อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๑๑. คติอนุโยควณฺณนา
     [๖๙-๗๒] อิทานิ คติปริวตฺตนมุเขน จุติปฏิสนฺธิอนุโยโค โหติ. ตตฺถ
ยสฺมา ปุคฺคลวาที "ส สตฺตกฺขตฺตุปรมํ สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโล"ติอาทีนิ ๑-
สุตฺตานิ นิสฺสาย ปุคฺคโล สนฺธาวตีติ ลทฺธึ คเหตฺวา โวหรติ, ตสฺมาสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๑๓๓/๑๗๙, ขุ.อิติ. ๒๕/๒๔/๒๔๘
ตํ ลทฺธึ ภินฺทิตุํ สนฺธาวตีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส. ตตฺถ สนฺธาวตีติ สํสรติ
คมนาคมนํ กโรติ. อตฺตโน ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺส. โส ปุคฺคโลติอาทโย
อนุโยคาปิ สกวาทิสฺส, ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺส. ตตฺถ โสติ โสเยวาติ
อตฺโถ. เอวํ ปน อนุยุตฺโต สสฺสตทิฏฺฐิภเยน ปฏิกฺขิปติ. อญฺโญติ ปุฏฺโฐ
อุจฺเฉททิฏฺฐิภเยน. โส จญฺโญ จาติ ปุฏฺโฐ เอกจฺจสสฺสตทิฏฺฐิภเยน. เนว โส
น อญฺโญติ ปุฏฺโฐ อมราวิกฺเขปทิฏฺฐิภเยน. ปุน จตฺตาโรปิ ปเญฺห เอกโต
ปุฏฺโฐ จตุนฺนมฺปิ ทิฏฺฐีนํ ภเยน ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ยานิสฺส สุตฺตานิ นิสฺสาย
ลทฺธิ อุปฺปนฺนา, ตานิ ทสฺเสนฺโต เตน หิ ปุคฺคโล สนฺธาวตีติอาทิมาห.
     [๗๖] ปุน สกวาทินา "ยฺวายํ ตว ลทฺธิยา สนฺธาวติ, กึ โส อสฺมิญฺจ
ปรสฺมิญฺจ โลเก เอโกเยวา"ติ อธิปฺปาเยน เสฺววาติ นิยเมตฺวา ปุฏฺโฐ
สสฺสตภยา ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ทฬฺหํ กตฺวา ตเถว ปุฏฺโฐ ยสฺมา โส ปุคฺคโลว
น อญฺโญ ภาโว, "โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโน"ติ อาทิสุตฺตมฺปิ ๑- อตฺถิ, ตสฺมา
ปฏิชานาติ. เสฺวว มนุสฺโสติ ปุฏฺโฐ มนุสฺสสฺเสว เทวตาภาวโต ปฏิกฺขิปติ.
     [๗๗] ปุน ปุฏฺโฐ "อหํ เตน สมเยน สุเนตฺโต นาม สตฺถา
อโหสินฺ"ติอาทิสุตฺตวเสน ๒- ปฏิชานาติ. อถสฺส สกวาที เทวมนุสฺสูปปตฺตีนํ
นานตฺตโต ตํ ๓- วจนํ มิจฺฉาติ ปกาเสนฺโต มนุสฺโส หุตฺวาติอาทิมาห.
     [๗๘] ตตฺถ เหวํ มรณํ น เหหิตีติ เอวํ สนฺเต มรณํ น ภวิสฺสตีติ
อตฺโถ. อิโต ปรํ ยกฺโข เปโตติ อตฺตภาวนานตฺตวเสน อนุโยคนานตฺตํ
เวทิตพฺพํ.
     [๘๒] ขตฺติโยติอาทีนิ ชาติวเสน เจว องฺคเวกลฺลาทิวเสน จ วุตฺตานิ.
