ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

หน้าที่ ๓๒๕.

๙. อิทฺธิปาทวิภงฺค ๑. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา [๔๓๑] อิทานิ ตทนนฺตเร อิทฺธิปาทวิภงฺเค จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท. อิทฺธิปาทาติ เอตฺถ อิชฺฌตีติ อิทฺธิ, สมิชฺฌติ นิปฺผชฺชตีติ อตฺโถ. อิชฺฌนฺติ วา เอตาย สตฺตา อิทฺธา วุทฺธา อุกฺกํสคตา โหนฺตีติปิ อิทฺธิ. ปฐเมนตฺเถน อิทฺธิเอว ปาโท อิทฺธิปาโท, อิทฺธิโกฏฺฐาโสติ อตฺโถ. ทุติเยนตฺเถน อิทฺธิยา ปาโทติ อิทฺธิปาโท, ปาโทติ ปติฏฺฐา อธิคมุปาโยติ อตฺโถ. เตน หิ ยสฺมา อุปรูปริ วิเสสสงฺขาตํ อิทฺธึ ปชฺชนฺติ ปาปุณนฺติ, ตสฺมา ปาโทติ วุจฺจติ. เอตฺตาวตา ๑- "จตฺตาโร อิทฺธิปาทา"ติ เอตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิทานิ เต ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ อิธ ภิกฺขูติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ อิธ ภิกฺขูติ อิมสฺมึ สาสเน ภิกฺขุ. ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตนฺติ เอตฺถ ฉนฺทเหตุโก ฉนฺทาธิโก วา สมาธิ ฉนฺทสมาธิ. กตฺตุกมฺยตาฉนฺทํ อธิปตึ กริตฺวา ปฏิลทฺธสมาธิสฺเสตํ อธิวจนํ. ปธานภูตา สงฺขารา ปธานสงฺขารา. จตุกิจฺจสาธกสฺส สมฺมปฺปธานวิริยสฺเสตํ อธิวจนํ. สมนฺนาคตนฺติ ฉนฺทสมาธินา จ ปธานสงฺขาเรหิ จ อุเปตํ. อิทฺธิปาทนฺติ นิปฺผตฺติปริยาเยน วา อิชฺฌนฏฺเฐน ๒- อิชฺฌนฺติ เอตาย สตฺตา อิทฺธา วุทฺธา อุกฺกํสคตา โหนฺตีติ อิมินา วา ปริยาเยน อิทฺธีติ สงฺขคตานํ อุปจารชฺฌานาทิกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตานํ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารานํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน ปาทภูตํ เสสจิตฺตเจตสิกราสินฺติ อตฺโถ. ยญฺหิ ปรโต "อิทฺธิปาโทติ ตถาภูตสฺส เวทนากฺขนฺโธ ฯเปฯ วิญฺญาณกฺขนฺโธ"ติ วุตฺตํ, ตํ อิมินา อตฺเถน ยุชฺชติ. อิมินา นเยน เสเสสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยเถว หิ ฉนฺทํ อธิปตึ กริตฺวา ปฏิลทฺธสมาธิ ฉนฺทสมาธีติ วุตฺโต, เอวํ วิริยํ ฯเปฯ จิตฺตํ. วีมํสํ อธิปตึ กริตฺวา ปฏิลทฺธสมาธิ วีมํสสมาธีติ วุจฺจติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอวํ ตาว ฉ.ม. อิชฺฌนกฏฺเฐน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๖.

