อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                       ๓. ปุตฺตมํสสุตฺตวณฺณนา *-
    [๖๓] ตติเย จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาหาราติอาทีสุ ๒- วุตฺตนยเมว. ยสฺมา
ปนสฺส อตฺถุปฺปตฺตินิกฺเขโป, ๓- ตสฺมา ตํ ทสฺเสตฺวาเวตฺถ อนุปุพฺพปทวณฺณนํ
กริสฺสามิ. กตราย ปน อิทํ อตฺถุปฺปตฺติยา นิกฺขิตฺตนฺติ? ลาภสกฺกาเรน. ๔-
ภควโต กิร มหาลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิ, ยถา ตํ จตฺตาโร อสงฺเขยฺเย
ปูริตปารมีสญฺจยสฺส. ๕- สพฺพทิสาสุ หิ สยํ มหาเมโฆ ๖- วุฏฺหิตฺวา มโหฆํ
วิย สพฺพปารมิโย "เอกสฺมึ อตฺตภาเว วิปากํ ทสฺสามา"ติ สมฺปิณฺฑิตา วิย
ลาภสกฺการมโหฆํ นิพฺพตฺตยึสุ. ตโต ตโต อนฺนปานยานวตฺถมาลาคนฺธวิเลปนาทิหตฺถา
ขตฺติยพฺราหฺมณาทโย อาคนฺตฺวา "กหํ พุทฺโธ, กหํ  ภควา, กหํ เทวเทโว นราสโภ
ปุริสสีโห"ติ ภควนฺตํ ปริเยสนฺติ, สกฏสเตหิปิ ปจฺจเย อาหริตฺวา โอกาสํ
อลภมานา สมนฺตา คาวุตปฺปมาณมฺปิ สกฏธุเรน สกฏธุรํ อาหจฺจ ติฏฺนฺติ เจว
อนุปฺปวตฺตนฺติ จ อนฺธกวินฺทพฺราหฺมณาทโย วิย. สพฺพํ ขนฺธเก ๗- เตสุ
เตสุ สุตฺเตสุ ๘- จ อาคตนเยน เวทิตพฺพํ.
    ยถา จ ภควโต, เอวํ ภิกฺขุสํฆสฺสาปิ. วุตฺตํ เจตํ:-
           "เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อคฺคิจุณฺโณ  * ฉ.ม. ปุตฺตมํสูปน....  ๒ ฉ.ม.,อิ......อาทิ
@๓ ม. อฏฺุปฺปตฺติโต, ฉ.อิ. อฏฺุปฺปตฺติโก นิกฺเขโป  ๔ สี.,อิ. ลาภสกฺกาเร
@๕ ฉ.ม.,อิ. ปูริตทานปารมีสจยสฺส   ๖ ฉ.ม. หิสฺส ยมกมหาเมโฆ, อิ. หิ ยมกมหาเมโฆ
@๗ วิมหา. ๕/๒๙๕/๗๔   ๘ สํ.นิ ๑๖/๗๐/๑๑๖, ขุ.อุ. ๒๕/๑๔/๑๐๗
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๗.
      ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ.
      ภิกฺขุสํโฆปิ โข สกฺกโต โหติ ฯเปฯ ปริกฺขารานนฺ"ติ. ๑-
          ตถา "ยาวตา โข จุนฺท เอตรหิ สํโฆ วา คโณ วา โลเก
      อุปฺปนฺโน, นาหํ จุนฺท อญฺ เอกสํฆมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํ
      ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ ยถริวายํ จุนฺท ภิกฺขุสํโฆ"ติ. ๒-
      สฺวายํ ภควโต จ สํฆสฺส จ อุปฺปนฺโน ลาภสกฺกาโร เอกโต หุตฺวา
ทฺวินฺนํ มหานทีนํ อุทกํ วิย อปฺปเมยฺโย อโหสิ. อถ สตฺถา รโหคโต จินฺเตสิ
"มหาลาภสกฺกาโร อตีตพุทฺธานมฺปิ เอวรูโป อโหสิ, อนาคตานมฺปิ เอวรูโป
ภวิสฺสติ, กึ นุ โข ภิกฺขู อาหารปริคฺคาหเกน สติสมฺปชญฺเน สมนฺนาคตา
มชฺฌตฺตา นิจฺฉนฺทราคา หุตฺวา อาหารํ ปริภุญฺชิตุํ สกฺโกนฺติ, น สกฺโกนฺตี"ติ
    โส อทฺทส เอกจฺเจ อธุนา ปพฺพชิเต กุลปุตฺเต อปจฺจเวกฺขิตฺวา อาหารํ
ปริภุญฺชมาเน. ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ "มยา กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ
อสงฺเขยฺยานิ ปารมิโย ปูเรนฺเตน น จีวราทิเหตุ ปูริตา, อุตฺตมผลสฺส ปน
อรหตฺตสฺสตฺถาย ปูริตา. อิเมปิ ภิกฺขู มม สนฺติเก ปพฺพชนฺตา น จีวราทิเหตุ
ปพฺพชิตา, อรหตฺตสฺเสว ปน อตฺถาย ปพฺพชิตา. เต อิทานิ อสารเมว สารํ ๓-
อนตฺถเมว จ อตฺถํ กโรนฺตี"ติ เอวมสฺส ธมฺมสํเวโค อุทปาทิ. ตโต จินฺเตสิ
"สเจ ปญฺจมํ ปาราชิกํ ปญฺเปตุํ สกฺกา อภวิสฺส, อปจฺจเวกฺขิตาหารปริโภโค
ปญฺจมํ ปาราชิกํ กตฺวา ปญฺเปตพฺโพ ภเวยฺย. น ปน สกฺกา เอวํ กาตุํ,
ธุวปฏิเสวนฏฺานํ เหตํ สตฺตานํ. ยถา กถญฺจิ ปน เต ๔- ปญฺจมํ ปาราชิกํ
วิย นํ ปสฺสิสฺสนฺติ, เอวํ ธมฺมาทาสํ สํวรํ มริยาทํ เปสฺสามิ, ยํ
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ ๑๖/๗๐/๑๑๖, ขุ.อุ. ๒๕/๑๔/๑๕๗
@๒ ที.ปา. ๑๑/๑๗๖/๑๐๙  ๓ ม. อสฺสาทเมว สาทํ
@๔ ฉ.ม., อิ. ยถา ปน กถิเต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๘.
