ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                     ปปญฺจสูทนี นาม มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถา
                         มชฺฌิมปณฺณาสกวณฺณนา
                           ----------
                นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                           ๑. คหปติวคฺค
                         ๑ กนฺทรกสุตฺตวณฺณนา
     [๑] เอวมฺเม สุตนฺติ กนฺทรกสุตฺตํ. ตตฺถ จมฺปายนฺติ เอวํนามเก นคเร.
ตสฺส หิ นครสฺส อารามโปกฺขรณีอาทีสุ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ จมฺปกรุกฺขาว
อุสฺสนฺนา อเหสุํ, ตสฺมา จมฺปาติ สงฺขํ อคมาสิ. คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ
ตสฺส จมฺปกนครสฺส ๑- อวิทูเร คคฺคราย นาม ราชมเหสิยา ขนิตตฺตา คคฺคราติ
ลทฺธโวหารา โปกฺขรณี อตฺถิ, ตสฺสา ตีเร สมนฺตโต นีลาทิปญฺจวณฺณกุสุมปฏิมณฺฑิตํ
มหนฺตํ จมฺปกวนํ, ตสฺมึ ภควา กุสุมคนฺธสุคนฺเธ จมฺปกวเน วิหรติ. ตํ
สนฺธาย "คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเร"ติ วุตฺตํ. มหตา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธินฺติ
อทสฺสิตปริจฺเฉเทน มหนฺเตน ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ. เปสฺโสติ ตสฺส นามํ.
หตฺถาโรหปุตฺโตติ หตฺถาจริยปุตฺโต. ๒- กนฺทรโก จ ปริพฺพาชโกติ กนฺทรโกติ
เอวํนาโม ฉนฺนปริพฺพาชโก. อภิวาเทตฺวาติ ฉพฺพณฺณานํ ฆนพุทฺธรสฺมีนํ อนฺตรํ
ปวิสิตฺวา ปสนฺนลาขารเส นิมฺมุชฺชมาโน วิย สิงฺคิสุวณฺณวณฺณํ ทุสฺสวรํ ปสาเรตฺวา
สสีสํ ปารุปมาโน วิย วณฺณคนฺธสมฺปนฺนํ จมฺปกปุปฺผปิลนฺธนํ ๓- สิรสา
สมฺปฏิจฺฉนฺโต วิย สิเนรุปาทํ อุปคจฺฉนฺโต ปุณฺณจนฺโท วิย ภควโต
จกฺกลกฺขณปฏิมณฺฑิเต อลฺลตฺตกวณฺณผุลฺลปทุมสสฺสิริเก ปาเท วนฺทิตฺวาติ อตฺโถ.
เอกมนฺตํ นิสีทีติ ฉนิสชฺชโทสวิรหิเต เอกสฺมึ โอกาเส นิสีทิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จมฺปานครสฺส  ฉ.ม. หตฺถาจริยสฺส ปุตฺโต
@ ฉ.ม. วณฺณคนฺธสมฺปนฺนจมฺปกปุปฺผานิ
     ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ ยโต ยโต อนุวิโลเกติ, ตโต ตโต ตุณฺหีภูตํเยวาติ ๑-
อตฺโถ. ตตฺถ หิ เอกภิกฺขุสฺสาปิ หตฺถกุกฺกุจฺจํ วา ปาทกุกฺกุจฺจํ วา นตฺถิ,
สพฺเพว ๒- ภควโต เจว คารเวน อตฺตโน จ สิกฺขิตสิกฺขตาย อญฺญมญฺญํ วิคตสลฺลาปา
อนฺตมโส อุกฺกาสิตสทฺทํปิ อกโรนฺตา สุนิขาตอินฺทขีลา วิย นิวาตฏฺฐาเน
สนฺนิสินฺนมหาสมุทฺทอุทกํ วิย กาเยนปิ นิจฺจลา มนสาปิ อวิกฺขิตฺตา รตฺตวลาหกา
