ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                        ๓. *- เสขสุตฺตวณฺณนา
     [๒๒] เอวมฺเม สุตนฺติ เสขสุตฺตํ. ตตฺถ นวํ สนฺถาคารนฺติ อธุนา การิตํ
สนฺถาคารํ, เอกา มหาสาลาติ อตฺโถ. อุยฺโยคกาลาทีสุ หิ ราชาโน ตตฺถ ฐตฺวา
"เอตฺตกา ปุรโต คจฺฉนฺตุ, เอตฺตกา ปจฺฉา, เอตฺตกา อุโภหิ ปสฺเสหิ, เอตฺตกา
หตฺถี ๑- อภิรุหนฺตุ, เอตฺตกา อสฺเส, ๒- เอตฺตกา รเถสุ ติฏฺฐนฺตู"ติ เอวํ สนฺถํ
กโรนฺติ มริยาทํ พนฺธนฺติ, ตสฺมา ตํ ฐานํ สนฺถาคารนฺติ วุจฺจติ. อุยฺโยคฏฺฐานโต
จ อาคนฺตฺวา ยาว เคเหสุ อลฺลโคมยปริภณฺฑาทีนิ กโรนฺติ, ตาว เทฺว ตีณิ ทิวสานิ เต
ราชาโน ตตฺถ สนฺถมฺภนฺตีติปิ สนฺถาคารํ. เตสํ ราชูนํ สหตฺถานุสาสนํ อคารนฺติปิ
สนฺถาคารํ. คณราชาโน หิ เต, ตสฺมา อุปฺปนฺนกิจฺจํ เอกสฺส วเสน ฉิชฺชติ, ๓-
สพฺเพสํ ฉนฺโท ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา สพฺเพ ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา อนุสาสนฺติ. เตน
วุตฺตํ "สหตฺถานุสาสนํ อคารนฺติปิ สนฺถาคารนฺ"ติ. ยสฺมา ปเนเต ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา
"อิมสฺมึ กาเล กสิตุํ วฏฺฏติ, อิมสฺมึ กาเล วปิตุนฺ"ติ เอวมาทินา นเยน
ฆราวาสกิจฺจานิ สมฺมนฺตยนฺติ, ตสฺมา ฉิทฺทาวฉิทฺทํ ๔- ฆราวาสํ ตตฺถ สนฺถรนฺตีติปิ
สนฺถาคารํ. อจิรการิตํ โหตีติ กฏฺฐกมฺมสิลากมฺมจิตฺตกมฺมาทิวเสน
สุสชฺชิตํ เทววิมานํ วิย อธุนา นิฏฺฐาปิตํ. สมเณน วาติ เอตฺถ ยสฺมา
ฆรวตฺถุปริคฺคหณกาเลเยว เทวตา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คณฺหนฺติ, ตสฺมา "เทเวน
วา"ติ อวตฺวา "สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เกนจิ วา มนุสฺสภูเตนา"ติ วุตฺตํ.
     เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสูติ สนฺถาคารํ นิฏฺฐิตนฺติ สุตฺวา "คจฺฉาม, นํ
ปสฺสิสฺสามา"ติ คนฺตฺวา ทฺวารโกฏฺฐกโต ปฏฺฐาย สพฺพํ โอโลเกตฺวา "อิทํ
สนฺถาคารํ เทววิมานสทิสํ อติวิย มโนรมํ สสฺสิริกํ เกน ปฐมํ ปริภุตฺตํ
อมฺหากํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อสฺสา"ติ จินฺเตตฺวา "อมฺหากํ ญาติเสฏฺฐสฺส
ปฐมํ ทิยฺยมาเนปิ สตฺถุโนว อนุจฺฉวิกํ, ทกฺขิเณยฺยวเสน ทิยฺยมาเนปิ สตฺถุโนว
อนุจฺฉวิกํ, ตสฺมา ปฐมํ สตฺถารํ ปริภุญฺชาเปสฺสาม, ภิกฺขุสํฆสฺส อาคมนํ
@เชิงอรรถ: * ปาลิ. เสขปฏิปทาสุตฺต...        ฉ.ม. หตฺถีสุ     ฉ.ม. อสฺเสสุ
@ ฉ.ม. น ฉิชฺชติ                 ก. ฉินฺทวิจฺฉินฺทํ
กริสฺสาม, ภิกฺขุสํเฆ อาคเต เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อาคตเมว ภวิสฺสติ, สตฺถารํ
ติยามรตฺตึ อมฺหากํ ธมฺมกถํ กถาเปสฺสาม, อิติ ตีหิ รตเนหิ ปริภุตฺตํ, มยํ
ปจฺฉา ปริภุญฺชิสฺสาม, เอวํ โน ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตี"ติ สนฺนิฏฺฐานํ
กตฺวา อุปสงฺกมึสุ.
     เยน สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมึสูติ ตํทิวสํ กิร สนฺถาคารํ กิญฺจาปิ
ราชกุลานํ ทสฺสนตฺถาย เทววิมานํ วิย สุสชฺชิตํ โหติ สุปฏิชคฺคิตํ, พุทฺธารหํ
ปน กตฺวา อปญฺญตฺตํ. พุทฺธา หิ นาม อรญฺญชฺฌาสยา อรญฺญารามา อนฺโตคาเม
วเสยฺยุํ วา โน วา, ตสฺมา ภควโต มนํ ชานิตฺวาว ปญฺญาเปสฺสามาติ จินฺเตตฺวา
เตน ๑- ภควนฺตํ อุปสงฺกมึสุ. อิทานิ ปน มนํ ลภิตฺวา ปญฺญาเปตุกามา เยน
สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมึสุ.
     สพฺพสนฺถรึ สนฺถาคารํ สนฺถราเปตฺวาติ ๒- ยถา สพฺพเมว สนฺถตํ โหติ,
เอวนฺตํ สนฺถราเปตฺวา. สพฺพปฐมํ ตาว "โคมยนฺนาม สพฺพมงฺคเลสุ วฏฺฏตี"ติ
สุธาปริกมฺมกตํปิ ภูมึ อลฺลโคมเยน โอปุญฺฉาเปตฺวา ปริสุทฺธภาวํ ๓- ญตฺวา ยถา
อกฺกนฺตฏฺฐาเน ปทํ น ๔- ปญฺญายติ, เอวํ จตุชาติคนฺเธหิ ๕- ลิมฺเปตฺวา, ๖- อุปริ
นานาวณฺเณ กฏสารเก สนฺถริตฺวา เตสํ อุปริ มหาปิฏฺฐิกโกชวเก อาทึ
กตฺวา หตฺถตฺถรกอสฺสตฺถรกสีหตฺถรกพฺยคฺฆตฺถรกจนฺทตฺถรกสุริยตฺถรกจิตฺตตฺถรกาทีหิ
นานาวณฺเณหิ อตฺถรเณหิ สนฺถริตพฺพยุตฺตกํ สพฺโพกาสํ สนฺถราเปสุํ. เตน วุตฺตํ
"สพฺพสนฺถรึ สนฺถาคารํ สนฺถราเปตฺวา"ติ.
     อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวาติ มชฺฌฏฺฐาเน ตาว มงฺคลตฺถมฺภํ นิสฺสาย มหารหํ
พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ตตฺถ ยํ ยํ มุทุกญฺจ มโนรมญฺจ ปจฺจตฺถรณํ, ตํ ตํ
ปจฺจตฺถริตฺวา ภควโต โลหิตกํ มนุญฺญทสฺสนํ อุปธานํ อุปทหิตฺวา อุปริ
สุวณฺณรชตตารกวิจิตฺตํ วิตานํ พนฺธิตฺวา คนฺธทามปุปฺผทามปตฺตทามาทีหิ
ปจฺจตฺถรเณหิ อลงฺกริตฺวา สมนฺตา ทฺวาทสหตฺเถ ฐาเน ๗- ปุปฺผชาลํ กริตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เต  ฉ.ม. สนฺถริตฺวาติ   ฉ.ม. ปริสุกฺขภาวํ
@ สี. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ   ฉ.ม. จตุชฺชาติยคนฺเธหิ
@ ฉ.ม. ลิมฺปาเปตฺวา, สี. ลิมฺปิตฺวา   ฉ.ม. ทฺวาทสหตฺถฏฺฐาเน
ตึสหตฺถมตฺตํ ฐานํ ปฏสาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา ปจฺฉิมภิตฺตึ นิสฺสาย ภิกฺขุสํฆสฺส
ปลฺลงฺกปีฐอปสฺสยปีฐมุณฺฑปีฐานิ  ปญฺญาเปตฺวา อุปริ เสตปจฺจตฺถรเณหิ
ปจฺจตฺถราเปตฺวา ปาจีนภิตฺตึ นิสฺสาย อตฺตโน อตฺตโน มหาปิฏฺฐิกโกชวเก
ปญฺญาเปตฺวา หํสโลมาทิปูริตานิ อุปธานานิ ฐปาเปสุํ "เอวํ อกิลมมานา
สพฺพรตฺตึ ธมฺมํ สุณิสฺสามา"ติ. อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ "อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา"ติ
     อุทกมณิกนฺติ มหากุจฺฉิกํ อุทกจาฏึ. ปติฏฺฐเปตฺวาติ ๑- เอวํ ภควา จ
ภิกฺขุสํโฆ จ ยถารุจิยา หตฺเถ วา โธวิสฺสนฺติ ปาเท วา, มุขํ วา วิกฺขาเลสฺสนฺตีติ
เตสุ เตสุ ฐาเนสุ มณิวณฺณสฺส อุทกสฺส ปูราเปตฺวา วาสตฺถาย นานาปุปฺผานิ
เจว อุทกวาสจุณฺณานิ จ ปกฺขิปิตฺวา กทลิปณฺเณหิ ปิทหิตฺวา ปติฏฺฐเปสุํ. อิทํ
สนฺธาย วุตฺตํ "ปติฏฺฐเปตฺวา"ติ
     เตลปฺปทีปํ อาโรเปตฺวาติ รชตสุวณฺณาทิมยทณฺฑาสุ ทีปิกาสุ
โยนกรูปกินฺนรรูปกาทีนํ ๒- หตฺเถ ฐปิตสุวณฺณรชตาทิมยกปลฺลกาทีสุ จ เตลปฺปทีปํ
ชลยิตฺวาติ  อตฺโถ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสูติ เอตฺถ ปน เต สกฺยราชาโน
น เกวลํ สนฺถาคารเมว, อถโข โยชนาวฏฺเฏ กปิลวตฺถุสฺมึ นครวีถิโยปิ
สมฺมชฺชาเปตฺวา ธเช อุสฺสาเปตฺวา เคหทฺวาเรสุ ปุณฺณฆเฏ จ กทลิโย จ
ฐปาเปตฺวา สกลนครํ ทีปมาลาทีหิ วิปฺปกิณฺณตารกํ วิย กตฺวา "ขีรปิวเก ๓-
ทารเก ขีรํ ปาเยถ, ทหเร กุมาเร ลหุํ ลหุํ โภเชตฺวา สยาเปถ, อุจฺจาสทฺทํ
มา อกริตฺถ, ๔- อชฺช เอกรตฺตึ สตฺถา อนฺโตคาเม วสิสฺสติ, พุทฺธา จ ๕- นาม
อปฺปสทฺทกามา โหนฺตี"ติ เภรึ จาราเปตฺวา สยํ ทณฺฑทีปิกา อาทาย เยน
ภควา เตนุปสงฺกมึสุ.
     อถโข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย สทฺธึ ภิกฺขุสํเฆน เยน
นวํ สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมีติ "ยสฺสิทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺญตี"ติ เอวํ
กิร กาเล อาโรจิเต ภควา ลาขารเสน ตินฺตรตฺตโกวิฬารปุปฺผวณฺณํ รตฺตทุปฏํ
กตฺตริยา ปทุมํ กนฺตนฺโต วิย สํวิธาย ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺโต นิวาเสตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปฏฺฐเปตฺวา, เอวมุปริปิ  ฉ.ม. โยนกรูปกิราตรูปกาทีนํ
@ ฉ.ม. ขีรปายเก  ฉ.ม. กริตฺถ  ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
สุวณฺณปามงฺเคน ปทุมกลาปํ ปริกฺขิปนฺโต วิย วิชฺชุลตาสสฺสิริกํ กายพนฺธนํ
พนฺธิตฺวา รตฺตกมฺพเลน คชกุมฺภํ ปริโยนทฺธนฺโต วิย รตนสตุพฺเพเธ สุวณฺณคฺฆิเก
ปวาฬชาลํ ขิปมาโน วิย สุวณฺณเจติเย รตฺตกมฺพลกญฺจุกํ ปฏิมุญฺจนฺโต วิย
คจฺฉนฺตํ ปุณฺณจนฺทํ รตฺตวณฺณพลาหเกน ปฏิจฺฉาทยมาโน วิย กญฺจนปพฺพตมตฺถเก
สุปกฺกลาขารสํ ปริสิญฺจนฺโต วิย จิตฺตกูฏปพฺพตมตฺถกํ วิชฺชุลตาย ปริกฺขิปนฺโต
วิย จ สจกฺกวาฬสิเนรุยุคนฺธรํ มหาปฐวึ จาเลตฺวา คหิตํ นิโคฺรธปลฺลวสมานวณฺณํ
รตฺตปวรปํสุกูลํ ปารุเปตฺวา ๑- คนฺธกุฏิทฺวารโต นิกฺขมิ กญฺจนคุหโต สีโห วิย
อุทยปพฺพตกูฏโต ปุณฺณจนฺโท วิย จ. นิกฺขมิตฺวา จ ๒- ปน คนฺธกุฏิปมุเข
อฏฺฐาสิ.