อาวชฺชิตฺวา ๑- อนาคเต ภิกฺขู จตฺตาโร ปจฺจเย ปจฺจเวกฺขิตฺวา
ปริภุญฺชิสฺสนฺตี"ติ. อิมาย อตฺถุปฺปตฺติยํ ๒- อิมํ ปุตฺตมํสูปมสุตฺตนฺตํ
นิกฺขิปิ. ตตฺถ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาหาราติอาทิ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว.
    จตฺตาโร ปน อาหาเร วิตฺถาเรตฺวา อิทานิ เตสุ อาทีนวํ ทสฺเสตุํ
กถญฺจ ภิกฺขเว กวฬีกาโร อาหาโร ทฏฺพฺโพติอาทิมห. ตตฺถ ชายปติกาติ ๓-
ชายา เจว ปติ จ. ปริตฺตํ สมฺพลนฺติ ปุฏภตฺตสตฺตุโมทกาทีนํ อญฺตรํ อปฺปมตฺตกํ
ปาเถยฺยํ. กนฺตารมคฺคนฺติ กนฺตารภูตํ มคฺคํ กนฺตาเร วา มคฺคํ. กนฺตารนฺติ ๔-
โจรกนฺตารํ วาฬกนฺตารํ อมนุสฺสกนฺตารํ นิรุทกกนฺตารํ อปฺปภกฺขกนฺตารนฺติ
ปญฺจวิธํ. เตสุ ยตฺถ โจรภยํ อตฺถิ, ตํ โจรกนฺตารํ. ยตฺถ สีหพฺยคฺฆาทโย
วาฬา อตฺถิ, ตํ วาฬกนฺตารํ. ยตฺถ พลวามุขยกฺขินีอาทีนํ อมนุสฺสานํ วเสน
ภยํ อตฺถิ, ตํ อมนุสฺสกนฺตารํ. ยตฺถ ปาตุํ วา นฺหายิตุํ วา อุทกํ นตฺถิ, ตํ
นิรุทกกนฺตารํ. ยตฺถ ขาทิตพฺพํ วา ภุญฺชิตพฺพํ วา อนฺตมโส กนฺทมูลาทิมตฺตมฺปิ
นตฺถิ, ตํ อปฺปภกฺขกนฺตารํ นาม. ยตฺถ ปเนตํ ปญฺจวิธมฺปิ ภยํ อตฺถิ, ตํ
กนฺตารเมว. ตํ ปเนตํ เอกาหทฺวีหตีหาทิวเสน นิตฺถริตพฺพมฺปิ อตฺถิ, น ตํ อิธ
อธิปฺเปตํ. อิธ ปน นิโรทกอปฺปภกฺขํ โยชนสติกกนฺตารํ ๕- อธิปฺเปตํ. เอวรูเป
กนฺตาเร มคฺคํ กนฺตารมคฺคํ. ๖- ปฏิปชฺเชยฺยุนฺติ ฉาตกภเยน เจว โรคภเยน
จ ราชภเยน จ อุปทฺทุตา ปฏิปชฺเชยฺยุํ "เอตํ กนฺตารํ นิตฺถริตฺวา ธมฺมิกสฺส
รญฺโ นิรุปทฺทเว รชฺเช ๗- สุขํ วสิสฺสามา"ติ มญฺมานา.
    เอกปุตฺตโกติ อุกฺขิปิตฺวา คหิโต อนุกมฺปิตพฺพยุตฺตโก กิสสรีโร ๘- เอกปุตฺตโก.
วลฺลูรญฺจ โสณฺฑิกญฺจาติ ฆนฆนฏฺานโต คเหตฺวา วลฺลูรํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อาวชฺชิตฺวา อาวชฺชิตฺวา   ๒ ฉ.ม. อิมาย อฏฺุปฺปตฺติยา
@๓ ฉ.ม., อิ. ชายมฺปติกา  ๔ สี., อิ. กนฺตารํ หิ  ๕ สี.,ม., อิ. โยชนสตํ กนฺตารํ
@๖ ฉ.ม. เอวรูเป กนฺตเร มคฺคํ, สี.,อิ. เอวรูปํ กนฺตารมคฺคํ
@๗ ฉ.ม., อิ. รฏฺเ    ๘ ม. อติสรีโร, ฉ. อถิรสรีโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๙.
อฏฺินิสฺสิตสิรานิสฺสิตฏฺานานิ คเหตฺวา ถูลมํสญฺจาติ ๑- อตฺโถ. ปฏิปึเสยฺยุนฺติ
ปหเรยฺยุํ. กหํ เอกปุตฺตกาติ อยนฺเตสํ ปริเทวนากาโร.
