อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         ตติยจตุตฺถมคฺควณฺณนา
     [๓๖๒] ตติเย อนวเสสปฺปหานายาติ เตสํเยว สกทาคามิมคฺเคน ตนุภูตานํ
สญฺโญชนานํ นิสฺเสสปชหนตฺถาย.
     จตุตฺเถ รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานายาติ เอเตสํ
ปญฺจนฺนํ อุทฺธมฺภาคิยสญฺโญชนานํ นิสฺเสสปชหนตฺถาย. ตตฺถ รูปราโคติ
รูปภเว ฉนฺทราโค. อรูปราโคติ อรูปภเว ฉนฺทราโค. มาโนติ อรหตฺตมคฺควชฺฌโก
มาโนเอว. ตถา อุทฺธจฺจาวิชฺชาปิ. อิเมสุ ปน ๑- ทฺวีสุ มคฺเคสุ นวมํ
อญฺญินฺทฺริยเมว โหติ.
                        จตุมคฺคนยสหสฺสวณฺณนา
     สพฺพมคฺเคสุ ปทปฏิปาฏิยา สมสฏฺฐี ปทานิ จตูหิ อปณฺณกงฺเคหิ สทฺธึ
จตุสฏฺฐี โหนฺติ, อสมฺภินฺนโต ปน เตตฺตึส. โกฏฺฐาสวารสุญฺญตวารา
ปากติกาเอว. ยถา จ ปน ปฐมมคฺเค, เอวํ ทุติยาทีสุปิ นยสหสฺสเมวาติ จตฺตาโร
มคฺเค จตูหิ นยสหสฺเสหิ ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ ธมฺมราชา.
     สจฺจวิภงฺเค ปน สฏฺฐี นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํเยว วเสน
นิกฺขิตฺตานิ. สติปฏฺฐานวิภงฺเค วีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ, สมฺมปฺปธานวิภงฺเค
วีสติ, อิทฺธิปาทวิภงฺเค ทฺวตฺตึส, โพชฺฌงฺควิภงฺเค ทฺวตฺตึส, มคฺควิภงฺเค ๒-
อฏฺฐวีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํเยว วเสน นิกฺขิตฺตานิ.
     อิธ ปน จตูสุ มคฺเคสุ จตฺตาริเยว นยสหสฺสานิ. เตสุ ปฐมชฺฌานิเก
ปฐมมคฺเค อฏฺฐงฺคานิ ภาชิตานิ, ตถา ทุติยาทีสุ. ตตฺถ ปฐมมคฺเค สมฺมาทิฏฺฐิ
มิจฺฉาทิฏฺฐึ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิ. สมฺมาสงฺกปฺปาทโยปิ มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีนํ
ปชหนฏฺเฐเนว เวทิตพฺพา. เอวํ สนฺเต ปฐมมคฺเคเนว ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ
ปหีนตฺตา อุปริมคฺคตฺตเยน ปหาตพฺพา ทิฏฺฐิ นาม นตฺถิ, ตตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิ
นาม ๓- กถํ โหตีติ? ยถา วิสํ อตฺถิ วา โหตุ มา วา, อคโท "อคโท"เตฺวว
วุจฺจติ, เอวํ มิจฺฉาทิฏฺฐิ อตฺถิ วา โหตุ มา วา, อยํ สมฺมาทิฏฺฐิเยว นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิเมสุปิ     ๒ ฉ.ม. มคฺคงฺควิภงฺเค    ๓ ฉ.ม. สมฺมาทิฏฺฐีติ นามํ
     ยทิ เอวํ นามมตฺตเมเวตํ โหติ, อุปริมคฺคตฺตเย ปน สมฺมาทิฏฺฐิยา
กิจฺจาภาโว อาปชฺชติ, มคฺคงฺคานิ น ปริปูเรนฺติ. ตสฺมา สมฺมาทิฏฺฐิ สกิจฺจกา
กาตพฺพา, มคฺคงฺคานิ ปูเรตพฺพานีติ. สกิจฺจกา เจตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิ ยถาลาภนิยเมน
ทีเปตพฺพา. อุปริมคฺคตฺตยวชฺโฌ หิ เอโก มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน
ติฏฺฐติ, สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิ. โสตาปตฺติมคฺคสฺมึ หิ สมฺมาทิฏฺฐิ
มิจฺฉาทิฏฺฐึ ปชหติ. โสตาปนฺนสฺส ปน สกทาคามิมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ. โส
ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิ. ตสฺเสว สตฺตอกุสล-
จิตฺตสหชาโต สงฺกปฺโป อตฺถิ, เตเหว จิตฺเตหิ วาจงฺคโจปนํ อตฺถิ, กายงฺคโจปนํ
อตฺถิ, ปจฺจยปริโภโค อตฺถิ, สหชาตวายาโม อตฺถิ, อสติยา ภาโว อตฺถิ,
สหชาตจิตฺเตกคฺคตา อตฺถิ. เอเต มิจฺฉาสงฺกปฺปาทโย นาม. สกทาคามิมคฺเค
สมฺมาสงฺกปฺปาทโย เตสํ ปหาเนน สมฺมาสงฺกปฺปาทโยติ เวทิตพฺพา. เอวํ
สกทาคามิมคฺเค อฏฺฐงฺคานิ สกิจฺจกานิ กตฺวา อาคตานิ. สกทาคามิสฺส
อนาคามิมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, ตสฺเสว สตฺตหิ
จิตฺเตหิ สหชาตา สงฺกปฺปาทโย, เตสมฺปหาเนน อนาคามิมคฺเค อฏฺฐนฺนํ
องฺคานํ สกิจฺจกตา เวทิตพฺพา. อนาคามิสฺส อรหตฺตมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ,
โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, ยานิ ปนสฺส ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ, เตหิ สหชาตา
สงฺกปฺปาทโย, เตสมฺปหาเนน อรหตฺตมคฺเค อฏฺฐนฺนํ องฺคานํ สกิจฺจกตา
เวทิตพฺพา.
     อิเมสุ จตูสุ มคฺเคสุ ปฐมมคฺเคน จตฺตาริ สจฺจานิ ทิฏฺฐานิ, อุปริมคฺคตฺตยํ
ทิฏฺฐกเมว ปสฺสติ, อทิฏฺฐกํ ปสฺสตีติ? ทิฏฺฐกเมว ปสฺสตีติ อยํ อาจริยานํ
สมานฏฺฐกถา. วิตณฺฑวาที ปนาห "อทิฏฺฐํ ปสฺสตี"ติ. โส วตฺตพฺโพ "ปฐมมคฺเค
กตมํ อินฺทฺริยํ ภาเชสี"ติ. ชานมาโน "อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยนฺ"ติ วกฺขติ.
"อุปริมคฺเคสุ กตรนฺ"ติ วุตฺเตปิ "อญฺญินฺทฺริยนฺ"ติ วกฺขติ. โส วตฺตพฺโพ
"อทิฏฺฐสจฺจทสฺสเน สติ อุปริมคฺเคสุปิ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยเมว ภาเชหิ,
เอวํ เต ปโญฺห สเมสฺสตี"ติ. กิเลเส ปน อญฺเญ อญฺโญ ปชหติ,
อปฺปหีเนเอว ๑- ปชหตีติ. อญฺเญ อญฺโญ ปชหตีติ. ยทิ อญฺเญ อญฺโญ
อปฺปหีเน กิเลเส ปชหติ, สจฺจานิปิ อทิฏฺฐาเนว ปสฺสตีติ เอวํวาที ปุคฺคโล
ปุจฺฉิตพฺโพ "สจฺจานิ นาม กตี"ติ. ชานนฺโต "จตฺตารี"ติ วกฺขติ. โส วตฺตพฺโพ
"ตว วาเท โสฬส สจฺจานิ อาปชฺชนฺติ, ตฺวํ พุทฺเธหิปิ อทิฏฺฐํ ปสฺสสิ,
พหุสจฺจโก นาม ตฺวํ. เอวํ มา คณฺหิ, ๒- สจฺจทสฺสนํ นาม อปุพฺพํ นตฺถิ,
กิเลเส ปน อปฺปหีเน ปชหตี"ติ.
     ตตฺถ สจฺจทสฺสนสฺส อปุพฺพาภาเว เปโฬปมํ นาม คหิตํ. เอกสฺส กิร
จตฺตาโร รตนเปฬา สารคพฺเภ ฐปิตา, โส รตฺติภาเค เปฬาสุ อุปฺปนฺนกิจฺโจ
ทฺวารํ วิวริตฺวา ทีปํ ชาเลตฺวา ทีเปน วิหเต อนฺธกาเร เปฬาสุ ปากฏภาวํ
คตาสุ ตาสุ กิจฺจํ กตฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา คโต, ปุน อนฺธกาโร ๓- อวตฺถริ.