     อถสฺส กายโต เมฆมุเขหิ วิชฺชุกลาปา วิย รสฺมิโย นิกฺขมิตฺวา
สุวณฺณรสธาราปริเสกปิญฺชรปตฺตปุปฺผผลวิฏเป ๓- วิย อารามรุกฺเข กรึสุ. ตาวเทว จ
อตฺตโน ปตฺตจีวรมาทาย มหาภิกฺขุสํโฆ ภควนฺตํ ปริวาเรสิ. เต ปน ปริวาเรตฺวา
ฐิตา ภิกฺขู เอวรูปา อเหสุํ อปฺปิจฺฉา สนฺตุฏฺฐา ปวิวิตฺตา อสํสฏฺฐา
อารทฺธวิริยา วตฺตาโร วจนกฺขมา โจทกา ปาปครหี สีลสมฺปนฺนา สมาธิสมฺปนฺนา
ปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺนา. ๔- เตหิ ปริวาริโต ภควา
รตฺตกมฺพลปริกฺขิตฺโต วิย สุวณฺณกฺขนฺโธ รตฺตปทุมสณฺฑมชฺฌคตา วิย สุวณฺณนาวา
ปวาฬเวทิกาปริกฺขิตฺโต วิย สุวณฺณปาสาโท วิโรจิตฺถ. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทโย
มหาเถราปิ นํ เมฆวณฺณํ ปํสุกูลํ ปารุปิตฺวา มณิจมฺมจมฺมิกา ๕- วิย มหานาคา
ปริวารยึสุ วนฺตราคา ภินฺนกิเลสา วิชฏิตชฏา ฉินฺนพนฺธนา กุเล วา คเณ วา อลคฺคา.
     อิติ ภควา สยํ วีตราโค วีตราเคหิ, วีตโทโส วีตโทเสหิ, วีตโมโห วีตโมเหหิ,
นิตฺตโณฺห นิตฺตเณฺหหิ, นิกฺกิเลโส นิกฺกิเลเสหิ, สยํ พุทฺโธ พหุสฺสุตพุทฺเธหิ
ปริวาริโต, ปตฺตปริวาริตํ วิย เกสรํ, เกสรปริวาริตา วิย กณฺณิกา,
อฏฺฐนาคสหสฺสปริวาริโต วิย ฉทฺทนฺโต นาคราชา, นวุติหํสสหสฺสปริวาริโต วิย
ธตรฏฺโฐ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. รตฺตวรปํสุกูลํ ปารุปิตฺวา                 ฉ.ม. จสทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. สุวณฺณรสธาราปริเสกมญฺชริปตฺตปุปฺผผลวิฏเป   ฉ.ม....สมฺปนฺนาติ
@ ฉ.ม. มณิวมฺมวมฺมิกา
หํสราชา, เสนงฺคปริวาริโต วิย จกฺกวตฺติ, มรุคณปริวาริโต วิย สกฺโก เทวราชา
พฺรหฺมคณปริวาริโต วิย หาริตมหาพฺรหฺมา ตารกาคณปริวาริโต วิย ปุณฺณจนฺโท,
อสเมน พุทฺธเวเสน อปริมาเณน พุทฺธวิลาเสน กปิลวตฺถุคมนมคฺคํ ๑- ปฏิปชฺชิ.
     อถสฺส ปุรตฺถิมกายโต สุวณฺณวณฺณา รสฺมี อุฏฺฐหิตฺวา อสีติหตฺถํ ฐานํ
อคฺคเหสิ, ปจฺฉิมกายโต, ทกฺขิณหตฺถโต, วามหตฺถโต สุวณฺณวณฺณา รสฺมี
อุฏฺฐหิตฺวา อสีติหตฺถํ ฐานํ อคฺคเหสิ. อุปริ เกสนฺตโต ปฏฺฐาย สพฺพเกสาวตฺเตหิ
โมรคีววณฺณา รสฺมี อุฏฺฐหิตฺวา คคนตเล อสีติหตฺถํ ฐานํ อคฺคเหสิ. เหฏฺฐา
ปาทตเลหิ ปวาฬวณฺณา รสฺมี อุฏฺฐหิตฺวา ฆนปฐวิยํ อสีติหตฺถํ ฐานํ อคฺคเหสิ.
เอวํ สมนฺตา อสีติหตฺถมตฺตํ ฐานํ ฉพฺพณฺณา พุทฺธรสฺมิโย วิชฺโชตมานา
วิปฺผนฺทมานา กญฺจนทณฺฑทีปิกาหิ นิจฺฉริตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทชาลา วิย
จาตุทฺทิสิกมหาเมฆโต นิกฺขนฺตวิชฺชุลตา วิย วิธาวึสุ. สพฺพทิสาภาคา
สุวณฺณจมฺปกปุปฺเผหิ วิกิริยมานา วิย, สุวณฺณฆฏา นิกฺขนฺตสุวณฺณรสธาราหิ
สิญฺจมานา วิย, ปสาริตสุวณฺณปฏฺฏปริกฺขิตฺตา วิย, เวรมฺภวาต-
สมุฏฺฐิตกึสุกกณิการปุปฺผจุณฺณสโมกิณฺณา วิย วิปฺปกิรึสุ.
     ภควโตปิ อสีติอนุพฺยญฺชนพฺยามปฺปภาทฺวตฺตึสวรลกฺขณสมุชฺชลํ สรีรํ
สมุคฺคตตารกํ วิย คคนตลํ วิกสิตมิว ปทุมวนํ สพฺพปาลิผุลฺโล วิย โยชนสติโก
ปาริจฺฉตฺตโก ปฏิปาฏิยา ฐปิตานํ ทฺวตฺตึสจนฺทานํ ทฺวตฺตึสสุริยานํ
ทฺวตฺตึสจกฺกวตฺตีนํ ทฺวตฺตึสเทวราชานํ ทฺวตฺตึสมหาพฺรหฺมานํ สิริยา สิรึ
อภิภวมานํ วิย วิโรจิตฺถ, ยถาตํ ทสหิ ปารมีหิ ทสหิ อุปปารมีหิ ทสหิ
ปรมตฺถปารมีหิ สุปูริตาหิ สมตึสปารมิตาหิ อลงฺกตํ. กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ
อสงฺเขยฺยานิ ทินฺนทานํ รกฺขิตสีลํ กตกลฺยาณกมฺมํ เอกสฺมึ อตฺตภาเว โอสริตฺวา
วิปากํ ทาตุํ ฐานํ อลภมานํ สมฺพาธปฺปตฺตํ วิย อโหสิ. นาวาสหสฺสภณฺฑํ เอกนาวํ
อาโรปนกาโล วิย, สกฏสหสฺสภณฺฑํ เอกสกฏํ อาโรปนกาโล วิย, ปญฺจวีสติยา นทีนํ
โอฆสฺส สมฺภิชฺช มุขทฺวาเร เอกโต ราสีภูตกาโล วิย จ อโหสิ.
