ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         อรูปาวจรกุสลวณฺณนา
                       อากาสานญฺจายตนวณฺณนา
     [๒๖๕] อิทานิ อรูปาวจรกุสลํ ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา กุสลา"ติ
อาทิ อารทฺธํ, ตตฺถ อรูปูปปตฺติยาติ อรูปภโว อรูปํ, อรูเป อุปปตฺติอรูปูปปตฺติ,
ตสฺสา อรูปูปปตฺติยา. มคฺคํ ภาเวตีติ อุปายํ เหตุํ การณํ อุปฺปาเทติ
วฑฺเฒติ. สพฺพโสติ สพฺพากาเรน, สพฺพาสํ วา อนวเสสานนฺติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  วิสุทฺธิ. ๑/๒๕ สีลนิทฺเทส      ฉ.ม. อุลฺโลเกนฺตสฺส
@ ฉ. อานาปานชฺฌานํ หิ   ม. กสฺมา อิธ น กถิตาติ   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
รูปสญฺญานนฺติ สญฺญาสีเสน วุตฺตรูปาวจรชฺฌานานญฺเจว ตทารมฺมณานญฺจ.
รูปาวจรชฺฌานมฺปิ หิ "รูปนฺ"ติ วุจฺจติ "รูปี รูปานิ ปสฺสตี"ติอาทีสุ, ๑- ตสฺส
อารมฺมณมฺปิ "พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ สุวณฺณทุพฺพณฺณานี"ติอาทีสุ. ๒- ตสฺมา
อิธ "รูเป สญฺญา รูปสญฺญา"ติ เอวํ สญฺญาสีเสน วุตฺตรูปาวจรชฺฌานสฺเสตํ ๓-
อธิวจนํ. รูปํ สญฺญา อสฺสาติ รูปสญฺญํ, รูปมสฺส นามนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอวํ
ปฐวีกสิณาทิเภทสฺส ตทารมฺมณสฺส เจตํ อธิวจนนฺติ เวทิตพฺพํ.
     สมติกฺกมาติ วิราคา นิโรธา จ. กึ วุตฺตํ โหติ:- เอตาสํ กุสลวิปาก-
กิริยาวเสน ปญฺจทสนฺนํ ฌานสงฺขาตานํ รูปสญฺญานํ เอตาสญฺจ ปฐวีกสิณาทิวเสน
อฏฺฐนฺนํ อารมฺมณสงฺขาตานํ รูปสญฺญานํ สพฺพากาเรน อนวเสสานํ วา วิราคา
จ นิโรธา จ ๔- วิราคเหตุ เจว นิโรธเหตุ จ ๔- อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ. น หิ สกฺกา สพฺพโส อนติกฺกนฺตรูปสญฺเญน เอตํ อุปสมฺปชฺช
วิหริตุนฺติ.
     ตตฺถ ยสฺมา อารมฺมเณ อวิรตฺตสฺส สญฺญาสมติกฺกโม น โหติ, สมติกฺกนฺตาสุ
จ สญฺญาสุ อารมฺมณํ สมติกฺกนฺตเมว โหติ, ตสฺมา อารมฺมณสมติกฺกมํ อวตฺวา
"ตตฺถ กตมา รูปสญฺญาโย? ยา รูปาวจรสมาปตฺตึ สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส
วา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาริสฺส วา สญฺญา สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ, อิมา วุจฺจนฺติ
รูปสญฺญาโย. อิมา รูปสญฺญาโย อติกฺกนฺโต โหติ วีติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต,
เตน วุจฺจติ `สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา"ติ ๕- เอวํ วิภงฺเค สญฺญานํเยว
สมติกฺกโม วุตฺโต. ยสฺมา ปน อารมฺมณสมติกฺกเมน วตฺตพฺพา ๖- เอตา สมาปตฺติโย,
น เอกสฺมึเยว อารมฺมเณ ปฐมชฺฌานาทีนิ วิย, ตสฺมา อยํ อารมฺมณสมติกฺกมวเสนาปิ
อตฺถวณฺณนา กตาติ เวทิตพฺพา.
@เชิงอรรถ:  อภิ. ๓๔/๒๔๘/๗๖, ที.ม. ๑๐/๑๒๙/๖๓
@ อภิ. ๓๔/๒๒๓/๖๙, ที.ม. ๑๐/๑๗๓/๙๘         สี. รูปาวจรชฺฌานสฺเสตํ
@๔-๔ สี. วิราคเหตุํ เจว นิโรธเหตุํ จ (วิสุทฺธิ. ๒/๑๓๗ อารทฺเทส)
@ อภิ. ๓๕/๖๐๒/๓๑๖        ฉ.ม. ปตฺตพฺพา
      ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมาติ จกฺขาทีนํ วตฺถูนํ รูปาทีนํ อารมฺมณานญฺจ
ปฏิฆาเตน สมุปฺปนฺนา สญฺญา ปฏิฆสญฺญา, รูปสญฺญาทีนํ เอตํ อธิวจนํ.
ยถาห "ตตฺถ  กตมา ปฏิฆสญฺญาโย? รูปสญฺญา สทฺทสญฺญา คนฺธสญฺญา
รสสญฺญา โผฏฺฐพฺพสญฺญา, อิมา วุจฺจนฺติ ปฏิฆสญฺญาโย"ติ. ๑- ตาสํ กุสลวิปากานํ
ปญฺจนฺนํ, อกุสลวิปากานํ ปญฺจนฺนนฺติ สพฺพโส ทสนฺนมฺปิ ปฏิฆสญฺญานํ
อตฺถงฺคมา ปหานา อสมุปฺปาทา, อปฺปวตฺตึ กตฺวาติ วุตฺตํ โหติ.
