุธญฺชโย
ปพฺพชิตุกาโม"ติ.
      เตน จ สมเยน กาสิรฏฺฐวาสิโน ราชานํ ทฏฺฐุํ อาคนฺตฺวา รมฺมเก ปฏิวสนฺติ.
เต สพฺเพปิ สนฺนิปตึสุ. อิติ สปริโส ราชา เนคมา เจว ชานปทา จ โพธิสตฺตสฺส
มาตา เทวี จ สพฺเพ จ โอโรธา มหาสตฺตํ "มา โข ตฺวํ ตาต กุมาร ปพฺพชี"ติ
นิวาเรสุํ. ตตฺถ ราชา "สเจ เต กาเมหิ อูนํ, อหํ เต ปริปูรยามิ, ๑- อชฺเชว รชฺชํ
ปฏิปชฺชาหี"ติ อาห. ตสฺส มหาสตฺโต:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริปูเรสฺสามิ
           "มา มํ เทว นิวาเรหิ ๑-  ปพฺพชนฺตํ รเถสภ
           มาหํ กาเมหิ สมฺมตฺโต     ชราย วสมนฺวคู"ติ ๒-
อตฺตโน ปพฺพชฺชาฉนฺทเมว วตฺวา ตํ สุตฺวา สทฺธึ โอโรเธหิ มาตุยา กรุณํ
ปริเทวนฺติยา:-
           "อุสฺสาโวว ติณคฺคมฺหิ      สูริยุคฺคมนํ ปติ
           เอวมายุ มนุสฺสานํ        มา มํ อมฺม นิวารยา"ติ ๓-
อตฺตโน ปพฺพชฺชาการณํ กเถตฺวา นานปฺปการํ เตหิ ยาจิยมาโนปิ
อภิสํวฑฺฒมานสํเวคตฺตา อโนสกฺกิตมานโส ปิยตเร มหติ ญาติปริวฏฺเฏ อุฬาเร
ราชิสฺสริเย จ นิรเปกฺขจิตฺโต ปพฺพชิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๓] "ยาจนฺติ มํ ปญฺชลิกา      สเนคมา สรฏฺฐกา
           อชฺเชว ปุตฺต ปฏิปชฺช      อิทฺธํ ผีตํ มหามหึ.
       [๔] สราชเก สโหโรเธ       สเนคเม สรฏฺฐเก
           กรุณํ ปริเทวนฺเต         อนเปกฺโข ปริจฺจชินฺ"ติ.
     #[๓-๔]  ตตฺถ ปญฺชลิกาติ ปคฺคหิตอญฺชลิกา. สเนคมา สรฏฺฐกาติ เนคเมหิ
เจว รฏฺฐวาสีหิ จ สทฺธึ สพฺเพ ราชปุริสา "มา โข ตฺวํ เทว ปพฺพชี"ติ มํ
ยาจนฺติ, มาตาปิตโร ปน อชฺเชว ปุตฺต ปฏิปชฺช, คามนิคมราชธานิอภิวุทฺธิยา
เวปุลฺลปฺปตฺติยา จ อิทฺธํ วิภวสารสมฺปตฺติยา สสฺสาทินิปฺผตฺติยา จ ผีตํ อิมํ
มหามหึ อนุสาส, ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา รชฺชํ กาเรหีติ ยาจนฺติ, เอวํ ปน สห
รญฺญาติ สราชเก, ตถา สโหโรเธ สเนคเม สรฏฺฐเก มหาชเน ยถา สุณนฺตานมฺปิ
ปเคว ปสฺสนฺตานํ มหนฺตํ การุญฺญํ โหติ, เอวํ กรุณํ ปริเทวนฺเต ตตฺถ ตตฺถ
อนเปกฺโข อลคฺคจิตฺโต อหํ ตทา ปพฺพชินฺติ ทสฺเสติ.
@เชิงอรรถ: ๑...ตาต นิวาเรสิ (สฺยา)  ๒ ขุ.ชา. ๒๗/๗๗/๒๔๗  ๓ ขุ.ชา.๒๗ /๗๙/๒๔๘
     #[๕-๖]  อิทานิ ยทตฺถํ จกฺกวตฺติสิริสทิสํ  รชฺชสิรึ ปิยตเร ญาติพนฺธเว
ปหาย สินิทฺธํ ปริคฺคหปริชนํ โลกาภิมตํ มหนฺตํ ยสญฺจ นิรเปกฺโข ปริจฺจชินฺติ
ทสฺเสตุํ เทฺว คาถา อภาสิ.
       [๕] "เกวลํ ปฐวีรชฺชํ         ญาติปริชนํ ยสํ
           จชมาโน น จินฺเตสึ       โพธิยาเยว การณา.