    อยํ ปเนตฺถ ภูตมตฺถํ กตฺวา อาทิโต ปฏฺาย สงฺเขปโต อตฺถวณฺณนา:-
เทฺว กิร ชายปติกา ปุตฺตํ คเหตฺวา ปริตฺเตน ปาเถยฺเยน โยชนสติกํ
กนฺตารมคฺคํ ปฏิปชฺชึสุ. เต ๒- ปญฺาส โยชนานิ คนฺตฺวา ๓- ปาเถยฺเย
นิฏฺาปิเต ๔- ขุปฺปิปาสาตุรา วิรุฬฺหจฺฉายายํ ๕- นิสีทึสุ. ตโต ปุริโส ภริยํ อาห
"ภทฺเท อิโต สมนฺตา ปญฺาส โยชนานิ คาโม วา นิคโม วา นตฺถิ,
ตสฺมา ยนฺตํ ปุริเสน กาตพฺพํ พหุมฺปิ กสิโครกฺขาทิกมฺมํ, น ทานิ สกฺกา ตํ
มยา กาตุํ, เอหิ มํ มาเรตฺวา อุปฑฺฒมํสํ ขาทิตฺวา อุปฑฺฒํ ปาเถยฺยํ กตฺวา
ปุตฺเตน สทฺธึ กนฺตารํ นิตฺถราหี"ติ. สาปิ ๖- ตํ อาห "สามิ มยา ทานิ ยนฺตํ
อิตฺถิยา กาตพฺพํ พหุมฺปิ สุตฺตกนฺตนาทิกมฺมํ, ตํ กาตุํ น สกฺกา, เอหิ มํ
มาเรตฺวา อุปฑฺฒมํสํ ขาทิตฺวา อุปฑฺฒํ ปาเถยฺยํ กตฺวา ปุตฺเตน สทฺธึ กนฺตารํ
นิตฺถราหี"ติ. ปุน โสปิ ตํ อาห "ภทฺเท มาตุคามมรเณน ทฺวินฺนํ มรณํ
ปญฺายติ. น หิ มนฺโท กุมาโร มาตรา วินา ชีวิตุํ สกฺโกติ. ยทิ ปน มยํ
ชีวาม. ปุน ทารกํ ลเภยฺยาม. หนฺท ทานิ ปุตฺตกํ มาเรตฺวา มํสํ คเหตฺวา
กนฺตารํ นิตฺถรามา"ติ. ตโต มาตา ปุตฺตมาห "ตาต ปิตุ สนฺติกํ คจฺฉา"ติ,
โส อคมาสิ. อถสฺส ปิตา "มยา `ปุตฺตกํ โปเสสฺสามี'ติ กสิโครกฺขาทีหิ อนปฺปกํ
ทุกฺขมนุภูตํ, น สกฺโกมิ ปุตฺตํ มาเรตุํ, ตฺวํเยว ตว ปุตฺตํ มาเรหี"ติ วตฺวา
"ตาต มาตุ สนฺติกํ คจฺฉา"ติ อาห. โส อคมาสิ. อถสฺส มาตาปิ "มยา
ปุตฺตํ ปตฺเถนฺติยา โควตฺตกุกฺกุรวตฺตเทวตายาจนาทีหิปิ ตาว อนปฺปกํ ทุกฺขมนุภูตํ,
โก ปน วาโท กุจฺฉินา ปริหรนฺติยา, น สกฺโกมหํ ปุตฺตํ มาเรตุนฺ"ติ วตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ., อิ. สูลมํสญฺจาติ          ๒ ฉ.ม., อิ. เตสํ
@๓ สี., อิ. คตานํ               ๔ ฉ.ม., อิ. ปาเถยฺยํ นิฏฺาสิ, เต
@๕ ฉ.ม., อิ. วิรฬจฺฉายายํ       ๖ ฉ.ม. ปุน สาปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๐.
"ตาต ปิตุ สนฺติกเมว คจฺฉา"ติ อาห. เอวํ โส ทฺวินฺนํ อนฺตรา คจฺฉนฺโตเยว
มโต. เต ตํ ทิสฺวา ปริเทวิตฺวา วุตฺตนเยน มํสานิ คเหตฺวา ขาทนฺตา ปกฺกมึสุ.
    เตสํ โส ปุตฺตมํสาหาโร นวหิ การเณหิ ปฏิกูลตฺตา เนว ทวาย โหติ, น
มทาย, น มณฺฑนาย, น วิภูสนาย, เกวลํ กนฺตารนิตฺถรณตฺถาเยว โหติ.
กตเมหิ นวหิ การเณหิ ปฏิกูโลติ เจ? สชาติมํสตาย าติมํสตาย ปุตฺตมํสตาย
ปิยปุตฺตมํสตาย ตรุณมํสตาย อามกมํสตาย อโครสตาย ๑- อโลณตาย อธูปิตตายาติ.
เอวํ หิ เตหิ ๒- นวหิ การเณหิ ปฏิกูลํ ตํ ปุตฺตมํสํ ขาทนฺตา น สารตฺตา
ภิชฺชมานสา ๓- หุตฺวา ขาทึสุ, มชฺฌตฺตภเวเยว ปน นิจฺฉนฺทราคปริโภเค ิตา
ขาทึสุ. น อฏฺินหารุจมฺมนิสฺสิตฏฺานานิ อปเนตฺวา ถูลถูลํ วรมํสเมว ขาทึสุ,
หตฺถสมฺปตฺตํ มํสเมว ปน ขาทึสุ. น ยาวทตฺถํ กณฺปมาณํ กตฺวา ขาทึสุ, โถกํ
โถกํ ปน เอกทิวสํ ยาปนมตฺตเมว ขาทึสุ. น อญฺมญฺ มจฺฉรายนฺตา
ขาทึสุ, วิคตมจฺเฉรมเลน ปน ปริสุทฺเธเนว เจตสา ขาทึสุ. น อญฺ กิญฺจิ
มิคมํสํ วา โมรมํสาทีนํ วา อญฺตรํ ขาทามาติ สมฺมุฬฺหา ขาทึสุ,
ปิยปุตฺตมํสภาวํ ปน ชานนฺตาว ขาทึสุ. น "อโห วต มยํ ปุนปิ เอวรูปํ
ปุตฺตมํสํ ขาเทยฺยามา"ติ ปตฺถนํ กตฺวา ขาทึสุ, ปตฺถนํ ปน วีติวตฺตา หุตฺวา
ขาทึสุ. น "เอตฺตกํ กนฺตาเร ขาทิตฺวา อวสิฏฺ กนฺตารํ อติกฺกมฺม
โลณมฺพิลาทีหิ โยเชตฺวา ขาทิสฺสามา"ติ สนฺนิธึ อกํสุ, กนฺตารปริโยสาเน
ปน "ปุเร มหาชโน ปสฺสตี"ติ ภูมิยํ วา นิกฺขนึสุ, อคฺคินา วา ฌาปยึสุ. น
"โกจิ อญฺโ อเมฺห วิย เอวรูปํ ปุตฺตมํสํ ขาทิตุํ น ลภตี"ติ มานํ วา ทปฺปํ
วา อกํสุ, นีหตมานา ปน นีหตทปฺปา หุตฺวา ขาทึสุ. "กึ อิมินา อโลเณน
อนมฺพิเลน อธูปิเตน ทุคฺคนฺเธนา"ติ น หีเฬตฺวา ขาทึสุ, หีฬนํ ปน วีติวตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อโภคมํสตาย   ๒ ฉ.ม., อิ เอวํ หิ เต
@๓ ฉ.ม., อิ. คิทฺธมานสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๑.
