ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                        ๘. วาเสฏฺฐสุตฺตวณฺณนา
      [๔๕๔] เอวมฺเม สุตนฺติ วาเสฏฺฐสุตฺตํ. ตตฺถ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑติ
อิจฺฉานงฺคลคามสฺส อวิทูเร วนสณฺเฑ. จงฺกีติอาทโย ปญฺจปิ ชนา รญฺโญ
ปเสนทิโกสลสฺส ปุโรหิตา เอว. อญฺเญ จ อภิญฺญาตาติ อญฺเญ จ พหู อภิญฺญาตา
พฺราหฺมณา. เต กิร ฉฏฺเฐ ฉฏฺเฐ มาเส ทฺวีสุ ฐาเนสุ ๒- สนฺนิปตนฺติ. ยทา
ชาตึ โสเธตุกามา โหนฺติ, ตทา โปกฺขรสาติสฺส สนฺติเก ชาติโสธนตฺถํ อุกฺกฏฺฐาย
สนฺนิปตนฺติ. ยทา มนฺเต โสเธตุกามา โหนฺติ, ตทา อิจฺฉานงฺคเล สนฺนิปตนฺติ.
อิมสฺมึ กาเล มนฺตโสธนตฺถํ ตตฺถ ๓- สนฺนิปตึสุ. อยมนฺตรากถาติ ยํ อตฺตโน
สหายกภาวานุรูปํ กถํ กเถนฺตา อนุวิจรึสุ, ตสฺสา กถาย อนฺตรา อยํ อญฺญา
กถา อุทปาทิ. สีลวาติ คุณวา. วตฺตสมฺปนฺโนติ อาจารสมฺปนฺโน.
      [๔๕๕] อนุญฺญาตปฏิญฺญาตาติ สิกฺขิตา ตุเมฺหติ เอวํ อาจริเยหิ
อนุญฺญาตา, อาม อาจริย สิกฺขิตมฺหาติ เอวํ สยญฺจ ปฏิญฺญาตา. อสฺมาติ
ภวาม. อหํ โปกฺขรสาติสฺส, ตารุกฺขสฺสายํ มาณโวติ อหํ โปกฺขรสาติสฺส
เชฏฺฐนฺเตวาสี อคฺคสิสฺโส, อยํ ตารุกฺขสฺสาติ ทีเปติ.
      เตวิชฺชานนฺติ ติเวทานํ พฺราหฺมณานํ. ยทกฺขาตนฺติ ยํ อตฺถโต จ
พฺยญฺชนโต จ เอกมฺปิ ปทํ อกฺขาตํ. ตตฺร เกวลิโนสฺมเสติ ตํ สกลํ ชานนโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ    ม. วาเรสุ     ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
ตตฺถ นิฏฺฐาคตมฺหาติ อตฺโถ. อิทานิ ตํ เกวลีภาวํ อาวิกโรนฺโต ปทกสฺมาติอาทิมาห.
ตตฺถ ชปฺเป อาจริยสาทิสาติ กถนฏฺฐาเน มยํ อาจริยสทิสาเยว.
      กมฺมุนาติ ทสกุสลกมฺมปถกมฺมุนา. อยํ หิ ปุพฺเพ สตฺตวิธํ กายวจีกมฺมํ
สนฺธาย "ยโต โข โภ สีลวา โหตี"ติ อาห, ติวิธํ มโนกมฺมํ สนฺธาย
"วตฺตสมฺปนฺโน"ติ. เตน สมนฺนาคโต หิ อาจารสมฺปนฺโน โหติ. จกฺขุมาติ
ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมนฺตภาเวน ภควนฺตํ อาลปติ.
      ขยาตีตนฺติ อูนภาวํ อตีตํ, ปริปุณฺณนฺติ อตฺโถ. เปจฺจาติ อุปคนฺตฺวา.
นมสฺสนฺตีติ นโม กโรนฺติ.