@เชิงอรรถ:  สี. กปิลวตฺถุคามินํ มคฺคํ
     อิมาย พุทฺธสิริยา โอภาสมานสฺสาปิ จ ภควโต ปุรโต อเนกานิ
ทณฺฑทีปิกาสหสฺสานิ อุกฺขิปึสุ. ตถา ปจฺฉโต วามปสฺเส ทกฺขิณปสฺเส.
ชาติกุสุมจมฺปกวนมลฺลิการตฺตุปฺปลนีลุปฺปลมกุลสินฺทุวารปุปฺผานิ เจว
นีลปีตาทิวณฺณสุคนฺธจุณฺณานิ จ จาตุทฺทิสิกเมฆวิสฺสฏฺโฐทกวุฏฺฐิโย วิย
วิปฺปกิรยึสุ. ปญฺจงฺคิกตุริยนิคฺโฆสา เจว พุทฺธธมฺมสํฆคุณปฏิสํยุตฺตา ถุติโฆสา
จ สพฺพทิสาสุ ๑- ปูรยึสุ. เทวมนุสฺสนาคสุปณฺณคนฺธพฺพยกฺขาทีนํ อกฺขีนิ อมตปานํ
วิย ลภึสุ. อิมสฺมึ ปน ฐาเน ฐตฺวา ปทสหสฺเสน คมนวณฺณํ วตฺตุํ วฏฺฏติ.
     ตตฺรีทํ  มุขมตฺตํ:-
          "เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺโน         กมฺปยนฺโตว สุนฺธรํ
           อเหฐยนฺโต ปาณานิ          ยาติ โลกวินายโก.
           ทกฺขิณํ ปฐมํ ปาทํ            อุทฺธรนฺโต นราสโภ
           คจฺฉนฺโต สิริสมฺปนฺโน         โสภเต ทิปทุตฺตโม.
           คจฺฉโต พุทฺธเสฏฺฐสฺส         เหฏฺฐา ปาทตล  มุทุ
           สมํ สมฺผุสเต ภูมึ            รชสา นูปลิมฺปติ. ๒-
           นินฺนฏฺฐานํ อุนฺนมติ           คจฺฉนฺเต โลกนายเก
           อุนฺนตญฺจ สม โหติ           ปฐวี จ อเจตนา.
           ปาสาณา สกฺขรา เจว        กถลา ขาณุกณฺฏกา
           สพฺเพ มคฺคา วิวชฺชนฺติ        คจฺฉเต โลกนายเก.
           นาติทูเร อุทฺธรติ            นาจฺจาสนฺเน จ นิกฺขิปํ ๓-
           อฆฏฺฏยนฺโต นิยฺยาติ          อุโภ ชานู จ โคปฺผเก.
           นาติสีฆํ ปกฺกมติ             สมฺปนฺนจรโณ มุนิ
           น จาติสนิก ยาติ            คจฺฉมาโน สมาหิโต.
           อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ           ทิสญฺจ วิทิสํ ตถา
           น เปกฺขมาโน โส ยาติ       ยุคมตฺตญฺหิ ๔- เปกฺขติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สพฺพทิสา     ฉ.ม. นุปลิปฺปติ     ม. นิกฺขิปิ      ฉ.ม. ยุคมตฺตมฺหิ
           นาควิกฺกนฺตจาโร โส         คมเน โสภตี ชิโน
           จารุํ คจฺฉต โลกคฺโค         หาสยนฺโต สเทวเก.
           อุสภราชาว ๑- โสภนฺโต      จตุจารีว เกสรี
           โตสยนฺโต พห สตฺเต         ปุรํ เสฏฺฐํ อุปาคมี"ติ.
     วณฺณกาโล นาม กิเรส, เอวํวิเธสุ กาเลสุ พุทฺธสฺส สรีรวณฺเณ วา
คุณวณฺเณ วา ธมฺมกถิกสฺส ถาโมเยว ปมาณํ. จุณฺณปเทหิ วา คาถาพนฺเธน
วา ยตฺตกํ สกฺโกติ, ตตฺตกํ วตฺตพฺพํ. ทุกฺกถิตนฺติ น วตฺตพฺพํ. อปฺปมาณวณฺณา
หิ พุทฺธา, เตสํ พุทฺธาปิ อนวเสสโต วณฺณํ วตฺตุํ อสมตฺถา, ปเคว อิตรา
ปชาติ. อิมินา สิริวิลาเสน อลงฺกตปฺปฏิยตฺตํ สกฺยราชปุรํ ปวิสิตฺวา ภควา
ปสนฺนจิตฺเตน ชเนน คนฺธธูปวาสจุณฺณาทีหิ ปูชิยมาโน ๒- สนฺถาคารํ ปาวิสิ.
เตน วุตฺตํ "อถโข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย สทฺธึ ภิกฺขุสํเฆน
เยน นวํ สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมี"ติ.
     ภควนฺตํเยว ปุรกฺขตฺวาติ ภควนฺตํ ปุรโต กตฺวา. ตตฺถ ภควา ภิกฺขูนญฺเจว
อุปาสกานญฺจ มชฺเฌ นิสินฺโน คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา ทุกูลจุมฺพฏเกน นิโรทกํ ๓-
กตฺวา ชาติหิงฺคุลเกน มชฺเชตฺวา ๔- รตฺตกมฺพลปลิเวฐิเต ปีเฐ
ฐปิตรตฺตสุวณฺณฆนปฏิมา วิย อติวิโรจิตฺถ. อยํ ปเนตฺถ โปราณานํ วณฺณภณนมคฺโค:-
           "คนฺตฺวาน มณฺฑลมาลํ          นาควิกฺกนฺตจรโณ
           โอภาสยนฺโต โลกคฺโค         นิสีทิ วรมาสเน.