หุตฺวา ขาทึสุ. น "ตุยฺหํ ภาโค มยฺหํ ภาโค ตว ปุตฺโต มม ปุตฺโต"ติ
อญฺมญฺ อติมญฺึสุ. สมคฺคา ปน สมฺโมทมานา หุตฺวา ขาทึสุ. อิมํ
เนสํ เอวรูปํ วิจฺฉนฺทราคาทิปริโภคํ สมฺปสฺสมาโน สตฺถา ภิกฺขุสํฆมฺปิ ตํ การณํ
อนุชานาเปนฺโต ตํ กึ มญฺถ ภิกฺขเว, อปิ นุ เต ทวาย วา อาหารํ
อาหเรยฺยุนฺติอาทิมาห. ตตฺถ ทวาย วาติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วิตฺถาริตาเนว.
กนฺตารสฺสาติ นิตฺถิณฺณาวเสสสฺส ๒- กนฺตารสฺส.
    เอวเมว โขติ นวนฺนํ ปาฏิกุลฺยานํ วเสน เอวมฺปิ ปุตฺตมํสสทิโส ๓-
กตฺวา ทฏฺพฺโพติ อตฺโถ. กตเมสํ นวนฺนํ? คมนปาฏิกุลฺยตาทีนํ. คมนปาฏิกุลฺยตํ
ปจฺจเวกฺขนฺโตปิ หิ กพฬิงฺการาหารํ ปริคฺคณฺหาติ, ปริเยสนปาฏิกุลฺยตํ
ปจฺจเวกฺขนฺโตปิ, ปริโภคนิธานอาสยปริปกฺกาปริปกฺกสมฺมกฺขนนิสฺสนฺทปาฏิกุลฺยตํ
ปจฺจเวกฺขนฺโตปิ. ตานิ ปเนตานิ คมนปาฏิกุลฺยตาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค ๔-
อาหารปาฏิกุลฺยตานิทฺเทเส วิตฺถาริตาเนว. อิติ อิเมสํ นวนฺนํ ปาฏิกุลฺยานํ วเสน
ปุตฺตมํสูปมเมว กตฺวา อาหาโร ปริภุญฺชิตพฺโพ.
    ยถา เต ชายปติกา ปาฏิกุลฺยํ ปิยปุตฺตมํสํ ขาทนฺตา น สารตฺตา ภิชฺชมานสา ๕-
หุตฺวา ขาทึสุ, มชฺฌตฺตภาเวเยว ปน ๖- นิจฺฉนฺทราคปริโภเค ิตา ขาทึสุ, เอวํ
นิจฺฉนฺทราคปริโภคํ กตฺวา ปริภุญฺชิตพฺโพ. ยถา จ เต น อฏฺินหารุจมฺมนิสฺสิตํ
อปเนตฺวา ถูลถูลํ วรมํสเมว ขาทึสุ, หตฺถสมฺปตฺตเมว ปน ขาทึสุ, เอวํ
สุกฺขภตฺตถทฺธพฺยญฺชนาทีนิ  ๗- ปิฏฺิหตฺเถน อปกฺขิปิตฺวา ๘- วฏฺฏเกน วิย
กุกฺกุเฏน วิย จ โอธึ อทสฺเสตฺวา ตโต ตโต สปฺปิมํสาทิสํสฏฺวรโภชนํเยว
วิจินิตฺวา อภุญฺชนฺเตน สีเหน วิย สปทานํ ปริภุญฺชิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๑/๓๙    ๒ ฉ.ม. นิตฺติณฺณา....., อิ. นิตฺถรํ อวเสสสฺส
@๓ ฉ.ม., อิ. วเสน ปิยปุตฺตสทิโส  ๔ วิสุทฺธิ. ๒/๑๕๕
@๕ ฉ.ม., อิ. คิทฺธมานสา    ๖ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๗ สี. สุกฺขภตฺตพทฺธพฺยญฺชนาทีนิ, ฉ.ม. สุกฺขภตฺตมนฺทพฺยญฺชนาทีนิ
@๘ ฉ. อปฏิกฺขิปิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๒.