@เชิงอรรถ: ๑ วินย. ๑/๑๒/๖, ที.สี. ๙/๒๔๔/๘๒, ม.มู. ๑๒/๕๒/๓๐
@๒ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๖๓-๗๐/๑๐๕,๑๓๗ อตฺถโต สมานํ (สฺยา)
@๓ ฉ.ม. "ตนฺ"ติ ปทํ น ทิสฺสติ
     [๘๗] ปุน น วตฺตพฺพนฺติ ปรวาทินา ปุฏฺเฐน อิธ ฐิตสฺส ๑-
อุปปตฺติวเสน ปรโลกสฺส คมนาภาวโต ปฏิญฺญา สกวาทิสฺส. ปุน โสตาปนฺนสฺส
ภวนฺตเรปิ โสตาปนฺนภาวาวิชหนโต ทุติยปฏิญฺญาปิ ตสฺเสว. หญฺจีติอาทิวจนํ
ปรวาทิสฺส.
     [๘๘] ปุน เทวโลเก อุปปนฺนสฺส มนุสฺสตฺตาภาวทสฺสเนน อนุโยโค
สกวาทิสฺส.
     [๘๙] ตโต ปรํ อนญฺโญ อวิคโตติ เอตฺถ อนญฺโญติ สพฺพากาเรน
เอกสทิโส. อวิคโตติ เอเกนปิ อากาเรน อวิคโตติ อตฺโถ. น เหวนฺติ เทวโลเก
อุปปนฺนสฺส มนุสฺสภาวโต ๒- เอวมาห.
     [๙๐] ปุน ทฬฺหํ กตฺวา อนุยุตฺโต "เสฺวว ปุคฺคโล สนฺธาวตี"ติ
ลทฺธิยา อนุชานาติ. หตฺถจฺฉินฺโนติอาทิ อาการวิคมนทสฺสเนน อวิคโต สนฺธาวตีติ
ลทฺธิภินฺทนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ อฬจฺฉินฺโนติ ยสฺส องฺคุฏฺฐกา ฉินฺนา.
กณฺฑรจฺฉินฺโนติ ยสฺส มหานฺหารู ฉินฺนา.
     [๙๑] สรูโปติอาทีสุ ปฐเม ปเญฺห อิมินา รูปกาเยน สทฺธึ อคมนํ
สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ. ทุติเย อนฺตราภวปุคฺคลํ สนฺธาย ปฏิชานาติ. โส หิ ตสฺส
ลทฺธิยา สรูโปว คนฺตฺวา มาตุกุจฺฉึ ปวิสติ. อถสฺส ตํ รูปํ ภิชฺชติ. ตํ ชีวนฺติ
เยน รูปสงฺขาเตน สรีเรน สทฺธึ คจฺฉติ, กิมสฺส ตเทว ชีวํ ตํ สรีรนฺติ
ปุจฺฉติ. ปรวาที อิธ สรีรนิกฺเขปา สุตฺตวิโรธา จ ปฏิกฺขิปติ.
     สเวทโนติอาทีสุ อสญฺญูปปตฺตึ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, ตทญฺญูปปตฺตึ
สนฺธาย ปฏิชานาติ. ตํ ชีวนฺติ เยน เวทนาทิสงฺขาเตน สรีเรน สทฺธึ คจฺฉติ.
กิมสฺส ตเทว ชีวํ ตํ สรีรนฺติ ปุจฺฉติ. ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ, อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปรวาทินา ปุฏฺโฐ อิธฏฺฐกสฺส  ๒ ฉ.ม. มนุสฺสภาวาภาวโต
สรีรนฺติ เอติสฺสา หิ ลทฺธิยา ปญฺจปิ ขนฺธา สรีรนฺติ อธิปฺเปตา. ปรวาที
สุตฺตวิโรธา ปฏิกฺขิปติ.
     [๙๒] อรูโปติอาทีสุ ปฐเม ปเญฺห อนฺตราภวํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ.
ทุติเย อรูปา รูปํ ๑- อุปปชฺชมานํ สนฺธาย ปฏิชานาติ. อญฺญํ ชีวนฺติ ยํ
รูปสงฺขาตํ สรีรํ ปหาย อรูโป สนฺธาวติ, กินฺเต ตํ สรีรํ อญฺญํ, อญฺญํ
ชีวนฺติ ปุจฺฉติ. อิตโร สุตฺตวิโรธา ปฏิกฺขิปติ.