วิย สิเนรุกูฏํ ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. ปริพฺพาชกสฺส เอวํ สนฺนิสินฺนํ
ปริสํ ทิสฺวา มหนฺตํ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ, อุปฺปนฺนํ จ ๓- ปน อนฺโตหทยสฺมึเยว
สนฺนิทหิตุํ ๔- อสกฺโกนฺโต ปิยสมุทาจารํ ๕- สมุฏฺฐาเปสิ. ตสฺมา อจฺฉริยํ โภ
โคตมาติอาทิมาห. ๖-
     ตสฺส อนฺธสฺส ปพฺพตาโรหนํ วิย นิจฺจํ น โหตีติ อจฺฉริยํ. อยํ ตาว
ตนฺตินโย. ๗- อยํ ปน อฏฺฐกถานโย, ๘- อจฺฉรานํ โยคนฺติ ๘- อจฺฉริยํ, อจฺฉรํ
ปหริตุํ ยุตฺตนฺติ อตฺโถ. อภูตปุพฺพภูตนฺติ อพฺภูตํ. อุภยมฺเปตํ วิมฺหยาวหสฺเสตํ
อธิวจนํ. ตํ ปเนตํ ครหอจฺฉริยํ ปสํสาอจฺฉริยนฺติ ทุวิธํ โหติ. ตตฺถ "อจฺฉริยํ
โมคฺคลฺลาน อพฺภูตํ โมคฺคลฺลาน, ยาว พาหาคหณาปิ นาม โส โมฆปุริโส
อาคมิสฺสตี"ติ ๙- อิทํ ครหอจฺฉริยํ นาม. "อจฺฉริยํ นนฺทมาเต, อพฺภูตํ นนฺทมาเต,
ยตฺร หิ นาม จิตฺตุปฺปาทํปิ *- ปริโสเธสฺสสี"ติ ๑๐- อิทํ ปสํสาอจฺฉริยํ นาม,
อิธาปิ อิทเมว อธิปฺเปตํ, อยญฺหิ ปสํสนฺโต เอวมาห.
     ยาวญฺจิทนฺติ เอตฺถ อิทนฺติ นิปาตมตฺตํ. ยาวาติ ปมาณปริจฺเฉโท, ยาว
สมฺมาปฏิปาทิโต, ยตฺตเกน ปมาเณน สมฺมาปฏิปาทิโต, น สกฺกา ตสฺส วณฺเณตุํ ๑๑-
อถโข อจฺฉริยเมเวตํ อพฺภูตเมเวตนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอตปรมํเยวาติ เอวํ
สมฺมาปฏิปาทิโต เอส ภิกฺขุสํโฆ ตสฺสาปิ ภิกฺขุสํฆสฺส ปรโมติ เอตปรโม, ตํ
เอตปรมํ. ยถา อยํ ปฏิปาทิโต เอวํ ปฏิปาทิตํ กตฺวา ปฏิปาเทสุํ, น อิโต ภิยฺโยติ
อตฺโถ. ทุติยนเย เอวํ ปฏิปาเทสฺสนฺติ, น อิโต ภิยฺโยติ โยเชตพฺพํ. ตตฺถ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตุณฺหีภูตเมวาติ   ฉ.ม. สพฺเพ   ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ
@ สี. สนฺนิสีเทตุํ   ฉ.ม. ปิยสมุทฺทาหารํ   ฉ.ม. อจฺฉริยํ โภติอาทิมาห
@ ฉ.ม. สทฺทนโย     ๘-๘ ฉ.ม. อจฺฉราโยคฺคนฺติ
@ ฉ.ม. อาคเมสฺสตีติ, วินย. จูฬ. ๗/๓๗๓/๒๐๕, องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๑๑๐(๒๐)/๒๐๙ (สฺยา)
@* ปาฬิ. จิตฺตุปฺปาทมตฺตํปิ  ๑๐ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๕๐/๖๖ (สฺยา)
@๑๑ ฉ.ม. วณฺเณ วตฺตุํ
ปฏิปาทิโตติ อภิสมาจาริกวตฺตํ อาทึ กตฺวา สมฺมา อปจฺจนีกปฏิปตฺติยํ โยชิโต.
อถ กสฺมา อยํ ปริพฺพาชโก อตีตานาคเต พุทฺเธ ทสฺเสติ, กิมสฺส ติยทฺธชานนญาณํ
อตฺถีติ. นตฺถิ, นยคฺคาเหปิ ปน ฐตฺวา ๑- "เยนากาเรน อยํ ภิกฺขุสํโฆ สนฺนิสินฺโน
ทนฺโต วินีโต อุปสนฺโน, อตีตพุทฺธาปิ เอตปรมํเยว กตฺวา ปฏิปชฺชาเปสุํ,
อนาคตพุทฺธาปิ ปฏิปชฺชาเปสฺสนฺติ, นตฺถิ อิโต อุตฺตริ ปฏิปาทนา"ติ มญฺญมาโน
อนุพุทฺธิยา เอวมาห.