    ยถา จ เต น ยาวทตฺถํ กณฺปฺปมาณํ ขาทึสุ, โถกํ โถกํ ปน
เอเกกทิวสํ ยาปนมตฺตเมว ขาทึสุ, เอวเมว อาหารหตฺถกาทิพฺราหฺมณานํ
อญฺตเรน วิย ยาวทตฺถํ อุทราวเทหกํ อภุญฺชนฺเตน จตุนฺนํ ปญฺจนฺนํ วา
อาโลปานํ โอกาสํ เปตฺวาว ธมฺมเสนาปติ ๑- วิย ปริภุญฺชิตพฺโพ. เถโร
กิร ๒- ปญฺจจตฺตาฬีส วสฺสานิ ติฏฺมาโน "ปจฺฉาภตฺเต อมฺพิลุคฺคารสมุฏฺาปกํ
กตฺวา เอกทิวสมฺปิ อาหารํ น อาหาเรสินฺ"ติ วตฺวา สีหนาทํ นทนฺโต อิมํ
คาถมาห:-
           "จตฺตาโร ปญฺจ อาโลเป   อภุตฺวา อุทกํ ปิเว
            อลํ ผาสุวิหาราย        ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน"ติ. ๓-
    ยถา จ เต น อญฺมญฺ มจฺฉรายนฺตา ขาทึสุ, วิคตมลมจฺเฉเรน ปน
ปริสุทฺเธเนว เจตสา ขาทึสุ, เอวเมว ปิณฺฑปาตํ ลภิตฺวา อมจฺฉรายิตฺวา "อิมํ
สพฺพํ คณฺหนฺตสฺส สพฺพํ ทสฺสามิ, อุปฑฺฒํ คณฺหนฺตสฺส อุปฑฺฒํ, สเจ
คหิตาวเสโส ภวิสฺสติ, อตฺตนา ปริภุญฺขิสฺสามี"ติ สารณียธมฺเม ิเตเนว
ปริภุญฺชิตพฺโพ. ยถา จ เต น "อญฺ กิญฺจิ มยํ มิคมํสํ วา โมรมํสาทีนํ
วา อญฺตรํ ขาทามา"ติ สมฺมุฬฺหา ขาทึสุ, ปิยปุตฺตมํสภาวํ ปน ชานนฺตาว
ขาทึสุ, เอวเมว ปิณฺฑปาตํ ลภิตฺวา "อหํ ขาทามิ ภุญฺชามี"ติ อตฺตูปลทฺธิสมฺโมหํ
อนุปฺปาเทตฺวา "กพฬิงฺการาหาโร น ชานาติ `อหํ จาตุมฺมหาภูติกกายํ วฑฺเฒมี'ติ,
กาโยปิ น ชานาติ `กพฬิงฺการาหาโร มํ วฑฺเฒตี"ติ, เอวํ สมฺโมหํ ปหาย
ปริภุญฺชิตพฺโพ. สติสมฺปชญฺวเสนาปิ เจส อสมฺมุเฬฺหเนว หุตฺวา ปริภุญฺชิตพฺโพ.
    ยถา จ เต น "อโห วต มยํ ปุนปิ เอวรูปํ ปุตฺตมํสํ ขาเทยฺยามา"ติ
ปตฺถนํ กตฺวา ขาทึสุ, ปตฺถนํ ปน วีติวตฺตา หุตฺวา ขาทึสุ, เอวเมว ปณีตโภชนํ
ลทฺธา "อโห วตาหํ เสฺวปิ ปุนทิวเสปิ เอวรูปํ ลเภยฺยํ" , ลูขํ วา ปน ลทฺธา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ธมฺมเสนาปตินา     ๒ ฉ.ม., อิ. โส กิร  ๓ ขุ.เถร. ๒๖/๙๘๓/๓๙๕
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๓.
"หิยฺโย วิย เม อชฺช ปณีตโภชนํ น ลทฺธนฺ"ติ ปตฺถนํ วา อนุโสจนํ วา
อกตฺวา นิตฺตเณฺหน:-
            "อตีตํ นานุโสจามิ      น ชปฺปามินาคตํ ๑-
             ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปมิ   เตน วณฺโณ ปสีทตี"ติ ๒-
อิมํ โอวาทํ อนุสฺสรนฺเตน "ปจฺจุปฺปนฺเนเนว ยาเปสฺสามี"ติ ปริภุญฺชิตพฺโพ.
    ยถา จ เต น "เอตฺตกํ กนฺตาเร ขาทิตฺวา อวสิฏฺ กนฺตารํ อติกฺกมฺม
โลณมฺพิลาทีหิ โยเชตฺวา ขาทิสฺสามา"ติ สนฺนิธึ อกํสุ, กนฺตารปริโยสาเน ปน
"ปุเร มหาชโน ปสฺสตี"ติ ภูมิยํ วา นิขณึสุ, อคฺคินา วา ฌาปยึสุ, เอวเมว:-
                "อนฺนานมโถ ปานานํ
                 ขาทนียานํ อโถปิ วตฺถานํ
                 ลทฺธา น สนฺนิธึ กยิรา
                 น จ ปริตฺตเส ตานิ อลภมาโน"ติ ๓-
อิมํ โอวาทํ อนุสฺสรนฺเตน จตูสุ ปจฺจเยสุ ยํ ยํ ลภติ, ตโต ตโต อตฺตโน
ยาปนมตฺตํ คเหตฺวา เสสํ สพฺรหฺมจารีนํ วิสฺสชฺเชตฺวา สนฺนิธึ ปริวชฺชนฺเตน
ปริภุญฺชิตพฺโพ. ยถา จ เต น "โกจิ อญฺโ อเมฺห วิย เอวรูปํ ปุตฺตมํสํ
ขาทิตุํ น ลภตี"ติ มานํ วา ทปฺปํ วา อกํสุ, นีหตมานา ปน นีหตทปฺปา
หุตฺวา ขาทึสุ, เอวเมว ปณีตโภชนํ ลภิตฺวา "อหมสฺมิ ลาภี จีวรปิณฺฑปาตาทีนนฺ"ติ
น มาโน วา ทปฺโป วา กาตพฺโพ. "นายํ ปพฺพชฺชา จีวราทิเหตุ, อรหตฺตเหตุ
ปนายํ ปพฺพชฺชา"ติ ปจฺจเวกฺขิตฺวา นีหตมานทปฺเปเนว ปริภุญฺชิตพฺโพ.
    ยถา จ เต "กึ อิมินา อโลเณน อนมฺพิเลน อธูปิเตน ทุคฺคนฺเธนา"ติ
หีเฬตฺวา น ขาทึสุ, หีฬนํ ปน วีติวตฺตา หุตฺวา ขาทึสุ, เอวเมว ปิณฺฑปาตํ
ลภิตฺวา "กึ อิมินา อสุกฺเกน ภตฺตสทิเสน ๔- ลูเขน นีรเสน, สุวานโทณิยํ ๕-
ตํ ปกฺขิปถา"ติ เอวํ ปิณฺฑปาตํ วา "โก อิมํ ภุญฺชิสฺสติ, กากสุนขาทีนํ เทหี"ติ
เอวํ ทายกํ วา อหีเฬนฺเตน:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี., อิ. นปฺปชปฺปามนาคตํ  ๒ ขุ.ชา. ๒๘/๔๓๕/๑๖๒ (สฺยา)  ๓ ขุ.สุ. ๒๕/๙๓๑/๕๑๖
@๔ ฉ.ม. อสฺสโคนภตฺตสทิเสน  ๕ อิ. สุปาณโทณิยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๔.