      จกฺขุํ โอเก สมุปฺปนฺนนฺติ อวิชฺชนฺธกาเร โลเก ตํ อนฺธการํ วิธมิตฺวา
โลกสฺส ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอตฺถทสฺสเนน จกฺขุํ หุตฺวา สมุปฺปนฺนํ.
      [๔๕๖] เอวํ วาเสฏฺเฐน โถเมตฺวา ยาจิโต ภควา เทฺวปิ ชเน
สงฺคณฺหนฺโต เตสํ โวทํ พฺยกฺขิสฺสนฺติอาทิมาห. ตตฺถ พฺยกฺขิสฺสนฺติ
พฺยากริสฺสามิ. อนุปุพฺพนฺติ ติฏฺฐตุ ตาว พฺราหฺมณจินฺตา, ติณรุกฺขกีฏปฏงฺคโต
ปฏฺฐาย อนุปฏิปาฏิยา อาจิกฺขิสฺสามีติ อตฺโถ. ชาติวิภงฺคนฺติ ชาติวิตฺถารํ.
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยติ เตสํ เตสญฺหิ ปาณานํ ชาติโย อญฺญมญฺญา ๑- นานปฺปการาติ
อตฺโถ.
      ติณรุกฺเขติ อนุปาทินฺนกํ ชาตึ กเถตฺวา ๒- ปจฺฉา อุปาทินฺนกชาตึ
กเถสฺสามิ, เอวํ ตสฺส ชาติเภโท ปากโฏ ภวิสฺสตีติ อิมํ เทสนํ อารภิ.
มหาสิวตฺเถโร ปน "กึ ภนฺเต อนุปาทินฺนกํ พีชนานตาย นานํ, อุปาทินฺนกํ
กมฺมนานตายาติ เอวํ วตฺตุํ น วฏฺฏตี"ติ ปุจฺฉิโต อาม น วฏฺฏติ. กมฺมญฺหิ
โยนิยํ ขิปติ. โยนิปฏิสนฺธิยา ๓- อิเม สตฺตา นานาวณฺณา โหนฺตีติ. ติณรุกฺเขติ
เอตฺถ อนฺโตเผคฺคู พหิสารา อนฺตมโส ตาลนาฬิเกราหโยปิ ติณาเนว, อนฺโตสารา
ปน พหิเผคฺคู สพฺเพ รุกฺขา นาม. น จาปิ ปฏิชานเรติ มยํ ติณา มยํ
รุกฺขาติ วา, อหํ ติณํ อหํ รุกฺโขติ วา เอวํ น ชานนฺติ. ลิงฺคํ ชาติมยนฺติ
อชานนฺตานมฺปิ จ เตสํ ชาติมยเมว สณฺฐานํ อตฺตโน มูลภูตติณาทิสทิสเมว โหติ.
@เชิงอรรถ:  ก. อญฺญมญฺญํ       ฉ.ม. กตฺวา        ฉ.ม. โยนิสิทฺธา
กึการณา? อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. ยสฺมา อญฺญา ติณชาติ, อญฺญา รุกฺขชาติ.
ติเณสุปิ อญฺญา ตาลชาติ, อญฺญา นาฬิเกรชาติ, เอวํ วิตฺถาเรตพฺพํ. อิมินา
อิทํ ทสฺเสติ:- ยํ ชาติวเสน นานา โหติ, ตํ อตฺตโน ปฏิญฺญํ ปเรสํ วา
วา อุปเทสํ วินาปิ อญฺญชาติโต ๑- วิเสเสน คยฺหติ. ยทิ จ ชาติยา พฺราหฺมโณ
ภเวยฺย, โสปิ ๒- อตฺตโน ปฏิญฺญํ ปเรสํ วา อุปเทสํ วินา ขตฺติยโต เวสฺสโต
สุทฺทโต วา วิเสเสน คเยฺหยฺย, ๓- น จ คยฺหติ. ตสฺมา น ชาติยา พฺราหฺมโณติ.
ปรโต ปน "ยถา เอตาสุ ชาตีสู"ติ คาถาย เอตมตฺถํ วจีเภเทเนว อาวิกริสฺสติ.