                 ตหึ นิสินฺโน นรทมฺมสารถี
                 เทวาติเทโว สตปุญฺญลกฺขโณ
                 พุทฺธาสเน มชฺฌคโต วิโรจติ
                 สุวณฺณเนกฺขํ วิย ปณฺฑุกมฺพเล.
           เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว          นิกฺขิตฺตํ ปณฺฑุกมฺพเล
           วิโรจติ วีตมโล              มณิเวโรจโน ยถา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุฬุราชาว    ฉ.ม. ปูชยมาโน    ฉ.ม. โวทกํ    ฉ.ม. มชฺชิตฺวา
           มหาสาโลว สมฺผุลฺโล       เมรุราชาวลงฺกโต
           สุวณฺณยูปสงฺกาโส          ปทุโม โกกนโท ยถา.
           ชลนฺโต ทีปรุกฺโขว         ปพฺพตคฺเค ยถา สิขี
           เทวานํ ปาริฉตฺโตว        สพฺพผุลฺโล วิโรจถา"ติ.
     กาปิลวตฺถเว สเกฺย พหุเทว รตฺตึ ธมฺมิยา กถายาติ เอตฺถ ธมฺมี กถา
นาม สนฺถาคารอนุโมทนปฏิสํยุตฺตา ปกิณฺณกกถา เวทิตพฺพา. ตถาหิ ภควา
อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย ปฐโวชํ อากฑฺฒนฺโต วิย มหาชมฺพุกฺขนฺเธ ๑-
คเหตฺวา จาเลนฺโต วิย โยชนิกํ มธุภณฺฑํ จกฺกยนฺเตน ปีเฬตฺวา มธุปานํ
ปายมาโน วิย กปิลวตฺถุวาสีนํ สกฺยานํ หิตสุขาวหํ ปกิณฺณกกถํ กเถสิ.
"อาวาสทานํ นาเมตํ มหาราช มหนฺตํ, ตุมฺหากํ อาวาโส มยา ปริภุตฺโต จ
ภิกฺขุสํเฆน จ ปริภุตฺโต, มยา จ ภิกฺขุสํเฆน จ ปริภุตฺโต ปน ธมฺมรตเนน
ปริภุตฺโตเยวาติ ตีหิ รตเนหิ ปริภุตฺโต นาม โหติ. อาวาสทานสฺมิญฺหิ ทินฺเน
สพฺพํ ทานํ ทินฺนเมว โหติ. ภุมฺมฏฺฐกปณฺณสาลาย วา สาขามณฺฑปสฺส วาปิ
อานิสํโส นาม ปริจฺฉินฺทิตุํ น สกฺกา"ติ นานานยวิจิตฺตํ พหุธมฺมกถํ กเถตฺวา:-
          "สีตํ อุณฺหํ ปฏิหนฺติ           ตโต วาลมิคานิ จ
           สิรึสเป จ มกเส           สิสิเร จาปิ วุฏฺฐิโย.
           ตโต วาตาตโป โฆโร       สญฺชาโต ปฏิหญฺญติ
           เลณตฺถญฺจ สุขตฺถญฺจ         ฌายิตุญฺจ วิปสฺสิตุํ.
           วิหารทานํ สํฆสฺส           อคฺคํ พุทฺเธหิ ๒- วณฺณิตํ
           ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส      สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน.
           วิหาเร การเย รมฺเม       วาสเยตฺถ พหุสฺสุเต
           เตสํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ        วตฺถเสนาสนานิ  จ.
           ทเทยฺย อุชุภูเตสุ           วิปฺปสนฺเนน เจตสา
           เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ      สพฺพทุกฺขาปนูทนํ
           ยํ โย ธมฺมมิธญฺญาย ๓-      ปรินิพฺพาติ อนาสโว"ติ ๔-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มหาชมฺพุํ ขนฺเธ   ฉ.ม. พุทฺเธน   ฉ.ม. ธมฺมํ อิธมญฺญาย
@ วินย. จูฬ. ๗/๒๙๕/๖๑ เสนาสนกฺขนฺธก
เอวํ อยํปิ อาวาเส อานิสํโส, อยํปิ จานิสํโสติ พหุเทว รตฺตึ อติเรกตรํ ทิยฑฺฒยามํ
อาวาสานิสํสกถํ กเถสิ. ตตฺถ อิมา คาถาว สงฺคหํ อารุฬฺหา, ปกิณฺณกธมฺมเทสนา
ปน สงฺคหํ น อาโรหติ. สนฺทสฺเสสีติอาทีนิ ๑- วุตฺตตฺถาเนว.
     อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสีติ ธมฺมกถํ กถาเปตุกาโม ชานาเปสิ. อถ
กสฺมา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานมหากสฺสปาทีสุ อสีติมหาเถเรสุ วิชฺชมาเนสุ ภควา
อานนฺทตฺเถรสฺส ภารมกาสีติ. ปริสชฺฌาสยวเสน. อายสฺมา หิ อานนฺโท
พหุสฺสุตานํ อคฺโค, ปโหสิ ปริมณฺฑเลหิ ปทพฺยญฺชเนหิ มธุรธมฺมกถํ กเถตุนฺติ
สากิยมณฺฑเล ปากโฏ ปญฺญาโต. ตสฺส สกฺยราชูหิ วิหารํ คนฺตฺวาปิ ธมฺมกถา
สุตปุพฺพา, โอโรธา ปน เนสํ ยถารุจิยา วิหารํ คนฺตุํ น ลภนฺติ, เตสํ
เอตทโหสิ "อโห วต ภควา อปฺปํเยว ธมฺมกถํ กเถตฺวา อมฺหากํ ญาติเสฏฺฐสฺส
อานนฺทสฺส ภารํ กเรยฺยา"ติ. เตสํ อชฺฌาสยวเสน ภควา ตสฺเสว ภารมกาสิ.