     [๒] เอวเมตํ กนฺทรกาติ ปาฏิเอกฺโก อนุสนฺธิ. ภควา กิร ตํ สุตฺวา
"กนฺทรก ตฺวํ ภิกฺขุสํฆํ อุปสนฺโตติ วทสิ, อิมสฺส ปน ภิกฺขุสํฆสฺส อุปสนฺตการณํ
ตุยฺหํ อปากฏํ, น หิ ตฺวํ สมตึสปารมิโย ปูเรตฺวา กุสลมูลํ ปริปาเจตฺวา
โพธิปลฺลงฺเก สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิวิชฺฌิ, มยา ปน ปารมิโย ปูเรตฺวา ญาตตฺถจริยํ
โลกตฺถจริยํ พุทฺธตฺถจริยญฺจ โกฏึ ปาเปตฺวา โพธิปลฺลงฺเก สพฺพญฺญุตญาณํ
ปฏิวิทฺธํ, มยฺหํ เอเตสํ อุปสนฺตการณํ ปากฏนฺ"ติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ.
     สนฺติ หิ กนฺทรกาติ ปาฏิเอกฺโก อนุสนฺธิ. ภควโต กิร เอตทโหสิ
"อยํ ปริพฺพาชโก อิมํ ภิกฺขุสํฆํ อุปสนฺโตติ วทติ, อยญฺจ ภิกฺขุสํโฆ กปฺเปตฺวา
ปกปฺเปตฺวา กุหกภาเวน อิริยาปถํ สณฺฐเปนฺโต จิตฺเตน อนุปสนฺโต น
อุปสนฺตาการํ ทสฺเสติ. เอตฺถ ปน ภิกฺขุสํเฆ ปฏิปทํ ปูรยมานาปิ ปฏิปทํ
ปูเรตฺวา มตฺถกํ ปตฺตา ฐิตภิกฺขูปิ อตฺถิ, ตตฺถ ปฏิปทํ ปูเรตฺวา มตฺถกํ ปตฺตา
อตฺตนา ปฏิวิทฺธคุเณเหว อุปสนฺตา, ปฏิปทํ ปูรยมานา อุปริมคฺคสฺส วิปสฺสนาย
อุปสนฺตา, อิโต มุตฺตา ปน อวเสสา จตูหิ สติปฏฺฐาเนหิ อุปสนฺตา. ตํ เนสํ
อุปสนฺตการณํ ทสฺเสสฺสามี"ติ "อิมินา จ อิมินา จ การเณน อยํ ภิกฺขุสํโฆ
อุปสนฺโต"ติ ทสฺเสตุํ "สนฺติ หิ กนฺทรกา"ติอาทิมาห.
     ตตฺถ อรหนฺโต ขีณาสวาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ มูลปริยายสุตฺตวณฺณายเมว
วุตฺตํ. เสขปฏิปทมฺปิ ตตฺเถว วิตฺถาริตํ. สนฺตตสีลาติ สตตสีลา นิรนฺตรสีลา.