      เอวํ อนุปาทินฺนเกสุ ชาตึ ทสฺเสตฺวา อุปาทินฺนเกสุ ทสฺเสนฺโต ตโต
กีเฏติอาทิมาห. ยาว กุนฺถกิปิลฺลิเกติ กุนฺถกิปิลฺลิกํ ปริยนฺตํ กตฺวาติ อตฺโถ.
เอตฺถ จ เย อุปฺปติตฺวา คจฺฉนฺติ, เต ปฏงฺคา นาม. อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยติ
เตสมฺปิ นีลรตฺตาทิวณฺณวเสน ชาติโย นานปฺปการาว โหนฺติ.
      ขุทฺทเกติ กาฬกาทโย. มหลฺลเกติ สปฺปพิฬาราทโย. ๔-
      ปาทุทเรติ อุทรปาเท, อุทรํเยว เนสํ ปาทาติ วุตฺตํ โหติ. ทีฆปิฏฺฐิเกติ
สปฺปานํ หิ สีสโต ยาว นงฺคุฏฺฐา ปิฏฺฐิเยว โหติ, เตน เต "ทีฆปิฏฺฐิกา"ติ
วุจฺจนฺติ.
      อุทเกติ โอทเก. อุทกมฺหิ ชาเต.
      ปกฺขีติ สกุเณ. เต หิ ปตฺเตหิ ยนฺตีติ ปตฺตยานา, เวหาสํ คจฺฉนฺตีติ
วิหงฺคมา.
      เอวํ ถลชลากาสโคจรานํ ปาณานํ ชาติเภทํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
เยนาธิปฺปาเยน ตํ ทสฺเสสิ, ๕- ตํ อาวิกโรนฺโต ยถา เอตาสูติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ
สงฺเขปน วุตฺโตว. วิตฺถารโต ปเนตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สยเมว ทสฺเสนฺโต น
เกเสหีติอาทิมาห. ตตฺรายํ โยชนา:- ยํ วุตฺตํ "นตฺถิ มนุสฺเสสุ ลิงฺคชาติมยํ
ปุถู"ติ, ตํ เอวํ นตฺถีติ เวทิตพฺพํ. เสยฺยถิทํ? น เกเสหีติ. น หิ "พฺราหฺมณานํ
@เชิงอรรถ:  ก.,ม. อญฺญา ชาตีติ           ม. ตมฺปิ             สี., ม., ก. คเณฺหยฺย
@ ฉ.ม. สสพิฬาราทโย           ฉ.ม. ทสฺเสติ
เอทิสา เกสา โหนฺติ, ขตฺติยานํ เอทิสา"ติ นิยโม อตฺถิ ยถา หตฺถิอสฺสมิคาทีนนฺติ
อิมินา นเยน สพฺพํ โยเชตพฺพํ.
      ลิงฺคํ ชาติมยํ เนว, ยถา อญฺญาสุ ชาตีสูติ อิทํ ปน วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส
นิคมนฺติ เวทิตพฺพํ. ตสฺสายํ โยชนา:- เอวํ ยสฺมา อิเมหิ เกสาทีหิ นตฺถิ
มนุสฺเสสุ ลิงฺคํ ชาติมยํ ปุถุ, ตสฺมา เวทิตพฺพเมตํ "พฺราหฺมณาทิเภเทสุ
มนุสฺเสสุ ลิงฺคํ ชาติมยํ เนว, ยถา อญฺญาสุ ชาตีสู"ติ.
      [๔๕๗] อิทานิ เอวํ ชาติเภเท อสติปิ "พฺราหฺมโณ ขตฺติโย"ติ อิทํ
นานตฺตํ ยถา ชาตํ, ตํ ทสฺเสตุํ ปจฺจตนฺติ คาถมาห. ตตฺถ โวการนฺติ นานตฺตํ.