     กามญฺเจตา ปฐมชฺฌานาทีนิ สมาปนฺนสฺสาปิ น สนฺติ, น หิ ตสฺมึ
สมเย ปญฺจทฺวารวเสน จิตฺตํ ปวตฺตติ, เอวํ สนฺเตปิ อญฺญตฺถ ปหีนานํ
สุขทุกฺขานํ จตุตฺถชฺฌาเน วิย สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนํ ตติยมคฺเค วิย จ อิมสฺมึ
ฌาเน อุสฺสาหชนนตฺถํ อิมสฺส ฌานสฺส ปสํสาวเสน เอตาสํ เอตฺถ วจนํ
เวทิตพฺพํ. อถวา กิญฺจาเปตา รูปาวจรํ สมาปนฺนสฺส น สนฺติ, อถโข น
ปหีนตฺตา น สนฺติ, น หิ รูปวิราคาย รูปาวจรภาวนา สมฺปวตฺตติ, รูปายตฺตา
จ เอตาสํ ปวตฺติ, อยํ ปน ภาวนา รูปวิราคาย สมฺปวตฺตติ. ตสฺมา ตา เอตฺถ
ปหีนาติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. น เกวลญฺจ วตฺตุํ, เอกํเสเนว เอวํ ธาเรตุมฺปิ วฏฺฏติ.
ตาสญฺหิ อิโต ปุพฺเพ อปฺปหีนตฺตาเยว ปฐมชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส สทฺโท
กณฺฏโกติ ๒- วุตฺโต ภควตา. อิธ จ ปหีนตฺตาเยว อรูปสมาปตฺตีนํ อาเนญฺชตา
สนฺตวิโมกฺขตา จ วุตฺตา. อาฬาโร จ กาลาโม อรูปสมาปนฺโน ปญฺจมตฺตานิ
สกฏสตานิ นิสฺสาย นิสฺสาย อติกฺกนฺตานิ เนว อทฺทส, น ปน สทฺทํ
อสฺโสสีติ. ๓-
     นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการาติ นานตฺเต โคจเร ปวตฺตานํ สญฺญานํ,
นานตฺตานํ วา สญฺญานํ. ยสฺมา หิ เอตา "ตตฺถ กตมา นานตฺตสญฺญาโย?
ยา อสมาปนฺนสฺส มโนธาตุสมงฺคิสฺส วา มโนวิญฺญาณธาตุสมงฺคิสฺส วา สญฺญา
สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ, อิมา วุจฺจนฺติ นานตฺตสญฺญาโย"ติ ๔- เอวํ วิภงฺเค
@เชิงอรรถ:  อภิ. ๓๕/๖๐๓/๓๑๖          องฺ. ทสก. ๒๔/๗๒/๑๐๘
@ ที.ม. ๑๐/๑๙๒/๑๑๕         อภิ. ๓๕/๖๐๔/๓๑๗
วิภชิตฺวา วุตฺตา อิธ อธิปฺเปตา อสมาปนฺนสฺส มโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตุสงฺคหิตา
สญฺญา รูปสทฺทาทิเภเท นานตฺเต นานาสภาเว จ ๑- โคจเร ปวตฺตนฺติ. ยสฺมา
เจตา อฏฺฐ กามาวจรกุสลสญฺญา, ทฺวาทส อกุสลสญฺญา, เอกาทส กามาวจร-
กุสลวิปากสญฺญา, เทฺว อกุสลวิปากสญฺญา, เอกาทส กามาวจรกิริยาสญฺญาติ
เอวํ จตุจตฺตาฬีสมฺปิ สญฺญา นานตฺตา นานาสภาวา อญฺญมญฺญํ อสทิสา,
ตสฺมา "นานตฺตสญฺญา"ติ วุตฺตา, ตาสํ สพฺพโส นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา
อนาวชฺชนา อนาโภคา ๒- อสมนฺนาหารา อปจฺจเวกฺขณา, ยสฺมา ตา นาวชฺชติ
น มนสิกโรติ น ปจฺจเวกฺขติ, ตสฺมาติ วุตฺตํ โหติ.
     ยสฺมา ปเนตฺถ ปุริมา รูปสญฺญา ปฏิฆสญฺญา จ อิมินา ฌาเนน นิพฺพตฺเต
ภเวปิ น วิชฺชนฺติ, ปเคว ตสฺมึ ภเว อิมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรณกาเล,
ตสฺมา ตาสํ สมติกฺกมา, อตฺถงฺคมาติ เทฺวธาปิ อภาโวเยว วุตฺโต. นานตฺตสญฺญาสุ
ปน ยสฺมา อฏฺฐ กามาวจรกุสลสญฺญา, นว กิริยาสญฺญา, ทส อกุสลสญฺญาติ
อิมา สตฺตวีสติ สญฺญา อิมินา ฌาเนน นิพฺพตฺเต ภเว วิชฺชนฺติ, ตสฺมา ตาสํ
อมนสิการาติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ตตฺราปิ หิ อิทํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรนฺโต
ตาสํ อมนสิการาเยว อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตา ปน มนสิกโรนฺโต อสมาปนฺโน
โหตีติ. สงฺเขปโต เจตฺถ "รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา"ติ อิมินา สพฺพรูปาวจรธมฺมานํ
ปหานํ วุตฺตํ, "ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา"ติ อิมินา
สพฺเพสํ กามาวจรจิตฺตเจตสิกานํ ปหานญฺจ อมนสิกาโร จ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ.
