ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๑๐. มจฺฉราชจริยาวณฺณนา
       [๘๓] ปุนาปรํ ยทา โหมิ         มจฺฉราชา มหาสเร
            อุเณฺห สูริยสนฺตาเป        สเร อุทก ขียถ.
       [๘๔] ตโต กากา จ คิชฺฌา จ     กงฺกา ๑- กุลลเสนกา
            ภกฺขยนฺติ ทิวารตฺตึ         มจฺเฉ อุปนิสีทิยาติ.
       #[๘๓] ทสเม ยทา โหมิ, มจฺฉราชา มหาสเรติ อตีเต มจฺฉโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา
โกสลรฏฺเฐ สาวตฺถิยํ เชตวเน โปกฺขรณิฏฺฐาเน วลฺลิคหนปริกฺขิตฺเต เอกสฺมึ มหาสเร
มจฺฉานํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ รญฺชนโต ยทา อหํ ราชา โหมิ, มจฺฉคณปริวุโต ตตฺถ
ปฏิวสามิ ตทา. อุเณฺหติ อุณฺหกาเล คิมฺหสมเย. สูริยสนฺตาเปติ อาทิจฺจสนฺตาเปน.
สเร อุทก ขียถาติ ตสฺมึ สเร อุทกํ ขียิตฺถ ฉิชฺชิตฺถ. ตสฺมึ หิ รฏฺเฐ ตทา เทโว
น วสฺสิ, สสฺสานิ มิลายึสุ วาปิอาทีสุ อุทกํ ปริกฺขยํ ปริยาทานํ อคมาสิ,
มจฺฉกจฺฉปา กลลคหนํ ปวิสึสุ. ตสฺมิมฺปิ สเร มจฺฉา กทฺทมคหนํ ปวิสิตฺวา
ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน นิลียึสุ.
       #[๘๔] ตโตติ ตโต อุทกปริกฺขยโต อปรภาเค. กุลลเสนกาติ กุลลา เจว
เสนา จ. ภกฺขยนฺติ ทิวารตฺตึ, มจฺเฉ อุปนิสีทิยาติ ตตฺถ ตตฺถ กลลปิฏฺเฐ
อุปนิสีทิตฺวา กลลคหนํ ปวิสิตฺวา นิปนฺเน มจฺเฉ กากา วา อิตเร วา ๒- ทิวา
เจว รตฺติญฺจ กณยคฺคสทิเสหิ ๓- ตุณฺเฑหิ โกฏฺเฏตฺวา โกฏฺเฏตฺวา นีหริตฺวา
วิปฺผนฺทมาเน ภกฺขยนฺติ.
       [๘๕] อถ มหาสตฺโต มจฺฉานํ ตํ พฺยสนํ ทิสฺวา มหากรุณาย สมุสฺสาหิตหทโย
"ฐเปตฺวา มํ อิเม มม ญาตเก อิมสฺมา ทุกฺขา โมเจตุํ สมตฺโถ นาม อญฺโญ นตฺถิ,
เกน นุ โข อหํ อุปาเยน เต อิโต ทุกฺขโต โมเจยฺยนฺ"ติ จินฺเตนฺโต
@เชิงอรรถ:  อิ. พกา   ม. กากา ทิวา อิตเร   สี. กณฺฑคฺคสทิเสหิ
"ยนฺนูนาหํ ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ อาจิณฺณสมาจิณฺณํ มยิ จ สํวิชฺชมานํ สจฺจธมฺมํ
นิสฺสาย สจฺจกิริยํ กตฺวา เทวํ วสฺสาเปตฺวา มม ญาติสงฺฆสฺส ชีวิตทานํ ทเทยฺยํ,
เตน จ สกลสฺสาปิ อาหารูปชีวิโน สตฺตโลกสฺส มหาอุปกาโร สมฺปาทิโต มยา"ติ
นิจฺฉยํ กตฺวา เทวํ วสฺสาเปตุํ สจฺจกิริยํ อกาสิ. เตน วุตฺตํ:-
       #[๘๕] "เอวํ จินฺเตสหํ ตตฺถ       สห ญาตีหิ ปีฬิโต
            เกน นุ โข อุปาเยน       ญาตี ทุกฺขา ปโมจเย.
       [๘๖] จินฺตยิตฺวาน ธมฺมตฺถํ        สจฺจํ อทฺทสปสฺสยํ
            สจฺเจ ฐตฺวา ปโมเจสึ      ญาตีนํ ตํ อติกฺขยํ.