อยํ ปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- ยถา หิ ติรจฺฉานานํ โยนิสิทฺธเมว ๑- เกสาทิสณฺฐาเนน
นานตฺตํ, ตถา พฺราหฺมณาทีนํ อตฺตโน อตฺตโน สรีเร ตํ นตฺถิ. เอวํ สนเตปิ
ยเทตํ "พฺราหฺมโณ ขตฺติโย"ติ โวการํ, ตํ โวการญฺจ มนุสฺเสสุ สมญฺญาย
ปวุจฺจติ, โวหารมตฺเตเนว ปวุจฺจตีติ.
      เอตฺตาวตา ภควา ภารทฺวาชสฺส วาทํ นิคฺคณฺหิตฺวา อิทานิ ยทิ ชาติยา
พฺราหฺมโณ ภเวยฺย, อาชีวสีลาจารวิปนฺโนปิ พฺราหฺมโณ ภเวยฺย. ยสฺมา ปน
โปราณา พฺราหฺมณา ตสฺส พฺราหฺมณภาวํ น อิจฺฉนฺติ, โลเก จ อญฺเญปิ
ปณฺฑิตมนุสฺสา, ตสฺมา วาเสฏฺฐสฺส วาทํ ปคฺคณฺหนฺโต โย หิ โกจิ มนุสฺเสสูติ
อฏฺฐ คาถา อาห. ตตฺถ โครกฺขนฺติ เขตฺตรกฺขํ, กสิกมฺมนฺติ วุตฺตํ โหติ. โคติ
หิ ปฐวิยา นามํ, ตสฺมา เอวมาห. ปุถุสิปฺเปนาติ ตนฺตวายกมฺมาทินานาสิปฺเปน.
โวหารนฺติ วณิชฺชํ. ปรเปสฺเสนาติ ปเรสํ เวยฺยาวจฺจกมฺเมน. อิสฺสตฺถนฺติ
อาวุธชีวิกํ, อุสุญฺจ สตฺติญฺจาติ วุตฺตํ โหติ. โปโรหิจฺเจนาติ ปุโรหิตกมฺเมน.
      เอวํ พฺราหฺมณสมเยน จ โลกโวหาเรน จ อาชีวสีลาจารวิปนฺนสฺส
อพฺราหฺมณภาวํ สาเธตฺวา ๒- เอวํ สนฺเต น ชาติยา พฺราหฺมโณ, คุเณหิ ๓- ปน
พฺราหฺมโณ โหติ. ตสฺมา ยตฺถ กตฺถจิ กุเล ชาโต โย คุณวา, โส พฺราหฺมโณ,
อยเมตฺถ ญาโยติ เอวเมตํ ญายํ อตฺถโต อาปาเทตฺวา อิทานิ นํ วจีเภเทน
@เชิงอรรถ:  ม. โยนีนํ เสฏฺฐเมว       ก. สาเวตฺวา           ก. ตรุเณหิ
ปกาเสนฺโต น จาหํ พฺราหฺมณนฺติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- อหญฺหิ ยฺวายํ จตุนฺนํ
โยนีนํ ยตฺถ กตฺถจิ ชาโต, ตตฺราปิ วา ๑- วิเสเสน โย พฺราหฺมณสฺส
สํวณฺณิตาย มาตริ สมฺภูโต, ตํ โยนิชํ มตฺติสมฺภวํ, โย จายํ อุภโต
สุชาโตติอาทินา นเยน พฺราหฺมเณหิ พฺราหฺมณสฺส ปริสุทฺธอุปฺปตฺติมคฺคสงฺขาตา
โยนิ วุตฺตา, สํสุทฺธคหณิโกติ อิมินา จ มาติสมฺปตฺติ, ตโตปิ ชาตสมฺภูตตฺตา โยนิโช
มตฺติสมฺภโวติ วุจฺจติ, ตํ โยนิชํ มตฺติสมฺภวํ อิมินา จ โยนิชมตฺติสมฺภวมตฺเตน
น พฺราหฺมณํ พฺรูมิ. กสฺมา? ยสฺมา โภ โภติ  วจนมตฺเตน อญฺเญหิ สกิญฺจเนหิ
วิสิฏฺฐตฺตา โภวาที นาม โส โหติ, สเจ โหติ สกิญฺจโน สปลิโพโธ. โย
ปนายํ ยตฺถ กตฺถจิ ชาโตปิ ราคาทิกิญฺจนาภาเวน อกิญฺจโน, สพฺพคหณปฏินิสฺสคฺเคน
อนาทาโน, อกิญฺจนํ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. กสฺมา? ยสฺมา พาหิตปาโปติ.