สนฺตตวุตฺติโนติ ตสฺเสว เววจนํ, สนฺตตชีวิกา วาติปิ อตฺโถ. ตสฺมึ สนฺตตสีเล
ฐตฺวาว ชีวิกํ กปฺเปนฺติ, น ทุสฺสีลฺยํ มรณํ ปาปุณนฺตีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ม. นยคฺคาเหน ปน วตฺวา
     นิปกาติ เนปกฺเกน สมนฺนาคตา ปญฺญวนฺโต. นิปกวุตฺติโนติ ปญฺญาย
ฐตฺวา ชีวิตํ กปฺเปนฺติ. ยถา เอกจฺโจ สาสเน ปพฺพชิตฺวาปิ ชีวิตการณา ฉสุ
อโคจเรสุ จรติ, เวสิยโคจโร โหติ, วิธวถูลกุมาริกปณฺฑกปานาคารภิกฺขุนีโคจโร
โหติ, สํสฏฺโฐ วิหรติ ราชูหิ ราชมหามตฺเตหิ ติตฺถิเยหิ ติตฺถิยสาวเกหิ
อนนุโลมิเกน คิหิสํสคฺเคน, ๑- เวชฺชกมฺมํ กโรติ, ทูตกมฺมํ กโรติ, ปหิณกมฺมํ
กโรติ, คณฺฑํ ผาเลติ, อรุมกฺขนํ เทติ, อุทฺธํวิเรจนํ เทติ, อโธวิเรจนํ เทติ,
นตฺถุเตลํ ปจติ, ปิวนเตลํ ปจติ, เวฬุทานํ เทติ, ปตฺตทานํ, ปุปฺผทานํ, ผลทานํ,
สินานทานํ ทนฺตกฏฺฐทานํ, มุโขทกทานํ, จุณฺณมตฺติกทานํ เทติ, ๒- ปาตุกมฺยํ ๓-
กโรติ, มุคฺคสูปิยํ ปาริภฏฺยํ, ชงฺฆเปสนิกํ กโรตีติ เอกวีสติวิธาย อเนสนาย
ชีวิตํ กปฺเปนฺโต อนิปกวุตฺติ นาม โหติ, น ปญฺญาย ฐตฺวา ชีวิตํ กปฺเปติ,
ตโต กาลกิริยํ กตฺวา สมณยกฺโข นาม หุตฺวา "ตสฺส สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตา
โหติ สมฺปชฺชลิตา"ติ วุตฺตนเยน มหาทุกฺขํ อนุโภติ. เอวํวิธา อหุตฺวา
ชีวิตเหตุปิ สิกฺขาปทํ อนติกฺกมนฺโต จตุปาริสุทฺธิสีเล ปติฏฺฐาย ยถาพลํ
พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา รถวินีตปฏิปทํ มหาโคสิงฺคปฏิปทํ มหาสุญฺญตาปฏิปทํ
อนงฺคณปฏิปทํ ธมฺมทายาทปฏิปทํ นาลกปฏิปทํ ตุวฏฺฏกปฏิปทํ จนฺโทปมปฏิปทนฺติ
อิมานิ อริยปฏิปทานิ ปูเรนฺโต จตุปจฺจยสนฺโตสภาวนารามอริยวํสปฏิปตฺติยํ
กายสกฺขิโน หุตฺวา อนีกา นิกฺขนฺตหตฺถี วิย ยูถา วิสฺสฏฺฐสีโห วิย นิปฺปจฺฉาพนฺธา
มหานาวา ๔- วิย จ คมนาทีสุ เอกวิหาริโน วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อชฺช อชฺช ๕-
อรหตฺตนฺติ ปวตฺตอุสฺสาหา วิหรนฺตีติ อตฺโถ.
     สุปติฏฺฐิตจิตฺตาติ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุฏฺฐุ ฐิตจิตฺตา ๖- หุตฺวา. เสสา
สติปฏฺฐานกถา เหฏฺฐา วิตฺถาริตาว. อิธ ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา สติปฏฺฐานา
กถิตา, เอตฺตเกน ภิกฺขุสํฆสฺส อุปสนฺตการณํ กถิตํ โหติ.
     [๓] ยาว สุปญฺญตฺตาติ ยาว สุฏฺฐุ ฐปิตา ๗- สุเทสิตา. มยํปิ หิ ภนฺเตติ
อิมินา เอส อตฺตโน การกภาวํ ทสฺเสติ, ภิกฺขุสํฆญฺจ อุกฺขิปติ. อยเญฺหตฺถ
@เชิงอรรถ:  อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๕๑๔/๒๙๗  สี. จุณฺณทานํ มตฺติกทานํ เทติ  ฉ.ม. จาฏุกมฺยํ
@ สี. นิปฺปจฺจาพนฺธมหานาวา, ฉ.ม. นิปฺปจฺฉาพนฺธมหานาวา   ฉ.ม. อชฺช อชฺเชว
@ ฉ.ม. สุฏฺฐปิตจิตฺตา              ฉ.ม. สุฏฺฐปิตา
อธิปฺปาโย, มยํปิ หิ ภนฺเต คิหี ฯเปฯ สุปติฏฺฐิตจิตฺตา วิหราม, ภิกฺขุสํฆสฺสปิ
น ๑- อยเมว กสิ จ พีชญฺจ ยุคญฺจ นงฺคลญฺจ ๒- ผาลปาจนญฺจ. ตสฺมา ภิกฺขุสํโฆ
สพฺพกาลํ สติปฏฺฐานปรายโน, มยํ ปน กาเลน กาลํ โอกาสํ ลภิตฺวา เอตํ
มนสิการํ กโรม, มยํปิ การกา, น สพฺพโส วิสฺสฏฺฐกมฺมฏฺฐานาเยวาติ.