ทุติยวาเรปิ ตติยวาเรปิ ตเถว อกาสิ. จตุตฺถวาเร ทฺวาเร วิวเฏ "อนฺธกาเร
เปฬา น ปญฺญายนฺตี"ติ วีมํสนฺตสฺเสว สุริโย อุคฺคญฺฉิ. ๔- สุริโยภาเสน วิหเต
อนฺธกาเร เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา ปกฺกามิ.
     ตตฺถ จตฺตาโร เปฬา วิย จตฺตาริ สจฺจานิ, ตาสุ กิจฺเจ อุปฺปนฺเน
ทฺวารวิวรณกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล, อนฺธกาโร
วิย สจฺจจฺฉาทกตมํ, ๕- ทีโปภาโส วิย โสตาปตฺติมคฺโคภาโส, วิหเต อนฺธกาเร
ตสฺส ปุริสสฺส เปฬานํ ปากฏภาโว วิย มคฺคญาณสฺส สจฺจานํ ปากฏภาโว,
มคฺคญาณสฺส ปากฏานิ ปน มคฺคสมงฺคิสฺส ปุคฺคลสฺส ปากฏาเนว โหนฺติ.
เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส
ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโล, ปุน อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริมคฺคตฺตยวชฺฌสจฺจจฺฉาทกตมํ.
     ทุติยวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย สกทาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล,
ทีโปภาโส วิย สกทาคามิมคฺโคภาโส, เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปหีเน เอว    ๒ ฉ.ม. คณฺห      ๓ ฉ.ม. อนฺธการํ
@๔ สี. อุคฺคจฺฉิ         ๕ ฉ.ม. สจฺจปฏิจฺฉาทกตมํ. เอวมุปริปิ
สกทาคามิมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโล, ปุน
อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริมคฺคทฺวยวชฺฌสจฺจจฺฉาทกตมํ.
     ตติยวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย อนาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล,
ทีโปภาโส วิย อนาคามิมคฺโคภาโส, เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย
อนาคามิมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโล, ปุน
อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริอรหตฺตมคฺควชฺฌสจฺจจฺฉาทกตมํ.
     จตุตฺถวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล,
สุริยุคฺคมนํ วิย อรหตฺตมคฺคุปฺปาโท, อนฺธการวิธมนํ วิย อรหตฺตมคฺคสฺส
สจฺจจฺฉาทกตมวิโนทนํ, วิหเต อนฺธกาเร ตสฺส เปฬานํ ปากฏภาโว วิย
อรหตฺตมคฺคสฺส ญาณสฺส จตุนฺนํ สจฺจานํ ปากฏภาโว, ญาณสฺส ปากฏานิ ปน
ปุคฺคลสฺส ปากฏาเนว โหนฺติ. เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย อรหตฺตมคฺคสฺส
สพฺพกิเลสเขปนํ, สุริยุคฺคมนโต ปฏฺฐาย อาโลกสฺเสว ปวตฺติกาโล วิย
อรหตฺตมคฺคสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย ปุน สจฺจจฺฉาทกตมาภาโว. อิทํ ตาว
สจฺจทสฺสนสฺส อปุพฺพาภาเว โอปมฺมํ.
