ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

                         ๙. อาฏานาฏิยสุตฺต
                         ปฐมภาณวารวณฺณนา
     [๒๗๕] เอวมฺเม สุตนฺติ อาฏานาฏิยสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา:-
     จตุทฺทิสํ รกฺขํ ฐเปตฺวาติ อสุรเสนาย นิวารณตฺถํ สกฺกสฺส
เทวานมินฺทสฺส จตูสุ ทิสาสุ อารกฺขํ ฐเปตฺวา. คุมฺพํ ฐเปตฺวาติ พลคุมฺพํ
ฐเปตฺวา. โอวรณํ ฐเปตฺวาติ จตูสุ ทิสาสุ อารกฺขิเก ฐเปตฺวา. เอวํ สกฺกสฺส
เทวราชสฺส อารกฺขํ สุสํวิหิตํ กตฺวา อาฏานาฏานคเร ๑- นิสินฺนา สตฺต พุทฺเธ
อารพฺภ อิมํ ปริตฺตํ พนฺธิตฺวา "เย สตฺถุ ธมฺมอาณํ อมฺหากญฺจ ราชอาณํ
น สุณนฺติ, เตสํ อิทญฺจิทญฺจ กริสฺสามา"ติ สาวนํ กตฺวา อตฺตโนปิ จตูสุ
ทิสาสุ มหติยา จ ยกฺขเสนายาติ อาทีหิ จตูหิ เสนาหิ อารกฺขํ สํวิทหิตฺวา
อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา ฯเปฯ เอกมนฺตํ นิสีทึสุ.
     อภิกฺกนฺตาย รตฺติยาติ เอตฺถ อภิกฺกนฺตสทฺโท ขยสุนฺทราภิ-
รูปอพฺภานุโมทนาทีสุ ๒- ทิสฺสติ. ตตฺถ "อภิกฺกนฺตา ภนฺเต รตฺติ, นิกฺขนฺโต
ปฐโม ยาโม, จิรํ นิสินฺโน ภิกฺขุสํโฆ อุทฺทิสฺสตุ ภนฺเต ภควา ภิกฺขูนํ
ปาฏิโมกฺขนฺ"ติ ๓- เอวมาทีสุ ขเย ทิสฺสติ. "อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ
อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จา"ติ ๔- เอวมาทีสุ สุนฺทเร.
        "โก เม วนฺทติ ปาทานิ, อิทฺธิยา ยสสา ชลํ.
         อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน    สพฺพา โอภาสยํ ทิสา"ติ ๕-
     เอวมาทีสุ อภิรูเป. "อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา"ติ ๖-
เอวมาทีสุ อพฺภานุโมทเน. ๗- อิธ ปน ขเย. เตน อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา,
ปริกฺขีณาย รตฺติยาติ วุตฺตํ โหติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. อาฏานาฏนคเร เอวมุปริปิ    ฉ.ม., อิ...... อพฺภนุโมทนาทีสุ
@เอวมุปริปิ    องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๑๑๐/๒๐๗ อุโปสถสุตฺต (สฺยา)
@ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๐๐/๑๑๓ โปตลิยสุตฺต.   ขุ. วิมาน. ๒๖/๘๕๗/๘๗
@มณฺฑูกเทวปุตฺตวิมาน   วินย. มหาวิ. ๑/๑๕/๗ เวรญฺชกณฺฑ.,
@ขุ. สุตฺตนิปาต. ๒๕/๘๒/๓๕๒ กสิภารทฺวาชสุตต      ฉ.ม. อพฺภนุโมทเน
     อภิกฺกนฺตวณฺณาติ อิธ อภิกฺกนฺตสทฺโท อภิรูเป. วณฺณสทฺโท ปน
ฉวิถุติกุลวคฺคการณสณฺฐานปมาณรูปายตนาทีสุ ทิสฺสติ. ตตฺถ "สุวณฺณวณฺโณสิ
ภควา"ติ ๑- เอวมาทีสุ ฉวิยํ. "กทา สญฺญุฬฺหา ปน เต คหปติ อิเม สมณสฺส
โคตมสฺส วณฺณา"ติ ๒- เอวมาทีสุ ถุติยํ. "จตฺตาโรเม โภ โคตม วณฺณา"ติ ๓-
เอวมาทีสุ กุลวคฺเค. "อถ เกน นุ วณฺเณน คนฺธตฺเถโนติ วุจฺจตี"ติ ๔- เอวมาทีสุ
การเณ. "มหนฺตํ หตฺถิราชวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา"ติ ๕- เอวมาทีสุ สณฺฐาเน.
"ตโย ปตฺตสฺส วณฺณา"ติ ๖- เอวมาทีสุ ปมาเณ. "วณฺโณ คนฺโธ รโส โอชา"ติ
เอวมาทีสุ รูปายตเน. โส อิธ ฉวิยํ ทฏฺฐพฺโพ. เตน "อภิกฺกนฺตวณฺณาติ,
อภิรูปจฺฉวี"ติ วุตฺตํ โหติ.
     เกวลกปฺปนฺติ เอตฺถ เกวลสทฺโท อนวเสสเยภุยฺยอพฺยามิสฺสานติเรก-
ทฬฺหตฺถวิสํโยคาทิอเนกตฺโถ. ตถา หิสฺส "เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺม-
จริยนฺ"ติ ๗- เอวมาทีสุ อนวเสสตา อตฺโถ. "เกวลกปฺปา จ องฺคมคธา ๘-
ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ อาทาย อภิกฺกมิตุกามา โหนฺตี"ติ ๙- เอวมาทีสุ
เยภุยฺยตา. "เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี"ติ ๑๐- เอวมาทีสุ อพฺยามิสฺสตา.