มนุสฺสคฺคหเนติ มนุสฺสานํ อชฺฌาสยคหเนน คหนตา อชฺฌาสยสฺสาปิ เนสํปิ
กิเลสคฺคหเนน คหนตา เวทิตพฺพา. กสฏสาเฐยฺเยสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ
อปริสุทฺธฏฺเฐน กสฏตา, เกราฏิยฏฺเฐน สาเฐยฺยตา เวทิตพฺพา. สตฺตานํ หิตาหิตํ
ชานาตีติ เอวํ คหนกสฏเกราฏิยานํ มนุสฺสานํ หิตาหิตปฏิปทํ ยถา ๓- สุฏฺฐุ
ภควา ชานาติ. ยทิทํ ปสโวติ เอตฺถ สพฺพาปิ จตุปฺปทชาติ ปสโวติ อธิปฺเปตา.
ปโหมีติ สกฺโกมิ. ยาวตฺตเกน อนฺตเรนาติ ยตฺตเกน ขเณน. จมฺปํ คตาคตํ
กริสฺสตีติ อสฺสมณฺฑลโต ยาว จมฺปาย นครทฺวารา ๔- คมนํ อาคมนญฺจ กริสฺสติ.
สาเฐยฺยานีติ สฐตฺตานิ. กูเฏยฺยานีติ กูฏตฺตานิ. วงฺเกยฺยานีติ วงฺกตฺตานิ.
ชิมฺเหยฺยานีติ ชิมฺหตฺตานิ. ปาตุกริสฺสตีติ ปกาเสสฺสติ ทสฺเสสฺสติ. น หิ สกฺกา
เตน ตานิ เอตฺตเกน อนฺตเรน ทสฺเสตุํ.
     ตตฺถ ยสฺส กิสฺมิญฺจิเทว ฐาเน ฐาตุกามสฺส สโต ยํ ฐานํ มนุสฺสานํ
สปฺปฏิภยํ, ปุรโต คนฺตฺวา วญฺเจตฺวา ฐสฺสามีติ น โหติ, ตสฺมึ ฐาตุกามฏฺฐาเนเยว
นิขาตตฺถมฺโภ วิย จตฺตาโร ปาเท นิจฺจเล กตฺวา ติฏฺฐติ, อยํ สโฐ นาม.
ยสฺส ปน กิสฺมิญฺจิเทว ฐาเน อวจฺฉินฺทิตฺวา ขนฺธคตํ ปาเตตุกามสฺส สโต ยํ
ฐานํ มนุสฺสานํ สปฺปฏิภยํ, ปุรโต คนฺตฺวา วญฺเจตฺวา ปาเตสฺสามีติ น โหติ,
ตตฺเถว อวจฺฉินฺทิตฺวา ปาเตติ, อยํ กูโฏ นาม. ยสฺส กิสฺมิญฺจิเทว ฐาเน
มคฺคา โอกฺกมฺม ๕- นิวตฺติตฺวา ปฏิมคฺคํ อาโรหิตุกามสฺส สโต ยํ ฐานํ มนุสฺสานํ
สปฺปฏิภยํ, ปุรโต คนฺตฺวา วญฺเจตฺวา เอวํ กริสฺสามีติ น โหติ, ตตฺเถว มคฺคา
โอกฺกมฺม นิวตฺติตฺวา ปฏิมคฺคํ อาโรหติ, อยํ วงฺโก นาม. ยสฺส ปน กาเลน
วามโต กาเลน ทกฺขิณโต กาเลน อุชุมคฺเคเนว คนฺตุกามสฺส สโต ยํ ฐานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ภิกฺขุสํฆสฺส  ปน      ฉ.ม. ยุคนงฺคลญฺจ          ฉ.ม. ยาว
@ ฉ.ม. จมฺปานครทฺวารา     ฉ.ม. อุกฺกมฺม, เอวมุปริปิ
มนุสฺสานํ สปฺปฏิภยํ, ปุรโต คนฺตฺวา วญฺเจตฺวา เอวํ กริสฺสามีติ น โหติ,
ตตฺเถว กาเลน วามโต กาเลน ทกฺขิณโต กาเลน อุชุมคฺคํ คจฺฉติ, ตถา
ลณฺฑํ วา ปสฺสาวํ วา วิสฺสชฺเชตุกามสฺส ตโต อิทํ ฐานํ สุสมฺมฏฺฐํ อากิณฺณมนุสฺสํ
รมณียํ, อิมสฺมึ ฐาเน เอวรูปํ กาตุํ น ยุตฺตํ, ปุรโต คนฺตฺวา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน
กริสฺสามีติ น โหติ, ตตฺเถว กโรติ, อยํ ชิโมฺห นาม. อิติ อิมํ จตุพฺพิธํปิ
กิริยํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. สพฺพานิ ตานิ สาเฐยฺยานิ กูเฏยฺยานิ วงฺเกยฺยานิ
ชิเมฺหยฺยานิ ปาตุกริสฺสตีติ เอวํ กโรนฺตาปิ เต สณฺฐานาทโย ตานิ สาเฐยฺยาทีนิ
ปาตุกโรนฺติ นาม.