     "ทิฏฺฐกเมว หิ ปสฺสติ, กิเลเส ปน อญฺเญ อญฺโญ ปชหตี"ติ เอตฺถ
ขาโรปมํ นาม คหิตํ. เอโก ปุริโส กิลิฏฺฐํ วตฺถํ รชกสฺส อทาสิ, รชโก
โอสขารํ, ๑- ฉาริกขารํ, โคมยขารนฺติ ตโย ขาเร ทตฺวา ขาเรหิ ขาทิตภาวํ
ญตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา โอฬาริโกฬาริกมลํ ปวาเหสิ. ตโต "น ตาว
ปริสุทฺธนฺ"ติ ทุติยมฺปิ ตเถว ขาเร ทตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา ตโต สณฺหตรํ ๒-
มลํ ปวาเหสิ. ตโต "น ตาว ปริสุทฺธนฺ"ติ ตติยมฺปิ ตเถว ๓- ขาเร ทตฺวา
อุทเก วิกฺขาเลตฺวา ตโต สณฺหตรํ มลํ ปวาเหสิ. ตโต "น ตาว ปริสุทฺธนฺ"ติ
จตุตฺถมฺปิ เต ขาเร ทตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา อํสุอพฺภนฺตรคตมฺปิ นิสฺเสสํ
มลํ ปวาเหตฺวา สามิกสฺส อทาสิ, โส คนฺธกรณฺฑเก ปกฺขิปิตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตกาเล
ปริทหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อูสขารํ     ๒ ฉ.ม. นาติสณฺหตรํ. เอวมุปริปิ     ๓ ฉ.ม. เต
      ตตฺถ กิลิฏฺฐวตฺถํ วิย กิเลสานุคตํ จิตฺตํ, ติวิธขารทานกาโล วิย ตีสุ
อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนกาโล, อุทเก วิกฺขาเลตฺวา โอฬาริโกฬาริกมลปฺปวาหนํ
วิย โสตาปตฺติมคฺเคน ปญฺจกิเลสกฺเขปนํ, ทุติยมฺปิ เตสํ ขารานํ อนุปฺปทานํ
วิย "น ตาว ปริสุทฺธํ อิทํ จิตฺตนฺ"ติ ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํ,
ตโต สณฺหตรมลปฺปวาหนํ วิย สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกสญฺโญชนทฺวยกฺเขปนํ,
ตโต "น ตาว ปริสุทฺธํ วตฺถนฺ"ติ ปุน ขารตฺตยทานํ วิย "น ตาว ปริสุทฺธํ
อิทํ จิตฺตนฺ"ติ ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํ, ตโต
สณฺหตรมลปฺปวาหนํ วิย อนาคามิมคฺเคน อนุสหคตสญฺโญชนทฺวยกฺเขปนํ, "น ตาว
ปริสุทฺธํ วตฺถนฺ"ติ ปุน ขารตฺตยทานํ วิย "น ตาว ปริสุทฺธํ อิทํ จิตฺตนฺ"ติ
ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํ. ตโต วิกฺขาลเนน อํสุอพฺภนฺตรคเต มเล
ปวาเหตฺวา ปริสุทฺธสฺส รชตปฏสทิสสฺส คนฺธกรณฺฑเก นิกฺขิตฺตสฺส วตฺถสฺส
อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ปริทหนํ วิย อรหตฺตมคฺเคน อฏฺฐนฺนํ กิเลสานํ เขปิตตฺตา
ปริสุทฺธสฺส ขีณาสวจิตฺตสฺส อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ผลสมาปตฺติวิหาเรน วีตินามนํ.
อิทํ "อญฺเญ อญฺโญ กิเลเส ปชหตี"ติ เอตฺถ โอปมฺมํ.
     วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
            "เสยฺยถาปิ อาวุโส วตฺถํ สงฺกิลิฏฺฐํ มลคฺคหิตํ, ตเมนํ สามิกา
     รชกสฺส อนุปฺปทชฺเชยฺยุํ, ตเมนํ รชโก โอเส วา ขาเร วา โคมเย วา
     สมฺมทฺทิตฺวา อจฺเฉ อุทเก วิกฺขาเลติ, กิญฺจาปิ ตํ โหติ วตฺถํ ปริสุทฺธํ
     ปริโยทาตํ, อถขฺวสฺส โหติเยว อนุสหคโต โอสคนฺโธ วา ขารคนฺโธ
     วา โคมยคนฺโธ วา อสมูหโต, ตเมนํ รชโก สามิกานํ ททาติ, ๑- ตเมนํ
     สามิกา คนฺธปริภาวิเต กรณฺฑเก  นิกฺขิปนฺติ. โยปิสฺส โหติ อนุสหคโต
     โอสคนฺโธ วา ขารคนฺโธ วา โคมยคนฺโธ วา อสมูหโต, โสปิ สมุคฺฆาตํ
     คจฺฉติ. เอวเมว โข อาวุโส กิญฺจาปิ อริยสาวกสฺส ปญฺจ โอรมฺภาคิยานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เทติ
     สญฺโญชนานิ ปหีนานิ ภวนฺติ. อถขฺวสฺส โหติเยว ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
     อนุสหคโต `อสฺมี'ติ มาโน `อสฺมี'ติ ฉนฺโท `อสฺมี'ติ อนุสโย
     อสมูหโต, โส อปเรน สมเยน ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี
     วิหรติ "อิติ รูปํ, อิติ รูปสฺส สมุทโย, อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม.