       [๘๗] อนุสฺสริตฺวา สตํ ธมฺมํ       ปรมตฺถํ วิจินฺตยํ
            อกาสึ สจฺจกิริยํ           ยํ โลเก ธุวสสฺสตนฺ"ติ.
     ตตฺถ สห ญาตีหิ ปีฬิโตติ มยฺหํ ญาตีหิ สทฺธึ เตน อุทกปริกฺขเยน ปีฬิโต.
สหาติ วา นิปาตมตฺตํ. มหาการุณิกตาย เตน พฺยสเนน ทุกฺขิเตหิ ญาตีหิ
การณภูเตหิ ปีฬิโต, ญาติสงฺฆทุกฺขทุกฺขิโตติ อตฺโถ.
       #[๘๖] ธมฺมตฺถนฺติ ธมฺมภูตํ อตฺถํ, ธมฺมโต วา อนเปตํ อตฺถํ, กึ ตํ?
สจฺจํ. อทฺทสปสฺสยนฺติ มยฺหํ ญาตีนญฺจ อปสฺสยํ อทฺทสํ. อติกฺขยนฺติ มหาวินาสํ.
       #[๘๗] สทฺธมฺมนฺติ สตํ สาธูนํ พุทฺธาทีนํ เอกสฺสาปิ ปาณิโน อหึสนสงฺขาตํ
ธมฺมํ อนุสฺสริตฺวา. ปรมตฺถํ วิจินฺตยนฺติ ตํ โข ปน ปรมตฺถํ สจฺจํ อวิปรีตสภาวํ
กตฺวา จินฺตยนฺโต. ยํ โลเก ธุวสสฺสตนฺติ ยเทตํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกานํ
เอกสฺสาปิ ปาณิโน อหึสนํ, ตํ สพฺพกาลํ ตถภาเวน ธุวํ สสฺสตํ วิจินฺตยํ สจฺจกิริยํ
อกาสินฺติ สมฺพนฺโธ.
       [๘๘] อิทานิ ตํ ธมฺมํ มหาสตฺโต อตฺตนิ วิชฺชมานํ คเหตฺวา สจฺจวจนํ
ปโยเชตุกาโม กาฬวณฺณํ กทฺทมํ ทฺวิธา วิยูหิตฺวา ๑- อญฺชนรุกฺขสารฆฏิกวณฺณ-
มหาสรีโร สุโธตโลหิตกมณิสทิสานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา อากาสํ อุลฺโลเกนฺโต:-
       #[๘๘] "ยโต สรามิ อตฺตานํ       ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ
            นาภิชานามิ สญฺจิจฺจ        เอกปาณมฺปิ หึสิตนฺ"ติ.
คาถมาห.
     ตตฺถ ยโต สรามิ อตฺตานนฺติ ยโต ปฏฺฐาย อหํ อตฺตภาวสงฺขาตํ
อตฺตานํ สรามิ อนุสฺสรามิ. ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตนฺติ ยโต ปฏฺฐาย ตาสุ ตาสุ
อิติกตฺตพฺพตาสุ วิญฺญุตํ วิชานนภาวํ ปตฺโตสฺมิ, อุทฺธํ อาโรหนวเสน อิโต ยาว
มยฺหํ กายวจีกมฺมานํ อนุสฺสรณสมตฺถตา วิญฺญุตปฺปตฺติ เอว, เอตฺถนฺตเร
สมานชาติกานํ ขาทนฏฺฐาเน นิพฺพตฺโตปิ ตณฺฑุลกณปฺปมาณมฺปิ มจฺฉํ มยา น
ขาทิตปุพฺพํ, อญฺญมฺปิ กญฺจิ ปาณํ สญฺจิจฺจ หึสิตํ พาธิตํ นาภิชานามิ, ปเคว
ชีวิตา โวโรปิตํ.
       [๘๙] เอเตน สจฺจวชฺเชนาติ "ยเทตํ มยา กสฺสจิ ปาณสฺส อหึสนํ วุตฺตํ,
สเจ เอตํ สจฺจํ ตถํ อวิปรีตํ, เอเตน สจฺจวจเนน ปชฺชุนฺโน เมโฆ อภิวสฺสตุ,
ญาติสงฺฆํ เม ทุกฺขา ปโมเจตู"ติ วตฺวา ปุน อตฺตโน ปริจาริกเจฏกํ อาณาเปนฺโต
วิย ปชฺชุนฺนํ เทวราชานํ อาลปนฺโต:-
            "อภิตฺถนย ปชฺชุนฺน         นิธึ กากสฺส นาสย
            กากํ โสกาย รนฺเธหิ       มจฺเฉ โสกา ปโมจยา"ติ
คาถมาห.