            "ส ปตฺตปาณิ จรนฺโต ๑-     อมูโค มูคสมฺมโต
             อปฺปํ ทานํ น หีเฬยฺย       ทาตารํ นาวชานิยา"ติ ๒-
อิมํ โอวาทํ อนุสฺสรนฺเตน ปริภุญฺชิตพฺโพ. ยถา จ เต น "ตุยฺหํ ภาโค,
มยฺหํ ภาโค, ตว ปุตฺโต, มม ปุตฺโต"ติ อญฺมญฺ อติมญฺึสุ, สมคฺคา ปน
สมฺโมทมานา หุตฺวา ขาทึสุ, เอวเมว ปิณฺฑปาตํ ลภิตฺวา ยถา เอกจฺเจ
"โก ตุมฺหาทิสานํ ทสฺสติ นิกฺการณา อุมฺมาเรสุ ปกฺขลนฺตา อาหิณฺฑถ, ๓-
วิชาตมาตาปิ เต ทาตพฺพํ น มญฺติ, มยํ ปน คตคตฏฺาเน ปณีตานิ
จีวราทีนิ ลภามา"ติ สีลวนฺเต สพฺรหฺมจารี อติมญฺนฺติ, ยํ สนฺธาย วุตฺตํ:-
           "โส เตน ลาภสกฺการสิโลเกน อภิภูโต ปริยาทิณฺณจิตฺโต
         อญฺเ เปสเล ภิกฺขู อติมญฺติ. ตํ หิ ตสฺส ภิกฺขเว
         โมฆปุริสสฺส โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายา"ติ. ๔-
    เอวํ กญฺจิ อนติมญฺิตฺวา สพฺเพหิ สพฺรหฺมจารีหิ สทฺธึ สมคฺเคน
สมฺโมทมาเนน หุตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํ.
    ปริญฺาเตติ าตปริญฺา ตีรณปริญฺา ปหานปริญฺาติ อิมาหิ ตีหิ
ปริญฺาหิ ปริญฺาเต. กถํ? อิธ ภิกฺขุ "กพฬิงฺการาหาโร นาม อยํ สวตฺถุกวเสน
โอชฏฺมกรูปํ โหติ, โอชฏฺมกรูปํ กตฺถ ปฏิหญฺติ? ชิวฺหาปสาเท,
ชิวฺหาปสาโท กึนิสฺสิโต? จตุมหาภูตนิสฺสิโต. อิติ โอชฏฺมกํ ชิวฺหาปสาโท
ตสฺส ปจฺจยานิ มหาภูตานีติ อิเม ธมฺมา รูปกฺขนฺโธ นาม, ตํ ปริคฺคณฺหโต
อุปฺปนฺนา ผสฺสปญฺจมกา ธมฺมา จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา. อิติ สพฺเพปิเม
ปญฺจกฺขนฺธา สงฺเขปโต นามรูปมตฺตํ โหตี"ติ ปชานาติ. โส เต ธมฺเม
สรสลกฺขณโต ววตฺถเปตฺวา เตสํ ปจฺจยํ ปริเยสนฺโต อนุโลมํ ๕- ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ
ปสฺสติ. เอตฺตาวตาเนน กพฬิงฺการาหารมุเขน สปฺปจฺจยสฺส นามรูปสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิจรนฺโต    ๒ ขุ.สุ. ๒๕/๗๑๙/๔๗๔  ๓ ฉ.ม. ปกฺขลนฺตานํ อาหิณฺฑนฺตานํ
@๔ สํ.นิ. ๑๖/๑๖๑/๒๑๙  ๕ ฉ. อนุโลมปฏิโลมํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๕.
ยาถาวโต ทิฏฺตฺตา กพฬิงฺการาหาโร าตปริญฺาย ปริญฺาโตว โหติ. โส ตเทว
สปฺปจฺจยํ นามรูปํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ตีณิ ลกฺขณานิ อาโรเปตฺวา สตฺตนฺนํ
อนุปสฺสนานํ วเสน สมฺมสติ. เอตฺตาวตาเนน โส ติลกฺขณปฏิเวธสมฺมสนาณสงฺขาตาย
ตีรณปริญฺาย ปริญฺาโต โหติ. ตสฺมึเยว ปน ๑- นามรูเป ฉนฺทราคาวกฑฺฒเนน
อนาคามิมคฺเคน ปริชานตา ปหานปริญฺาย ปริญฺาโต โหตีติ.
    ปญฺจกามคุณิโกติ ปญฺจกามคุณสมฺภโว ราโค ปริญฺาโต โหติ. เอตฺถ ปน
ติสฺโส ปริญฺา เอกปริญฺา สพฺพปริญฺา มูลปริญฺาติ. กตมา เอกปริญฺา?
โย ภิกฺขุ ชิวฺหาทฺวาเร เอกรสตณฺหํ ปริชานาติ, เตน ปญฺจกามคุณิโก ราโค
ปริญฺาโตว โหตีติ. กสฺมา? ตสฺสาเยว ตตฺถ อุปฺปชฺชนโต. สาเยว หิ ตณฺหา
จกฺขุทฺวาเร อุปฺปนฺนา รูปราโค นาม โหติ, โสตทฺวาราทีสุ อุปฺปนฺนา
สทฺทราคาทโย. อิติ ยถา เอกสฺเสว โจรสฺส ปญฺจ มคฺเค หนโต เอกสฺมึ มคฺเค คเหตฺวา
สีเส ฉินฺเน ปญฺจปิ มคฺคา เขมา โหนฺติ, เอวํ ชิวฺหาทฺวาเร รสตณฺหาย
ปริญฺาตาย ปญฺจกามคุณิโก ราโค ปริญฺาโต โหตีติ อยํ เอกปริญฺา นาม.