     เสโข ปาฏิปโทติ ปฏิปนฺนโก เสขสมโณ. โส ตุยฺหํ ปฏิภาตุ อุปฏฺฐาตุ,
ตสฺส ปฏิปทํ เทเสหีติ ปฏิปทาย ปุคฺคลํ นิยเมตฺวา ทสฺเสติ. กสฺมา ปน
ภควา อิมํ ปฏิปทํ นิยเมสิ? พหูหิ การเณหิ. อิเม ตาว สกฺยา มงฺคลสาลาย
มงฺคลํ ปจฺจาสึสนฺติ วุฑฺฒึ อิจฺฉนฺติ, อยญฺจ เสขปฏิปทา มยฺหํ สาสเน
มงฺคลปฏิปทา วฑฺฒมานกปฏิปทาติปิ อิมํ ปฏิปทํ นิยเมสิ. ตสฺสญฺจ ปริสติ เสขาว
พหู นิสินฺนา, เต อตฺตนา ปฏิวิทฺธฏฺฐาเน กถิยมาเน อกิลมนฺตาว สลฺลกฺขิสฺสนฺตีติปิ
อิมํ ปฏิปทํ นิยเมสิ. อายสฺมา จ อานนฺโท เสขปฏิสมฺภิทาปฺปตฺโตว, โส
อตฺตนา ปฏิวิทฺเธ ปจฺจกฺขฏฺฐาเน กเถนฺโต อกิลมนฺโต วิญฺญาเปตุํ สกฺขิสฺสตีติปิ
อิมํ ปฏิปทํ นิยเมสิ. เสขปฏิปทาย จ ติสฺโสปิ สิกฺขา โอสฏา, ตตฺถ อธิสีลสิกฺขาย
กถิตาย สกลํ วินยปิฏกํ กถิตํ ๒- โหติ, อธิจิตฺตสิกฺขาย กถิตาย สกลํ สุตฺตนฺตปิฏกํ
กถิตํ โหติ, อธิปญฺญาสิกฺขาย กถิตาย สกลํ อภิธมฺมปิฏกํ กถิตํ โหติ, อานนฺโท
จ พหุสฺสุโต ติปิฏกธโร, โส ปโหติ ตีหิ ปิฏเกหิ ติสฺโส สิกฺขา กเถตุํ, เอวํ
กถิเต สกฺยานํ มงฺคลเมว วุฑฺฒิเยว ภวิสฺสตีติปิ อิมํ ปฏิปทํ นิยเมสิ.
@เชิงอรรถ:  ปาลิ. สนฺทสฺเสตฺวาติ              ฉ.ม. กถิตเมว
     ปิฏฺฐิ เม อาคิลายตีติ กสฺมา อาคิลายติ? ภควโต หิ ฉพฺพสฺสานิ ปธานํ
ปทหนฺตสฺส มหนฺตํ กายทุกฺขํ อโหสิ, อถสฺส อปรภาเค มหลฺลกกาเล ปิฏฺฐิวาโต
อุปฺปชฺชิ. อการณํ วา เอตํ, ปโหติ หิ ภควา อุปฺปนฺนํ เวทนํ วิกฺขมฺภิตฺวา
เอกํปิ เทฺวปิ สตฺตาเห เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิตุํ. สนฺถาคารสาลํ ปน จตูหิ
อิริยาปเถหิ ปริภุญฺชิตุกาโม อโหสิ, หตฺถปาทโธวนฏฺฐานโต ๑- ยาว ธมฺมาสนา
อคมาสิ, เอตฺตเก ฐาเน คมนํ นิปฺผนฺนํ. ธมฺมาสนํ ปตฺโต โถกํ ฐตฺวา นิสีทิ,
เอตฺตกํ ฐานํ. ทิยฑฺฒยามํ ธมฺมาสเน นิสีทิ, เอตฺตเก ฐาเน นิสชฺชา นิปฺผนฺนา.
อิทานิ ทกฺขิเณน ปสฺเสน โถกํ นิปนฺเน สยนํ นิปฺผชฺชิสฺสตีติ เอวํ จตูหิ
อิริยาปเถหิ ปริภุญฺชิตุกาโม อโหสิ. อุปาทินฺนกสรีรญฺจ นาม "โน อาคิลายตี"ติ
น วตฺตพฺพํ, ตสฺมา จิรํ นิสชฺชาย สญฺชาตํ อปฺปกํปิ อาคิลายนํ คเหตฺวา
เอวมาห.
     สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปตฺวาติ สนฺถาคารสฺส กิร เอกปสฺเส เต ราชาโน
ปฏสาณึ ปริกฺขิปาเปตฺวา กปฺปิยมญฺจกํ ปญฺญาเปตฺวา กปฺปิยปจฺจตฺถรเณน
อตฺถริตฺวา อุปริ สุวณฺณตารกาคนฺธมาลาทามปฏิมณฺฑิตํ วิตานํ พนฺธิตฺวา
คนฺธเตลปฺปทีปํ อาโรปยึสุ "อปฺเปวนาม สตฺถา ธมฺมาสนโต อุฏฺฐาย โถกํ
วิสฺสมนฺโต อิธ นิปชฺเชยฺย, เอวํ โน อิมํ สนฺถาคารํ ภควตา จตูหิ อิริยาปเถหิ
ปริภุตฺตํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตี"ติ. สตฺถาปิ ตเทว สนฺธาย ตตฺถ
สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปตฺวา นิปชฺชิ. อุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกริตฺวาติ เอตฺตกํ กาลํ
อติกฺกมิตฺวา อุฏฺฐหิสฺสามีติ อุฏฺฐานสญฺญํ จิตฺเต ฐเปตฺวา.
     [๒๓] มหานามํ สกฺกํ อามนฺเตสีติ โส กิร ตสฺมึ กาเล ตสฺสํ ปริสติ
เชฏฺฐโก ปาโมกฺโข, ตสฺมึ สงฺคหิเต เสสปริสา สงฺคหิตาว โหตีติ เถโร ตเมว
อามนฺเตสิ. สีลสมฺปนฺโนติ สีเลน สมฺปนฺโน, สมฺปนฺนสีโล ปริปุณฺณสีโลติ
อตฺโถ. สทฺธมฺเมหีติ สุนฺทรธมฺเมหิ, สตํ วา สปฺปุริสานํ ธมฺเมหิ.
     [๒๔] กถํ จ มหานามาติ อิมินา เอตฺตเกน ฐาเนน เสขปฏิปทาย
มาติกํ ฐเปตฺวา ปฏิปาฏิยา วิตฺถาเรตุกาโม เอวมาห. ตตฺถ สีลสมฺปนฺโนติอาทีนิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตตฺถ ปาทโธวนฏฺฐานโต
"สมฺปนฺนสีลา ภิกฺขเว วิหรถา"ติ อากงฺเขยฺยสุตฺตาทีสุ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพานิ,
     [๒๕] กายทุจฺจริเตนาติอาทีสุ อุปโยคตฺเถ กรณวจนํ, หิริยิตพฺพานิ
กายทุจฺจริตาทีนิ หิริยติ ชิคุจฺฉิยตีติ อตฺโถ. โอตฺตปฺปนิทฺเทเส เหตฺวตฺเถ
กรณวจนํ, กายทุจฺจริตาทีหิ โอตฺตปฺปสฺส เหตุภูเตหิ โอตฺตปฺปติ ภายตีติ อตฺโถ,
อารทฺธวิริโยติ ปคฺคหิตวิริโย อโนสฺสกฺกิตมานโส. ปหานายาติ ปหานตฺถาย.
