บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๔

อิมสฺมึ ปน สุตฺตนฺตภาชนีเย ตถาคเตน กึ ทสฺสิตนฺติ. ทฺวาทสนฺนํ
อายตนานํ อนตฺตลกฺขณํ. สมฺมาสมฺพุทฺโธ หิ อนตฺตลกฺขณํ. ทสฺเสนฺโต อนิจฺเจน
วา ทสฺเสติ ทุกฺเขน วา อนิจฺจทุกฺเขหิ วา. ตตฺถ "จกฺขุ อตฺตาติ โย วเทยฺย,
ตํ น อุปปชฺชติ. จกฺขุสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺญายติ. ยสฺส โข ปน
อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺญายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส
เอวมาคตํ โหติ, ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ, จกฺขุ อตฺตาติ โย วเทยฺย, อิติ
จกฺขุ อนตฺตา"ติ ^๑- อิมสฺมึ สุตฺเต อนิจฺเจน อนตฺตลกฺขณํ ทสฺเสสิ. "รูปํ ภิกฺขเว
อนตฺตา, รูปญฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, น ยิทํ รูปํ อาพาธาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม.อุ. ๑๔/๔๒๒/๓๖๓
สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ รูเป `เอวํ เม รูปํ โหตุ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี'ติ,
ยสฺมา จ โขภิกฺขเว รูปํ อนตฺตา, ตสฺมา รูปํ อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ
ลพฺภติ รูเป `เอวํ เม รูปํ โหตุ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี"ติ ^๑- อิมสฺมึ สุตฺเต
ทุกฺเขน อนตฺตลกฺขณํ ทสฺเสสิ. "รูปํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ
ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา ตํ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เม โส อตฺตา"ติอาทีสุ ^๒-
อนิจฺจทุกฺเขหิ อนตฺตลกฺขณํ ทสฺเสสิ. กสฺมา? อนิจฺจทุกฺขานํ ปากฏตฺตา.
หตฺถโต หิ ตฏฺฏเก วา สรเก วา กิสฺมิญฺจิเทว วา ปติตฺวา ภินฺเน
"อโห อนิจฺจนฺ"ติ วทนฺติ. เอวํ อนิจฺจํ ปากฏํ นาม. อตฺตภาวสฺมึ ปน
คณฺฑปีฬกาทีสุ วา อุฏฺฐิตาสุ ขาณุกณฺฏกาทีหิ วา วิทฺธาสุ "อโห ทุกฺขนฺ"ติ
วทนฺติ. เอวํ ทุกฺขํ ปากฏํ นาม. อนตฺตลกฺขณํ อปากฏํ อนฺธการํ อวิภูตํ
ทุปฺปฏิวิชฺฌํ ทุทฺทีปนํ ทุปฺปญฺญาปนํ. อนิจฺจทุกฺขลกฺขณานิ อุปฺปาทา วา
ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ปญฺญายนฺติ, อนตฺตลกฺขณํ วินา พุทฺธุปฺปาทา น
ปญฺญายติ, พุทฺธุปฺปาเทเยว ปญฺญายติ. มหิทฺธิกา หิ มหานุภาวา ตาปสปริพฺพาชกา
สรภงฺคสตฺถาราทโยปิ อนิจฺจํ ทุกฺขนฺติ วตฺตุํ สกฺโกนฺติ, อนตฺตาติ วตฺตุํ น
สกฺโกนฺติ. สเจปิ ^๓- เต สมฺปตฺตปริสาย อนตฺตาติ วตฺตุํ สกฺกุเณยฺยุํ, สมฺปตฺตปริสาย
มคฺคผลปฏิเวโธ ภเวยฺย. อนตฺตลกฺขณปญฺญาปนํ หิ อญฺญสฺส กสฺสจิ อวิสโย,
สพฺพญฺญุพุทฺธานเมว วิสโย. เอวเมตํ อนตฺตลกฺขณํ อปากฏํ. ตสฺมา สตฺถา
อนตฺตลกฺขณํ ทสฺเสนฺโต อนิจฺเจน วา ทสฺเสสิ ทุกฺเขน วา อนิจฺจทุกฺเขหิ วา.
