ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                         ๑๘. ธมฺมหทยวิภงฺค
                      ๑. สพฺพสงฺคาหิกวารวณฺณนา
     [๙๗๘] อิทานิ ตทนนฺตเร ธมฺมหทยวิภงฺเค ปาลิปริจฺเฉโท ตาว เอวํ
เวทิตพฺโพ:- เอตฺถ หิ อาทิโตว ขนฺธาทีนํ ทฺวาทสนฺนํ โกฏฺฐาสานํ วเสน
สพฺพสงฺคาหิกวาโร นาม วุตฺโต, ทุติโย เตสํเยว ธมฺมานํ กามธาตุอาทีสุ
อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติทสฺสนวาโร นาม, ตติโย ตตฺเถว ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนทสฺสนวาโร
นาม, จตุตฺโถ ตีสุ ภูมีสุ อุปปตฺติกฺขเณ  วิชฺชมานาวิชฺชมานธมฺมทสฺสนวาโร
นาม, ปญฺจโม เตสํ ธมฺมานํ ภุมฺมนฺตรวเสน ทสฺสนวาโร นาม, ฉฏฺโฐ
คตีสุ อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณทสฺสนวาโร นาม, สตฺตโม อภิญฺเญยฺยาทิวาโร
นาม, อฏฺฐโม สารมฺมณานารมฺมณวาโร นาม, นวโม เตสํ ขนฺธาทิธมฺมานํ
ทิฏฺฐสุตาทิวเสน สงฺคเหตฺวา ทสฺสนวาโร นาม, ทสโม กุสลตฺติกาทิวเสน
สงฺคเหตฺวา ทสฺสนวาโร นาม.
     [๙๗๙] เอวํ ทสหิ วาเรหิ ปริจฺฉินฺนาย ปาลิยา ปฐเม ตาว สพฺพสงฺคาหิกวาเร
"อวีจิโต ยาว ภวคฺคํ เอตฺถนฺตเร กติ ขนฺธา"ติ ปุจฺฉิเต "เอโกติ วา ฯเปฯ
จตฺตาโรติ วา ฉาติ วา อวตฺวา ปญฺจาติ วตฺตุํ สมตฺโถ อญฺโญ นตฺถี"ติ อตฺตโน
ญาณพลํ ทีเปนฺโต ปญฺจกฺขนฺธาติ ปุจฺฉานุรูปํ วิสฺสชฺชนํ อาห. ยถาปุจฺฉํ
วิสฺสชฺชนญฺหิ สพฺพญฺญุพฺยากรณํ นามาติ วุจฺจติ. ทฺวาทสายตนานีติอาทีสุปิ
เอเสว นโย. รูปกฺขนฺธาทีนํ ปเภโท ขนฺธวิภงฺคาทีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ.
                     ๒. อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวารวณฺณนา
     [๙๙๑] ทุติยวาเร เย ธมฺมา กามภเว กามธาตุสมฺภูตานญฺจ สตฺตานํ
อุปฺปชฺชนฺติ กามธาตุยํ ปริยาปนฺนา วา อปริยาปนฺนา วา, เต สพฺเพ สงฺคเหตฺวา
กามธาตุยา ปญฺจกฺขนฺธาติอาทิ วุตฺตํ. รูปธาตุอาทีสุปิ เอเสว นโย. ยสฺมา ปน
รูปธาตุปริยาปนฺนานํ สตฺตานํ ฆานายตนาทีนํ อภาเวน คนฺธายตนาทีนิ
อายตนาทิกิจฺจํ น กโรนฺติ, ตสฺมา รูปธาตุยา ฉ อายตนานิ, นว ธาตุโยติอาทิ
วุตฺตํ. ยสฺมา จ โอกาสวเสน วา สตฺตุปฺปตฺติวเสน วา อปริยาปนฺนธาตุ นาม
นตฺถิ, ตสฺมา "อปริยาปนฺนธาตุยา"ติ อวตฺวา ยํ ยํ อปริยาปนฺนํ, ตํ ตเทว
ทสฺเสตุํ อปริยาปนฺเน กติ ขนฺธาติอาทิ วุตฺตํ.
                   ๓. ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนวารวณฺณนา
     [๙๙๙] ตติยวาเร กามธาตุปริยาปนฺนาติ กามธาตุภชนฏฺเฐน ปริยาปนฺนา,
ตนฺนิสฺสิตา ตทนฺโตคธา ๑- กามธาตุเตฺวว สงฺขฺยํ คตาติ อตฺโถ. เสสปเทสุปิ เอเสว
นโย. ปริยาปนฺนาติ ภววเสน โอกาสวเสน จ สตฺตุปฺปตฺติวเสน วา ๒- ปริจฺฉินฺนา.