อุปสมฺปทายาติ ปฏิลาภตฺถาย. ถามวาติ วิริยถาเมน สมนฺนาคโต. ทฬฺหปรกฺกโมติ
ถิรปรกฺกโม. อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสูติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อโนโรปิตธุโร
อโนสฺสกฺกิตวิริโย. ปรเมนาติ อุตฺตเมน. สติเนปกฺเกนาติ สติยา จ นิปกภาเวน จ.
กสฺมา ปน สติภาชนีเย ปญฺญา อาคตาติ. สติยา พลวภาวทีปนตฺถํ. ปญฺญาวิปฺปยุตฺตา หิ
สติ ทุพฺพลา โหติ, ปญฺญาสมฺปยุตฺตา พลวตีติ.
     จิรกตํปีติ อตฺตนา วา ปเรน วา กาเยน จิรํ กตํ เจติยงฺคณวตฺตาทิอสีติ-
มหาวตฺตปฏิปตฺติปูรณํ. จิรภาสิตํปีติ อตฺตนา วา ปเรน วา วาจาย จิรํ ภาสิตํ
สกฺกจฺจํ อุทฺทิสนอุทฺทิสาปนธมฺโมสารณธมฺมเทสนาอุปนิสินฺนกถาอนุโมทนิยาทิวเสน
ปวตฺติตํ วจีกมฺมํ. สริตา อนุสฺสริตาติ ตสฺมึ กาเยน จิรกเต "กาโย นาม
กายวิญฺญตฺติ, จิรภาสิเต วาจา นาม วจีวิญฺญตฺติ. ตทุภยํปิ รูปํ, ตํสมุฏฺฐาปิกา
จิตฺตเจตสิกา อรูปํ. อิติ อิเม รูปารูปธมฺมา เอวํ อุปฺปชฺชิตฺวา เอวํ นิรุทฺธา"ติ
สรติ เจว อนุสฺสรติ จ, สติสมฺโพชฺฌงฺคํ สมุฏฺฐาเปตีติ อตฺโถ. โพชฺฌงฺคสมุฏฺฐาปิกา
หิ สติ อิธ อธิปฺเปตา. ตาย สติยา เอส สกึ ๑- สรเณน สริตา,
ปุนปฺปุนํ สรเณน อนุสฺสริตาติ เวทิตพฺพา.
     อุทยตฺถคามินิยาติ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยวยคามินิยา อุทยญฺจ วยญฺจ
ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถาย. อริยายาติ วิกฺขมฺภนวเสน สมุจฺเฉทวเสน จ กิเลเสหิ
อารกา ฐิตาย ปริสุทฺธาย. ปญฺญาย สมนฺนาคโตติ วิปสฺสนาปญฺญาย เจว
มคฺคปญฺญาย จ สมงฺคีภูโต. นิพฺเพธิกายาติ สาเยว นิพฺพิชฺฌนโต นิพฺเพธิกาติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สกิมฺปิ
วุจฺจติ, ตาย สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. ตตฺถ มคฺคปญฺญาย สมุทฺเฉทวเสน
อนิพฺพิชฺฌิตปุพฺพํ ๑- อปฺปทาลิตปุพฺพํ โลภกฺขนฺธํ โทสกฺขนฺธํ โมหกฺขนฺธํ
นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกา. วิปสฺสนาปญฺญาย ตทงฺควเสน นิพฺเพธิกาย
มคฺคปญฺญาย ปฏิลาภสํวตฺตนโต จาติ วิปสฺสนา "นิพฺเพธิกา"ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ.
สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยาติ อิธาปิ มคฺคปญฺญา "สมฺมา เหตุนา นเยน วฏฺฏทุกฺขํ
เขปยมานา คจฺฉตี"ติ สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินี นาม. วิปสฺสนา ตทงฺควเสน วฏฺฏทุกฺขญฺจ
กิเลสทุกฺขญฺจ เขปยมานา คจฺฉตีติ ทุกฺขกฺขยคามินี. ทุกฺขกฺขยคามินิยา วา
มคฺคปญฺญาย ปฏิลาภสํวตฺตนโตเปสา ทุกฺขกฺขยคามินีติ เวทิตพฺพา.
     [๒๖] อาภิเจตสิกานนฺติ อภิจิตฺตํ เสฏฺฐจิตฺตํ สิตานํ นิสฺสิตานํ.
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานนฺติ อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ สุขปฏิลาภเหตูนํ. นิกามลาภีติ
อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปชฺชิตา. อกิจฺฉลาภีติ นิทฺทุกฺขลาภี. อกสิรลาภีติ
วิปุลลาภี. ปคุณภาเวน เอโก อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปชฺชิตุํ สกฺโกติ,
สมาธิปาริปนฺถิกธมฺเม ปน อกิลมนฺโต วิกฺขมฺเภตุํ น สกฺโกติ, โส อตฺตโน อนิจฺฉาย
ขิปฺปเมว วุฏฺฐาติ, ยถาปริจฺเฉทวเสน สมาปตฺตึ ฐปิตุํ น สกฺโกติ, อยํ
กิจฺฉลาภี กสิรลาภี นาม. เอโก อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ จ สมาปชฺชิตุํ สกฺโกติ,
สมาธิปาริปนฺถิกธมฺเม ๒- จ อกิลมนฺโตว วิกฺขมฺเภติ, โส ยถาปริจฺเฉทวเสเนว
วุฏฺฐาตุํ สกฺโกติ, อยํ อกิจฺฉลาภี อยํปิ อกสิรลาภี นาม.
     [๒๗] อยํ วุจฺจติ มหานาม อริยสาวโก เสโข ปาฏิปโทติ มหานาม
อริยสาวโก เสโข ปาฏิปโท วิปสฺสนาคพฺภาย วตฺตมานกปฏิปทาย ๓- สมนฺนาคโตติ
วุจฺจตีติ ทสฺเสติ. อปุจฺจณฺฑตายาติ อปูติอณฺฑตาย. ภพฺโพ อภินิพฺภิทายาติ
ญาณปฺปเภทาย ๔- ภพฺโพ. สมฺโพธายาติ อริยมคฺคาย. อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺสาติ
อรหตฺตํ อนุตฺตโร โยคกฺเขโม นาม, ตทธิคมาย ภพฺโพติ ทสฺเสติ. ยา ปนายเมตฺถ
อตฺถทีปนตฺถํ อุปมา อาหฏา, สา เจโตขิลสุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา.