    กตมา สพฺพปริญฺา? ปตฺเต ปกฺขิตฺตปิณฺฑปาตสฺมึ หิ เอกสฺมึเยว
ปญฺจกามคุณิกราโค ลพฺภติ. กถํ? ปริสุทฺธํ ตาวสฺส วณฺณํ โอโลกยโต รูปราโค
โหติ, อุเณฺห สปฺปิมฺหิ ตตฺถ อาสิญฺจนฺเต ปฏปฏาติ สทฺโท อุฏฺหติ, ตถารูปํ
ขาทนียํ วา ขาทนฺตสฺส มุรุมุราทิสทฺโท ๒- อุปฺปชฺชติ, ตํ อสฺสาทยโต สทฺทราโค.
ชีรกาทิสมฺภารคนฺธํ ๓- อสฺสาเทนฺตสฺส คนฺธราโค, สาธุรสวเสน รสราโค. มุทุโภชนํ
ผสฺสวนฺตนฺติ อสฺสาทยโต โผฏฺพฺพราโค. อิติ อิมสฺมึ อาหาเร สติสมฺปชญฺเน
ปริคฺคเหตฺวา นิจฺฉนฺทราคปริโภเคน ปริภุตฺเต สพฺโพปิ โส ปริญฺาโต โหตีติ
อยํ สพฺพปริญฺา นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม., อิ. มุรุมุรูติ สทฺโท ๓ ฉ.ม. ชีรกาทิวสคนฺธํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๖.
    กตมา มูลปริญฺา? ปญฺจกามคุณิกราคสฺส หิ กพฬิงฺการาหาโร มูลํ.
กสฺมา? ตสฺมึ สติ ตสฺสุปฺปตฺติโต. พฺราหฺมณติสฺสภเย กิร ทฺวาทส วสฺสานิ
ชายปติกานํ อุปนิชฺฌานจิตฺตนฺนาม นาโหสิ. กสฺมา? อาหารมนฺทตาย. ภเย ปน
วูปสนฺเต โยชนสติโก ตามฺพปณฺณิทีโป ทารกานํ ชาตมงฺคเลหิ เอกมงฺคโล
อโหสิ. อิติ มูลภูเต อาหาเร ปริญฺาเต ปญฺจกามคุณิโก ราโค ปริญฺาโตว
โหตีติ อยํ มูลปริญฺา นาม.
    นตฺถิ นํ สญฺโชนนฺติ เตน ราเคน สทฺธึ ปหาเนกฏฺตาย ปหีนตฺตา
นตฺถิ. เอวมยํ เทสนา ยาว อนาคามิมคฺคา กถิตา. "เอตฺตเกน ปน มา โวสานํ
อาปชฺชึสู"ติ เอเตสํเยว รูปาทีนํ วเสน ปญฺจสุ ขนฺเธสุ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
ยาว อรหตฺตา กเถตุํ วฏฺฏตีติ. ปมาหาโร นิฏฺิโต.
    ทุติเย นิจฺจมฺมาติ ขุรโต ปฏฺาย ยาว สิงฺคมูลา สกลสรีรโต อุทฺทาลิตจมฺมา
กึสุกราสิวณฺณา. กสฺมา ปน อญฺ หตฺถิอสฺสโคณาทิโอปมฺมํ อคเหตฺวา
นิจฺจมฺมคาวูปมา คหิตาติ? ติติกฺขิตุํ อสมตฺถภาวทีปนตฺถํ. มาตุคาโม หิ อุปฺปนฺนํ
ทุกฺขเวทนํ ติติกฺขิตุํ อธิวาเสตุํ น สกฺโกติ, เอวเมว ผสฺสาหาโร อพโล ทุพฺพโลติ
ทสฺสนตฺถํ สทิสเมว อุปมํ อาหริ. กุฑฺฑนฺติ สิลากุฑฺฑาทีนํ อญฺตรํ. กุฑฺฑนิสฺสิตา
ปาณา นาม อุณฺณานาภิสรพูมูสิกาทโย. รุกฺขนิสฺสิตาติ อุจฺจาลิงฺคปาณกาทโย.
อุทกนิสฺสิตาติ มจฺฉสุํสุมาราทโย. อกาสนิสฺสิตาติ ฑํสมกสกากกุลลาทโย.
ขาเทยฺยุนฺติ ลุญฺจิตฺวา ขาเทยฺยุํ. สา ตสฺมึ ตสฺมึ าเน ตํตํานสนฺนิสฺสยมูลกํ
ปาณขาทนภยํ สมฺปสฺสมานา เนว อตฺตโน สกฺการสมฺมานํ, น
ปิฏฺิปริกมฺมสรีรสมฺพาหนอุโณฺหทกานิ อิจฺฉติ, เอวเมว ภิกฺขุ ผสฺสาหารมูลกํ
กิเลสปาณกขาทนภยํ สมฺปสฺสมาโน เตภูมิกผสฺเสน อนตฺถิโก โหติ.
    ผสฺเส ภิกฺขเว อาหาเร ปริญฺาเตติ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริญฺาเต.
อิธาปิ ติสฺโส ปริญฺา. ตตฺถ "ผสฺโส สงฺขารกฺขนฺโธ, ตํสมฺปยุตฺตา เวทนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๗.
เวทนากฺขนฺโธ, สญฺา สญฺากฺขนฺโธ, จิตฺตํ วิญฺาณกฺขนฺโธ, เตสํ
วตฺถารมฺมณานิ รูปกฺขนฺโธ"ติ เอวํ สปฺปจฺจยสฺส นามรูปสฺส ยาถาวสรสทสฺสนํ ๑-
าตปริญฺา. ตตฺเถว ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สตฺตนฺนํ อนุปสฺสนานํ วเสน
อนิจฺจาทิโต ตุลนํ ตีรณปริญฺา. ตสฺมึเยว ปน นามรูเป ฉนฺทราคนิกฺกฑฺฒโน
อรหตฺตมคฺโค ปหานปริญฺา. ติสฺโส เวทนาติ เอวํ ผสฺสาหาเร ตีหิ ปริญฺาหิ
ปริญฺาเต ติสฺโส เวทนา ปริญฺาตาว โหนฺติ ตมฺมูลกตฺตา ตํสมฺปยุตฺตตฺตา จ.