     อิติ เวทนา. อิติ สญฺญา. อิติ สงฺขารา. อิติ วิญฺญาณํ, อิติ วิญฺญาณสฺส
     สมุทโย, อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม"ติ. ตสฺสิเมสุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
     อุทยพฺพยานุปสฺสิโน วิหรโต โยปิสฺส โหติ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
     อนุสหคโต `อสฺมี'ติ มาโน `อสฺมี'ติ ฉนฺโท `อสฺมี'ติ อนุสโย อสมูหโต,
     โสปิ สมุคฺฆาตํ คจฺฉตี"ติ. ๑-
     ตตฺถ โสตาปตฺติมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหียนฺติ สทฺธึ จิตฺตงฺควเสน
อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิ, สกทาคามิมคฺเคน เทฺว โทมนสฺสสหคตจิตฺตานิ ตนูนิ ๒-
ภวนฺติ สทฺธึ จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิ, อนาคามิมคฺเคน ตานิเยว
ปหียนฺติ สทฺธึ สมฺปยุตฺตกธมฺเมหิ, อรหตฺตมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหียนฺติ
สทฺธึ จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิ. อิเมสํ ทฺวาทสนฺนํ อกุสลจิตฺตานํ
ปหีนกาลโต ปฏฺฐาย ขีณาสวสฺส จิตฺตงฺควเสน ปุน ปจฺฉโต ปวตฺตนกิเลโส
นาม น โหติ.
     ตตฺริทํ โอปมฺมํ:- เอโก กิร มหาราชา ปจฺจนฺเต อารกฺขํ ทตฺวา
มหานคเร อิสฺสริยํ อนุภวนฺโต วสติ, อถสฺส ปจฺจนฺโต กุปฺปิโต. ๓- ตสฺมึ สมเย
ทฺวาทสโจรเชฏฺฐกา อเนเกหิ ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธึ รฏฺฐํ วิลุมฺปนฺติ, ปจฺจนฺตวาสิโน
มหามตฺตา "ปจฺจนฺโต กุปฺปิโต"ติ รญฺโญ ปหิณึสุ. ราชา "วิสฺสฏฺฐา คณฺหถ,
อหํ ตุมฺหากํ กตฺตพฺพํ กริสฺสามี"ติ สาสนํ ปหิณิ. เต ปฐมปฺปหาเรเนว ๔- อเนเกหิ
ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธึ ปญฺจโจรเชฏฺฐเก ฆาตยึสุ, เสสา สตฺต ชนา อตฺตโน
อตฺตโน ปริวาเร คเหตฺวา ปพฺพตํ ปวิสึสุ, อมจฺจา ตํ ปวุตฺตึ ๕- รญฺโญ เปสยึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ข. ๑๗/๘๙/๑๐๔      ๒ ฉ.ม. ตนุกานิ
@๓ ฉ.ม. กุปฺปิ  ๔ ฉ.ม.....สมฺปหาเรน. เอวมุปริปิ  ๕ ฉ.ม. ปวตฺตึ. เอวมุปริปิ
     ราชา "ตุมฺหากํ กตฺตพฺพยุตฺตกํ อหํ ชานิสฺสามิ, เตปิ คณฺหถา"ติ ธนํ
ปหิณิ. เต ทุติยปฺปหาเรน เทฺว โจรเชฏฺฐเก ปหรึสุ, ปริวาเรปิ เตสํ ทุพฺพเล
อกํสุ. เต สพฺเพปิ ปลายิตฺวา ปพฺพตํ ปวิสึสุ, ตมฺปิ ปวุตฺตึ อมจฺจา รญฺโญ
เปสยึสุ.
     ปุน ราชา "วิสฺสฏฺฐา คณฺหถา"ติ ๑- ธนํ ปหิณิ. ๒- เต ตติยปฺปหาเรน
สทฺธึ สหายปุริเสหิ เทฺว โจรเชฏฺฐเก ฆาตยิตฺวา ตํ ปวุตฺตึ รญฺโญ เปสยึสุ.
     ปุน ราชา "อวเสเส วิสฺสฏฺฐา คณฺหถา"ติ ธนํ เปเสสิ. ๓- เต
จตุตฺถปฺปหาเรน สทฺธึ ปริวาเรหิ ๔- ปญฺจ โจรเชฏฺฐเก ฆาตยึสุ. ทฺวาทสนฺนํ
โจรเชฏฺฐกานํ ฆาติตกาลโต ปฏฺฐาย โกจิ โจโร นาม นตฺถิ, เขมา ชนปทา,
อุเร ปุตฺเต นจฺจนฺตา ๕- มญฺเญ วิหรนฺติ. ราชา วิชิตสงฺคาเมหิ โยเธหิ ปริวุโต
วรปาสาทคโต มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ.