อปริยาปนฺนาติ ตถา อปริจฺฉินฺนา.
                       ๔. ธมฺมทสฺสนวารวณฺณนา
     [๑๐๐๗] จตุตฺถวาเร เอกาทสายตนานีติ สทฺทายตนวชฺชานิ. ตญฺหิ
เอกนฺเตน ปฏิสนฺธิยํ น อุปฺปชฺชติ. อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
สตฺตเก "เทวานํ อสุรานนฺ"ติ คติวเสน อวตฺวา อวิเสเสน คพฺภเสยฺยกานนฺติ
วุตฺตํ. ตสฺมา ยตฺถ ยตฺถ คพฺภเสยฺยกา สมฺภวนฺติ, ตตฺถ ตตฺถ เตสํ สตฺตายตนานิ
เวทิตพฺพานิ. ตถา ธาตุโย. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว. ปญฺจมวาเร ยํ วตฺตพฺพํ,
ตํ ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถายํ วุตฺตเมว.
                  ๖. อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวารวณฺณนา
                          ๑. อุปฺปาทกกมฺม
     [๑๐๒๑] ฉฏฺฐวาเร ปญฺจหิ กามคุเณหิ นานปฺปกาเรหิ วา อิทฺธิวิเสเสหิ
ทิพฺพนฺตีติ เทวา. สมฺมติเทวาติ "เทโว เทวี"ติ เอวํ โลกสมฺมติยา เทวา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตทนฺโตคตา       ฉ.ม. "สตฺตุปฺปตฺติวเสน วา"ติ ปาโฐ น ทิสฺสติ
อุปฺปตฺติเทวาติ เทวโลเก อุปฺปนฺนตฺตา อุปปตฺติยา เทวา. วิสุทฺธิเทวาติ สพฺเพสํ
เทวานํ ปูชารหา สพฺพกิเลสวิสุทฺธิยา เทวา. ราชาโนติ มุทฺธาภิสิตฺตา ขตฺติยา.
เทวิโยติ เตสํ มเหสิโย. กุมาราติ อภิสิตฺตราชูนํ อภิสิตฺตเทวิยา กุจฺฉิสฺมึ
อุปฺปนฺนกุมารา.
     อุโปสถกมฺมํ กตฺวาติ จาตุทฺทสาทีสุ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา.
อิทานิ ยสฺมา ปริตฺตทานาทิปุญฺญกมฺมํ มนุสฺสโสภคฺยตาย ปจฺจโย, มตฺตโส กตํ
มนุสฺสโสภคฺยตาย อธิมตฺตํ, อธิมตฺตภาเวปิ นานปฺปการเภทโต นานปฺปการสฺส
ขตฺติยมหาสาลาทิภาวสฺส ปจฺจโย, ตสฺมา ตสฺส วเสน อุปปตฺติเภทํ ทสฺเสนฺโต
อปฺเปกจฺเจ คหปติมหาสาลานนฺติอาทิมาห. ตตฺถ มหนฺโต ๑- สาโร เอเตสนฺติ
มหาสารา, รการสฺส ปน ลการํ กตฺวา มหาสาลาติ วุตฺตํ. คหปตโยว มหาสาลา,
คหปตีสุ วา มหาสาลาติ คหปติมหาสาลา. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ ยสฺส
เคเห ปจฺฉิมนฺเตน จตฺตาฬีสโกฏิธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ ปญฺจ
อมฺพณานิ ทิวสวฬญฺโช นิกฺขมติ, อยํ คหปติมหาสาโล นาม. ยสฺส ปน เคเห
ปจฺฉิมนฺเตน อสีติโกฏิธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ ทส อมฺพณานิ
ทิวสวฬญฺโช นิกฺขมติ, อยํ พฺราหฺมณมหาสาโล นาม. ยสฺส ปน เคเห
ปจฺฉิมนฺเตน โกฏิสตธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ วีสติ อมฺพณานิ
ทิวสวฬญฺโช นิกฺขมติ, อยํ ขตฺติยมหาสาโล นาม.
     สหพฺยตนฺติ สหภาวํ, สภาคา หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺตีติ อตฺโถ.