อิทานิ ฉนฺทสมาธิอาทีนิ ปทานิ ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ กถญฺจ ภิกฺขูติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ ฉนฺทญฺเจ ภิกฺขุ อธิปตึ กริตฺวาติ ยทิ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อธิปตึ ฉนฺทํ เชฏฺฐกํ ฉนฺทํ ธุรํ ฉนฺทํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา สมาธึ ปฏิลภติ นิพฺพตฺเตติ, เอวํ นิพฺพตฺติโต อยํ สมาธิ ฉนฺทสมาธิ นาม วุจฺจตีติ อตฺโถ. วิริยญฺเจติอาทีสุปิ เอเสว นโย. อิเม วุจฺจนฺติ ปธานสงฺขาราติ เอตฺตาวตา ฉนฺทิทฺธิปาทํ ภาวยมานสฺส ภิกฺขุโน ปธานาภิสงฺขารสงฺขาตํ จตุกิจฺจสาธกํ วิริยํ กถิตํ. ตเทกชฺฌํ อภิสญฺญูหิตฺวาติ ตํ สพฺพมฺปิ เอกโต ราสึ กตฺวาติ อตฺโถ. สงฺขฺยํ คจฺฉตีติ เอกํ ๑- โวหารํ คจฺฉตีติ เวทิตพฺพนฺติ อตฺโถ. [๔๓๓] อิทานิ "ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขาโร"ติ เอตสฺมึ ปทสมูเห ฉนฺทาทิธมฺเม ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ ตตฺถ กตโม ฉนฺโทติอาทิ อารทฺธํ. ตํ อุตฺตานตฺถเมว. อุเปโต โหตีติ อิทฺธิปาทสงฺขาโต ธมฺมราสิ อุเปโต โหติ. เตสํ ธมฺมานนฺติ เตสํ สมฺปยุตฺตกานํ ฉนฺทาทิธมฺมานํ. อิทฺธิ สมิทฺธีติอาทีนิ สพฺพานิ นิปฺผตฺติเววจนาเนว. เอวํ สนฺเตปิ อิชฺฌนกฏฺเฐน อิทฺธิ. สมฺปุณฺณา อิทฺธิ สมิทฺธิ. อุปสคฺเคน วา ปทํ วฑฺฒิตํ. อิชฺฌนากาโร อิชฺฌนา. สมิชฺฌนาติ อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํ. อตฺตโน สนฺตาเน ปาตุภาววเสน ลภนํ ลาโภ. ปริหีนานมฺปิ วิริยารมฺภวเสน ปุน ลาโภ ปฏิลาโภ. อุปสคฺเคน วา ปทํ วฑฺฒิตํ. ปตฺตีติ อธิคโม. อปริหานวเสน สมฺมา ปตฺตีติ สมฺปตฺติ. ผุสนาติ ปฏิลาภผุสนา. สจฺฉิกิริยาติ ปฏิลาภสจฺฉิกิริยาว. อุปสมฺปทาติ ปฏิลาภอุปสมฺปทาเอวาติ เวทิตพฺพา. ตถาภูตสฺสาติ เตนากาเรน ภูตสฺส, เต ฉนฺทาทิธมฺเม ปฏิลภิตฺวา ฐิตสฺสาติ อตฺโถ. เวทนากฺขนฺโธติอาทีหิ ฉนฺทาทโย อนฺโต กตฺวา จตฺตาโรปิ ขนฺธา กถิตา. เต ธมฺเมติ เต จตฺตาโร อรูปกฺขนฺเธ, ฉนฺทาทโย วา ตโย ธมฺเมติปิ วุตฺตํ. อาเสวตีติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนว. เสสอิทฺธิปาทนิทฺเทเสสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๗.

เอตฺตาวตา กึ กถิตนฺติ? จตุนฺนํ ภิกฺขูนํ มตฺถกปฺปตฺตํ กมฺมฏฺฐานํ กถิตํ. เอโก หิ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อวสฺสยติ, กตฺตุกมฺยตากุสลธมฺมจฺฉนฺเทน อตฺถนิพฺพตฺติยํ ๑- สติ อหํ โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสฺสามิ, นตฺถิ มยฺหํ เอตสฺส นิพฺพตฺตเน ภาโรติ ฉนฺทํ เชฏฺฐกํ ฉนฺทํ ธุรํ ฉนฺทํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตติ. เอโก วิริยํ อวสฺสยติ, เอโก จิตฺตํ อวสฺสยติ, เอโก ปญฺญํ อวสฺสยติ, ปญฺญาย อตฺถนิพฺพตฺติยํ สติ อหํ โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสฺสามิ, นตฺถิ มยฺหํ เอตสฺส นิพฺพตฺตเน ภาโรติ ปญฺญํ เชฏฺฐกํ ปญฺญํ ธุรํ ปญฺญํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตติ. กถํ? ยถา หิ จตูสุ อมจฺจปุตฺเตสุ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา วิจรนฺเตสุ เอโก อุปฏฺฐานํ อวสฺสยิ, เอโก สูรภาวํ, เอโก ชาตึ, เอโก มนฺตํ, กถํ? เตสุ หิ ปฐโม อุปฏฺฐาเน อปฺปมาทการิตาย อตฺถนิพฺพตฺติยา สติ ลพฺภมานํ "ลจฺฉาเมตํ ฐานนฺตรนฺ"ติ อุปฏฺฐานํ อวสฺสยิ. ทุติโย อุปฏฺฐาเน อปฺปมตฺโตปิ "เอกจฺโจ สงฺคาเม ปจฺจุปฏฺฐิเต สณฺฐาตุํ น สกฺโกติ, อวสฺสํ โข ปน รญฺโญ ปจฺจนฺโต กุปฺปิสฺสติ. ตสฺมึ กุปฺปิเต รถธุเร กมฺมํ กตฺวา ราชานํ อาราเธตฺวา อาหราเปสฺสาเมตํ ฐานนฺตรนฺ"ติ สูรภาวํ อวสฺสยิ. ตติโย "สูรภาเวปิ สติ เอกจฺโจ หีนชาติโก โหติ, ชาตึ โสเธตฺวา ฐานนฺตรํ ททนฺตา มยฺหํ ทสฺสนฺตี"ติ ชาตึ อวสฺสยิ. จตุตฺโถ "ชาติมาปิ เอโก อมนฺตนิโย โหติ, มนฺเตน กตฺตพฺพกิจฺเจ อุปฺปนฺเน อาหราเปสฺสาเมตํ ฐานนฺตรนฺ"ติ มนฺตํ อวสฺสยิ. เต สพฺเพปิ อตฺตโน อตฺตโน อวสฺสยพเลน ฐานนฺตรานิ ปาปุณึสุ. ตตฺถ อุปฏฺฐาเน อปฺปมตฺโต หุตฺวา ฐานนฺตรปฺปตฺโต วิย ฉนฺทํ อวสฺสาย กตฺตุกมฺยตากุสลธมฺมจฺฉนฺเทน "อตฺถนิพฺพตฺติยํ สติ อหํ โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสฺสามิ, นตฺถิ มยฺหํ เอตสฺส นิพฺพตฺตเน ภาโร"ติ ฉนฺทํ เชฏฺฐกํ ฉนฺทํ ธุรํ ฉนฺทํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก ทฏฺฐพฺโพ รฏฺฐปาลตฺเถโร @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อตฺถนิปฺผตฺติยํ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๘.