     อิติ ภควา ปณฺณรสนฺนํ รูปสญฺญานํ สมติกฺกเมน, ทสนฺนํ ปฏิฆสญฺญานํ
อตฺถงฺคเมน, จตุจตฺตาฬีสาย นานตฺตสญฺญานํ อมนสิกาเรนาติ ตีหิ ปเทหิ
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา วณฺณํ กเถสิ. กึการณาติ เจ? โสตูนํ
อุสฺสาหชนนตฺถญฺเจว ปโลภนตฺถญฺจ. สเจ หิ เกจิ อปณฺฑิตา วเทยฺยุํ "สตฺถา
`อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตถา'ติ วทติ, โก นุโข เอตาย นิพฺพตฺติตาย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ             ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
อตฺโถ, โก อานิสํโส"ติ. เต เอวํ วตฺตุํ มา ลภนฺตูติ อิเมหิ การเณหิ ๑-
สมาปตฺติยา วณฺณํ กเถสิ. ตญฺหิ เตสํ สุตฺวา เอวํ ภวิสฺสติ "เอวํสนฺตา กิร
อยํ สมาปตฺติ เอวํปณีตา, นิพฺพตฺเตสฺสาม นนฺ"ติ, อถสฺสา นิพฺพตฺตนตฺถาย
อุสฺสาหํ กริสฺสนฺตีติ.
     ปโลภนตฺถญฺจาปิ เตสํ เอติสฺสา วณฺณํ กเถสิ วิสกณฺฏกวาณิโช วิย,
วิสกณฺฏกวาณิโช นาม คุฬวาณิโชติ วุจฺจติ. โส กิร คุฬผาณิตขณฺฑสกฺกราทีนิ
สกเฏนาทาย ปจฺจนฺตคามํ คนฺตฺวา "วิสกณฺฏกํ คณฺหถ, วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ
อุคฺโฆเสสิ, ตํ สุตฺวา คามิกา "วิสนฺนาม กกฺขฬํ, โย นํ ขาทติ, โส มรติ,
กณฺฏโกปิ วิชฺฌิตฺวา มาเรติ, อุโภเปเต กกฺขฬา, โก เอตฺถ อานิสํโส"ติ
เคหทฺวารานิ ถเกสุํ, ทารเก จ ปลาเปสุํ. ตํ ทิสฺวา วาณิโช "อโวหารกุสลา
อิเม คามิกา, หนฺท เน อุปาเยน คณฺหาเปสฺสามี"ติ ๒- "อติมธุรํ คณฺหถ,
อติสาทุํ คณฺหถ, คุฬผาณิตขณฺฑสกฺกรํ ๓- สมคฺฆํ ลพฺภติ, กูฏมาสกกูฏกหาปณาทีหิปิ
ลพฺภตี"ติ อุคฺโฆเสสิ. ตํ สุตฺวา คามิกา หฏฺฐปหฏฺฐา คนฺตฺวา ๔- พหุมฺปิ
มูลํ ทตฺวา คณฺหึสุ.
     ตตฺถ วาณิชสฺส "วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ อุคฺโฆสนํ วิย ภควโต
"อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตถา"ติ วจนํ. "อุโภเปเต กกฺขฬา, โก เอตฺถ
อานิสํโส"ติ คามิกานํ จินฺตนํ วิย "ภควา `อากาสานญฺจายตนํ นิพฺพตฺเตถา'ติ
อาห, โก นุโข เอตฺถ อานิสํโส, นาสฺส คุณํ ชานามา"ติ โสตูนํ จินฺตนํ.
อถสฺส วาณิชสฺส "อติมธุรํ คณฺหถา"ติอาทิวจนํ วิย ภควโต รูปสญฺญาสมติกฺกมาทิกํ
อานิสํสปฺปกาสนํ. อิทํ หิ สุตฺวา เต พหุมฺปิ มูลํ ทตฺวา คามิกา วิย คุฬํ
อิมินา อานิสํเสน ปโลภิตจิตฺตา มหนฺตํ อุสฺสาหํ กตฺวา อิมํ  สมาปตฺตึ
นิพฺพตฺเตสฺสนฺตีติ อุสฺสาหชนนตฺถญฺจ ปโลภนตฺถญฺจ กเถสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อากาเรหิ             ฉ.ม. คณฺหาเปมีติ
@ ฉ.ม. คุฬํ ผาณิตํ สกฺกรํ        ฉ.ม. นิคฺคนฺตฺวา
     อากาสานญฺจายตนสญฺญาสหคตนฺติ เอตฺถ นาสฺส อนฺโตติ อนนฺตํ, อากาสํ
อนนฺตํ อากาสานนฺตํ, อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ, ตํ อากาสานญฺจํ
อธิฏฺฐานฏฺเฐน อายตนมสฺส สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส เทวานํ เทวายตนมิวาติ
อากาสานญฺจายตนํ. อิติ อากาสานญฺจญฺจ ตํ อายตนญฺจาติปิ อากาสานญฺจายตนํ,
กสิณุคฺฆาฏิมากาสสฺเสตํ อธิวจนํ. ตสฺมึ อากาสานญฺจายตเน อปฺปนาปฺปตฺตาย
สญฺญาย สหคตํ อากาสานญฺจายตนสญฺญาสหคตํ.