จาตุมหาราชิกานนฺติอาทีสุ จาตุมหาราชิกา นาม สิเนรุปพฺพตสฺส เวมชฺเฌ  โหนฺติ,
เตสุ เกจิ ๒- ปพฺพตฏฺฐกาปิ, เกจิ ๒- อากาสฏฺฐกาปิ, เตสํ ปรมฺปรา จกฺกวาฬปพฺพตํ
ปตฺตา. ขิฑฺฑาปโทสิกา มโนปโทสิกา สีตวลาหกา อุณฺหวลาหกา จนฺทิมา เทวปุตฺโต
สุริโย เทวปุตฺโตติ เอเต สพฺเพปิ จาตุมหาราชิกเทวโลกฏฺฐกาเอว.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มหา        ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
     เตตฺตึส ชนา ตตฺถ อุปปนฺนาติ ตาวตึสา. อปิจ ตาวตึสาติ เตสํ เทวานํ
นามเมวาติ วุตฺตํ, เตปิ อตฺถิ ปพฺพตฏฺฐกา, อตฺถิ อากาสฏฺฐกา. เตสํ ปรมฺปรา
จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺตา. ตถา ยามาทีนํ. เอกเทวโลเกปิ หิ เทวานํ ปรมฺปรา
จกฺกวาฬปพฺพตํ อปฺปตฺตา นาม นตฺถิ. ตตฺถ ทิพฺพสุขํ ยาตา ปยาตา สมฺปตฺตาติ
ยามา. ตุฏฺฐา ปหฏฺฐาติ ตุสิตา. ปกติปฏิยตฺตารมฺมณโต อติเรเกน รมิตุกามกาเล
ยถารุจิเต กามโภเค ๑- นิมฺมินิตฺวา นิมฺมินิตฺวา รมนฺตีติ นิมฺมานรตี. จิตฺตาจารํ
ญตฺวา ปเรหิ นิมฺมิเตสุ โภเคสุ วสํ วตฺเตนฺตีติ ปรนิมฺมิตวสวตฺตี.
                           ๒. อายุปฺปมาณ
     [๑๐๒๒] อปฺปํ วา ภิยฺโยติ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺวา วีสาย วา ตึสาย
วา จตฺตาฬีสาย วา ปญฺญาสาย วา สฏฺฐิยา วา วสฺเสหิ อธิกมฺปิ วสฺสสตนฺติ
อตฺโถ. สพฺพมฺปิ เหตํ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺตตฺตา อปฺปนฺติ วุตฺตํ.
     [๑๐๒๔] พฺรหฺมปาริสชฺชาทีสุ มหาพฺรหฺมานํ ปาริสชฺชา ปริจาริกาติ
พฺรหฺมปาริสชฺชา. เตสํ ปุโรหิตภาเว ฐิตาติ พฺรหฺมปุโรหิตา. วณฺณวนฺตตาย
เจว ทีฆายุกตาย จ มหนฺโต พฺรหฺมาติ มหาพฺรหฺมา, เตสํ มหาพฺรหฺมานํ. อิเม
ตโยปิ ชนา ปฐมชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๕] ปริตฺตา อาภา เอเตสนฺติ ปริตฺตาภา. อปฺปมาณา อาภา
เอเตสนฺติ อปฺปมาณาภา. ทณฺฑทีปิกาย อจฺจิ วิย เอเตสํ สรีรโต อาภา
ฉิชฺชิตฺวา ปจฺฉิชฺชิตฺวา ปตนฺตี วิย สรติ วิสฺสรตีติ อาภสฺสรา. อิเมปิ ตโย
ชนา ทุติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๖] ปริตฺตา สุภา เอเตสนฺติ ปริตฺตสุภา. อปฺปมาณา สุภา เอเตสนฺติ
อปฺปมาณสุภา. สุเภน โอกิณฺณา วิกิณฺณา สุเภน สรีรปฺปภาวณฺเณน เอกคฺฆนา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โภเค
สุวณฺณมญฺชุสาย ฐปิตสมุชฺชลิตกาญฺจนปิณฺฑสสฺสิริกาติ สุภกิณฺหา. อิเมปิ ตโย
ชนา ตติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๗] อารมฺมณนานตฺตตาติ อารมฺมณสฺส นานตฺตภาโว. มนสิการนานตฺตตาทีสุปิ
เอเสว นโย. เอตฺถ เอกสฺส ปฐวีกสิณํ อารมฺมณํ โหติ ฯเปฯ เอกสฺส
โอทาตกสิณนฺติ อิทํ อารมฺมณนานตฺตํ. เอโก ปฐวีกสิณํ มนสิกโรติ ฯเปฯ
เอโก โอทาตกสิณนฺติ อิทํ มนสิการนานตฺตํ. เอกสฺส ปฐวีกสิเณ ฉนฺโท โหติ
ฯเปฯ เอกสฺส โอทาตกสิเณติ อิทํ ฉนฺทนานตฺตํ. เอโก ปฐวีกสิเณ ปตฺถนํ
กโรติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิเณติ  อิทํ ปณิธินานตฺตํ. เอโก ปฐวีกสิณวเสน
อธิมุจฺจติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ อธิโมกฺขนานตฺตํ. เอโก
ปฐวีกสิณวเสน จิตฺตํ อภินีหรติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ
อภินีหารนานตฺตํ. เอกสฺส ปฐวีกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺญา โหติ ฯเปฯ เอกสฺส
โอทาตกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺญาติ อิทํ ปญฺญานานตฺตํ. ตตฺถ อารมฺมณมนสิการา
ปุพฺพภาเคน กถิตา. ฉนฺทปณิธิอธิโมกฺขาภินีหารา อปฺปนายปิ วตฺตนฺติ อุปจาเรปิ,
ปญฺญา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตา.