@เชิงอรรถ:  ม. พฺยูหิตฺวา
     ตตฺถ อภิตฺถนย ปชฺชุนฺนาติ ปชฺชุนฺโน วุจฺจติ เมโฆ, อยํ ปน เมฆวเสน
ลทฺธนามํ วสฺสวลาหกเทวราชานํ อาลปติ. อยํ หิสฺส อธิปฺปาโย:- เทโว นาม
อนภิตฺถนยนฺโต วิชฺชุลตา อนิจฺฉาเรนฺโต ปวสฺสนฺโตปิ น โสภติ, ตสฺมา ตฺวํ
อภิตฺถนยนฺโต วิชฺชุลตา นิจฺฉาเรนฺโต วสฺสาเปหีติ. นิธึ กากสฺส นาสยาติ กากา
กลลํ ปวิสิตฺวา ฐิเต มจฺเฉ ตุณฺเฑน โกฏฺเฏตฺวา นีหริตฺวา ขาทนฺติ, ตสฺมา เตสํ
อนฺโตกลเล มจฺฉา "นิธี"ติ วุจฺจนฺติ, ตํ กากสงฺฆสฺส นิธึ เทวํ วสฺสาเปนฺโต
อุทเกน ปฏิจฺฉาเทตฺวา นาเสหิ. กากํ โสกาย รนฺเธหีติ กากสงฺโฆ อิมสฺมึ
มหาสเร อุทเกน ปุณฺเณ มจฺเฉ อลภมาโน โสจิสฺสติ, ตํ กากคณํ ตฺวํ อิมํ กทฺทมํ
ปูเรนฺโต โสกาย รนฺเธหิ, โสกสฺสตฺถาย ปน วสฺสาปยถ, ยถา อนฺโตนิชฺฌานลกฺขณํ
โสกํ ปาปุณาติ, เอวํ กโรหีติ อตฺโถ. มจฺเฉ โสกา ปโมจยาติ มม ญาตเก
สพฺเพว มจฺเฉ อิมมฺหา มรณโสกา ปโมเจหิ. "มญฺจ โสกา ปโมจยา"ติ ๑-
ชาตเก ปฐนฺติ, ตตฺถ จกาโร สมฺปิณฺฑนตฺโถ, มญฺจ มม ญาตเก จาติ
สพฺเพว มรณโสกา ปโมเจหิ. มจฺฉานํ หิ อนุทกภาเวน ปจฺจตฺถิกานํ ฆาสภาวํ
คจฺฉามาติ มหามรณโสโก, มหาสตฺตสฺส ปน เตสํ อนยพฺยสนํ ปฏิจฺจ กรุณายโต
กรุณาปติรูปมุเขน โสกสมฺภโว เวทิตพฺโพ.
     เอวํ โพธิสตฺโต อตฺตโน ปริจาริกเจฏกํ อาณาเปนฺโต วิย ปชฺชุนฺนํ อาลปิตฺวา
สกเล โกสลรฏฺเฐ มหาวสฺสํ วสฺสาเปสิ. มหาสตฺตสฺส หิ สีลเตเชน สจฺจกิริยาย
สมกาลเมว สกฺกสฺส ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. โส "กึ นุ โข"ติ
อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา วสฺสวลาหกเทวราชานํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาต
มหาปุริโส มจฺฉราชา ญาตีนํ มรณโสเกน วสฺสาปนํ อิจฺฉติ, สกลํ โกสลรฏฺฐํ
เอกเมฆํ กตฺวา วสฺสาเปหี"ติ อาห.