     อเวทโนติอาทีสุ สญฺญีภวํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, ตทญฺญํ อุปปตฺติภาวํ ๒-
สนฺธาย ปฏิชานาติ. อญฺญํ ชีวนฺติ ยํ เวทนาทิสงฺขาตํ ๓- สรีรํ ปหาย อเวทโน
อวิญฺญาโณ สนฺธาวติ, กินฺเต ตํ อญฺญํ สรีรํ, อญฺญํ ชีวนฺติ ปุจฺฉติ. อิตโร
สุตฺตวิโรธา ปฏิกฺขิปติ.
     [๙๓] รูปํ สนฺธาวตีติอาทีสุ เย รูปาทโย ขนฺเธ อุปาทาย ปุคฺคลํ
ปญฺญเปติ, กินฺเต ตสฺมึ ปุคฺคเล สนฺธาวนฺเต ตมฺปิ รูปํ สนฺธาวตีติ ปุจฺฉติ.
ปรวาที "อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสญฺโญชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตนฺ"ติ
สตฺตสฺเสว สนฺธาวนโต ๔- ปฏิกฺขิปติ. ปุน ปุฏฺโฐ ยสฺมา รูปาทิธมฺเม วินา
ปุคฺคโล นตฺถิ, ตสฺมา ตสฺมึ สนฺธาวนฺเต เตนปิ รูเปน สนฺธาวิตพฺพนฺติ
สญฺญาย ปฏิชานาติ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย.
     [๙๔] รูปํ น สนฺธาวตีติอาทีสุ ยสฺมา เต รูปํ ปุคฺคโล น โหติ, เสฺวว
จ สนฺธาวตีติ วเทสิ, ตสฺมา ตํ ปุจฺฉามิ, กินฺเต รูปํ น สนฺธาวตีติ อตฺโถ.
อิตโร ปุคฺคเลน สนฺธาวนฺเตน ๕- น สกฺกา ตสฺส อุปาทานภูเตน รูเปน
สนฺธาวิตุนฺติ สญฺญาย ปฏิกฺขิปติ. ปุน ปุฏฺโฐ สตฺตานญฺเจว ๖- สนฺธาวนโต
ปฏิชานาติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. อารุปฺปา อารุปฺปํ         ๒ ฉ.ม. อุปปตฺตึ   ๓ สี.,ม. เวทนาสงฺขาตํ
@๔ ฉ.ม. สนฺธาวนวจนโต. เอวมุปริปิ  ๕ ฉ.ม. ปุคฺคเล สนฺธาวนฺเต
@๖ ฉ.ม. สตฺตานญฺเญว
     คาถานํ ปน อยมตฺโถ:- อายสฺมโต มเตน รุกฺขํ อุปาทาย ฉายา
วิย อินฺธนมุปาทาย อคฺคิ วิย จ ขนฺเธ อุปาทาย ปุคฺคโล, รูปาทีนํ สนฺธาวเน
อสติ เตสุ ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ โส ตว ปุคฺคโล ภิชฺชติ เจ, เอวํ สนฺเต
อุจฺเฉทา ภวติ ทิฏฺฐิ, อุจฺเฉททิฏฺฐิ เต อาปชฺชติ. กตรา? ยา พุทฺเธน
วิวชฺชิตา อกุสลทิฏฺฐิ. ยา ปน "อุจฺเฉทวาที สมโณ โคตโม"ติ ปริยายภาสิตา,
น ตํ วทามาติ ทสฺเสติ. อถาปิ เตสุ ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ โส ปุคฺคโล น
ภิชฺชติ, เอวํ สนฺเต  สสฺสโต ปุคฺคโล โหติ. ตโต โส นิพฺพาเนน สมสโม
อาปชฺชติ. สมสโมติ อติวิย สโม, สเมน วา สโม, สมภาเวเนว สโม. ยถา จ ๑-
นิพฺพานํ น อุปฺปชฺชติ น ภิชฺชติ, ๒- เอวํ โส ปุคฺคโลปิ น ภิชฺชเต, ปุคฺคโล
เตน ๒- สมสโมติ.
                คติปริวตฺตนมุเขน จุติปฏิสนฺธานุโยโค นิฏฺฐิโต.
                        อนุโยควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๔๕-๑๔๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=3256&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=3256&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=37&i=76
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=37&A=835
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=37&A=810
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=37&A=810
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_37