     ตตฺถ มหนฺโต ราชา วิย ธมฺมราชา, ปจฺจนฺตวาสิโน อมจฺจา วิย
โยคาวจรกุลปุตฺตา, ทฺวาทส โจรเชฏฺฐกา วิย ทฺวาทส อกุสลจิตฺตานิ, เตสํ สหายา
อเนกสหสฺสปุริสา วิย จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺมา, รญฺโญ "ปจฺจนฺโต
กุปฺปิโต"ติ ปหิตกาโล วิย อารมฺมเณ กิเลเสสุ อุปฺปนฺเนสุ "ภนฺเต กิเลสา
เม อุปฺปนฺนา"ติ ๖- สตฺถุ อาโรจนกาโล, "วิสฺสฏฺฐา คณฺหถา"ติ ธนทานํ วิย
"กิเลเส นิคฺคณฺห ภิกฺขู"ติ ธมฺมรญฺโญ กมฺมฏฺฐานาจิกฺขนํ, สปริวารานํ ปญฺจนฺนํ
โจรเชฏฺฐกานํ ฆาติตกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺเคน สสมฺปยุตฺตานํ ปญฺจนฺนํ
อกุสลจิตฺตานํ ปหานํ.
     ปุน รญฺโญ ปวุตฺติเปสนํ วิย สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปฏิลทฺธคุณาโรจนํ,
"เสสเก จ คณฺหถา"ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต สกทาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํ,
ทุติยปฺปหาเรน สปริวารานํ ทฺวินฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ทุพฺพลีกรณํ วิย
สกทคามิมคฺเคน สสมฺปยุตฺตานํ ทฺวินฺนํ โทมนสฺสจิตฺตานํ ตนุภาวกรณํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. คณฺหนฺตูติ. เอวมุปริปิ    ๒ ม. เปเสสิ       ๓ ฉ.ม. ปหิณิ
@๔ ฉ.ม. สปริวาเร            ๕ ฉ. นจฺเจนฺตา     ๖ ฉ.ม. กิเลโส เม อุปฺปนฺโนติ
     ปุน รญฺโญ ปวุตฺติเปสนํ วิย สตฺถุ ปฏิลทฺธคุณาโรจนํ, "วิสฺสฏฺฐา
คณฺหถา"ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต อนาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํ,
ตติยปฺปหาเรน สปริวารานํ ทฺวินฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ฆาตนํ วิย อนาคามิมคฺเคน
สสมฺปยุตฺตานํ ทฺวินฺนํ โทมนสฺสจิตฺตานํ ปหานํ.
     ปุน รญฺโญ ปวุตฺติเปสนํ วิย ตถาคตสฺส ปฏิลทฺธคุณาโรจนํ, "วิสฺสฏฺฐา
คณฺหถา"ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํ,
จตุตฺถปฺปหาเรน สปริวารานํ ปญฺจนฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ฆาติตกาลโต ปฏฺฐาย
ชนปทสฺส เขมกาโล วิย อรหตฺตมคฺเคน สสมฺปยุตฺเตสุ ปญฺจสุ อกุสลจิตฺเตสุ
ปหีเนสุ ทฺวาทสนฺนํ อกุสลจิตฺตานํ ปหีนกาลโต ปฏฺฐาย ปุน จิตฺตงฺควเสน
อุปฺปชฺชนกสฺส อกุสลธมฺมสฺส อภาโว, รญฺโญ วิชิตสงฺคามสฺส อมจฺจปริวุตสฺส ๑-
วรปาสาเท มหาสมฺปตฺติอนุภวนํ วิย ขีณาสวปริวุตสฺส ธมฺมรญฺโญ
สุญฺญตอนิมิตฺตอปฺปณิหิตเภเทสุ สมาปตฺติสุเขสุ อิจฺฉิติจฺฉิตผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ
เวทิตพฺพนฺติ.
                 "กุสลา ธมฺมา"ติ ปทสฺส วณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๙๗-๓๐๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=7418&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=7418&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=272
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=2610
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=2146
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=2146
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34