     อสญฺญสตฺตานนฺติ สญฺญาวิรหิตสตฺตานํ. เอกจฺเจ หิ ติตฺถายตเน ปพฺพชิตฺวา
"จิตฺตํ นิสฺสาย รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนานิ นาม โหนฺตี"ติ จิตฺเต โทสํ ทิสฺวา
"อจิตฺตกภาโว นาม โสภโณ, ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานเมตนฺ"ติ สญฺญาวิราคํ ชเนตฺวา
ตตฺรุปคํ สมาปตฺตึ ภาเวตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺตนฺติ, เตสํ อุปปตฺติกฺขเณ เอโก
รูปกฺขนฺโธเยว นิพฺพตฺตติ. ฐตฺวา นิพฺพตฺโต ฐิตโกว โหติ, นิสีทิตฺวา นิพฺพตฺโต
นิสินฺโนว, นิปชฺชิตฺวา นิพฺพตฺโต นิปนฺโนว. จิตฺตกมฺมรูปกสทิสา หุตฺวา ปญฺจ
กปฺปสตานิ ติฏฺฐนฺติ. เตสํ ปริโยสาเน โส รูปกาโย อนฺตรธายติ, กามาวจรสญฺญา
อุปฺปชฺชติ, เตน อิธ สญฺญุปฺปาเทน เต เทวา ตมฺหา กายา จุตาติ
ปญฺญายนฺติ.
     วิปุลา ผลา เอเตสนฺติ เวหปฺผลา. อตฺตโน สมฺปตฺติยา น วิหายนฺตีติ
อวิหา. น กญฺจิ สตฺตํ ตปฺปนฺตีติ อตปฺปา. สุนฺทรา ทสฺสนา อภิรูปา
ปาสาทิกาติ สุทสฺสา. สุฏฺฐุ ปสฺสนฺติ สุนฺทรเมเตสํ วา ทสฺสนนฺติ สุทสฺสี.
สพฺเพหิเยว คุเณหิ จ ภวสมฺปตฺติยา จ เชฏฺฐา นตฺเถตฺถ กนิฏฺฐาติ อกนิฏฺฐา.
     [๑๐๒๘] อากาสานญฺจายตนํ อุปคตาติ อากาสานญฺจายตนูปคา. อิตเรสุปิ
เอเสว นโย. อิติ ฉ กามาวจรา นว พฺรหฺมโลกา ปญฺจ สุทฺธาวาสา จตฺตาโร
อรูปา อสญฺญสตฺตเวหปฺผเลหิ สทฺธึ ฉพฺพีสติ เทวโลกา, มนุสฺสโลเกน สทฺธึ
สตฺตวีสติ.
     ตตฺถ สมฺมาสมฺพุทฺเธน มนุสฺสานํ เทวานญฺจ อายุํ ปริจฺฉินฺทมาเนน
จตูสุ อปาเยสุ ภุมฺมเทเวสุ จ อายุ น ปริจฺฉินฺทิตํ, ๑- ตํ กสฺมาติ? นิรเย ตาว
กมฺมเมว ปมาณํ. ยาว กมฺมํ น ขียติ, น ตาว จวนฺติ. ตถา เสสอปาเยสุ.