"เกวลํ สทฺธามตฺตกํ นูน อยมายสฺมา"ติ ๑๑- เอวมาทีสุ อนติเรกตา. "อายสฺมโต
ภนฺเต อนุรุทฺธสฺส พาหิโก นาม สทฺธึวิหาริโก เกวลกปฺปํ สํฆเภทาย
ฐิโต"ติ ๑๒- เอวมาทีสุ ทฬฺหตฺถตา. "เกวลี วุสิตฺวา อุตฺตมปุริโสติ วุจฺจตี"ติ ๑๓-
เอวมาทีสุ วิสํโยโค. อิธ ปนสฺส อนวเสสตา อตฺโถ อธิปฺเปโต.
     กปฺปสทฺโท ปนายํ อภิสทฺทหนโวหารกาลปญฺญตฺติเฉทนวิกปฺป-
เลสสมนฺตภาวาทิอเนกตฺโถ. ตถาหิสฺส "โอกปฺปนียเมตํ โภโต โคตมสฺส. ยถา
ตํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสา"ติ ๑๔- เอวมาทีสุ อภิสทฺทหนมตฺโถ. "อนุชานามิ
@เชิงอรรถ:  ม.ม. ๑๓/๓๙๙/๓๘๔ เสลสุตฺต        ม.ม. ๑๓/๗๗/๕๔ อุปาลิวาทสุตฺต
@ ที. สี.. ๙/๒๖๖/๙๒ ตติยอิพฺภวาท     สํ. สคา. ๑๕/๒๓๔/๒๔๖ ปทุมปุปฺผสุตฺต
@ สํ. สคา. ๑๕/๑๓๘/๑๒๔            วินย. มหาวิ. ๒/๖๐๒/๖๘
@ วินย. มหาวิ. ๒/๑/๑              ฉ.ม., อิ. องฺคมาคธา
@ วินย. มหาวคฺค ๔/๔๓/๓๗         ๑๐ วินย. มหาวคฺค ๔/๑/๑
@๑๑ องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๒๖/๔๒๐        ๑๒ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๔๓/๒๖๗ สํฆเภทกสุตฺต
@๑๓ องฺ. ทสก. ๒๔/๑๒/๑๓ ปญฺจงฺคสุตฺต   ๑๔ ม.มู. ๑๒/๓๘๗/๓๔๕ มหาสจฺจกสุตฺต
ภิกฺขเว ปญฺจหิ สมณกปฺเปหิ ผลํ ปริภุญฺชิตุนฺ"ติ ๑- เอวมาทีสุ โวหาโร. "เยน
สุทํ นิจฺจกปฺปํ วิหรามี"ติ ๒- เอวมาทีสุ กาโล. "อิจฺจายสฺมา กปฺโป"ติ ๓-
เอวมาทีสุ ปญฺญตฺติ. "อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสู"ติ ๔- เอวมาทีสุ เฉทนํ. "กปฺปติ
ทฺวงฺคุลกปฺโป"ติ ๕- เอวมาทีสุ วิกปฺโป. "อตฺถิ กปฺโป นิปชฺชิตุนฺ"ติ ๖-
เอวมาทีสุ เลโส. "เกวลกปฺปํ เวฬุวนํ โอภาเสตฺวา"ติ ๗- เอวมาทีสุ สมนฺตภาโว. อิธ
ปนสฺส สมนฺตภาโว อตฺโถ อธิปฺเปโต. ตสฺมา "เกวลกปฺปํ คิชฺฌกูฏนฺ"ติ เอตฺถ
อนวเสสํ สมนฺตโต คิชฺฌกูฏนฺติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ.
     โอภาเสตฺวาติ วตฺถมาลาลงฺการสรีรสมุฏฺฐิตาย อาภาย ผริตฺวา.
จนฺทิมา วิย สุริโย วิย จ เอโกภาสํ เอกปชฺโชตํ กริตฺวาติ อตฺโถ. เอกมนฺตํ
นิสีทึสูติ เทวตานํ ทสพลสฺส สนฺติเก นิสินฺนฏฺฐานํ นาม น พหุํ. ๘- อิมสฺมึ
ปน สุตฺเต ปริตฺตคารววเสน นิสีทึสุ.
     [๒๗๖] เวสฺสวโณติ กิญฺจาปิ จตฺตาโร มหาราชาโน อาคตา.
เวสฺสวโณ ปน ทสพลสฺส วิสฺสาสิโก กถาปวตฺตเน พฺยตฺโต สุสิกฺขิโต, ตสฺมา
เวสฺสวโณ มหาราชา ภควนฺตํ เอตทโวจ. อุฬาราติ มเหสกฺขา อานุภาวสมฺปนฺนา.
ปาณาติปาตา เวรมณิยาติ ปาณาติปาเต ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อาทีนวํ
ทสฺเสตฺวา ตโต เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ สนฺติ
อุฬารา ยกฺขา นิวาสิโนติ เตสุ เสนาสเนสุ สนฺติ อุฬารา ยกฺขา นิพทฺธวาสิโน.
อาฏานาฏิยนฺติ อาฏานาฏานคเร พนฺธตฺตา ๙- เอวํนามํ. กิมฺปน ภควโต
อปจฺจกฺขธมฺโม นาม อตฺถีติ, นตฺถิ. อถ กสฺมา เวสฺสวโณ "อุคฺคณฺหาตุ ภนฺเต
ภควา"ติ อาห. ๑๐- โอกาสกรณตฺถํ. โส หิ ภควนฺตํ อิมํ ปริตฺตํ สาเวตุํ โอกาสํ
กาเรนฺโต เอวมาห. สตฺถุ กถิเต อิมํ ปริตฺตํ ครุ ภวิสฺสตีติปิ อาห.
ผาสุวิหารายาติ คมนฏฺฐานาทีสุ จตูสุ อิริยาปเถสุ สุขวิหาราย.
