|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๒. รูปกณฺฑ อุทฺเทสวณฺณนา [๕๘๓] อิทานิ รูปกณฺฑํ ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา อพฺยากตา"ติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ กิญฺจาปิ เหฏฺฐา จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ วิปากาพฺยากตญฺเจว กิริยาพฺยากตญฺจ นิสฺเสสํ กตฺวา ภาชิตํ, รูปาพฺยากตนิพฺพานาพฺยากตานิ ปน อกถิตานิ. ตานิ กเถตุํ จตุพฺพิธมฺปิ อพฺยากตํ สโมธาเนตฺวา ทสฺเสนฺโต "กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา"ติอาทิมาห. ตตฺถ กุสลากุสลานนฺติ จตุภูมิกกุสลานญฺเจว อกุสลานญฺจ. เอตฺตาวตา ๑- วิปากาพฺยากตํ กุสลวิปากากุสลวิปากวเสน ทฺวีหิ ปเทหิ ปริยาทิยิตฺวา ทสฺสิตํ. ยสฺมา ปน ตํ สพฺพมฺปิ กามาวจรํ วา โหติ รูปาวจราทีสุ วา อญฺญตรํ, ตสฺมา "กามาวจรา"ติอาทินา นเยน ตเทว วิปากาพฺยากตํ ภุมฺมนฺตรวเสน ปริยาทิยิตฺวา ทสฺสิตํ. ยสฺมา ปน ตํ เวทนากฺขนฺโธปิ โหติ ฯเปฯ วิญฺญาณกฺขนฺโธปิ, ตสฺมา ปุน ตํ สมฺปยุตฺตจตุกฺขนฺธวเสน ปริยาทิยิตฺวา ทสฺสิตํ. เอวํ วิปากาพฺยากตํ กุสลากุสลวเสน, ภุมฺมนฺตรวเสน, สมฺปยุตฺตกฺขนฺธวเสนาติ ตีหิ นเยหิ ปริยาทาย ทสฺเสตฺวา ปุน กิริยาพฺยากตํ ทสฺเสนฺโต "เย จ ธมฺมา กิริกา"ติอาทิมาห. ตตฺถ "กามาวจรา รูปาวจรา อรูปาวจรา, เวทนากฺขนฺโธ ฯเปฯ วิญฺญาณกฺขนฺโธ"ติ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย, เหฏฺฐา ปน คหิตเมวาติ นยํ ทสฺเสตฺวา นิสฺสชฺชิ. ๒- อิทานิ อวิภตฺตํ ทสฺเสนฺโต "สพฺพํ จ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตู"ติ อาห. ตตฺถ สพฺพํ จ รูปนฺติ ปเทน ปญฺจวีสติ รูปานิ ฉนฺนวุติ รูปโกฏฺฐาสา นิปฺปเทสโต คหิตาติ เวทิตพฺพา. อสงฺขตา จ ธาตูติ ปเทน นิพฺพานํ นิปฺปเทสโต คหิตํ. เอตฺตาวตา อพฺยากตา ธมฺมาติ ปทํ นิทฺทิฏฺฐํ ๓- โหติ. [๕๘๔] ตตฺถ กตมํ สพฺพํ รูปนฺติ อิทํ กสฺมา คหิตํ? เหฏฺฐา รูปาพฺยากตํ สงฺเขเปน กถิตํ, อิทานิ ตํ เอกกทุกติกจตุกฺก ฯเปฯ เอกาทสกวเสน วิตฺถารโต ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ อิทํ คหิตํ. ตสฺสตฺโถ:- ยํ วุตฺตํ "สพฺพญฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตู"ติ, ตสฺมึ ทฺวเย กตมํ สพฺพํ รูปํ นาม. อิทานิ ตํ ทสฺเสนฺโต @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอวํ ตาว ๒ ฉ.ม. นิสฺสชฺชิตํ ๓ ฉ.ม. นิฏฺฐิตํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๖.