วิย. ๑- โส หิ อายสฺมา ฉนฺทํ ธุรํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสิ. สูรภาเวน ราชานํ อาราเธตฺวา ฐานนฺตรปฺปตฺโต วิย วิริยํ เชฏฺฐกํ วิริยํ ธุรํ วิริยํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก ทฏฺฐพฺโพ โสณตฺเถโร วิย. ๒- โส หิ อายสฺมา วิริยํ ธุรํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสิ. ชาติสมฺปตฺติยา ฐานนฺตรปฺปตฺโต วิย จิตฺตํ เชฏฺฐกํ จิตฺตํ ธุรํ จิตฺตํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก ทฏฺฐพฺโพ สมฺภูตตฺเถโร วิย. โส หิ อายสฺมา จิตฺตํ ธุรํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสิ. มนฺตํ อวสฺสาย ฐานนฺตรปฺปตฺโต วิย วีมํสํ เชฏฺฐกํ วีมํสํ ธุรํ วีมํสํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก ทฏฺฐพฺโพ เถโร โมฆราชา วิย. โส หิ อายสฺมา วีมํสํ ธุรํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสิ. เอตฺถ ปน ๓- ตโย ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสงฺขาตา ธมฺมา อิทฺธีปิ โหนฺติ อิทฺธิปาทาปิ, เสสา ปน สมฺปยุตฺตกา จตฺตาโร ขนฺธา อิทฺธิปาทาเยว. วิริยจิตฺตวีมํสาสมาธิปธานสงฺขาตาปิ ตโย ธมฺมา อิทฺธีปิ โหนฺติ อิทฺธิปาทาปิ, เสสา ปน สมฺปยุตฺตกา จตฺตาโร ขนฺธา อิทฺธิปาทาเยว. อยํ ตาว อเภทโต กถา. เภทโต ปน ฉนฺโท อิทฺธิ นาม, ฉนฺทธุเรน ภาวิตา จตฺตาโร ขนฺธา ฉนฺทิทฺธิปาโท นาม. สมาธิ ปธานสงฺขาโรติ เทฺว ธมฺมา สงฺขารกฺขนฺธวเสน ฉนฺทิทฺธิปาเท ปวิสนฺติ. ปาเท ปวิฏฺฐาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติเยว. ตตฺเถว สมาธิ อิทฺธิ นาม, สมาธิธุเรน ภาวิตา จตฺตาโร ขนฺธา สมาธิทฺธิปาโท นาม. ฉนฺโท ปธานสงฺขาโรติ เทฺว ธมฺมา สงฺขารกฺขนฺธวเสน สมาธิทฺธิปาเท ปวิสนฺติ. ปาเท ปวิฏฺฐาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติเอว. ตตฺเถว ปธานสงฺขาโร อิทฺธิ นาม, ปธานสงฺขารภาวิตา จตฺตาโร ขนฺธา ปธานสงฺขาริทฺธิปาโท นาม. ฉนฺโท สมาธีติ เทฺว ธมฺมา สงฺขารกฺขนฺธวเสน ปธานสงฺขาริทฺธิปาเท ปวิสนฺติ. ปาเท ปวิฏฺฐาติปิ วตฺตุํ @เชิงอรรถ: ม.ม. ๑๓/๒๙๓/๒๖๘ วินย. ๕/๒๔๓/๔ ฉ.ม. เอตฺถ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๙.