@เชิงอรรถ:  วินย. จูฬ. ๗/๒๕๐/๗           ม.มู. ๑๒/๓๘๗/๓๔๕/ มหาสจฺจกสุตฺต
@ ขุ. สุ. ๒๕/๑๐๙๙/๕๔๔          ขุ. วิมาน. ๒๖/๗๓/๑๒๔ (สฺยา)
@ วินย. จูฬ. ๗/๔๔๖/๒๘๖         องฺ อฏฺฐก. ๒๓/๑๘๕/๓๔๕
@ สํ. สคา ๑๕/๙๔/๖๑ ทีฆลฏฺฐิสุตฺต,  ฉ.ม., อิ. พหุ
@ ฉ.ม., อิ. พทฺธตฺตา          ๑๐ ฉ.ม. อาทิมาห
     [๒๗๗] จกฺขุมนฺตสฺสาติ น วิปสฺสีเยว จกฺขุมา, สตฺตปิ พุทฺธา
จกฺขุมนฺโต, ตสฺมา เอเกกสฺส พุทฺธสฺส เอตานิ สตฺต สตฺต นามานิ โหนฺติ.
สพฺเพปิ พุทฺธา จกฺขุมนฺโต, สพฺเพปิ สพฺพภูตานุกมฺปิโน, สพฺเพปิ
นฺหาตกิเลสตฺตา ๑- นฺหาตกา. สพฺเพปิ มารเสนปฺปมทฺทิโน, ๒- สพฺเพปิ วุสิตวนฺโต,
สพฺเพปิ วิปฺปมุตฺตา, ๓- สพฺเพปิ องฺคโต รสฺมีนํ นิกฺขนฺตตฺตา องฺคีรสา. น
เกวลญฺจ พุทฺธานํ เอตาเนว สตฺต นามานิ. อสงฺเขยฺยานิ นามานิ สคุเณน
มเหสิโนติ วุตฺตํ.
     เวสฺสวโณ ปน อตฺตโน ปากฏนามวเสน เอวมาห. เต ชนาติ อิธ
ขีณาสวา ชนาติ อธิปฺเปตา. อปิสุณาติ เทสนาสีสมตฺตเมตํ, อมุสา อปิสุณา
อผรุสา มนฺตภาณิโนติ ๔- อตฺโถ. มหนฺตาติ มหนฺตภาวํ ปตฺตา. "มหตฺตาติปิ
ปาโฐ, มหนฺตาติ อตฺโถ. วีตสารทาติ นิสฺสารทา วิคตโลมหํสา.
     หิตนฺติ เมตฺตาผรเณน หิตํ. ยํ นมสฺสนฺตีติ เอตฺถ ยนฺติ นิปาตมตฺตํ.
มหนฺตนฺติ มหตฺตํ. อยเมว วา ปาโฐ, อิทํ วุตฺตํ โหติ "เย จาปิ นิพฺพุตา ๕-
โลเก กิเลสนิพฺพาเนน นิพฺพุตา ยถาภูตํ วิปสฺสึสุ, วิชฺชาทิคุณสมฺปนฺนญฺจ หิตํ
เทวมนุสฺสานํ โคตมํ นมสฺสนฺติ, เต ชนา อปิสุณา, เตสํปิ นมตฺถู"ติ.
อฏฺฐกถายํ ปน เต ชนา อปิสุณาติ เต พุทฺธา อปิสุณาติ เอวํ ปฐมคาถาย
พุทฺธานํเยว วณฺโณ กถิโต, ตสฺมา ปฐมคาถา สตฺตนฺนํ พุทฺธานํ วเสน
วุตฺตา. ทุติยคาถาย "โคตมนฺติ"ติ เทสนามุขมตฺตเมตํ. อยมฺปน สตฺตนฺนํเยว
วเสน วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. อยญฺเหตฺถ อตฺโถ, โลเก ปณฺฑิตา เทวมนุสฺสา ยํ
นมสฺสนฺติ โคตมํ, ตสฺส จ ตโต ปุริมานญฺจ พุทฺธานํ นมตฺถูติ.
     [๒๗๘] ยโต อุคฺคจฺฉตีติ ยโต ฐานโต อุเทติ. อาทิจฺโจติ อาทิติยา
ปุตฺโต, เววจนมตฺตํ วา เอตํ สุริยสทฺทสฺส. มหนฺตํ มณฺฑลํ อสฺสาติ มณฺฑลีมหา.
ยสฺส จุคฺคจฺฉมานสฺสาติ ยมฺหิ อุคฺคจฺฉมาเน. สํวรีปิ นิรุชฺฌตีติ รตฺติ
อนฺตรธายติ. ยสฺส จุคฺคเตติ ยสฺมึ อุคฺคเต.
@เชิงอรรถ:  สี. นิหตกิเลสตฺตา      ฉ.ม. มารเสนาปมทฺทิโน, อิ. มารเสนปฺปมทฺทนา
@ ฉ.ม. อิ. วิมุตฺตา      สิ. มตฺตภาณิโน      ฉ.ม., อิ. นิพฺพุตา น ทิสฺสติ
     รหโทติ อุทกรหโท. ตตฺถาติ ยโต อุคฺคจฺฉติ สุริโย, ตสฺมึ ฐาเน.
สมุทฺโทติ โย โส รหโทติ วุตฺโต, โส น อญฺโญ, อถโข สมุทฺโทติ.
สริโตทโกติ วิสโฏทโก, ๑- สริตา นานปฺปการา นทิโย อสฺส อุทเก ปวิฏฺฐาติ
วา สริโตทโก. เอวนฺตํ ตตฺถ ชานนฺตีติ ตํ รหทํ ตตฺถ เอวํ ชานนฺติ. กินฺติ
ชานนฺติ? สมุทฺโท สริโตทโกติ เอวํ ชานนฺติ.
