ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                           ปญฺจกนยวณฺณนา
     [๑๖๗] อิทานิ กตมา ธมฺมา กุสลาติ ปญฺจกนโย อารทฺโธ. กสฺมาติ
เจ? ปุคฺคลชฺฌาสยวเสน เจว เทสนาวิลาเสน จ. สนฺนิสินฺนเทวปริสาย ๒- กิร
เอกจฺจานํ เทวานํ วิตกฺโกเอว โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, วิจารปีติสุขจิตฺเตกคฺคตา
สนฺตโต. เตสํ สปฺปายวเสน สตฺถา จตุรงฺคิกํ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ ทุติยชฺฌานํ
นาม ภาเชสิ. เอกจฺจานํ วิจาโร โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, ปีติสุขจิตฺเตกคฺคตา
สนฺตโต. เตสํ สปฺปายวเสน ติวงฺคิกํ ตติยชฺฌานํ นาม ภาเชสิ. เอกจฺจานํ ปีติ
โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, สุขจิตฺเตกคฺคตา สนฺตโต. เตสํ สปฺปายวเสน ทุวงฺคิกํ
จตุตฺถชฺฌานํ นาม ภาเชสิ, เอกจฺจานํ สุขํ โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, อุเปกฺขา-
จิตฺเตกคฺคตา สนฺตโต. เตสํ สปฺปายวเสน ทุวงฺคิกํ ปญฺจมชฺฌานํ นาม ภาเชสิ.
อยํ ตาว ปุคฺคลชฺฌาสโย.
     ยสฺสา ปน ธมฺมธาตุยา สุปฏิวิทฺธตา เทสนา วิลาสปฺปตฺตา ๓- นาม
โหติ, สา ตถาคตสฺส สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธา. ตสฺมา ญาณมหตฺตตาย เทสนาวิธาเนสุ
กุสโล เทสนาวิลาสปฺปตฺโต สตฺถา ยํ ยํ องฺคํ ลพฺภติ, ตสฺส ตสฺส วเสน
ยถา ยถา อิจฺฉติ, ตถา ตถา เทสนํ นิยาเมตีติ โส อิธ ปญฺจงฺคิกํ ปฐมชฺฌานํ ภาเชสิ,
จตุรงฺคิกํ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ ทุติยชฺฌานํ ภาเชสิ, ติวงฺคิกํ ตติยชฺฌานํ
ภาเชสิ, ทุวงฺคิกํ จตุตฺถชฺฌานํ, ทุวงฺคิกเมว ปญฺจมชฺฌานํ ภาเชสิ. อยํ
เทสนาวิลาโส นาม.
@เชิงอรรถ:  อภิ. ๓๔/๑๕๐/๔๖    ม. สนฺนิปติตเทวปริสาย     ฉ. เทสนาวิลาสปฺปตฺโต
     อปิจ เย ภควตา "ตโยเม ภิกฺขเว สมาธี สวิตกฺกสวิจาโร สมาธิ,
อวิตกฺกวิจารมตฺโต สมาธิ, อวิตกฺกอวิจาโร สมาธี"ติ ๑- สุตฺตนฺเต ตโย สมาธี
เทสิตา. เตสุ เหฏฺฐา สวิตกฺกสวิจาโร สมาธิ อวิตกฺกอวิจาโร สมาธิ จ
ภาเชตฺวา ทสฺสิโต, อวิตกฺกวิจารมตฺโต น ทสฺสิโตติ. ตํ ทสฺเสตุมฺปิ อยํ
ปญฺจกนโย อารทฺโธติ เวทิตพฺโพ.
     ตตฺถ ทุติยชฺฌานนิทฺเทเส ผสฺสาทีสุ วิตกฺกมตฺตํ ปริหายติ, โกฏฺฐาสวาเร
"จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหตี"ติ อยเมว วิเสโส. เสสํ สพฺพํ
ปฐมชฺฌานสทิสเมว. ยานิ จ จตุกฺกนเย ทุติยตติยจตุตฺถานิ, ตานิ อิธ
ตติยจตุตฺถปญฺจมานิ. เตสํ อธิคมปฏิปาฏิยา ทีปนตฺถํ อยํ นโย เวทิตพฺโพ:-
     เอโก กิร อมจฺจปุตฺโต ราชานํ อุปฏฺฐาตุํ ชนปทโต นครํ อาคโต, โส
เอกทิวสเมว ราชานํ ทิสฺวา ปานพฺยสเนน สพฺพํ วิภวชาตํ นาเสสิ. ตํ เอกทิวสํ
สุรามทมตฺตํ นิจฺโจลํ กตฺวา ชิณฺณกฏสารกมตฺเตน ปฏิจฺฉาเทตฺวา ปานาคารโต
นีหรึสุ, ตเมนํ สงฺการกูเฏ นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺตํ เอโก องฺควิชฺชาปาฐโก
ทิสฺวา "อยํ ปุริโส มหาชนสฺส อวสฺสโย ภวิสฺสติ, ปฏิชคฺคิตพฺโพ เอโส"ติ
สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา มตฺติกาย นฺหาเปตฺวา ถูลสาฏกยุคํ นิวาสาเปตฺวา ปุน
คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา สุขุเมน ทุกูลยุคเลน อจฺฉาเทตฺวา ปาสาทํ อาโรเปตฺวา
สุโภชนํ โภเชตฺวา "เอวํ นํ ๒- ปริจาเรยฺยาถา"ติ ปริจารเก ปฏิจฺฉาเทตฺวา ๓-
ปกฺกามิ. อถ นํ เต สยนํ อาโรเปสุํ, ปานาคารคมนปฏิพาหนตฺถญฺจ นํ จตฺตาโร
ตาว ชนา จตูสุ หตฺถปาเทสุ อุปฺปีเฬตฺวา อฏฺฐํสุ. ตตฺถ เอโก ปาเท ปริมชฺชิ,
เอโก ตาลปณฺณํ ๔- คเหตฺวา วีชิ, เอโก วีณํ วาทยมาโน คายนฺโต นิสีทิ.