     เอวํ ปสูนํ อุตฺตานภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ มนุสฺสานํ คหนภาวํ ทสฺเสนฺโต
อมฺหากํ ปน ภนฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ ทาสาติ อนฺโตชาตกา วา ธนกฺกีตา วา
กรมรานีตา วา สยํ วา ทาสพฺยํ อุปคตา. เปสฺสาติ เปสนการกา. กมฺมกราติ
ภตฺตเวตฺตนภตา. อญฺญถาว กาเยนาติ อญฺเญนากาเรน กาเยน สมุทาจรนฺติ,
อญฺเญนากาเรน วาจาย, อญฺเญน จ เนสํ อากาเรน จิตฺตํ สณฺฐิตํ ๑- โหตีติ
ทสฺเสติ. ตตฺถ เย สมฺมุขา สามิเก ทิสฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺติ,
หตฺถโต ภณฺฑกํ คณฺหนฺติ, อิมํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิมํ คณฺหนฺตา เสสานิปิ
อาสนปญฺญาปนตาลวณฺฏวีชนปาทโธวนาทีนิ สพฺพานิ กิจฺจานิ กโรนฺติ, ปรมฺมุขกาเล
ปน เตลํปิ อุคฺฆรนฺตํ ๒- น โอโลเกนฺติ, สตคฺฆนเกปิ สหสฺสคฺฆนเกปิ กมฺเม
ปริหายนฺเต นิวตฺติตฺวา โอโลเกตุํปิ น อิจฺฉนฺติ, อิเม อญฺญถา กาเยน สมุทาจรนฺติ
นาม. เย ปน สมฺมุขา "อมฺหากํ สามิ อมฺหากํ อยฺโย"ติอาทีนิ วตฺวา ปสํสนฺติ,
ปรมฺมุขา อวตฺตพฺพํ นาม นตฺถิ, ยํ อิจฺฉนฺติ, ตํ วทนฺติ, อิเม อญฺญถา วาจาย
สมุทาจรนฺติ นาม.
     [๔] จตฺตาโรเม เปสฺสปุคฺคลาติ อยํปิ ปาฏิเอกฺโก อนุสนฺธิ. อยญฺหิ
เปสฺโส "ยาวญฺจิทํ ภนฺเต ภควา เอวํ มนุสฺสคฺคหเน เอวํ มนุสฺสกสเฏ เอวํ
มนุสฺสสาเฐยฺเย วตฺตมาเน สตฺตานํ หิตาหิตํ ชานาตี"ติ อาห. ปุริเมว ๓- ตโย
ปุคฺคลา อหิตปฏิปทํ ปฏิปนฺนา, อุปริ จตุตฺโถ หิตปฏิปทํ, เอวมหํ สตฺตานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ฐิตํ    ฉ.ม. อุตฺตรนฺตํ     ฉ.ม. ปุริเม จ
หิตาหิตํ ชานามีติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. เหฏฺฐา กนฺทรกสฺส กถาย
สทฺธึ ปโยเชตุํปิ วฏฺฏติ. เตน วุตฺตํ "ยาวญฺจิทํ โภตา โคตเมน สมฺมา ภิกฺขุสํโฆ
ปฏิปาทิโต"ติ. อถสฺส ภควา "ปุริเม ตโย ปุคฺคเล ปหาย อุปริ จตุตฺถปุคฺคลสฺส
หิตปฏิปตฺติยํเยว ปฏิปาเทมี"ติ ทสฺเสนฺโตปิ อิมํ เทสนํ อารภิ. สนฺโตติ อิทํ
สํวิชฺชมานาติ ปทสฺเสว เววจนํ. "สนฺตา โหนฺติ สมิตา วูปสนฺตา"ติ ๑- เอตฺถ
หิ นิรุทฺธา สนฺตาติ วุตฺตา. "สนฺตา เอเต วิหารา อริยสฺส วินเย วุจฺจนฺตี"ติ
เอตฺถ ๒- นิพฺพุตา. "สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺตี"ติ ๓- เอตฺถ ปณฺฑิตา. อิธ
ปน วิชฺชมานา อุปลพฺภมานาติ อตฺโถ.