     อิโตติ สิเนรุโต วา เตสํ นิสินฺนฏฺฐานโต วา. ชโนติ อยํ
มหาชโน. เอกนามาติ อินฺทนาเมน เอกนามกา. ๒- สพฺเพสํ กิร เตสํ สกฺกสฺส
เทวรญฺโญ นามเมว นามํ อกํสุ. อสีติ ทส เอโก จาติ เอกนวุติชนา. อินฺทนามาติ
อินฺโท อินฺโทติ เอวํนามา. พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนนฺติ กิเลสนิทฺทาปคเมนปิ
พุทฺธํ. อาทิจฺเจน สมานโคตฺตตายปิ อาทิจฺจพนฺธุนํ. กุสเลน สเมกฺขสีติ
อนวชฺเชน นิปุเณน วา สพฺพญฺญุตญาเณน มหาชนํ โอโลเกสิ. อมนุสฺสาปิ
ตํ วนฺทนฺตีติ อมนุสฺสาปิ ตํ "สพฺพญฺญุตญาเณน มหาชนํ โอโลเกตี"ติ ๓- วตฺวา
วนฺทนฺติ. สุตํ เนตํ อภิณฺหโสติ เอตํ อเมฺหหิ อภิกฺขณํ สุตํ. ชินํ วนฺทถ
โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมนฺติ อเมฺหหิ ปุฏฺฐา ชินํ วนฺทาม โคตมนฺติ วทนฺติ.
     [๒๗๙] เยน เปตา ปวุจฺจนฺตีติ เปตา นาม กาลกตา, เต เยน
ทิสาภาเคน นีหริยนฺตูติ วุจฺจนฺติ. ปิสุณา ปิฏฐิมํสิกาติ ปิสุณวาจา เจว
ปิฏฺฐิมํสํ ขาทนฺตา วิย ปรมฺมุขาครหกา จ. เอเต จ เยน นีหริยนฺตูติ วุจฺจนฺติ,
สพฺเพปิ เหเต ทกฺขิณทฺวาเรน นีหริตฺวา ทกฺขิณโต นครสฺส ทยฺหนฺตุ วา ฉินฺทนฺตุ
วา หญฺญนฺตุ วาติ เอวํ วุจฺจนฺติ. อิโต สา ทกฺขิณา ทิสาติ เยน ทิสาภาเคน
เต เปตา จ ปิสุณาทิกา จ นีหริยนฺตูติ วุจฺจนฺติ, อิโต สา ทกฺขิณทิสา.
อิโตติ สิเนรุโต วา เตสํ นิสินฺนฏฺฐานโต วา. กุมฺภณฺฑานนฺติ เต กิร เทวา
มโหทรา โหนฺติ. รหสฺสงฺคมฺปิ จ เนสํ กุมฺโภ วิย มหนฺตํ โหติ. ตสฺมา
กุมฺภณฺฑาติ วุจฺจนฺติ.
     [๒๘๐] ยตฺถ โจคฺคจฺฉติ สุริโยติ ยสฺมึ ทิสาภาเค สุริโย อตฺถํ
คจฺฉติ.
@เชิงอรรถ:  ม. วิปโตทโก           ฉ.ม., อิ เอกนามา      ฉ.ม. โอโลเกสีติ
     [๒๘๑] เยนาติ เยน ทิสาภาเคน. มหาเนรูติ สิเนรุ ๑- ปพฺพตราชา.
สุทสฺสโนติ โสวณฺณมยตฺตา สุนฺทรทสฺสโน. สิเนรุสฺส หิ ปาจีนปสฺสํ รชตมยํ,
ทกฺขิณปสฺสํ มณิมยํ, ปจฺฉิมปสฺสํ ผลิกมยํ, อุตฺตรปสฺสํ โสวณฺณมยํ, ตํ
มนุญฺญทสฺสนํ โหติ. ตสฺมา เยน ทิสาภาเคน สิเนรุ สุทสฺสโน โหตีติ ๒-
อยเมตฺถ อตฺโถ. มนุสฺสา ตตฺถ ชายนฺตีติ ตตฺถ อุตฺตรกุรุมฺหิ มนุสฺสา ชายนฺติ.
อมมาติ วตฺถาภรณปานโภชนาทีสุปิ มมตฺตวิรหิตา. อปริคฺคหาติ อิตฺถีปริคฺคเหน
อปริคฺคหา. เตสํ กิร "อยํ มยฺหํ ภริยา"ติ มมตฺตํ น โหติ, มาตรํ วา
ภคนึ วา ทิสฺวา ฉนฺทราโค น อุปฺปชฺชติ.
     นปิ นียนฺติ นงฺคลาติ นงฺคลานิปิ ตตฺถ "กสิกมฺมํ กริสฺสามา"ติ
น เขตฺตํ นียนฺติ. อกฏฺฐปากิมนฺติ อกฏฺเฐ ภูมิภาเค อรญฺเญ สยเมว ชาตํ.
ตณฺฑุลปฺผลนฺติ ตณฺฑุลาว ตสฺส ผลํ โหติ.
     ตุณฺฑีกิเร ปจิตฺวานาติ อุกฺขลิยํ อากิริตฺวา นิทฺธุมงฺคาเรน อคฺคินา
ปจิตฺวา. ตตฺถ กิร โชติกปาสาณา ๓- นาม โหนฺติ. อถ เต ตโย ปาสาเณ
ฐเปตฺวา ตํ อุกฺขลึ อาโรเปนฺติ. ปาสาเณหิ เตโช สมุฏฺฐหิตฺวา ตํ ปจติ. ตโต
ภุญฺชนฺติ โภชนนฺติ ตโต อุกฺขลิโต โภชนเมว ภุญฺชนฺติ, อญฺโญ สูโป วา
พฺยญฺชนํ วา น โหติ, ภุญฺชนฺตานํ จิตฺตานุกุโลเยว จสฺส รโส โหติ. เต ตํ
ฐานํ สมฺปตฺตานํ เทนฺติเยว, มจฺฉริยจิตฺตํ นาม น โหติ. พุทฺธปจฺเจกพุทธาทโยปิ
มหิทฺธิกา ตตฺถ คนฺตฺวา ปิณฺฑปาตํ คณฺหนฺติ.