ภุมฺมเทวานมฺปิ กมฺมเมว ปมาณํ. ตตฺถ นิพฺพตฺตา หิ เกจิ สตฺตาหมตฺตํ ติฏฺฐนฺติ,
เกจิ อฑฺฒมาสํ, เกจิ มาสํ, กปฺปํ ติฏฺฐมานาปิ อตฺถิเยว.
     ตตฺถ มนุสฺเสสุ คิหิภาเว ฐิตาเยว โสตาปนฺนาปิ โหนฺติ, สกทาคามิผลมฺปิ
อนาคามิผลมฺปิ อรหตฺตผลมฺปิ ปาปุณนฺติ. เตสุ โสตาปนฺนาทโย ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ,
ขีณาสวา ปน ปรินิพฺพายนฺติ วา ปพฺพชนฺติ วา. กสฺมา? อรหตฺตํ นาม
เสฏฺฐคุโณ, คิหิลิงฺคํ หีนํ, ตํ หีนตาย อุตฺตมคุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกติ. ตสฺมา
เต ปรินิพฺพายิตุกามา วา ปพฺพชิตุกามา วา โหนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปริจฺฉินฺนํ
     ภุมฺมเทวา ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ, ฉสุ กามาวจรเทเวสุ
โสตาปนฺนสกทาคามิโนว ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ, อนาคามินา รูปภวํ คนฺตุํ วฏฺฏติ,
ขีณาสเวน ปรินิพฺพายิตุํ. ๑- กสฺมา? นิลียโนกาสสฺส อภาวา. รูปาวจรารูปาวจเรสุ
สพฺเพปิ ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ, ตตฺถ รูปาวจเร นิพฺพตฺตา โสตาปนฺนสกทาคามิโน
น ปุน อิธาคจฺฉนฺติ, ตตฺเถว ปรินิพฺพายนฺติ. เอเต หิ ฌานลาภีอนาคามิโน ๒-
นาม.
     อฏฺฐสมาปตฺติลาภีนํ ปน กึ นิยเมติ? ปคุณชฺฌานํ. ยเทวสฺส ปคุณํ โหติ,
เตน อุปปชฺชติ. สพฺเพสุ ปน ปคุเณสุ กึ นิยเมติ? ปตฺถนา. ยตฺถ อุปปตฺตึ
ปตฺเถติ, ตตฺเถว อุปปชฺชติ. ปตฺถนาย อสติ กึ นิยาเมติ? มรณสมเย สมาปนฺนสมาปตฺติ.
มรณสมเย สมาปนฺนา นตฺถิ, กึ นิยเมติ? เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ. เอกํเสน
หิ โส เนวสญฺญานาสญฺญายตเน อุปปชฺชติ. นวสุ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตอริยสาวกานํ
ตตฺรูปปตฺติเยว โหติ อุปรูปปตฺติปิ, น เหฏฺฐูปปตฺติ. ปุถุชฺชนานํ ปน
ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ เหฏฺฐูปปตฺติปิ. ปญฺจสุ สุทฺธาวาเสสุ จตูสุ จ
อารุปฺเปสุ อริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ. ปฐมชฺฌานภูมิยํ
นิพฺพตฺโต อนาคามี นว พฺรหฺมโลเก โสเธตฺวา มตฺถเก ฐิโต ปรินิพฺพาติ. เวหปฺผลา
อกนิฏฺฐา เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ อิเม ตโย เทวโลกา เสฏฺฐภวา นาม. อิเมสุ
ตีสุ ฐาเนสุ นิพฺพตฺตอนาคามิโน เนว อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, น อโธ, ตตฺถ ตตฺเถว
ปรินิพฺพายนฺตีติ อิทเมตฺถ ปกิณฺณกํ.
                      ๗. อภิญฺเญยฺยาทิวารวณฺณนา
     [๑๐๓๐] สตฺตมวาเร สลกฺขณปริคฺคาหิกาย อภิญฺญาย วเสน อภิญฺเญยฺยตา
เวทิตพฺพา, ญาตตีรณปหานปริญฺญานํ วเสน ปริญฺเญยฺยตา. สา จ รูปกฺขนฺโธ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปรินิพฺพาตุํ         ฉ.ม. ฌานอนาคามิโน
อภิญฺเญยฺโย ปริญฺเญยฺโย น ปหาตพฺโพติอาทีสุ ญาตตีรณปริญฺญานํ วเสเนว
เวทิตพฺพา, สมุทยสจฺจํ อภิญฺเญยฺยํ ปริญฺเญยฺยํ ปหาตพฺพนฺติอาทีสุ
ปหานปริญฺญาวเสนาติ.