     ยถา ปน อญฺญตฺถ "อนนฺโต อากาโส"ติ ๑- วุตฺตํ, เอวมิธ "อนนฺตนฺ"ติ
วา "ปริตฺตนฺ"ติ วา น คหิตํ. กสฺมา? อนนฺเต หิ คหิเต ปริตฺตํ น
คณฺหาติ, ๒- ปริตฺเต คหิเต อนนฺตํ น คณฺหาติ. เอวํ สนฺเต อารมฺมณจตุกฺกํ
น ปูรติ, เทสนา โสฬสกฺขตฺตุกา น โหติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส จ อิมสฺมึ ฐาเน
เทสนํ โสฬสกฺขตฺตุกํ กาตุํ อชฺฌาสโย. ตสฺมา "อนนฺตนฺ"ติ วา "ปริตฺตนฺ"ติ
วา อวตฺวา "อากาสานญฺจายตนสญฺญาสหคตนฺ"ติ อาห. เอวญฺจ สติ อุภยมฺปิ
คหิตเมว โหติ, อารมฺมณจตุกฺกํ ปูรติ, เทสนา โสฬสกฺขตฺตุกา สมฺปชฺชติ.
อวเสโส ปาลิอตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานนิกนฺติ-
ปริยาทานทุกฺขตาย เจตฺถ ทุกฺขาปฏิปทา, ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส
อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺญา โหติ. วิปริยาเยน สุขาปฏิปทา จ ขิปฺปาภิญฺญา จ
เวทิตพฺพา. ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปน ปวตฺตํ ฌานํ ปริตฺตารมฺมณํ,
วิปุลกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณนฺติ เวทิตพฺพํ.
อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาเร วิย จ อิธาปิ จตุตฺถชฺฌานวเสน ปญฺจวีสติ เอกกา โหนฺติ. ยถา
เจตฺถ, เอวํ อิโต ปเรสุปิ. วิเสสมตฺตเมว ปน เตสุ วณฺณยิสฺสาม.
                        วิญฺญาณญฺจายตนวณฺณนา
     [๒๖๖] อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺมาติ เอตฺถ ปน ๓- ตาว ปุพฺเพ
วุตฺตนเยเนว อากาสานญฺจํ อายตนมสฺส อธิฏฺฐานฏฺเฐนาติ ฌานมฺปิ
@เชิงอรรถ:  อภิ. ๓๕/๖๐๕/๓๑๗, ที.ม. ๑๐/๑๒๙/๖๓
@ ฉ.ม. คยฺหติ. เอวมุปริปิ        ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ
อากาสานญฺจายตนํ, วุตฺตนเยเนว อารมฺมณมฺปิ. เอวเมตํ ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ
อุภยมฺปิ อปฺปวตฺติกรเณน จ อมนสิกาเรน จ สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ
วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหริตพฺพํ, ๑- ตสฺมา อุภยมฺเปตํ เอกชฺฌํ กตฺวา
"อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
     วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาสหคตนฺติ เอตฺถ ปน "อนนฺตนฺ"ติ
มนสิกาตพฺพวเสน นาสฺส อนฺโตติ อนนฺตํ, อนนฺตเมว อานญฺจํ, วิญฺญาณํ อานญฺจํ
"วิญฺญาณานญฺจนฺ"ติ อวตฺวา "วิญฺญานญฺจนฺ"ติ วุตฺตํ. อยํ เหตฺถ รุฬฺหิสทฺโท.
ตเทว วิญฺญาณญฺจํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน อิมิสฺสา ๒- สญฺญาย อายตนนฺติ
วิญฺญาณญฺจายตนํ. ตสฺมึ วิญฺญาณญฺจายตเน ปวตฺตาย สญฺญาย สหคตนฺติ
วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาสหคตํ, อากาเส ปวตฺตวิญฺญาณารมฺมณสฺส ฌานสฺเสตํ อธิวจนํ.
อิธ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา นิกนฺติปริยาทานทุกฺขตาย ทุกฺขาปฏิปทา,
ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส  อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺญา, วิปริยาเยน
สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา จ, ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาสารมฺมณสมาปตฺตึ อารพฺภ
ปวตฺติยา ปริตฺตารมฺมณตา, วิปริยาเยน อปฺปมาณารมฺมณตา เวทิตพฺพา. เสสํ
ปุริมสทิสเมว.