     คาวึ เอกขุรํ กตฺวาติ คาวึ คเหตฺวา เอกขุรํ อสฺสํ ๔- วิย วาหนเมว
กตฺวา. ตํ อภิรุยฺห เวสฺสวณสฺส ปริจาริกา ยกฺขา. อนุยนฺติ ทิโสทิสนฺติ ตาย
ตาย ทิสาย อนุจรนฺติ. ปสุํ เอกขุรํ กตฺวาติ  ฐเปตฺวา คาวึ อวเสสจตุปฺปทชาติกํ
ปสุํ เอกขุรํ วาหนเมว กตฺวา ทิโสทิสํ อนุยนฺติ.
     อิตฺถึ วาหนํ กตฺวาติ เยภุยฺเยน คพฺภินึ มาตุคามํ วาหนํ กริตฺวา.
ตสฺสา ปิฏฺฐิยํ นิสีทิตฺวา จรนฺติ. ตสฺสา กิร ปิฏฺฐิ โอนมิตุํ สหติ. อิตรา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มหาสิเนรุ         ฉ.ม., อิ. โหติ น ทิสฺสติ
@ สี. โชติปาสาณา         ฉ.ม., อิ. อสฺสํ วิย น ทิสฺสติ
ปน อิตฺถิโย ยาเน โยเชนฺติ. ปุริสํ วาทนํ กตฺวาติ ปุริเส คเหตฺวา ยาเน
โยเชนฺติ. คณฺหนฺตา จ สมฺมาทิฏฺฐิเก คเหตุํ น สกฺโกนฺติ. เยภุยฺเยน
ปจฺจนฺติมมิลกฺขุวาสิเก ๑- คณฺหนฺติ. อญฺญตโร กิเรตฺถ ชานปโท เอกสฺส
เถรสฺส สมีเป นิสีทิตฺวา นิทฺทายติ, เถโร "อุปาสก อติวิย นิทฺทายสี"ติ
ปุจฺฉิ. "อชฺช ภนฺเต สพฺพรตฺตึ เวสฺสวณทาเสหิ กิลมิโตมฺหี"ติ อาห.
      กุมารึ วาหนํ กตฺวาติ กุมาริโย คเหตฺวา เอกขุรํ วาหนํ กตฺวา
รเถ โยเชนฺติ. กุมารวาหเนปิ เอเสว นโย. ปจารา ตสฺส ราชิโนติ ตสฺส
รญฺโญ ปริจาริกา. หตฺถิยานํ อสฺสยานนฺติ น เกวลํ โคยานาทีนิเยว,
หตฺถิอสฺสยานาทีนิปิ อภิรูหิตฺวา วิจรนฺติ. ทิพฺพํ ยานนฺติ อญฺญํปิ เนสํ พหุวิธํ
ทิพฺพยานํ อุปฏฺฐิตเมว โหติ, เอตานิ ตาว เนสํ อุปกปฺปนยานานิ. เต ปน
ปาเสาเท วรสยนมฺหิ นิปนฺนาเยว ปิฏฺฐกสีวิกาทีสุ ๒- จ นิสินฺนา วิจรนฺติ.
เตน วุตฺตํ "ปาสาทา สีวิกา เจวา"ติ. มหาราชสฺส ยสสฺสิโนติ เอวํ
อานุภาวสมฺปนฺนสฺส ยสสฺสิโน มหาราชสฺส เอตานิ ยานานิ นิพฺพตฺตนฺติ.
      ตสฺส จ นครา อหุ, อนฺตลิกฺเข สุมาปิตาติ ตสฺส รญฺโญ
อากาเส สุฏฺฐุ มาปิตา เอเต อาฏานาฏาทิกา นครา อเหสุํ, นครานิ ภวึสูติ
อตฺโถ. เอกญฺหิสฺส นครํ อาฏานาฏา นาม อสิ, เอกํ กุสินาฏา นาม, เอกํ
ปรกุสินาฏา นาม, เอกํ นาฏปริยา นาม, เอกํ ปรกุสิฏนาฏา นาม.
          อุตฺตเรน กปิวนฺโตติ ตสฺมึ ฐตฺวา อุชุํ อุตฺตรทิสาย กปิวนฺโต ๓-
นาม อญฺญํ นครํ. ชโนฆมปเรน จาติ เอตสฺส อปรภาเค ชโนฆํ นาม
อญฺญํ นครํ. นวนวติโยติ อญฺญํปิ นวนวติโย นาม เอกํ นครํ. อปรํ
อมฺพรอมฺพรวติโย นาม. อาฬกมนฺทาติ อปราปิ อาฬกมนฺทา นาม
ราชธานี.
      ตสฺมา กุเวโร มหาราชาติ อยํ กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ กุเวโร
นาม พฺราหฺมโณ หุตฺวา อุจฺฉุวปฺปํ กาเรตฺวา สตฺต ยนฺตานิ โยเชสิ. เอกิสฺสา
@เชิงอรรถ:  สี., อิ. ปจฺจนฺติมมิลกฺขุวาสิเก  ฉ.ม., อิ. ปีฐสิวิกาทีสุ  ฉ.ม. กสิวนฺโต
ยนฺตสาลาย อุฏฺฐิตํ อายํ อาคตาคตสฺส มหาชนสฺส ทตฺวา ปุญฺญํ อกาสิ.