      [๔๕๘] กิญฺจิ ภิยฺโย ๒- สพฺพสํโยชนํ เฉตฺวาติอาทิ สตฺตวีสติ คาถา. ตตฺถ
สพฺพสํโยชนนฺติ สพฺพํ ทสวิธมฺปิ สํโยชนํ. น ปริตสฺสตีติ ตณฺหาปริตสฺสนาย
น ปริตสฺสติ. สงฺคาติคนฺติ ราคสงฺคาทโย อติกฺกนฺตํ. วิสํยุตฺตนฺติ จตูหิ โยนีหิ
สพฺพกิเลเสหิ วา วิสํยุตฺตํ.
      นทฺธินฺติ อุปนาหํ. วรตฺตนฺติ ตณฺหํ. สนฺทานนฺติ โยตฺตปาสํ,
ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานสฺเสตํ อธิวจนํ. สหนุกฺกมนฺติ อนุกฺกโม วุจฺจติ ปาเส ปเวสนคณฺฐิ,
ทิฏฺฐานุสยสฺเสตํ นามํ. อุกฺขิตฺตปลิฆนฺติ เอตฺถ ปลิโฆติ อวิชฺชา. พุทฺธนฺติ
จตุสจฺจพุทฺธํ. ติติกฺขตีติ ขมติ.
      ขนฺตีพลนฺติ อธิวาสนขนฺติพลํ. สา ปน สกึ อุปฺปนฺนา พลานีกํ นาม
น โหติ, ปุนปฺปุนํ อุปฺปนฺนา ปน โหติ. ตสฺสา อตฺถิตาย พลานีกํ.
      วตวนฺตนฺติ ธุตงฺควนฺตํ. สีลวนฺตนฺติ คุณวนฺตํ. อนุสฺสทนฺติ
ราคาทิอุสฺสทวิรหิตํ. "อนุสฺสุตนฺ"ติปิ ปาโฐ, อนวสฺสุตนฺติ อตฺโถ. ทนฺตนฺติ
นิพฺพิเสวนํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วาสทฺโท น ทิสฺสติ                  ฉ.ม. กิญฺจภิยฺโย
      น ลิมฺปตีติ น อลฺลียติ. กาเมสูติ กิเลสกามวตฺถุกาเมสุ.
      ทุกฺขสฺส ปชานาติ, อิเธว ขยนฺติ เอตฺถ อรหตฺตผลํ ทุกฺขสฺส
ขโยติ อธิปฺเปตํ. ปชานาตีติ อธิคมวเสน ชานาติ. ปนฺนภารนฺติ โอหิตภารํ,
ขนฺธกิเลสอภิสงฺขารกามคุณภาเร โอตาเรตฺวา ฐิตํ. วิสํยุตฺตปทํ วุตฺตตฺถเมว.
      คมฺภีรปญฺญนฺติ คมฺภีเรสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตปญฺญํ. เมธาวินฺติ ปกติปญฺญาย
ปญฺญวนฺตํ.
      อนาคาเรหิ จูภยนฺติ คหฏฺเฐหิ จ ๑- อนาคาเรหิ จ วิสํสฏฺฐํ อุภยญฺจ,
ทฺวีหิปิ เจเตหิ วิสํสฏฺฐเมวาติ อตฺโถ. อโนกสารินฺติ โอกํ วุจฺจติ
ปญฺจกามคุณาลโย, ตํ อนลฺลียมานนฺติ อตฺโถ. อปฺปิจฺฉนฺติ อนิจฺฉํ.