                        อากิญฺจญฺญายตนวณฺณนา
     [๒๖๗] วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺมาติ เอตฺถาปิ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
วิญฺญาณญฺจํ อายตนมสฺส อธิฏฺฐานฏฺเฐนาติ ฌานมฺปิ วิญฺญาณญฺจายตนํ,
วุตฺตนเยเนว จ อารมฺมณมฺปิ. เอวเมตํ ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ อุภยมฺปิ
อปฺปวตฺติกรเณน จ อมนสิกาเรน จ สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ อากิญฺจญฺญายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตพฺพํ, ตสฺมา อุภยมฺเปตํ เอกชฺฌํ กตฺวา "วิญฺญาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
     อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาสหคตนฺติ เอตฺถ ปน นาสฺส กิญฺจนนฺติ อกิญฺจนํ,
อนฺตมโส ภงฺคมตฺตมฺปิ อสฺส อวสิฏฺฐํ นตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. อกิญฺจนสฺส ภาโว
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วิหาตพฺพํ. เอวมุปริปิ           ฉ.ม. อิมาย
อากิญฺจญฺญํ, อากาสานญฺจายตนวิญฺญาณาปคมสฺเสตํ อธิวจนํ. ตํ อากิญฺจญฺญํ
อธิฏฺฐานฏฺเฐน อิมิสฺสา สญฺญาย อายตนนฺติ อากิญฺจญฺญายตนํ, ตสฺมึ
อากิญฺจญฺญายตเน ปวตฺตาย สญฺญาย สหคตนฺติ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาสหคตํ,
อากาเส ปวตฺติตวิญฺญาณาปคมารมฺมณสฺส ฌานสฺเสตํ อธิวจนํ. อิธ วิญฺญาณญฺจายตน-
สมาปตฺติยา นิกนฺติปริยาทานทุกฺขตาย ทุกฺขาปฏิปทา, ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส
อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺญา, วิปริยาเยน สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา
จ, ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺติตวิญฺญาณาปคมารมฺมณตาย ปริตฺตารมฺมณตา,
วิปริยาเยน อปฺปมาณารมฺมณตา เวทิตพฺพา. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
                      เนวสญฺญานาสญฺญายตนวณฺณนา
     [๒๖๘] อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺมาติ เอตฺถาปิ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
อากิญฺจญฺญํ อายตนมสฺส อธิฏฺฐานฏฺเฐนาติ ฌานมฺปิ อากิญฺจญฺญายตนํ, วุตฺตนเยเนว
อารมฺมณมฺปิ. เอวเมตํ ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ อุภยมฺปิ อปฺปวตฺติกรเณน
จ อมนสิกาเรน จ สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตพฺพํ, ตสฺมา อุภยมฺเปตํ เอกชฺฌํ กตฺวา "อากิญฺจญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
     เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตนฺติ เอตฺถ ปน ยาย สญฺญาย ภาวโต
ตํ "เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺ"ติ วุจฺจติ, ยถา ปฏิปนฺนสฺส สา สญฺญา โหติ,
ตํ ตาว ทสฺเสตุํ วิภงฺเค "เนวสญฺญีนาสญฺญี"ติ ปทํ ๑- อุทฺธริตฺวา "ตํเยว
อากิญฺจญฺญายตนํ สนฺตโต มนสิกโรติ, สงฺขาราวเสสสมาปตฺตึ ภาเวติ, เตน
วุจฺจติ เนวสญฺญีนาสญฺญี"ติ ๒- วุตฺตํ. ตตฺถ สนฺตโต มนสิกโรตีติ "สนฺตา วตายํ
สมาปตฺติ, ยตฺร หิ นาม นตฺถิภาวมฺปิ อารมฺมณํ กริตฺวา ฐสฺสตี"ติ เอวํ
สนฺตารมฺมณตาย นํ "สนฺตา"ติ มนสิกโรติ. สนฺตโต เจ มนสิกโรติ, กถํ
สมติกฺกโม โหตีติ? อนาวชฺชิตุกามตาย ๓- โส หิ กิญฺจาปิ ตํ สนฺตโต มนสิกโรติ,
อถขฺวสฺส "อหเมตํ อาวชฺชิสฺสามิ สมาปชฺชิสฺสามิ อธิฏฺฐหิสฺสามิ วุฏฺฐหิสฺสามิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ    อภิ. ๓๕/๖๑๙/๓๑๙
@ วิสทฺธิ ๒/๑๔๗ อสมาปชฺชิตุกามตาย
ปจฺจเวกฺขิสฺสามี"ติ เอส อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร น โหติ. กสฺมา?
อากิญฺจญฺญายตนโต เนวสญฺญานาสญฺญายตนสฺส สนฺตตรปณีตตรตาย.
     ยถา หิ ราชา มหจฺจราชานุภาเวน หตฺถิกฺขนฺธวรคโต ๑- นครวีถิยํ วิจรนฺโต
ทนฺตการาทโย สิปฺปิเก เอกํ วตฺถํ ทฬฺหํ นิวาเสตฺวา เอเกน สีสํ เวเฐตฺวา
ทนฺตจุณฺณาทีหิ สโมกิณฺณคตฺเต อเนกานิ ทนฺตวิกตาทีนิ ๒- สิปฺปานิ กโรนฺเต
ทิสฺวา "อโห วต เร เฉกา อาจริยา, อีทิสานิปิ นาม สิปฺปานิ กริสฺสนฺตี"ติ
เอวํ เตสํ เฉกตาย ตุสฺสติ, น จสฺส เอวํ โหติ "อโห วตาหํ รชฺชํ ปหาย
เอวรูโป สิปฺปิโก ภเวยฺยนฺ"ติ. ตํ กิสฺส เหตุ? รชฺชสิริยา มหานิสํสตาย. โส
สิปฺปิเก สมติกฺกมิตฺวาว คจฺฉติ. เอวเมว เอส กิญฺจาปิ ตํ สมาปตฺตึ สนฺตโต
มนสิกโรติ, อถขฺวสฺส "อหเมตํ สมาปตฺตึ อาวชฺชิสฺสามิ สมาปชฺชิสฺสามิ
อธิฏฺฐหิสฺสามิ วุฏฺฐหิสฺสามิ ปจฺจเวกฺขิสฺสามี"ติ เนว เอส อาโภโค สมนฺนาหาโร
มนสิกาโร โหติ. โล ตํ สนฺตโต มนสิกโรนฺโต ๓- ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ๓- ตํ
ปรมสุขุมํ อปฺปนาปฺปตฺตํ สญฺญํ ปาปุณาติ, ยาย เนวสญฺญีนาสญฺญี นาม โหติ,
สงฺขาราวเสสสมาปตฺตึ ภาเวตีติ วุจฺจติ. สงฺขาราวเสสสมาปตฺตินฺติ
อจฺจนฺตสุขุมภาวปฺปตฺตสงฺขารํ จตุตฺถารูปสมาปตฺตึ.