อวเสสสาลาหิ ตตฺเถว พหุตโร อาโย อุฏฺฐาสิ, โส เตน ปสีทิตฺวา
อวเสสสาลาสุปิ อุปฺปชฺชนกํ คเหตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ ทานํ อทาสิ. โส กาลํ
กตฺวา จาตุมฺมหาราชิเกสุ กุเวโร นาม เทวปุตฺโต ชาโต. อปรภาเค วิสาณาย
ราชธานิยา รชฺชํ กาเรสิ. ตโต ปฏฺฐาย เวสฺสวโณติ วุจฺจติ.
      ปจฺเจสนฺโต ปกาเสนฺตีติ ปฏิเอสนฺโต วิสุํ วิสุํ อตฺเถ อุปปริกฺขมานา
อนุสาสมานา อญฺเญ ทฺวาทส ยกฺขรฏฺฐิกา ปกาเสนฺติ. เต กิร ยกฺขรฏฺฐิกา
สาสนํ คเหตฺวา ทฺวาทสนฺนํ ยกฺขโทวาริกานํ นิเวเทนฺติ. ยกฺขโทวาริกา ตํ
สาสนํ มหาราชสฺส นิเวเทนฺติ. อิทานิ เตสํ ยกฺขรฏฺฐิกานํ นามํ ทสฺเสนฺโต
ตโตลาติ อาทิมาห. เตสุ กิร เอโก ตโตลา นาม, เอโก ตตฺตลา นาม,
เอโก ตโตตลา นาม, เอโก โอชสี นาม, เอโก เตชสี นาม, เอโก ตโตชสี
นาม. สูโร ราชาติ เอโก สูโร นาม, เอโก ราชา นาม, เอโก สูโรราชา
นาม. อริฏฺโฐ เนมีติ เอโก อริฏฺโฐ นาม, เอโก เนมิ นาม, เอโก
อริฏฺฐเนมิ นาม.
      รหโทปิ ตตฺถ ธรณี นามาติ ตตฺถ ปเนโก นาเมน ธรณี นาม
อุทกรหโท อตฺถิ, ปณฺณาสโยชนา มหาโปกฺขรณี อตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. ยโต
เมฆา ปวสฺสนฺตีติ ยโต โปกฺขรณิโต อุทกํ คเหตฺวา เมฆา ปวสฺสนฺติ. วสฺสา
ยโต ปตายนฺตีติ ยโต วุฏฺฐิโย อวตฺถรมานา นิคฺคจฺฉนฺติ. เมเฆสุ กิร
อุฏฺฐิเตสุ ตโต โปกฺขรณิโต ปุราณอุทกํ ภสฺสติ. อุปริ เมฆา ๑- อุฏฺฐหิตฺวา
ตํ โปกฺขรณึ นโวทเกน ปูเรนฺติ. ๑- ปุราโณทกํ เหฏฺฐิมํ หุตฺวา นิกฺขมติ.
ปริปุณฺณาย โปกฺขรณิยา วลาหกา วิคจฺฉนฺติ. สภาปีติ สภา, ตสฺสา กิร
โปกฺขรณิยา ตีเร ภคลวติยา ๒- นาม ลตาย ปริกฺขิตฺโต ทฺวาทสโยชนิโก
รตนมณฺฑโป อตฺถิ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
      ปยิรุปาสนฺตีติ นิสีทนฺติ. ตตฺถ นิจฺจผลา รุกฺขาติ ตสฺมึ ฐาเน ตํ
มณฺฑปํ ปริวาเรตฺวา สทา ผริตา อมฺพชมฺพูอาทโย รุกฺขา นิจฺจปุปฺผิตา จ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เมโฆ.....ปูเรติ  ฉ.ม. สาลวติยา
จมฺปกมาลาทโยติ ๑- ทสฺเสติ. นานาทิชคณา ยุตาติ วิวิธปกฺขิสงฺฆสมากุลา.
มยูรโกญฺจาภิรุทาติ มยูเรหิ จ โกญฺจสกุเณหิ จ อภิรุตา อุปคีตา.
      ชีวญฺชีวกสทฺเทตฺถาติ "ชีว ชีวา"ติ ๒- เอวํ วิรวนฺตานํ ชีวญฺชีวกสกุณานํปิ
เอตฺถ สทฺโท อตฺถิ. โอฏฺฐวจิตฺตกาติ "อุฏฺเฐหิ จิตฺต, อุฏฺเฐหิ
จิตฺตา"ติ ๓- เอวํ วสฺสมานา อุฏฺฐวจิตฺตกสกุณาปิ ตตฺถ วิจรนฺติ. กุกฺกุฏกาติ
วนกุกฺกุฏกา. กุฬีรกาติ สุวณฺณกกฺกฏกา. วเนติ ปทุมวเน. โปกฺขรสาตกาติ
โปกฺขรสาตกา นาม สกุณา.
      สุกสาลิกสทฺเทตฺถาติ สุกานญฺจ สาลิกานญฺจ สทฺโท เอตฺถ.
ทณฺฑมาณวกานิ จาติ มนุสฺสมุขสกุณา. เต กิร ทฺวีหิ หตฺเถหิ สุวณฺณทณฺฑํ
คเหตฺวา เอกํ โปกฺขรปตฺตํ อกฺกมิตฺวา อนนฺตเร โปกฺขรปตฺเต สุวณฺณทณฺฑํ
นิกฺขิปนฺตา วิจรนฺติ. โสภติ สพฺพกาลํ สาติ สา โปกฺขรณี สพฺพกาลํ โสภติ.
กุเวรนฬินีติ กุเวรสฺส นฬินี ปทุมสรภูตา, สา ธรณี นาม โปกฺขรณี สทา
นิรนฺตรํ โสภติ.