      ตเสสูติ สตเณฺหสุ. ถาวเรสูติ นิตฺตเณฺหสุ.
      อตฺตทณฺเฑสูติ คหิตทณฺเฑสุ. นิพฺพุตนฺติ กิเลสนิพฺพาเนน นิพฺพุตํ.
สาทาเนสูติ สอุปาทาเนสุ.
      โอหิโตติ ปติโต. ๒-
      [๔๕๙] อกกฺกสนฺติ นิทฺโทสํ. สโทโส หิ รุกฺโขปิ สกกฺกโสติ วุจฺจติ.
วิญฺญาปนนฺติ อตฺถวิญฺญาปนิกํ. สจฺจนฺติ อวิสํวาทิกํ. อุทีรเยติ ภณติ. ยาย
นาภิสชฺเชติ ยาย คิราย ปรสฺส สชฺชนํ วา ลคฺคนํ วา น กโรติ, ตาทิสํ
อผรุสํ คิรํ ภาสตีติ อตฺโถ.
      ทีฆนฺติ สุตฺตารุฬฺหภณฺฑํ. รสฺสนฺติ วิปฺปกิณฺณภณฺฑํ. อณุนฺติ ขุทฺทกํ.
กูลนฺติ มหนฺตํ. สุภาสุภนฺติ สุนฺทราสุนฺทรํ. ทีฆภณฺฑํ หิ อปฺปคฺฆมฺปิ โหติ
มหคฺฆมฺปิ. รสฺสาทีสุปิ เอเสว นโย. อิติ เอตฺตาวตา น สพฺพํ ปริยาทินฺนํ
"สุภาสุภนฺ"ติ อิมินา ปน ปริยาทินฺนํ โหติ.
      นิราวาสนฺติ นิตฺตณฺหํ.
      อาลยาติ ตณฺหาลยา. อญฺญายาติ ชานิตฺวา อมโตคธนฺติ อมตพฺภนฺตรํ.
อนุปฺปตฺตนฺติ อนุปฺปวิฏฺฐํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. คหฏฺเฐหิ จาติ ปาโฐ น ทิสฺสติ            ม. ปหิโต, ก. ปาติโต
      อุโภ สงฺคนฺติ อุภยมฺเปตํ สงฺคํ. ปุญฺญํ หิ สคฺเค ลคฺคาเปติ, อปุญฺญํ
อปาเย, ตสฺมา อุภยมฺเปตํ สงฺคนฺติ อาห. อุปจฺจคาติ อตีโต.
      อนาวิลนฺติ อาวิลการกกิเลสรหิตํ. นนฺทีภวปริกฺขีณนฺติ ปริกฺขีณนนฺทึ
ปริกฺขีณภวํ.
      "โย อิมนฺ"ติ คาถาย อวิชฺชาเยว วิสํวาทกฏฺเฐน ปลิปโถ, มหาวิทุคฺคตาย
ทุคฺคํ, สํสรณฏฺเฐน สํสาโร, โมหนฏฺเฐน โมโหติ วุตฺโต. ติณฺโณติ จตุโรฆติณฺโณ.
ปารํคโตติ นิพฺพานํ คโต. ฌายีติ อารมฺมณลกฺขณูปนิชฺฌานวเสน ฌายี. อเนโชติ
นิตฺตโณห. อนุปาทาย นิพฺพุโตติ กิญฺจิ คหณํ อคฺคเหตฺวา สพฺพกิเลสนิพฺพาเนน
นิพฺพุโต.
      กาเมติ ทุวิเธปิ กาเม. อนาคาโรติ ปนาคาโร หุตฺวา. ปริพฺพเชติ
ปริพฺพชติ. กามภวปริกฺขีณนฺติ ขีณกามํ ขีณภวํ.