     อิทานิ ยนฺตํ เอวํ อธิคตาย สญฺญาย วเสน "เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺ"ติ
วุจฺจติ, ตํ อตฺถโต ทสฺเสตุํ "เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาริสฺส วา จิตฺตเจตสิกา
ธมฺมา"ติ ๔- วุตฺตํ, เตสุ อิธ สมาปนฺนสฺส จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อธิปฺเปตา.
     วจนตฺโถ ปเนตฺถ โอฬาริกาย สญฺญาย อภาวโต สุขุมาย จ ภาวโต
เนวสฺส สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส สญฺญา นาสญฺญนฺติ เนวสญฺญานาสญฺญํ,
เนวสญฺญานาสญฺญญฺจ ตํ มนายตนธมฺมายตนปริยาปนฺนตฺตา อายตนญฺจาติ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ. อถวา ยายเมตฺถ สญฺญา, สา ปฏุสญฺญากิจฺจํ กาตุํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. หตฺถิกฺขนฺธคโต              ฉ.ม. ทนฺตวิกติอาทีนิ
@ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ        อภิ. ๓๕/๖๒๐/๓๑๙
อสมตฺถตาย เนวสญฺญา, สงฺขาราวเสสสุขุมภาเวน วิชฺชมานตฺตา นาสญฺญาติ
เนวสญฺญานาสญฺญา, เนวสญฺญานาสญฺญา จ สา เสสธมฺมานํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน
อายตนญฺจาติ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ.
     น เกวลญฺเจตฺถ สญฺญาว อีทิสี, อถโข เวทนาปิ เนวเวทนา นาเวทนา,
จิตฺตมฺปิ เนวจิตฺตํ นาจิตฺตํ, ผสฺโสปิ เนวผสฺโส นาผสฺโส, ๑- เอส นโย
เสสสมฺปยุตฺตธมฺเมสุ, สญฺญาสีเสน ปนายํ เทสนา กตาติ เวทิตพฺพา.
ปตฺตมกฺขนเตลปฺปภูตีหิ จ อุปมาหิ เอส อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ๒- สามเณโร กิร เตเลน
ปตฺตํ มกฺเขตฺวา ฐเปสิ. ตํ ยาคุปานกาเล เถโร "ปตฺตมาหรา"ติ อาห. โส
"ปตฺเต เตลมตฺถิ ภนฺเต"ติ อาห. ตโต "อาหร สามเณร เตลํ, นาฬึ
ปูเรสฺสามี"ติ วุตฺเต, "นตฺถิ ภนฺเต เตลนฺ"ติ อาห. ตตฺถ ยถา อนฺโตวุฏฺฐตฺตา
ยาคุยา สทฺธึ อกปฺปิยฏฺเฐน "เตลํ อตฺถี"ติ โหติ, นาฬิปูรณาทีนํ อภาววเสน
"นตฺถี"ติ โหติ. เอวํ สาปิ สญฺญา ปฏุสญฺญากิจฺจํ กาตุํ อสมตฺถตาย เนวสญฺญา,
สงฺขาราวเสสสุขุมภาเวน วิชฺชมานตฺตา นาสญฺญา โหติ.
     กึ ปเนตฺถ สญฺญากิจฺจนฺติ? อารมฺมณสญฺชานนญฺเจว วิปสฺสนาย จ
วิสยภาวํ อุปคนฺตฺวา นิพฺพิทาชนนํ. ทหนกิจฺจมิว หิ สุโขทเก เตโชธาตุ
สญฺชานนกิจฺจมฺเปสา ปฏุํ กาตุํ น สกฺโกติ, เสสสมาปตฺตีสุ สญฺญา วิย วิปสฺสนาย
วิสยภาวํ อุปคนฺตฺวา นิพฺพิทาชนนมฺปิ กาตุํ น สกฺโกติ. อญฺเญสุ หิ ขนฺเธสุ
อกตาภินิเวโส ภิกฺขุ เนวสญฺญานาสญฺญายตนกฺขนฺเธ สมฺมสิตฺวา นิพฺพิทํ ปตฺตุํ
สมตฺโถ นาม นตฺถิ อปิจ อายสฺมา สาริปุตฺโต. ปกติวิปสฺสโก ปน มหาปญฺโญ
สาริปุตฺตสทิโสว สกฺกุเณยฺย, โสปิ "เอวํ กิรเม ๓- ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ,
หุตฺวา ปฏิเวนฺตี"ติ ๔- เอวํ กลาปสมฺมสนวเสเนว, โน อนุปทธมฺมวิปสฺสนาวเสน.
เอวํ สุขุมตฺตํ คตา เอสา สมาปตฺติ.
     ยถา จ ปตฺตมฺกขนเตลูปมาย, เอวํ มคฺคุทกูปมายปิ อยมตฺโถ วิภาเวตพฺโพ.
มคฺคปฏิปนฺนสฺส กิร เถรสฺส ปุรโต คจฺฉนฺโต สามเณโร โถกมุทกํ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นาผสฺโสติ      ฉ.ม. วิภาเวตพฺโพ
@ ฉ.ม. กิริเม  ม.อุ. ๑๔/๙๖/๘๐
"อุทกํ ภนฺเต, อุปาหนา โอมุญฺจถา"ติ อาห. ตโต เถเรน "สเจ อุทกมตฺถิ,
อาหร นฺหานสาฏกํ, นฺหายิสฺสามี"ติ วุตฺเต "นตฺถิ ภนฺเต"ติ อาห. ตตฺถ ยถา
อุปาหนเตมนมตฺตฏฺเฐน "อุทกํ อตฺถี"ติ โหติ, นฺหานฏฺเฐน "นตฺถี"ติ โหติ.