      [๒๘๒] ยสฺส กสฺสจีติ อิทํ เวสฺสวโณ อาฏานาฏิยํ รกฺขํ
นิฏฺฐเปตฺวา ตสฺสา ปริกมฺมํ ทสฺเสนฺโต อาห. ตตฺถ สุคฺคหิตาติ อตฺถญฺจ
พฺยญฺชนญฺจ ปริโสเธตฺวา สุฏฺฐุ อุคฺคหิตา. สมตฺตา ปริยาปุตาติ ปทพฺยญฺชนานิ
อหาเปตฺวา ปริปุณฺณา ๔- อุคฺคหิตา. อตฺถมฺปิ ปาลิมฺปิ วิสํวาเทตฺวา สพฺพโส วา
ปน อปคุณํ กตฺวา ภณนฺตสฺส หิ ปริตฺตํ เตชวนฺตํ น โหติ, สพฺพโส ปคุณํ
กตฺวา ภณนฺตสฺเสว เตชวนฺตํ โหติ. ลาภเหตุ อุคฺคเหตฺวา ภณนฺตสฺสาปิ อตฺถํ
น สาเธติ, นิสฺสรณปกฺเข ฐตฺวา เมตฺตํ ปุเรจาริกํ กตฺวา ภณนฺตสฺเสว
อตฺถาย โหตีติ ทสฺเสติ. ยกฺขปจาโรติ ยกฺขปริจารโก.
      วตฺถุํ วาติ ฆรวตฺถุํ วา. วาสํ วาติ ตตฺถ นิพทฺธวาสํ วา. สมิตินฺติ
สมาคมํ. อนาวยฺหนฺติ น อาวาหยุตฺตํ. อวิวยฺหนฺติ น วิวาหยุตฺตํ. เตน ๕- สห
อาวาหวิวาหํ น กเรยฺยุนฺติ อตฺโถ. อตฺตาหิปิ ปริปุณฺณาหีติ "กฬารกฺขิ
@เชิงอรรถ:  สี. จมฺปกสาลาทโยติ    สี. ชีวํ ชีวาติ
@ สี. อุฏฺเฐหิ จิตฺเต, อุฏฺเฐหิ จิตฺเตติ    ฉ.ม. ปริปุณฺณํ    ก. เตนสฺส
กฬารทนฺตา"ติ เอวํ เอเตสํ อตฺตภาวํ อุปเนตฺวา วุตฺตาหิ ปริปุณฺณ พฺยญฺชนาหิ
ปริภาสาหิ ปริภาเสยฺยุํ, ยกฺขอกฺโกเสหิ นาม อกฺโกเสยฺยุนฺติ อตฺโถ. ริตฺตมฺปิสฺส
ปตฺตนฺติ ภิกฺขูนํ ปตฺตสทิสเมว โลหปตฺตํ โหติ. ตํ สีเส นิกฺกุชฺชิตํ ยาว
คลวาฏกา ภวิสฺสติ. ๑- อถ นํ มชฺเฌ อโยขีเลน อาโกฏฺเฏนฺติ.
      จณฺฑาติ โกธนา. รุทฺธาติ วิรุทฺธา. รภสาติ กรณุตฺตริยา. เนว มหาราชานํ
อาทิยนฺตีติ วจนํ น คณฺหนฺติ, อาณํ น กโรนฺติ. มหาราชานํ ปุริสกานนฺติ
อฏฺฐวีสติยกฺขเสนาปตีนํ. ปุริสกานํ ปุริสกานนฺติ ยกฺขเสนาปตีนํเยวานุสาสกานํ. ๒-
อวรุทฺธา นามาติ ปจฺจามิตฺตา เวริโน. อุชฺฌาเปตพฺพนฺติ
ปริตฺตํ วตฺวา อมนุสฺเส ปฏิกฺกมาเปตุํ อสกฺโกนฺเตน เอเตสํ ยกฺขานํ
อุชฺฌาเปตพฺพํ, เอเต ชานาเปตพฺพาติ อตฺโถ.
      อิธ ปน ฐตฺวา ปริตฺตสฺส ปริกมฺมํ กเถตพฺพํ. ปฐมเมว หิ
อาฏานาฏิยสุตฺตํ น ภณิตพฺพํ, เมตฺตสุตฺตํ ธชคฺคสุตฺตํ รตนสุตฺตนฺติ อิมานิ
สตฺตาหํ ภณิตพฺพานิ. สเจ มุญฺจติ, สุนฺทรํ. โน เจ มุญฺจติ, อาฏานาฏิยสุตฺตํ
ตํ ภณนฺเตน ภิกฺขุนา ปิฏฺฐํ วา มํสํ วา น ขาทิตพฺพํ, สุสาเน น วสิตพฺพํ.
กสฺมา? อมนุสฺสา โอตารํ ๓- ลภนฺติ. ปริตฺตกรณฏฺฐานํ หริตูปลิตฺตํ กาเรตฺวา
ตตฺถ ปริสุทฺธํ อาสนํ ปญฺญเปตฺวา นิสีทิตพฺพํ.
      ปริตฺตการโก ภิกฺขุ วิหารโต ฆรํ เนนฺเตหิ ผลกาวุเธหิ ปริวาเรตฺวา
เนตพฺโพ. อพฺโภกาเส นิสีทิตฺวา น วตฺตพฺพํ, ทฺวารวาตปานานิ ปิทหิตฺวา
นิสินฺเนน อาวุธหตฺเถหิ สมฺปริวาริเตน เมตฺตจิตฺตํ ปุเรจาริกํ กตฺวา วตฺตพฺพํ.
ปฐมํ สิกฺขาปทานิ คาหาเปตฺวา สีเล ปติฏฺฐิตสฺส ปริตฺตํ กาตพฺพํ. เอวํปิ
โมเจตุํ อสกฺโกนฺเตน วิหารํ เนตฺวา เจติยงฺคเณ นิปชฺชาเปตฺวา อาสนปูชํ
กาเรตฺวา ทีเป ชาลาเปตฺวา เจติยงฺคณํ สมฺมชฺชิตฺวา มงฺคลกถา ๔- วตฺตพฺพา.