      มานุสกํ โยคนฺติ มานุสกํ ปญฺจกามคุณโยคํ. ทิพฺพํ โยคนฺติ ทิพฺพํ
ปญฺจกามคุณโยคํ. สพฺพโยควิสํยุตฺตนฺติ สพฺพกิเลสโยควิสํยุตฺตํ.
      รตินฺติ ปญฺจกามคุณรตึ. อรตินฺติ กุสลภาวนาย อุกฺกณฺฐิตํ. วีรนฺติ
วีริยวนฺตํ.
      สุคตนฺติ สุนฺทรฏฺฐานํ คตํ, สุนฺทราย วา ปฏิปตฺติยา คตํ. คตินฺติ
นิพฺพตฺตึ. ปุเรติ อตีเต. ปจฺฉาติ อนาคเต. มชฺเฌติ ปจฺจุปฺปนฺเน. กิญฺจนนฺติ
กิญฺจนการโก กิเลโส.
      มเหสินฺติ มหนฺเต คุเณ ปริเยสนฏฺเฐน มเหสึ. วิชิตาวินนฺติ วิชิตวิชยํ.
      [๔๖๐] เอวํ ภควา คุณโต ขีณาสวํเยว พฺราหฺมณํ ทสฺเสตฺวา เย
ชาติโต พฺราหฺมโณติ อภินิเวสํ กโรนฺติ, เต อิทํ อชานนฺตา, สาว เนสํ ทิฏฺฐิ
ทุทฺทิฏฺฐีติ ทสฺเสนฺโต สมญฺญาเหสาติ คาถาทฺวยมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยทิทํ
พฺราหฺมโณ ขตฺติโย ภารทฺวาโช วาเสฏฺโฐติ นามโคตฺตํ ปกปฺปิตํ กตํ อภิสงฺขตํ,
สมญฺญาเหสา โลกสฺมึ, โวหารมตฺตนฺติ อตฺโถ. กสฺมา? ยสฺมา สมฺมุจฺจา
สมุทาคตํ สมญฺญาย อาคตํ. เอตญฺหิ ตตฺถ ตตฺถ ชาตกาเลเยวสฺส ญาติสาโลหิเตหิ
ปกปฺปิตํ กตํ. โน เจ นํ เอวํ ปกปฺเปยฺยุํ, น โกจิ กิญฺจิ ทิสฺวา อยํ พฺราหฺมโณติ
วา ภารทฺวาโชติ วา ชาเนยฺย. เอวํ ปกปฺปิตํ เปตํ ทีฆรตฺตานุสยิตํ,
ทิฏฺฐิคตมชานตํ, ตํ ปกปฺปิตํ นามโคตฺตํ "นามโคตฺตมตฺตเมตํ, สํโวหารตฺถํ
ปกปฺปิตนฺ"ติ อชานนฺตานํ สตฺตานํ หทเย ทีฆรตฺตํ ทิฏฺฐิคตมนุสยิตํ. ตสฺส
อนุสยิตตฺตา ตํ นามโคตฺตํ อชานนฺตา โน ปพฺรุนฺติ "อยํ ๑- พฺราหฺมโณ ชาติยา
โหตี"ติ อชานนฺตาว เอวํ วทนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
      เอวํ "เย `ชาติโต พฺราหฺมโณ'ติ อภินิเวสํ กโรนฺติ, เต อิทํ โวหารมตฺตํ
อชานนฺตา, สาว เนสํ ทิฏฺฐิ ทุทฺทิฏฺฐี"ติ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นิปฺปริยายเมว
ชาติวาทํ ปฏิกฺขิปนฺโต กมฺมวาทญฺจ ปติฏฺฐเปนฺโต น ชจฺจาติอาทิมาห. ตตฺถ
"กมฺมุนา"ติ อุปฑฺฒคาถาย วิตฺถารณตฺถํ กสฺสโก กมฺมุนาติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ
กมฺมุนาติ ปจฺจุปฺปนฺเนน กสิกมฺมาทินิพฺพตฺตกเจตนากมฺมุนา.