"จตฺตาโร จ มหาภูตา"ติอาทิมาห. ตตฺถ จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท, เตน เตสํ อูนาธิกภาวํ นิวาเรติ. จสทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถ, เตน "น เกวลํ จตฺตาโร มหาภูตาว รูปํ, อญฺญมฺปิ อตฺถี"ติ อุปาทายรูปํ สมฺปิณฺเฑติ. มหาภูตาติ เอตฺถ มหนฺตปาตุภาวาทีหิ การเณหิ มหาภูตตา เวทิตพฺพา. เอวํ ๑- เอตานิ หิ มหนฺตปาตุภาวโต มหาภูตสามญฺญโต มหาปริหารโต มหาวิการโต มหนฺตภูตตฺตา จาติ อิเมหิ การเณหิ "มหาภูตานี"ติ วุจฺจนฺติ. ตตฺถ มหนฺตปาตุภาวโตติ เอตานิ หิ อนุปาทินฺนกสนฺตาเนปิ อุปาทินฺนกสนฺตาเนปิ มหนฺตานิ ปาตุภูตานิ, เตสํ อนุปาทินฺนกสนฺตาเน เอวํ มหนฺตปาตุภาวโต เวทิตพฺพา. เอกํ หิ จกฺกวาฬํ อายามโต จ วิตฺถารโต จ โยชนานํ ทฺวาทส สตสหสฺสานิ จตุตฺตึส สตานิ ๒- ปญฺญาสญฺจ โยชนานิ. ปริกฺเขปโต ปน ๓-:- - สพฺพํ สตสหสฺสานิ ฉตฺตึส ปริมณฺฑลํ ทสเจว สหสฺสานิ อฑฺฒุฑฺฒานิ สตานิ จ. ตตฺถ:- ทุเว สตสหสฺสานิ จตฺตาริ นหุตานิ จ เอตฺตกํ พหลตฺเตน สงฺขาตายํ วสุนฺธรา. ตสฺสาเยว สนฺธารกํ:- จตฺตาริ สตสหสฺสานิ อฏฺเฐว นหุตานิ จ เอตฺตกํ พหลตฺเตน ชลํ วาเต ปติฏฺฐิตํ. ตสฺสาปิ สนฺธารโก:- นว สตสหสฺสานิ มาลุโต นภมุคฺคโต สฏฺฐีเจว สหสฺสานิ เอสา โลกสฺส สณฺฐิติ. เอวํ สณฺฐิเต เจตฺถ โยชนานํ:- จตุราสีติสหสฺสานิ อชฺโฌคาโฬฺห มหณฺณเว อจฺจุคฺคโต ตาวเทว สิเนรุปพฺพตุตฺตโม. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม. ตีณิ สหสฺสานิ จตฺตาริ สตานิ @๓ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ * วิสุทฺธิ. ๑/๒๖๓ ฉอนุสฺสตินิทฺเทส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๗.