สพฺพสนฺนิปาโต โฆเสตพฺโพ. วิหารสฺส อุปวเน เชฏฺฐกรุกฺโข นาม โหติ,
ตตฺถ ภิกฺขุสํโฆ ตุมฺหากํ อาคมนํ ปฏิมาเนตีติ ปหิณิตพฺพํ. สพฺพสนฺนิปาตฏฺฐาเน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ภสฺสติ    ฉ.ม., อิ. เย มนุสฺสา เตสํ
@ ฉ.ม. โอกาสํ    สี. มงฺคลคาถา
อนาคนฺตุํ นาม น ลพฺภติ. ตโต อมนุสฺสคหิโต "ตฺวํ โก นามา"ติ ปุจฺฉิตพฺโพ.
นาเม กถิเต นาเมเนว อาลปิตพฺโพ. อิตฺถนฺนาม ตุยฺหํ มาลาคนฺธาทีสุ ๑- ปตฺติ,
อาสนปูชาย ปตฺติ, ปิณฺฑปาเต ปตฺติ, ภิกฺขุสํเฆน ตุยฺหํ ปณฺณาการตฺถาย
มหามงฺคลกถา วุตฺตา, ภิกฺขุสํเฆ คารเวน เอตํ มุญฺจาหีติ โมเจตพฺโพ. สเจ
น มุญฺจติ, เทวตานํ อาโรเจตพฺพํ "ตุเมฺห ชานาถ, อยํ อมนุสฺโส อมฺหากํ
วจนํ น กโรติ, มยํ พุทฺธอาณํ กริสฺสามา"ติ ปริตฺตํ กาตพฺพํ. เอตํ ตาว
คิหีนํ ปริกมฺมํ. สเจ ปน ภิกฺขุ อมนุสฺเสน คหิโต โหติ, อาสนานิ โธวิตฺวา
สพฺพสนฺนิปาตํ โฆสาเปตฺวา คนฺธมาลาทีสุ ปตฺตึ ทตฺวา ปริตฺตํ ภณิตพฺพํ.
อิทํ ภิกฺขูนํ ปริกมฺมํ.
      วิกฺกนฺทิตพฺพนฺติ สพฺพสนนิปาตํ โฆสาเปตฺวา อฏฺฐวีสติยกฺขเสนาปตโย
กนฺทิตพฺพา. วิรวิตพฺพนฺติ "อยํ ยกฺโข คณฺหาตี"ติ อาทีนิ ภเณนฺเตน
เตหิ สทฺธึ กเถตพฺพํ. ตตฺถ คณฺหาตีติ สรีเร อธิมุจฺจติ. อาวิสตีติ ตสฺเสว
เววจนํ. อถวา ลคฺคติ น อเปตีติ วุตฺตํ โหติ. เหเฐตีติ อุปฺปนฺนํ โรคํ
วฑฺเฒนฺโต พาธติ. วิเหเฐตีติ ตสฺเสว เววจนํ. หึสตีติ อปฺปมํสโลหิตํ กโรนฺโต
ทุกฺขาเปติ. วิหึสตีติ ตสฺเสว เววจนํ. น มุญฺจตีติ สุํสุมารคฺคาโห ๒- หุตฺวา
มุญฺจิตุํ น อิจฺฉติ, เอวํ เอเตสํ วิรวิตพฺพํ.
      [๒๘๓] อิทานิ เยสํ เอวํ วิรวิตพฺพํ, เต ทสฺเสตุํ กตเมสํ
ยกฺขานนฺติ อาทิมาห. ตตฺถ อินฺโท โสโมติ อาทีนิ เตสํ นามานิ. เตสุ
เวสฺสามิตฺโตติ เวสฺสามิตฺตปพฺพตวาสี เอโก ยกฺโข. ยุคนฺธโรติ
ยุคนฺธรปพฺพตวาสีเยว. หิริ เนตฺติ จ มนฺทิโยติ หิริ จ เนตฺติ จ มนฺทิโย จ. มณิ
มาณิวโร ทีโฆติ มณิ จ มาณิจโร ๓- จ ทีโฆ จ. อโถ เสรีสโก สหาติ เตหิ
สห อญฺโญ เสรีสโก นาม. "อิเมสํ ยกฺขานํ ฯเปฯ อุชฺฌาเปตพฺพนฺ"ติ อยํ
ยกฺโข อิมํ เหเฐติ วิเหเฐติ น มุญฺจตีติ เอวํ เอเตสํ ยกฺขเสนาปตีนํ
อาโรเจตพฺพํ. ตโต เต ภิกฺขุสํโฆ อตฺตโน ธมฺมอาณํ กโรติ, มยํปิ อมฺหากํ
@เชิงอรรถ:  อิ. คนฺธมาลาทีสุ    ฉ.ม. อปฺปมาทคาโห. สี., อิ. อปมารคาโห
@ ฉ.ม. มณิ จ มาณิ จ วโร จ ทีโฆ จ
ยกฺขราชอาณํ กโรมาติ อุสฺสุกฺกํ กริสฺสนฺติ. เอวํ อมนุสฺสานํ โอกาโส น
ภวิสฺสติ, พุทธสาวกานํ ผาสุวิหาโร จ ภวิสฺสตีติ ทสฺเสนฺโต "อยํ โข สา
มาริส อาฏานาฏิยา รกฺขา"ติ อาทิมาห. ตํ สพฺพํ, ตโต ปรญฺจ
อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                     อาฏานาฏิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๑๕๒-๑๖๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=3802&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=3802&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=207              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=4207              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=4443              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=4443              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]