      ปฏิจฺจสมุปฺปาททสฺสาติ อิมินา ปจฺจเยน เอวํ โหตีติ เอวํ
ปฏิจฺจสมุปฺปาททสฺสาวิโน. กมฺมวิปากโกวิทาติ สมฺมานาวมานารเห กุเล กมฺมวเสน
อุปฺปตฺติ โหติ อญฺญาปิ หีนปฺปณีตตา หีนปฺปณีเต กมฺเม วิปจฺจมาเน โหตีติ
เอวํ กมฺมวิปากกุสลา.
      กมฺมุนา วตฺตตีติ คาถาย ปน โลโกติ วา ปชาติ วา สตฺโตติ วา
เอโกเยวตฺโถ, วจนมตฺตเภโท. ปุริมปเทน เจตฺถ "อตฺถิ พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา
เสฏฺโฐ สชิตา"ติ ๒- ทิฏฺฐิยา ปฏิเสโธ เวทิตพฺโพ. กมฺมุนา ตาสุ ตาสุ คตีสุ
วตฺตติ โลโก, ตสฺส โก สชิตาติ. ทุติยปเทน "เอวํ กมฺมุนา นิพฺพตฺโตปิ จ
ปวตฺเตปิ อตีตปจฺจุปฺปนฺนเภเทน กมฺมุนา วตฺตติ, สุขทุกฺขานิ ปจฺจนุโภนฺโต
หีนปฺปณีตาทิเภทญฺจ อาปชฺชนฺโต ปวตฺตตี"ติ ทสฺเสติ. ตติเยน ตเมวตฺถํ
นิคเมติ "เอวํ สพฺพถาปิ กมฺมนิพนฺธนา สตฺตา กมฺเมเนว วา พทฺธา หุตฺวา
ปวตฺตนฺติ, น อญฺญถา"ติ. จตุตฺเถน ตมตฺถํ อุปมาย วิภาเวติ. ยถา หิ รถสฺส
ยายโต อาณินิพนฺธนํ โหติ. น ตาย อนิพทฺโธ ยาติ, เอวํ โลกสฺส นิพฺพตฺตโต
จ ปวตฺตโต จ กมฺมํ นิพนฺธนํ, น เตน อนิพทฺโธ นิพฺพตฺตติ น ปวตฺตติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ                  สี. สญฺชิตาติ
      อิทานิ ยสฺมา เอวํ กมฺมนิพนฺธโน โลโก, ตสฺมา เสฏฺเฐน กมฺมุนา
เสฏฺฐภาวํ ทสฺเสนฺโต ตเปนาติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ ตเปนาติ ธุตงฺคตเปน.
พฺรหฺมจริเยนาติ เมถุนวิรติยา. สํยเมนาติ สีเลน. ทเมนาติ อินฺทฺริยทเมน.
เอเตนาติ เอเตน เสฏฺเฐน ปริสุทฺเธน พฺรหฺมภูเตน กมฺมุนา พฺราหฺมโณ
โหติ. กสฺมา? ยสฺมา เอตํ พฺราหฺมณมุตฺตมํ, ยสฺมา เอตํ กมฺมํ อุตฺตโม
พฺราหฺมณคุโณติ วุตฺตํ โหติ. "พฺรหฺมานนฺ"ติปิ ปาโฐ. อยํ ปเนตฺถ วจนตฺโถ:-
พฺรหฺมํ อาเนตีติ ๑- พฺรหฺมานํ, พฺราหฺมณภาวํ อาวหตีติ วุตฺตํ โหติ.
      ทุติยคาถาย สนฺโตติ สนฺตกิเลโส. พฺรหฺมา สกฺโกติ พฺรหฺมา จ
สกฺโก จ, โย เอวรูโป, โส น เกวลํ พฺราหฺมโณ, อถโข พฺรหฺมา จ สกฺโก
จ โส วิชานตํ ปณฺฑิตานํ, เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหีติ วุตฺตํ โหติ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      วาเสฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                            ---------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๓๐๙-๓๑๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=7786&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=7786&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=704              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=11070              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=13106              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=13106              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]