ตโต อุปฑฺฒุปฑฺเฒน ปมาเณน ยถากฺกมํ อชฺโฌคาฬฺหุคฺคตา ทิพฺพา นานารตนจิตฺติตา. ยุคนฺธโร อิสินฺธโร กรวีโก สุทสฺสโน เนมินฺธโร วินตโก อสฺสกณฺโณ คิรีพฺรหา. เอเต สตฺต มหาเสลา สิเนรุสฺส สมนฺตโต มหาราชานมาวาสา เทวยกฺขนิเสวิตา. โยชนานํ สตานุจฺโจ หิมวา ปญฺจ ปพฺพโต โยชนานํ สหสฺสานิ ตีณิ อายามวิตฺถโต ๑- จตุราสีติสหสฺเสหิ กูเฏหิ ปฏิมณฺฑิโต. ติปญฺจโยชนกฺขนฺธ- ปริกฺเขปา นควฺหยา ปญฺญาสโยชนกฺขนฺธ- สาขายามา สมนฺตโต. สตโยชนวิตฺถิณฺณา ตาวเทว จ อุคฺคตา ชมฺพู ยสฺสานุภาเวน ชมฺพูทีโป ปกาสิโต. ยญฺเจตํ ชมฺพุยา ปมาณํ, ตเทว อสุรานํ จิตฺตปาฏลิยา, ครุฬานํ สิมฺพลิรุกฺขสฺส, อมรโคยาเน กทมฺพสฺส, ๒- อุตฺตรกุรูสุ ๓- กปฺปรุกฺขสฺส, ปุพฺพวิเทเห สิรีสสฺส, ตาวตึเสสุ ปาริจฺฉตฺตกสฺสาติ. เตนาหุ โปราณา:- "ปาฏลี สิมฺพลี ชมฺพู เทวานํ ปาริฉตฺตโก กทมฺโพ กปฺปรุกฺโข จ สิรีเสน ภวติ สตฺตโม"ติ. ๔- "เทฺวอสีติสหสฺสานิ อชฺโฌคาโฬฺห มหณฺณเว อจฺจุคฺคโต ตาวเทว จกฺกวาฬสิลุจฺจโย ปริกฺขิปิตฺวาน ตํ สพฺพํ โลกธาตุมยํ ฐิโต"ติ. อุปาทินฺนกสนฺตาเนปิ มจฺฉกจฺฉปเทวทานวาทิสรีรวเสน มหนฺตาเนว ปาตุภูตานิ. วุตฺตเญฺหตํ ภควตา "สนฺติ ภิกฺขเว มหาสมุทฺเท ๕- โยชนสติกาปิ อตฺตภาวา"ติอาทิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อายตวิตฺถโต ๒ ฉ.ม. กทมฺพรุกฺขสฺส ๓ ฉ. อุตฺตรกุรุมฺหิ @๔ ฉ.ม. สตฺตมนฺติ ๕ วสนฺติ มหาสมุทฺเท (องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๑๙/๑๖๕), @สนฺติ มหาสมุทฺเท (วินย. ๗/๓๘๕/๒๑๐, ขุ.อุ. ๒๕/๔๕/๑๖๗)--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๘.
มหาภูตสามญฺญโตติ เอตานิ หิ ยถา มายากาโร อมณึเยว อุทกํ มณึ กตฺวา ทสฺเสติ, อสุวณฺณํเยว เลฑฺฑุํ สุวณฺณํ กตฺวา ทสฺเสติ, ยถา จ สยํ เนว ยกฺโข น ปกฺขี สมาโน ยกฺขภาวมฺปิ ปกฺขิภาวมฺปิ ทสฺเสติ, เอวเมว สยํ อนีลาเนว หุตฺวา นีลํ อุปาทารูปํ ทสฺเสนฺติ. อปีตานิ, อโลหิตานิ, อโนทาตาเนว หุตฺวา โอทาตํ อุปาทารูปํ ทสฺเสนฺตีติ มายาการมหาภูตสามญฺญโต มหาภูตานิ. ยถา จ ยกฺขาทีนิ มหาภูตานิ ยํ คณฺหนฺติ, เนว เตสํ ตสฺส อนฺโต, น พหิฏฺฐานํ อุปลพฺภติ, น จ ตํ นิสฺสาย น ติฏฺฐนฺติ, เอวเมว เอตานิปิ เนว อญฺญมญฺญสฺส อนฺโต น พหิฏฺฐิตานิ หุตฺวา อุปลพฺภนฺติ, น จ อญฺญมญฺญํ นิสฺสาย น ติฏฺฐนฺตีติ อจินฺเตยฺยฏฺฐานตาย ยกฺขาทิมหาภูตสามญฺญโตปิ มหาภูตานิ. ยถา จ ยกฺขินีสงฺขาตานิ มหาภูตานิ มนาเปหิ วณฺณสณฺฐานวิกฺเขเปหิ อตฺตโน ภยานกภาวํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา สตฺเต วญฺเจนฺติ, เอวเมว เอตานิปิ อิตฺถีปุริสสรีราทีสุ มนาเปน ฉวิวณฺเณน