     อตฺตนฺตปาทีสุ อตฺตานํ ตปติ ทุกฺขาเปตีติ อตฺตนฺตโป. อตฺตโน
ปริตาปนานุโยคํ อตฺตปริตาปนานุโยคํ. ปรํ ตปติ ทุกฺขาเปตีติ ปรนฺตโป. ปเรสํ
ปริตาปนานุโยคํ ปรปริตาปนานุโยคํ. ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว.
นิจฺฉาโตติ ฉาตํ วุจฺจติ ตณฺหา, สา อสฺส นตฺถีติ นิจฺฉาโต. สพฺพกิเลสานํ
นิพฺพุตตฺตา นิพฺพุโต. อนฺโตตาปนกิเลสานํ อภาวา สีตโล ชาโตติ สีติภูโต.
ฌานมคฺคผลนิพฺพานสุขานิ ปฏิสํเวเทตีติ สุขปฏิสํเวที. พฺรหฺมภูเตน อตฺตนาติ
เสฏฺฐภูเตน อตฺตนา. จิตฺตํ อาราเธตีติ จิตฺตํ สมฺปาเทติ, ปริปูเรติ คณฺหาติ
ปสาเทตีติ อตฺโถ.
     [๕] ทุกฺขปฏิกฺกูลนฺติ ทุกฺขสฺส ปฏิกฺกูลํ, ปจฺจนีกสณฺฐิตํ, ทุกฺขํ
อปตฺถยมานนฺติ อตฺโถ.
     [๖] ปณฺฑิโตติ อิธ จตูหิ การเณหิ ปณฺฑิโตติ น วตฺตพฺโพ, สติปฏฺฐาเนสุ
ปน กมฺมํ กโรตีติ ปณฺฑิโตติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. มหาปญฺโญติ อิทํปิ มหนฺเต อตฺเถ
ปริคฺคณฺหาตีติอาทินา มหาปญฺญาลกฺขเณน น วตฺตพฺพํ, สติปฏฺฐานปริคฺคาหิกาย
ปญฺญาย ปน สมนฺนาคตตฺตา มหาปญฺโญติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. มหตา อตฺเถน สํยุตฺโต
อภวิสฺสาติ ๔- มหตา อตฺเถน สํยุตฺโต หุตฺวา คโต ภเวยฺย, โสตาปตฺติผลํ
ปาปุเณยฺยาติ อตฺโถ. กึ ปน เยสํ มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย อตฺถิ, พุทฺธานํ
@เชิงอรรถ:  อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๕๔๖/๓๐๖ ฌานวิภงฺค          ม. มูล. ๑๒/๘๒/๕๕ สลฺเลขสุตฺต
@ ขุ. ชา. ๒๘/๓๕๒/๙๓๖ มหาสุตโสมชาตก (สฺยา)  ฉ.ม. อคมิสฺสาติ
สมฺมุขีภาเว ฐิเตปิ เตสํ อนฺตราโย โหตีติ. อาม โหติ. น ปน พุทฺเธ ปฏิจฺจ,
อถโข กิริยาปริหานิยา วา ปาปมิตฺตตาย วา โหติ. ตตฺถ ๑- กิริยาปริหานิยา
โหติ นาม:- สเจ หิ ธมฺมเสนาปติ ธนญฺชานิยสฺส พฺราหฺมณสฺส อาสยํ
ญตฺวา ธมฺมํ อเทสยิสฺส, โส พฺราหฺมโณ โสตาปนฺโน อภวิสฺส, เอวํ ตาว
กิริยาปริหานิยา โหติ นาม. ปาปมิตฺตตาย โหติ นาม:- สเจ หิ อชาตสตฺตุ
เทวทตฺตสฺส วจนํ คเหตฺวา ปิตุฆาตกมฺมํ นากริสฺส, สามญฺญผลสุตฺตกถิตทิวเสว
โสตาปนฺโน อภวิสฺส, ตสฺส วจนํ คเหตฺวา ปิตุฆาตกมฺมสฺส กตตฺตา ปน