วฏฺฏติเอว. ตตฺเถว วิริยํ อิทฺธิ นาม, จิตฺตํ อิทฺธิ นาม, วีมํสา อิทฺธิ นาม ฯเปฯ ปาเท ปวิฏฺฐาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติเอว. อยํ เภทโต กถา นาม. เอตฺถ ปน อภินวํ นตฺถิ, คหิตเมว วิภูตธาตุกํ กตํ. กถํ? ฉนฺโท สมาธิ ปธานสงฺขาโรติ อิเม ตโย ธมฺมา อิทฺธีปิ โหนฺติ อิทฺธิปาทาปิ, เสสา สมฺปยุตฺตกา จตฺตาโร ขนฺธา อิทฺธิปาทาเยว. อิเม หิ ตโย ธมฺมา อิชฺฌมานา สมฺปยุตฺตเกหิ จตูหิ ขนฺเธหิ สทฺธึเยว อิชฺฌนฺติ, น วินา. สมฺปยุตฺตกา ปน จตฺตาโร ขนฺธา อิชฺฌนกฏฺเฐน อิทฺธิ นาม โหนฺติ, ปติฏฺฐานฏฺเฐน ปาโท นาม. อิทฺธีติ วา อิทฺธิปาโทติ วา น อญฺญสฺส กสฺสจิ อธิวจนํ, สมฺปยุตฺตกานํ จตุนฺนํ ขนฺธานํเยว อธิวจนํ. วิริยจิตฺตวีมํสาสมาธิปธานสงฺขาโรติ ตโย ธมฺมา ฯเปฯ จตุนฺนํ ขนฺธานํเยว อธิวจนํ. อปิจ ปุพฺพภาโค ปุพฺพภาโค อิทฺธิปาโท นาม, ปฏิลาโภ ปฏิลาโภ อิทฺธิ นามาติ เวทิตพฺโพ. อยมตฺโถ อุปจาเรน วา วิปสฺสนาย วา ทีเปตพฺโพ. ปฐมชฺฌานปริกมฺมญฺหิ อิทฺธิปาโท นาม, ปฐมชฺฌานํ อิทฺธิ นาม. ทุติยตติยจตุตฺถอากาสานญฺจายตนวิญฺญาณญฺจายตนอากิญฺจญฺญายตนเนวสญฺญานาสญฺญายตน- ปริกมฺมํ อิทฺธิปาโท นาม, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อิทฺธิ นาม. โสตาปตฺติมคฺคสฺส วิปสฺสนา อิทฺธิปาโท นาม, โสตาปตฺติมคฺโค อิทฺธิ นาม. สกทาคามิอนาคามิ- อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนา อิทฺธิปาโท นาม, อรหตฺตมคฺโค อิทฺธิ นาม, ปฏิลาเภนาปิ ทีเปตุํ วฏฺฏติเยว. ปฐมชฺฌานญฺหิ อิทฺธิปาโท นาม, ทุติยชฺฌานํ อิทฺธิ นาม. ทุติยชฺฌานํ อิทฺธิปาโท นาม, ตติยชฺฌานํ อิทฺธิ นาม ฯเปฯ อนาคามิมคฺโค อิทฺธิปาโท นาม, อรหตฺตมคฺโค อิทฺธิ นาม. เกนฏฺเฐน อิทฺธิ, เกนฏฺเฐน ปาโทติ. อิชฺฌนกฏฺเฐเนว อิทฺธิ, ปติฏฺฐานฏฺเฐเนว ปาโท. เอวมิธาปิ อิทฺธีติ วา ปาโทติ วา น อญฺญสฺส กสฺสจิ อธิวจนํ, สมฺปยุตฺตกานํ จตุนฺนํ ขนฺธานํเยว อธิวจนนฺติ. เอวํ วุตฺเต ปน อิทมาหํสุ:- จตุนฺนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๐.

ขนฺธานเมว อธิวจนํ ภเวยฺย, ยทิ สตฺถา ปรโต อุตฺตรจูฬภาชนียํ นาม น อาหเรยฺย. อุตฺตรจูฬภาชนีเย ปน "ฉนฺโทเยว ฉนฺทิทฺธิปาโท, วิริยเมว, จิตฺตเมว, วีมํสาว วีมํสิทฺธิปาโท"ติ กถิตํ. เกจิ ปน "อิทฺธิ นาม อนิปฺผนฺนา, อิทฺธิปาโท นิปฺผนฺโน"ติ วทึสุ. เตสํ วจนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อิทฺธิปิ อิทฺธิปาโทปิ นิปฺผนฺโน ติลกฺขณพฺภาหโตติ สนฺนิฏฺฐานํ กตํ. อิติ อิมสฺมึ สุตฺตนฺตภาชนีเย โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา อิทฺธิปาทา กถิตาติ. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๓๒๕-๓๓๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=7717&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=7717&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=505              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=6810              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=5903              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=5903              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]