     โส "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอกํ วลาหกํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา
เมฆคีตํ คายนฺโต ปาจีนโลกธาตุอภิมุโข ปกฺขนฺทิ. ๒- ปาจีนทิสาภาเค ขลมณฺฑลมตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๗๕/๒๔   สี. ปายาสิ ปกฺขนฺทิ
เอกํ เมฆมณฺฑลํ อุฏฺฐาย สตปฏลํ สหสฺสปฏลํ หุตฺวา อภิตฺถนยนฺตํ วิชฺชุลตา
นิจฺฉาเรนฺตํ อโธมุขฐปิตอุทกกุมฺภากาเรน วิสฺสนฺทมานํ สกลํ โกสลรฏฺฐํ มโหเฆน ๑-
อชฺโฌตฺถริ. เทโว อจฺฉินฺนธารํ วสฺสนฺโต มุหุตฺเตเนว ตํ มหาสรํ ปูเรสิ. มจฺฉา
มรณภยโต มุจฺจึสุ. กากาทโย อปฺปติฏฺฐา อเหสุํ. น เกวลํ มจฺฉา เอว, มนุสฺสาปิ
วิวิธสสฺสานิ สมฺปาเทนฺตา จตุปฺปทาทโยปีติ สพฺเพปิ วสฺสูปชีวิโน
กายิกเจตสิกทุกฺขโต มุจฺจึสุ. เตน วุตฺตํ:-
       [๙๐] "สห กเต สจฺจวเร        ปชฺชุนฺโน อภิคชฺชิย
            ถลํ นินฺนญฺจ ปูเรนฺโต       ขเณน อภิวสฺสถ.
       [๙๑] เอวรูปํ สจฺจวรํ           กตฺวา วีริยมุตฺตมํ
            วสฺสาเปสึ มหาเมฆํ        สจฺจเตชพลสฺสิโต
            สจฺเจน เม สโม นตฺถิ      เอสา เม สจฺจปารมี"ติ.
       #[๙๐] ตตฺถ ขเณน อภิวสฺสถาติ อทนฺธายิตฺวา สจฺจกิริยขเณเนว อภิวสฺสิ.
       #[๙๑] กตฺวา วีริยมุตฺตมนฺติ เทเว อวสฺสนฺเต กึ กาตพฺพนฺติ โกสชฺชํ
อนาปชฺชิตฺวา ญาตตฺถจริยาสมฺปาทนมุเขน มหโต สตฺตนิกายสฺส หิตสุขนิปฺผาทนํ
อุตฺตมํ วีริยํ กตฺวา. สจฺจเตชพลสฺสิโตติ มม สจฺจานุภาวพลสนฺนิสฺสิโต หุตฺวา
ตทา มหาเมฆํ วสฺสาเปสึ. ยสฺมา เจตเทวํ, ตสฺมา "สจฺเจน เม สโม นตฺถิ, เอสา
เม สจฺจปารมี"ติ มหามจฺฉราชกาเล อตฺตโน สจฺจปารมิยา อนญฺญสาธารณภาวํ
ทสฺเสสิ ธมฺมราชา.
     เอวํ มหาสตฺโต มหากรุณาย สมุสฺสาหิตหทโย สกลรฏฺเฐ มหาวสฺสํ
วสฺสาปนวเสน มหาชนํ มรณทุกฺขโต โมเจตฺวา ชีวิตปริโยสาเน ยถากมฺมํ คโต.
ตทา ปชฺชุนฺโน อานนฺทตฺเถโร อโหสิ, มจฺฉคณา พุทฺธปริสา, มจฺฉราชา โลกนาโถ.
@เชิงอรรถ:  สี. มหาเมเฆน
      ตสฺส เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เสสปารมิโยปิ นิทฺธาเรตพฺพา. ตถา อตฺตโน
สมานชาติกานํ ขาทนฏฺฐาเน มจฺฉโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ตณฺฑุลกณมตฺตมฺปิ มจฺฉํ
อาทึ กตฺวา กสฺสจิปิ ปาณิโน อขาทนํ, ติฏฺฐตุ ขาทนํ เอกสตฺตสฺสปิ อวิเหฐนํ,
ตถา สจฺจกรเณน เทวสฺส วสฺสาปนํ, อุทเก ปริกฺขีเณ กลลคหเน นิมุชฺชนวเสน
อตฺตนา อนุภวมานํ ทุกฺขํ วีรภาเวน อคเณตฺวา ญาติสงฺฆสฺเสว ตํ ทุกฺขํ อตฺตโน
หทเย กตฺวา อสหนฺตสฺส สพฺพภาเวน กรุณายนา, ตถา จ ปฏิปตฺตีติ เอวมาทโย
คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติ.
                     มจฺฉราชจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๒๗๕-๒๘๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=6099&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=6099&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=238              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9346              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=12120              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=12120              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]