เอวมฺปิ สา ปฏุสญฺญากิจฺจํ กาตุํ อสมตฺถตาย เนวสญฺญา, สงฺขาราวเสสสุขุมภาเวน
วิชฺชมานตฺตา นาสญฺญา โหติ. น เกวลญฺจ เอตาเหว, อญฺญาหิปิ อนุรูปาหิ
อุปมาหิ เอส อตฺโถ วิภาเวตพฺโพ. อิติ อิมาย เนวสญฺญานาสญฺญายตเน
ปวตฺตาย สญฺญาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนภูตาย วา สญฺญาย สหคตนฺติ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ, อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติอารมฺมณสฺส
ฌานสฺเสตํ อธิวจนํ.
     อิธ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา นิกนฺติปริยาทานทุกฺขตาย ทุกฺขาปฏิปทา,
ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺญา. วิปริยาเยน
สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา จ, ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺติตวิญฺญาณาปคมารมฺมณํ
สมาปตฺตึ อารพฺภ ปวตฺติตาย ปริตฺตารมฺมณตา, วิปริยาเยน
อปฺปมาณารมฺมณตา เวทิตพฺพา. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
               อสทิสรูโป นาโถ       อารุปฺปํ ยํ จตุพฺพิธํ อาห
               ตํ อิติ ญตฺวา ตสฺมึ      ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเญยฺยา.
     อรูปสมาปตฺติโย หิ:-
               อารมฺมณาติกฺกมโต      จตสฺโสปิ ภวนฺติมา
               องฺคาติกฺกมเมตาสํ      น อิจฺฉนฺติ วิภาวิโน.
     เอตาสุ หิ รูปนิมิตฺตาติกฺกมโต ปฐมา, อากาสาติกฺกมโต ทุติยา, อากาเส
ปวตฺติตวิญฺญาณาติกฺกมโต ตติยา, อากาเส ปวตฺติตวิญฺญาณสฺส อปคมาติกฺกมโต
จตุตฺถาติ สพฺพถา อารมฺมณาติกฺกมโต จตสฺโสปิ ภวนฺติมา อรูปสมาปตฺติโยติ
เวทิตพฺพา. องฺคาติกฺกมํ ปน เอตาสํ น อิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา. น หิ
รูปาวจรสมาปตฺตีสุ วิย เอตาสุ องฺคาติกฺกโม อตฺถิ. สพฺพาสุปิ หิ เอตาสุ อุเปกฺขา,
จิตฺเตกคฺคตาติ เทฺวเอว ฌานงฺคานิ โหนฺติ. เอวํ สนฺเตปิ:-
               สุปณีตตรา โหนฺติ       ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา อิธ
               อุปมา ตตฺถ วิญฺเญยฺยา   ปาสาทตลสาฏิกา.
     ยถา หิ จตุภูมิกสฺส ปาสาทสฺส เหฏฺฐิมตเล ทิพฺพนจฺจคีตวาทิตสุรภิ-
คนฺธมาลาสาธุรสปานโภชนสยนจฺฉาทนาทิวเสน ปณีตา ปญฺจกามคุณา ปจฺจุปฏฺฐิตา
อสฺสุ, ทุติเย ตโต ปณีตตรา, ตติเย ตโต ปณีตตรา, ๑- จตุตฺเถ สพฺพปณีตา.
ตตฺถ กิญฺจาปิ ตานิ จตฺตาริปิ ปาสาทตลาเนว, นตฺถิ เตสํ ปาสาทตลภาเวน
วิเสโส, ปญฺจกามคุณสมิทฺธิวิเสเสน ปน เหฏฺฐิมโต เหฏฺฐิมโต อุปริมํ อุปริมํ
ปณีตตรํ โหติ.
     ยถา จ เอกาย อิตฺถิยา กนฺติตถูลสณฺหสณฺหตรสณฺหตมสุตฺตานํ
จตุปลติปลทุปลเอกปลสาฏิกา อสฺสุ อายาเมน จ วิตฺถาเรน จ สมปฺปมาณา, ตตฺถ กิญฺจาปิ
ตา สาฏิกา จตสฺโสปิ อายามโต จ วิตฺถารโต จ สมปฺปมาณา, นตฺถิ ตาสํ
ปมาณโต วิเสโส, สุขสมฺผสฺสสุขุมภาวมหคฺฆภาเวหิ ปน ปุริมาย ปุริมาย ปจฺฉิมา
ปจฺฉิมา ปณีตตรา โหนฺติ, เอวเมว กิญฺจาปิ จตูสุปิ เอตาสุ อุเปกฺขา
จิตฺเตกคฺคตาติ เอตานิ เทฺวเยว องฺคานิ โหนฺติ, อถโข ภาวนาวิเสเสน เตสํ
องฺคานํ ปณีตปณีตตรภาเวน สุปณีตตรา โหนฺติ ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา อิธาติ
เวทิตพฺพา, เอวํ อนุปุพฺเพน ปณีตปณีตา เจตา:-
             อสุจิมฺหิ มณฺฑเป ลคฺโค    เอโก ตนฺนิสฺสิโต ปโร
             อญฺโญ พหิ อนิสฺสาย      ตํ ตํ นิสฺสาย จาปโร.