       [๖] มาตา ปิตา น เม เทสฺสา  นปิ เม เทสฺสํ มหายสํ ๑-
           สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ        ตสฺมา รชฺชํ ปริจฺจชินฺ"ติ.
      ตตฺถ เกวลนฺติ อนวเสสํ อิตฺถาคารํ สมุทฺทปริยนฺตญฺจ ปฐวึ ปพฺพชฺชาธิปฺปาเยน
จชมาโน เอวํ เม สมฺมาสมฺโพธิ สกฺกา อธิคนฺตุนฺติ โพธิยาเยว การณา น กิญฺจิ
จินฺเตสึ, น ตตฺถ อีสกํ ลคฺคํ ๒- ชเนสินฺติ อตฺโถ. ตสฺมาติ ยสฺมา มาตาปิตโร
ตญฺจ มหายสํ รชฺชญฺจ เม น เทสฺสํ, ปิยเมว, ตโต ปน สตคุเณน สหสฺสคุเณน
สตสหสฺสคุเณน สพฺพญฺญุตญฺญาณเมว มยฺหํ ปิยตรํ, ตสฺมา มาตาทีหิ สทฺธึ รชฺชํ
อหํ ตทา ปริจฺจชินฺติ.
      ตเทตํ สพฺพํ ปริจฺจชิตฺวา ปพฺพชฺชาย มหาสตฺเต นิกฺขมนฺเต ตสฺส กนิฏฺฐภาตา
ยุธิฏฺฐิลกุมาโร. นาม ปิตรํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา โพธิสตฺตํ
อนุพนฺธิ. เต อุโภปิ นครา นิกฺขมฺม มหาชนํ นิวตฺเตตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา มโนรเม
ฐาเน อสฺสมปทํ กตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา
วนมูลผลาทีหิ ยาวชีวํ ยาเปตฺวา พฺรหฺมโลกปรายณา อเหสุํ. เตนาห ภควา:-
           "อุโภ กุมารา ปพฺพชิตา    ยุธญฺชโย ยุธิฏฺฐิโล
           ปหาย มาตาปิตโร        สงฺคํ เฉตฺวาน มจฺจุโน"ติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ปาฬิ. เทสฺสา มหายสา, เอวมุปริปิ (สฺยา)  ๒ ม. สงฺคํ  ๓ ขุ.ชา. ๒๗/๘๓/๒๔๘
      ตตฺถ สงฺคํ เฉตฺวาน มจฺจุโนติ มจฺจุมารสฺส สหการิการณภูตตฺตา สนฺตกํ
ราคโทสโมหสงฺคํ วิกฺขมฺภนวเสน ฉินฺทิตฺวา อุโภปิ ปพฺพชิตาติ. ตทา มาตาปิตโร
มหาราชกุลานิ อเหสุํ, ยุธิฏฺฐิลกุมาโร อานนฺทตฺเถโร, ยุธญฺชโย โลกนาโถ.
      ตสฺส ปพฺพชฺชโต ปุพฺเพ ปวตฺติตมหาทานานิ เจว รชฺชาทิปริจฺจาโค จ
ทานปารมี, กายวจีสํวโร สีลปารมี, ปพฺพชฺชา จ ฌานาธิคโม จ เนกฺขมฺมปารมี,
อนิจฺจโต มนสิการํ อาทึ กตฺวา อภิญฺญาธิคมปริโยสานา ปญฺญา ทานาทีนํ
อุปการานุปการธมฺมปริคฺคณฺหนปญฺญา จ ปญฺญาปารมี, สพฺพตฺถ ตทตฺถสาธนํ
วีริยํ วีริยปารมี, ญาณนฺติ อธิวาสนขนฺติ จ ขนฺติปารมี, ปฏิญฺญาย อวิสํวาทนํ
สจฺจปารมี, สพฺพตฺถ อจลสมาทานาธิฏฺฐานํ อธิฏฺฐานปารมี, สพฺพสตฺเตสุ หิตจิตฺตตาย
เมตฺตาพฺรหฺมวิหารวเสน จ เมตฺตาปารมี, สตฺตสงฺขารกตวิปฺปการอุเปกฺขนวเสน
อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหารวเสน จ อุเปกฺขาปารมีติ ทส ปารมิโย ลพฺภนฺติ. วิเสสโต
ปน เนกฺขมฺมปารมีติ เวทิตพฺพา. ตถา อกิตฺติจริยายํ ๑- วิย อิธาปิ มหาปุริสสฺส
อจฺฉริยคุณา ยถารหํ นิทฺธาเรตพฺพา. เตน วุจฺจติ "เอวํ อจฺฉริยา เหเต, อพฺภุตา
จ มเหสิโน ฯเปฯ ธมฺมสฺส อนุธมฺมโต"ติ.
                      ยุธญฺชยจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๒๑๑-๒๑๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=4652&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=4652&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=229
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9160
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11921
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11921
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33