มนาเปน องฺคปจฺจงฺคสณฺฐาเนน มนาเปน จ หตฺถปาทองฺคุลิภมุกวิกฺเขเปน อตฺตโน กกฺขฬตาทิเภทํ สรสลกฺขณํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา พาลชนํ วญฺเจนฺติ, อตฺตโน สภาวํ ทฏฺฐุํ น เทนฺติ. อิติ วญฺจกฏฺเฐน ยกฺขินีมหาภูตสามญฺญโตปิ มหาภูตานิ. มหาปริหารโตติ มหนฺเตหิ ปจฺจเยหิ ปริหริตพฺพโต. เอตานิ หิ ทิวเส ทิวเส อุปเนตพฺพตฺตา มหนฺเตหิ ฆาสจฺฉาทนาทีหิ ภูตานิ ปวตฺตานีติ มหาภูตานิ. มหาปริหารานิ วา ภูตานีติ มหาภูตานิ. มหาวิการโตติ ภูตานํ มหาวิการโต. เอตานิ หิ อุปาทินฺนานิปิ อนุปาทินฺนานิปิ มหาวิการานิ โหนฺติ. ตตฺถ อนุปาทินฺนานํ กปฺปวุฏฺฐาเน วิการมหตฺตํ ปากฏํ โหติ, อุปาทินฺนานํ ธาตุกฺโขภกาเล. ตถา หิ:- ภูมิโต วุฏฺฐิตา ยาว พฺรหฺมโลกา วิธาวติ อจฺจิ อจฺจิมโต โลเก ทยฺหมานมฺหิ เตชสา. โกฏิสตสหสฺเสกํ จกฺกวาฬํ วิลียติ กุปฺปิเตน ยทา โลโก สลิเลน วินสฺสติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๙.
โกฏิสตสหสฺเสกํ จกฺกวาฬํ วิกีรติ วาโยธาตุปฺปโกเปน ยทา โลโก วินสฺสติ. ปตฺถทฺโธ ภวตี กาโย ทฏฺโฐ กฏฺฐมุเขน วา ปฐวีธาตุปฺปโกเปน โหติ กฏฺฐมุเขว โส. ปูติโก ๑- ภวตี กาโย ทฏฺโฐ ปูติมุเขน วา อาโปธาตุปฺปโกเปน โหติ ปูติมุเขว โส. สนฺตตฺโต ภวตี กาโย ทฏฺโฐ อคฺคิมุเขน วา เตโชธาตุปฺปโกเปน โหติ อคฺคิมุเขว โส. สญฺฉินฺโน ภวตี กาโย ทฏฺโฐ สตฺถมุเขน วา วาโยธาตุปฺปโกเปน โหติ สตฺถมุเขว โส. อิติ มหาวิการานิ ภูตานีติ มหาภูตานิ. มหนฺตภูตตฺตา จาติ เอตานิ หิ มหนฺตานิ มหตา วายาเมน ปริคฺคเหตพฺพตฺตา ภูตานิ วิชฺชมานตฺตาติ มหนฺตภูตตฺตา จ มหาภูตานิ. เอวํ มหนฺตปาตุภาวาทีหิ การเณหิ มหาภูตานิ. จตุนฺนํ จ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปนฺติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ. จตฺตาริ มหาภูตานิ อุปาทาย นิสฺสาย อมุญฺจิตฺวา ปวตฺตํ รูปนฺติ อตฺโถ. อิทํ วุจฺจติ สพฺพํ รูปนฺติ อิทํ จตฺตาริ มหาภูตานิ ปทปฏิปาฏิยา นิทฺทิฏฺฐานิ เตวีสติ อุปาทารูปานีติ สตฺตวีสติปฺปเภทํ สพฺพํ รูปํ นาม.อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๓๕๕-๓๕๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=8838&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=8838&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=501 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=4133 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=3684 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=3684 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]