อิติ ผสฺสาหารวเสน เทสนา ยาว อรหตฺตา กถิตา. ทุติยาหาโร.
    ตติเย องฺคารกาสูติ องฺคารานํ กาสุ. กาสูติ ราสิปิ วุจฺจติ อาวาโฏปิ.
           "องฺคารกาสุํ อปเร ถุนนฺติ ๒-
            นรา รุทนฺตา ปริทฑฺฒคตฺตา
            ภยํ หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา
            ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถี"ติ ๓-
เอตฺถ ราสิ "กาสู"ติ วุตฺโต.
           "กึ นุ สนฺตรมาโนว กาสุํ ขณสิ สารถี"ติ ๔-
เอตฺถ อาวาโฏ. อิธาปิ อยเมว อธิปฺเปโต. สาธิกโปริสาติ อติเรกโปริสา
ปญฺจรตนปฺปมาณา. วีตจฺฉิกานํ วีตธูมานนฺติ เอเตนสฺส มหาปริฬาหตํ ทสฺเสสิ.
ชาลาย วา หิ ธูเม วา สติ วาโต สมุฏฺาติ, ปริฬาโห มหา น โหติ,
ตทภาเว วาตาภาวโต ปริฬาโห มหา โหติ. อารกาวสฺสาติ ทูเรเยว ภเวยฺย.
    เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- องฺคารกาสุ วิย หิ เตภูมิกวฏฺฏํ
ทฏฺพฺพํ. ชีวิตุกาโม ปุริโส วิย วฏฺฏนิสฺสิโต พาลปุถุชฺชโน. เทฺว พลวนฺโต
ปุริสา วิย กุสลากุสลกมฺมํ. เตสํ ตํ ปุริสํ นานาพาหาสุ คเหตฺวา องฺคารกาสุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยาถาวโต ทสฺสนํ       ๒ ม. ปุนนฺติ, ฉ. ผุณนฺติ
@๓ ขุ.ชา. ๒๘/๕๔๖/๒๐๓ (สฺยา)  ๔ ขุ.ชา. ๒๘/๓๙๖/๑๕๓ (สฺยา)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๘.
อุปกฑฺฒนกาโล วิย ปุถุชฺชนสฺส กมฺมายูหนกาโล. กมฺมญฺหิ อายูหิยมานเมว
ปฏิสนฺธึ อากฑฺฒติ นาม. องฺคารกาสุนิทานํ ทุกฺขํ วิย กมฺมนิทานํ วฏฺฏทุกฺขํ
เวทิตพฺพํ.
    ปริญฺาเตติ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริญฺาเต. ปริญฺาโยชนา ปเนตฺถ
ผสฺเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. ติสฺโส ตณฺหาติ กามตณฺหา ภวตณฺหา
วิภวตณฺหาติ อิมา ปริญฺาตาว โหนฺติ. กสฺมา? ตณฺหามูลกตฺตา มโนสญฺเจตนาย.
น หิ เหตุมฺหิ อปฺปหีเน ผลํ ปหียติ. อิติ มโนสญฺเจตนาหารวเสนปิ ยาว
อรหตฺตา เทสนา กถิตา. ตติยาหาโร.
    จตุตฺเถ อาคุจารินฺติ ปาปจารึ โทสการกํ. กถํ โส ปุริโสติ โส ปุริโส
กถํภูโต, กึ ยาเปติ น ยาเปตีติ ปุจฺฉติ. ตเถว เทว ชีวตีติ ยถา ปุพฺเพ,
อิทานิปิ ตเถว ชีวติ.
    เอวเมว โขติ อิธาปิ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ราชา วิย หิ กมฺมํ
ทฏฺพฺพํ, อาคุจารี ปุริโส วิย วฏฺฏสนฺนิสฺสิโต พาลปุถุชฺชโน, ตีณิ
สตฺติสตานิ วิย ปฏิสนฺธิวิญฺาณํ, อาคุจารึ ปุริสํ "ตีหิ สตฺติสเตหิ หนถา"ติ
รญฺา อาณตฺตกาโล วิย กมฺมรญฺา วฏฺฏสนฺนิสฺสิตปุถุชฺชนํ คเหตฺวา ปฏิสนฺธิยํ
ขิปนกาโล. ๑- ตตฺถ กิญฺจาปิ ตีณิ สตฺติสตานิ วิย ปฏิสนฺธิวิญฺาณํ, สตฺตีสุ
ปน ทุกฺขํ นตฺถิ, สตฺตีหิ ปหฏวณมุขมูลํ ๒- ทุกฺขํ, เอวเมว ปฏิสนฺธิยมฺปิ ทุกฺขํ
นตฺถิ, ทินฺนาย ปน ปฏิสนฺธิยา ปวตฺเต วิปากทุกฺขํ สตฺตีหิ ปหฏวณมุขมูลทุกฺขํ ๓-
วิย โหติ.
    ปริญฺาเตติ ตีเหว ปริญฺาหิ ปริญฺาเต. อิธาปิ ปริญฺาโยชนา
ผสฺสาหาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. นามรูปนฺติ วิญฺาณปจฺจยา นามรูปํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ปกฺขิปนกาโล  ๒ ฉ.ม., อิ. ปหตวณมูลกํ ๓ ฉ.ม. สตฺติปหฏวณมูลกํ ทุกฺขํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๙.
วิญฺาณสฺมึ หิ ปริญฺาเต ตํ ปริญฺาตเมว โหติ ตํมูลกตฺตา สหุปฺปนฺนตฺตา
จ. อิติ วิญฺาณาหารวเสนปิ ยาว อรหตฺตา เทสนา กถิตาติ. จตุตฺถาหาโร.
ตติยํ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๑๑๖-๑๒๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=12&A=2582&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=2582&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=240
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=2620
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=2386
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=2386
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16