นาโหสิ, ๒- เอวํ ปาปมิตฺตตาย โหติ. อิมสฺสาปิ อุปาสกสฺส กิริยาปริหานิ ชาตา,
อปรินิฏฺฐิตาย เทสนาย อุฏฺฐหิตฺวา ปกฺกนฺโต. อปิจ ภิกฺขเว เอตฺตาวตาปิ เปสฺโส
หตฺถาโรหปุตฺโต มหตา อตฺเถน สํยุตฺโตติ กตเรน มหนฺเตน อตฺเถน? ทฺวีหิ
อานิสํเสหิ. โส กิร อุปาสโก สํเฆ จ ปสาทํ ปฏิลภิ, สติปฏฺฐานปริคฺคณฺหณตฺถาย
จสฺส อภินโว นโย อุทปาทิ. เตน วุตฺตํ "มหตา อตฺเถน สํยุตฺโต"ติ. กนฺทรโก
ปน สํเฆ ปสาทเมว ปฏิลภิ. เอตสฺส ภควา กาโลติ เอตสฺส ธมฺมกฺขานสฺส
จตุนฺนํ วา ปน ปุคฺคลานํ วิภชนสฺส กาโล.
     [๘] โอรพฺภิกาทีสุ อุรพฺภา วุจฺจนฺติ เอฬกา, อุรพฺเภ หนตีติ โอรพฺภิโก.
สูกริกาทีสุปิ เอเสว นโย. ลุทฺโทติ ทารุโณ กกฺขโฬ. มจฺฉฆาตโกติ มจฺฉพนฺโธ
เกวฏฺโฏ. พนฺธนาคาริโกติ พนฺธนาคารโคปโก. กุรูรกมฺมนฺตาติ ทารุณกมฺมนฺตา.
     [๙] มุทฺธาวสิตฺโตติ ขตฺติยาภิเสเกน มุทฺธนิ อภิสิตฺโต. ปุรตฺถิเมน
นครสฺสาติ นครโต ปุรตฺถิมทิสาย. สนฺถาคารนฺติ ยญฺญสาลํ. ขราชินํ นิวาเสตฺวาติ
สขุรํ อชินจมฺมํ นิวาเสตฺวา. สปฺปิเตเลนาติ สปฺปินา จ เตเลน  จ. ฐเปตฺวา
หิ สปฺปึ อวเสโส โย โกจิ เสฺนโห เตลนฺติ วุจฺจติ. กณฺฑวมาโนติ ๓-
นขานํ ฉินฺนตฺตา กณฺฑวิตพฺพกาเล เตน กณฺฑวมาโน. อนนฺตรหิตายาติ
อสณฺฑตาย. สรูปวจฺฉายาติ สทิสวจฺฉาย. สเจ คาวี เสตา โหติ, วจฺโฉปิ เสตโกว.
สเจ กปิลา วา ๔- รตฺตา วา, วจฺโฉปิ ตาทิโสวาติ เอวํ สรูปวจฺฉา. ๕-
@เชิงอรรถ:  ม. ตตฺถ กถํ            ฉ.ม. น โหติ            ฉ.ม. กณฺฑูวมาโนติ
@ ฉ.ม. สเจ คาวี กพรา    ฉ.ม. สรูปวจฺฉาย
โส เอวมาหาติ โส ราชา เอวํ วเทติ. วจฺฉตราติ ตรุณวจฺฉกภาวํ อติกฺกนฺตา
พลววจฺฉา. วจฺฉตรีสุปิ เอเสว นโย. พริหิสตฺถายาติ ปริกฺเขปกรณตฺถาย
เจว ยญฺญภูมิยํ อตฺถกรณตฺถาย จ. เสสํ เหฏฺฐา ตตฺถ ตตฺถ วิตฺถาริตตฺตา
อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      กนฺทรกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              ปฐมํ.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑-. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=1&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]