อิธ ปน ตํ อนิจฺจทุกฺเขหิ ทสฺเสสีติ เวทิตพฺพํ.
อิมานิ ปน ลกฺขณานิ กิสฺส อมนสิการา อปฺปฏิเวธา เกน ปฏิจฺฉนฺนตฺตา
น อุปฏฺฐหนฺติ? อนิจฺจลกฺขณํ ตาว อุทยพฺพยานํ อมนสิการา อปฺปฏิเวธา
สนฺตติยา ปฏิจฺฉนฺนตฺตา น อุปฏฺฐาติ. ทุกฺขลกฺขณํ อภิณฺหสมฺปฏิปีฬนสฺส
อมนสิการา อปฺปฏิเวธา อิริยาปเถหิ ปฏิจฺฉนฺนตฺตา น อุปฏฺฐาติ. อนตฺตลกฺขณํ
@เชิงอรรถ: ^๑ วินย. ๔/๒๐/๑๗ สํ.ข. ๑๗/๕๙/๕๕
@^๒ สํ.ข. ๑๗/๑๕/๑๙ ^๓ ฉ.ม. สเจ หิ
นานาธาตุวินิพฺโภคสฺส อมนสิการา อปฺปฏิเวธา ฆเนน ปฏิจฺฉนฺนตฺตา น
อุปฏฺฐาติ. อุทยพฺพยํ ปน ปริคฺคเหตฺวา สนฺตติยา วิโกปิตาย อนิจฺจลกฺขณํ
ยาถาวสรสโต อุปฏฺฐาติ. อภิณฺหสมฺปฏิปีฬนํ มนสิกริตฺวา ^๑- อิริยาปเถ อุคฺฆาฏิเต
ทุกฺขลกฺขณํ ยาถาวสรสโต อุปฏฺฐาติ. นานาธาตุโย วินิพฺภุชิตฺวา ฆนวินิพฺโภเค กเต
อนตฺตลกฺขณํ ยาถาวสรสโต อุปฏฺฐาติ.
เอตฺถ จ อนิจฺจํ อนิจฺจลกฺขณํ ทุกฺขํ ทุกฺขลกฺขณํ อนตฺตา อนตฺตลกฺขณนฺติ
อยํ วิภาโค เวทิตพฺโพ. ตตฺถ อนิจฺจนฺติ ขนฺธปญฺจกํ. กสฺมา? อุปฺปาทวยญฺญถตฺตภาวา,
หุตฺวา อภาวโต วา. อุปฺปาทวยญฺญถตฺตํ อนิจฺจลกฺขณํ, หุตฺวา อภาวสงฺขาโต
อาการวิกาโร วา. "ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขน"ติ วจนโต ปน ตเทว ขนฺธปญฺจกํ
ทุกฺขํ. กสฺมา? อภิณฺหสมฺปฏิปีฬนโต. อภิณฺหสมฺปฏิปีฬนากาโร ทุกฺขลกฺขณํ. "ยํ
ทุกฺขํ ตทนตฺตา"ติ ปน วจนโต ตเทว ขนฺธปญฺจกํ อนตฺตา. กสฺมา? อวสวตฺตนโต.
อวสวตฺตนากาโร อนตฺตลกฺขณํ. อิติ อญฺญเทว อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา, อญฺญานิ
อนิจฺจทุกฺขานตฺตลกฺขณานิ. ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส ธาตุโยติ
อิทํ หิ สพฺพมฺปิ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา นาม. วุตฺตปฺปการา อาการวิการา
อนิจฺจทุกฺขานตฺตลกฺขณานีติ.
สงฺเขปโต ปเนตฺถ ทสายตนานิ กามาวจรานิ. เทฺว เตภูมิกานิ สพฺเพสุปิ
สมฺมสนวาโร ^๒- กถิโตติ เวทิตพฺโพ.
สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
---------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๔-๕๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=1245&modeTY=2
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=1245&modeTY=2
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=97
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=1727
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=1734
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=1734
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35