เกวลญฺหิ ตตฺถ "ตสฺสา กุกฺกุฏิยา อณฺเฑสุ ติวิธกิริยกรณํ วิย หิ อิมสฺส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ               ก. สมาธิปาริสุทฺธิกธมฺเม
@ ฉ.ม. วฑฺฒมานกปฏิปทาย           ฉ.ม. วิปสฺสนาทิญาณปฺปเภทาย
ภิกฺขุโน อุสฺโสฬฺหี โส ปณฺณรสหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตภาโว"ติ ยํ เอวํ
โอปมฺมสํสนฺทนํ อาคตํ, ตํ อิธ เอวํ สีลสมฺปนฺโน โหตีติ อาทิวจนโต "ตสฺสา
กุกฺกุฏิยา อณฺเฑสุ ติวิธกิริยกรณํ วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน สีลสมฺปนฺนตาทีหิ
ปณฺณรสหิ ธมฺเมหิ สมงฺคีภาโว"ติ เอวํ โยเชตฺวา เวทิตพฺพํ. เสสํ สพฺพตฺถ
วุตฺตสทิสเมว.
     [๒๘] อิมํเยว อนุตฺตรํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธินฺติ อิมํ ปฐมชฺฌานาทีหิ ๑-
อสทิสํ อุตฺตมํ จตุตฺถชฺฌานิกํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ. ปฐมา อภินิพฺภิทาติ ปฐโม
ญาณเภโท. ทุติยาทีสุปิ เอเสว นโย. กุกฺกุฏโปตโก ๒- ปน เอกวารํ มาตุกุจฺฉิโต
เอกวารํ อณฺฑโกสโตติ เทฺว วาเร ชายติ. อริยสาวโก ตีหิ วิชฺชาหิ ตโย
วาเร ชายติ. ปุพฺเพนิวาสจฺฉาทกํ ตมํ วิโนเทตฺวา ปุพฺเพนิวาสญาเณน ปฐมํ
ชายติ, สตฺตานํ จุติปฏิสนฺธิจฺฉาทกํ ตมํ วิโนเทตฺวา ทิพฺพจกฺขุญาเณน ทุติยํ
ชายติ, จตุสจฺจปฏิจฺฉาทกํ ตมํ วิโนเทตฺวา อาสวกฺขยญาเณน ตติยํ ชายติ.
     [๒๙] อิทํปิสฺส โหติ จรณสฺมินฺติ อิทํปิ สีลวนฺตสฺส ภิกฺขุโน ๓- จรณํ
นาม โหตีติ อตฺโถ. จรณํ นาม พหุ อเนกวิธํ, สีลาทโย ปณฺณรส ธมฺมา,
ตตฺถ อิทํปิ เอกํ จรณนฺติปิ อตฺโถ. ปทตฺถโต ปน จรติ เตน อคตปุพฺพํ
ทิสํ คจฺฉตีติ จรณํ. เอส นโย สพฺพตฺถ.
     อิทํปิสฺส โหติ วิชฺชายาติ อิทํ ปุพฺเพนิวาสญาณํ ตสฺส วิชฺชา นาม
โหตีติ อตฺโถ. วิชฺชา นาม พหุ อเนกวิธา, วิปสฺสนาญาณาทีนิ อฏฺฐ ญาณานิ,
ตตฺถ อิทํปิ ญาณํ เอกา วิชฺชาติปิ อตฺโถ. ปทตฺถโต ปน วินิวิชฺฌิตฺวา
เอตาย ชานาตีติ วิชฺชา. เอส นโย สพฺพตฺถ. วิชฺชาสมฺปนฺโน อิติปีติ ตีหิ วิชฺชาหิ
วิชฺชาสมฺปนฺโน อิติปิ. จรณสมฺปนฺโน อิติปีติ ปญฺจทสหิ ธมฺเมหิ จรณสมฺปนฺโน
อิติปิ. ตทุภเยน ปน วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน อิติปีติ วุจฺจติ.
     [๓๐] สนงฺกุมาเรนาติ โปราณกกุมาเรน, จิรกาลโต ปฏฺฐาย กุมาโรติ
ปญฺญาเตน. โส กิร มนุสฺสปเถ ปญฺจจูฬกกุมารกาเล ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปฐมาทิชฺฌาเนหิ     ฉ.ม. กุกฺกุฏจฺฉาปโก     ฉ.ม. สีลํ อสฺส ภิกฺขุโน
อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ, ตสฺส โส อตฺตภาโว ปิโย อโหสิ
มนาโป, ตสฺมา ตาทิเสเนว อตฺตภาเวน จรติ, เตน นํ สนงฺกุมาโรติ สญฺชานนฺติ.
ชเนตสฺมินฺติ ชนิตสฺมึ, ปชายาติ อตฺโถ. เย โคตฺตปฏิสาริโนติ เย ชเนตสฺมึ
โคตฺตํ ปฏิสรนฺติ "อหํ โคตโม อหํ กสฺสโป"ติ, เตสุ โลเก โคตฺตปฏิสารีสุ
ขตฺติโย เสฏฺโฐ. อนุมตา ภควตาติ มม ปญฺหาพฺยากรเณน สทฺธึ สํสนฺทิตฺวา
เทสิตาติ อมฺพฏฺฐสุตฺเต พุทฺเธน ภควตา "อหํปิ อมฺพฏฺฐ เอวํ วทามิ:-
          `ขตฺติโย  เสฏฺโฐ  ชเนตสฺมึ ๑-   เย  โคตฺตปฏิสาริโน
           วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน             โส  เสฏฺโฐ  เทวมานุเส"ติ ๒-
เอวํ ภาสนฺเตน อนุมตา ๓- อนุโมทิตา. สาธุ สาธุ อานนฺทาติ ภควา กิร อาทิโต
ปฏฺฐาย นิทฺทํ อโนกฺกมนฺโตว อิมํ สุตฺตํ สุตฺวา อานนฺเทน เสขปฏิปทาย กูฏํ
คหิตนฺติ ญตฺวา อุฏฺฐาย ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน สาธุการํ อทาสิ, เอตฺตาวตา
จ ปน อิทํ สุตฺตํ ชินภาสิตํ นาม ชาตํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา  มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                       เสขสุตฺตวณฺณนา  นิฏฺฐิตา.
                              ทุติยํ.
                         ---------------
@เชิงอรรถ:  ฏีกา.  ชนิตสทฺโท เอว อิการสฺส เอการํ กตฺวา ชเนตสฺมินฺติ วุตฺโต ชนิตสฺมินฺติ
@อตฺโถ เวทิตพฺโพติ เอวํ ฏีกานเยน ชเน ตสฺมินฺติ ปททฺวยํ น วิภชิตพฺพํ.
@ ที.สี. ๙/๒๗๗/๘๙ สมฺพฏฺฐสุตฺต     ฉ.ม. อนุญาตา


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๓-๒๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=300&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=300&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=24              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=480              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=472              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=472              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]