     โส สยนุปคมเนน วิคตกิลมโถ โถกํ นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิโต
หตฺถปาทนิปฺปีฬนํ อสหมาโน "โก เม หตฺถปาเท อุปฺปีเฬติ, อปคจฺฉถา"ติ ตชฺเชสิ,
เต เอกวจเนเนว อปคจฺฉึสุ. ตโต ปุน โถกํ นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิโต ปาทปริมชฺชนํ
@เชิงอรรถ:  ที.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๖    ม. เอถ นํ
@ ฉ. ปฏิปาเทตฺวา   ฉ.ม. ตาลวณฺฏํ
อสหมาโน "โก เม ปาเท ปริมชฺชติ, อปคจฺฉา"ติ อาห, โสปิ เอกวจเนเนว
อปคจฺฉิ. ปุน โถกํ นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิโต วาตวุฏฺฐิ วิย ๑- ตาลปณฺณวาตํ
อสหนฺโต "โก เอส, อปคจฺฉตู"ติ อาห, โสปิ เอกวจเนเนว อปคจฺฉิ. ปุน
โถกํ นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิโต กณฺณสูลํ วิย คีตวาทิตสทฺทํ อสหมาโน วีณาวาทกํ
ตชฺเชสิ, โสปิ เอกวจเนเนว อปคจฺฉิ. อเถวํ อนุกฺกเมน ปหีนกิลมถุปฺปีฬน-
ปริมชฺชนวาตปฺปหารคีตวาทิตสทฺทุปทฺทโว สุขํ สยิตฺวา วุฏฺฐาย รญฺโญ สนฺติกํ
อคมาสิ. ราชาปิสฺส มหนฺตํ อิสฺสริยมทาสิ, โส มหาชนสฺส อวสฺสโย ชาโต.
     ตตฺถ ปานพฺยสเนน ปาริชุญฺญปฺปตฺโต โส อมจฺจปุตฺโต วิย
อเนกพฺยสนปาริชุญฺญปฺปตฺโต ฆราวาสคโต กุลปุตฺโต ทฏฺฐพฺโพ, องฺควิชฺชาปาฐโก ปุริโส
วิย ตถาคโต, ตสฺส ปุริสสฺส "อยํ มหาชนสฺส อวสฺสโย ภวิสฺสติ, ปฏิชคฺคนํ
อรหตี"ติ สนฺนิฏฺฐานํ วิย ตถาคตสฺส "อยํ มหาชนสฺส อวสฺสโย ภวิสฺสติ,
ปพฺพชฺชํ อรหติ กุลปุตฺโต"ติ สนฺนิฏฺฐานกรณํ.
     อถสฺส อมจฺจปุตฺตสฺส มตฺติกามตฺเตน นฺหาปนํ วิย กุลปุตฺตสฺสาปิ
ปพฺพชฺชาปฏิลาโภ, อถสฺส ถูลสาฏกนิวาสนํ วิย อิมสฺสาปิ ทสสิกฺขาปทสงฺขาต-
สีลวตฺถนิวาสนํ, ปุน ตสฺส คนฺโธทกนฺหาปนํ วิย อิมสฺสาปิ ปาฏิโมกฺขสํวราทิ-
สีลคนฺโธทกนฺหาปนํ, ปุน  ตสฺส สุขุมทุกูลยุคลจฺฉาทนํ วิย อิมสฺสาปิ
ยถาวุตฺตสีลวิสุทฺธิสมฺปทาสงฺขาตทุกูลจฺฉาทนํ.