             ฐิโต จตูหิ เอเตหิ       ปุริเสหิ ยถากฺกมํ
             สมานตาย ญาตพฺพา      จตสฺโสปิ วิภาวินา. ๑-
@เชิงอรรถ:  ฉ. ปณีตตมา          วิสุทฺธิ. ๒/๑๕๒ อารุปฺปนิทฺเทส
     ตตฺรายมตฺถโยชนา:- อสุจิมฺหิ กิร เทเส เอโก มณฺฑโป. อเถโก
ปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ อสุจึ ชิคุจฺฉมาโน ตํ มณฺฑปํ หตฺเถหิ อาลมฺพิตฺวา ตตฺถ
ลคฺโค ลคฺคิโต วิย อฏฺฐาสิ. อถาปโร อาคนฺตฺวา ตํ มณฺฑปลคฺคํ ปุริสํ
นิสฺสิโต. อถญฺโญ อาคนฺตฺวา จินฺเตสิ "โย เอโส มณฺฑปลคฺโค, โย จ ตํ
นิสฺสิโต, อุโภเปเต ทุฏฺฐิตา, ธุโว จ เนสํ มณฺฑปปปาเต ปาโต, หนฺทาหํ
พหิเยว ติฏฺฐามี"ติ. โส ตนฺนิสฺสิตํ อนิสฺสาย พหิเยว อฏฺฐาสิ. อถาปโร
อาคนฺตฺวา มณฺฑปลคฺคสฺส ตนฺนิสฺสิตสฺส จ อเขมภาวํ จินฺเตตฺวา พหิฐิตญฺจ
"สุฏฺฐิโต"ติ มนฺตฺวา ตํ นิสฺสาย อฏฺฐาสิ.
     ตตฺถ อสุจิมฺหิ เทเส มณฺฑโป วิย กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ ทฏฺฐพฺพํ.
อสุจิชิคุจฺฉาย มณฺฑปลคฺโค ปุริโส วิย รูปนิมตฺตชิคุจฺฉาย อากาสารมฺมณํ
อากาสานญฺจายตนํ. มณฺฑปลคฺคํ ปุริสํ นิสฺสิโต วิย อากาสารมฺมณํ อากาสานญฺจายตนํ
อารพฺภ ปวตฺตํ วิญฺญาณญฺจายตนํ. เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ อเขมภาวํ จินฺเตตฺวา
อนิสฺสาย ตํ มณฺฑปลคฺคํ พหิ ฐิโต วิย อากาสานญฺจายตนํ อารมฺมณํ อกตฺวา
ตทภาวารมฺมณํ อากิญฺจญฺญายตนํ, มณฺฑปลคฺคสฺส ตนฺนิสฺสิตสฺส จ เตสํ
ทฺวินฺนมฺปิ ๑- อเขมตํ จินฺเตตฺวา พหิฐิตญฺจ "สุฏฺฐิโต"ติ มนฺตฺวา ตํ นิสฺสาย
ฐิโต วิย วิญฺญาณาภาวสงฺขาเต พหิ ปเทเส ฐิตํ อากิญฺจญฺญายตนํ อารพฺภ ปวตฺตํ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ทฏฺฐพฺพํ. เอวํ ปวตฺตมานญฺจ:-
            อารมฺมณํ กโรเตว        อญฺญาภาเวน ตํ อิทํ
            ทิฏฺฐโทสมฺปิ ราชานํ       วุตฺติเหตุ ชโน ยถา. ๒-
     อิทํ หิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ "อาสนฺนวิญฺญาณญฺจายตนปจฺจตฺถิกา
อยํ สมาปตฺตี"ติ เอวํ ทิฏฺฐโทสมฺปิ ตํ อากิญฺจญฺญายตนํ อญฺญสฺส อารมฺมณสฺส
อภาวา อารมฺมณํ กโรเตว. ยถา กึ? ทิฏฺฐโทสมฺปิ ราชานํ วุตฺติเหตุ ยถา
ชโน, ยถา หิ อสญฺญตํ ผรุสกายวจีมโนสมาจารํ กญฺจิ สพฺพทีปปตึ ๓- ราชานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ     วิสุทฺธิ. ๒/๑๕๓ อารุปฺปนิทฺเทส
@ ฉ.ม. สพฺพทิสมฺปตึ
"ผรุสสมาจาโร อยนฺ"ติ เอวํ ทิฏฺฐโทสมฺปิ อญฺญตฺถ วุตฺตึ อลภมาโน ชโน
วุตฺติเหตุ ตํ นิสฺสาย วตฺตติ. เอวํ ทิฏฺฐโทสมฺปิ ตํ อากิญฺจญฺญายตนํ อญฺญํ
อารมฺมณํ อลภมานมิทํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อารมฺมณํ กโรเตว. เอวํ
กุรุมานญฺจ:-
          อารุโฬฺห ทีฆนิสฺเสณึ          ยถา นิสฺเสณิพาหุกํ
          ปพฺพตคฺคญฺจ อารุโฬฺห         ยถา ปพฺพตมตฺถกํ.
          ยถา วา คิริมารุโฬฺห         อตฺตโนเยว ชนฺนุกํ
          โอลุพฺภติ ตเถเวตํ           ฌานโมลุพฺภ วตฺตตีติ. ๑-
                  อรูปาวจรกุสลวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    ----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๕๕-๒๖๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=6403&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=6403&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=192              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1997              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1559              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1559              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]