     อฏฺฐมวาเร รูปาทิอารมฺมณานํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ วเสน สารมฺมณานารมฺมณตา
เวทิตพฺพา. นวมวาโร อุตฺตานตฺโถเยว. ทสมวาเรปิ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ ตตฺถ
ตตฺถ ปญฺหาปุจฺฉกวาเร วุตฺตเมวาติ.
                     สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย
                     ธมฺมหทยวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
                             นิคมนกถา
     เอตฺตาวตา จ:-
          อภิธมฺมํ เทเสนฺโต        ธมฺมครุธมฺมคารวยุตฺตานํ
          เทวานํ เทวปุเร         เทวคณสหสฺสปริวาโร.
          ทุติยํ อทุติยปุริโส         ยํ อาห วิภงฺคปฺปกรณํ นาโถ
          อฏฺฐารสหิ วิภงฺเคหิ       มณฺฑิตมณฺฑเปยฺยคุโณ.
          อตฺถปฺปกาสนตฺถํ          ตสฺสาหํ ยาจิโต ฐิตคุเณน
          ยตินา อทนฺธคตินา        สุพุทฺธินา พุทฺธโฆเสน.
          ยํ อารภึ รจยิตุํ          อฏฺฐกถํ สุนิปุเณสุ อตฺเถสุ
          สมฺโมหวิโนทนโต         สมฺโมหวิโนทนึ นาม.
          โปราณฏฺฐกถานํ          สารํ อาทาย สา อยํ นิฏฺฐํ
          ปตฺตา อนนฺตราเยน       ปาลิยา ภาณวาเรหิ.
          จตฺตาฬีสาย ยถา         เอเกน จ เอวเมว สพฺเพปิ
          นิฏฺฐํ วชนฺตุ วิมลา        มโนรถา สพฺพสตฺตานํ.
          สทฺธมฺมสฺส ฐิตตฺถํ         ยญฺจ อิมํ รจยตา มยา ปุญฺญํ
          ปตฺตํ เตน สมตฺตํ         ปาปุณตุ สเทวโก โลโก.
          สุจิรํ ติฏฺฐตุ สทฺธมฺโม ๑-   ธมฺมาภิรโต สทา ภวตุ โลโก
          นิจฺจํ เขมสุภิกฺขาทิ-       สมฺปทา ชนปทา โหนฺตูติ.
     ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวิริยปฏิมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิคุณสมุทยสมุทิเตน
สกสมยสมยนฺตรคหนชฺโฌคาหณสมตฺเถน ปญฺญาเวยฺยตฺติยสมนฺนาคเตน
ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐกเถ สตฺถุ สาสเน อปฺปฏิหตญฺญาณปฺปภาเวน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ธมฺโม
มหาเวยฺยากรเณน กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรฬารวจนเนลวณฺณยุตฺเตน ๑-
ยุตฺตมุตฺตวาทินา วาทิวเรน มหากวินา ปภินฺนปฏิสมฺภิทาปริวาเร
ฉฬภิญฺญาทิปฺปเภทคุณปฏิมณฺฑิเต ๒- อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สุปฺปติฏฺฐิตพุทฺธีนํ
เถรวํสปฺปทีปานํ เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน วิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา
พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตา อยํ สมฺโมหวิโนทนี นาม
วิภงฺคฏฺฐกถา:-
          ตาว ติฏฺฐตุ โลกสฺมึ       โลกนิตฺถรเณสินํ
          ทสฺเสนฺตี กุลปุตฺตานํ       นยํ ปญฺญาวิสุทฺธิยา.
          ยาว พุทฺโธติ นามมฺปิ      สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน
          โลกมฺหิ โลกเชฏฺฐสฺส      ปวตฺตติ มเหสิโนติ.
                         ---------------
          ๓- ยาว ติฏฺฐติ เสเลนฺโท   ยาว จนฺโท วิโรจติ
          ตาว ติฏฺฐตุ สทฺธมฺโม       โคตมสฺส ยสสฺสิโนติ. ๓-
                  สมฺโมหวิโนทนิยา นาม อภิธมฺมฏฺฐกถาย
                        วิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.....มธุโรทารวจนลาวณฺณยุตฺเตน          ฉ.ม. ฉฬภิญฺญาปฏิสมฺภิทาทิ....

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๖๓-๕๗๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=13196&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=13196&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1073              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=13904              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=10937              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=10937              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]