     ทุกูลจฺฉาทิตสฺส ปนสฺส ปาสาทาโรปนํ วิย อิมสฺสาปิ สีลวิสุทฺธิทุกูลจฺฉาทิตสฺส
สมาธิภาวนาปาสาทาโรปนํ, ๒- ตโต ตสฺส สุโภชนภุญฺชนํ วิย อิมสฺสาปิ
สมาธิอุปการกสติสมฺปชญฺญาทิธมฺมามตปริภุญฺชนํ.
     ภุตฺตโภชนสฺส ปน ตสฺส ปริจารเกหิ สยนาโรปนํ วิย อิมสฺสาปิ วิตกฺกาทีหิ
อุปจารชฺฌานาโรปนํ, ปุน ตสฺส ปานาคารคมนปฏิพาหนตฺถํ หตฺถปาทุปฺปีฬนกปุริสจตุกฺกํ
วิย อิมสฺสาปิ กามสญฺญาภิมุขคมนปฏิพาหนตฺถํ อารมฺมเณ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วาตวุฏฺฐึ วิย     ฉ. สมาธิภาวนาปาสาทาโรหนํ
จิตฺตุปฺปีฬนโก เนกฺขมฺมวิตกฺโก, ตสฺส ปาทปริมชฺชกปุริโส วิย อิมสฺสาปิ อารมฺมเณ
จิตฺตานุมชฺชโก ๑- วิจาโร, ตสฺส ตาลปณฺณวาตทายโก วิย อิมสฺสาปิ เจตโส
สีตลภาวทายิกา ปีติ.
     ตสฺส โสตานุคฺคหกโร คนฺธพฺพปุริโส วิย อิมสฺสาปิ จิตฺตานุคฺคาหกํ
โสมนสฺสํ, ตสฺส สยนุปคมเนน วิคตกิลมถสฺส โถกํ นิทฺทุปคมนํ วิย อิมสฺสาปิ
อุปจารชฺฌานสนฺนิสฺสเยน วิคตนีวรณกิลมถสฺส ปฐมชฺฌานุปคมนํ.
     อถสฺส นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิตสฺส หตฺถปาทุปฺปีฬนาสหเนน หตฺถปาทุปฺปีฬกานํ
สนฺตชฺชนํ เตสญฺจ อปคมเนน ปุน โถกํ นิทฺทุปคมนํ วิย อิมสฺสาปิ ปฐมชฺฌานโต
วุฏฺฐิตสฺส จิตฺตุปฺปีฬนกวิตกฺกาสหเนน วิตกฺกโทสทสฺสนํ วิตกฺกปฺปหานา
จ ปุน อวิตกฺกวิจารมตฺตทุติยชฺฌานุปคมนํ.
     ตโต ตสฺส ปุนปฺปุนํ นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิตสฺส ยถาวุตฺเตน กเมน
ปาทปริมชฺชนาทีนํ อสหเนน ปฏิปาฏิยา ปาทปริมชฺชกาทีนํ สนฺตชฺชนํ เตสํ เตสญฺจ
อปคมเนน ปุนปฺปุนํ โถกํ นิทฺทุปคมนํ วิย อิมสฺสาปิ ปุนปฺปุนํ ทุติยาทีหิ
ฌาเนหิ วุฏฺฐิตสฺส ยถาวุตฺตโทสานํ วิจาราทีนํ อสหเนน ปฏิปาฏิยา
วิจาราทิโทสทสฺสนํ เตสํ เตสญฺจ ปหานา ปุนปฺปุนํ อวิตกฺกาวิจารนิปฺปีติกปหีน-
โสมนสฺสชฺฌานุปคมนํ.
     ตสฺส ปน สยนา วุฏฺฐาย รญฺโญ สนฺติกํ คตสฺส อิสฺสริยปฺปตฺติ วิย
อิมสฺสาปิ ปญฺจมชฺฌานโต วุฏฺฐิตสฺส วิปสฺสนามคฺคํ อุปคตสฺส อรหตฺตปฺปตฺติ.
     ตสฺส ปตฺติสฺสริยสฺส พหุนฺนํ ชนานํ อวสฺสยภาโว วิย อิมสฺสาปิ
อรหตฺตปฺปตฺตสฺส พหุนฺนํ อวสฺสยภาโวปิ เวทิตพฺโพ. เอตฺตาวตา หิ เอส
อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ นาม โหตีติ.
                         ปญฺจกนโย นิฏฺฐิโต.
     เอตฺตาวตา จตุกฺกปญฺจกนยทฺวยเภโท สุทฺธิกนวโก นาม ปกาสิโต โหติ.
อตฺถโต ปเนส ปญฺจกนเย จตุกฺกนยสฺส ปวิฏฺฐตฺตา ฌานปญฺจโกเอวาติ เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จิตฺตานุมชฺชนโก


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๓๒-๒๓๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=5817&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=5817&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=149              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1343              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=956              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=956              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]