อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                          ๖. สีหสุตฺตวณฺณนา
    [๗๘] ฉฏฺเ สีโหติ จตฺตาโร สีหา:- ติณสีโห กาฬสีโห ปณฺฑุสีโห
เกสรสีโหติ. เตสุ ติณสีโห กโปตวณฺณคาวีสทิโส ติณภกฺโข จ โหติ.
กาฬสีโห กาฬคาวีสทิโส ติณภกฺโขเยว. ปณฺฑุสีโห ปณฺฑุปลาสวณฺณคาวีสทิโส
มํสภกฺโข. เกสรสีโห ลาขารสปริกมฺมกเตเนว มุเขน อคฺคนงฺคุฏฺเน จตูหิ
จ ปาทปริยนฺเตหิ สมนฺนาคโต มตฺถกโตปิสฺส ปฏฺาย ลาขาตูลิกาย กตา
วิย ติสฺโส ราชิโย ปิฏฺิมชฺเฌน คนฺตฺวา อนฺตรสตฺถิมฺหิ ทกฺขิณาวตฺตา หุตฺวา
ิตา, ขนฺเธ ปนสฺส สตสหสฺสคฺฆนิกกมฺพลปริกฺเขโป วิย เกสรภาโร โหติ,
อวเสสฏฺานํ ปริสุทฺธํ สาลิปิฏฺสงฺขจุณฺณปิจุวณฺณํ โหติ. อิเมสุ จตูสุ สีเหสุ
อยํ เกสรสีโห อิธ อธิปฺเปโต.
    มิคราชาติ มิคคณสฺส ราชา. อาสยาติ วสนฏฺานโต สุวณฺณคุหโต วา
รชตมณิผลิกมโนสิลาคุหโต วา นิกฺขมตีติ วุตฺตํ โหติ. นิกฺขมมาโน ปเนส จตูหิ
การเณหิ นิกฺขมติ อนฺธการปีฬิโต วา อาโลกตฺถาย อุจฺจารปสฺสาวปีฬิโต วา
เตสํ วิสฺสชฺชนตฺถาย ชิฆจฺฉาปีฬิโต วา โคจรตฺถาย สมฺภวปีฬิโต วา
อสทฺธมฺมปฏิเสวนตฺถาย. อิธ ปน โคจรตฺถาย นิกฺขนฺโตติ อธิปฺเปโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปญฺจเม        ๒ ฉ.ม. กกิยมาเน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๒.
    วิชมฺภตีติ สุวณฺณตเล ๑- วา รชตมณิผลิกมโนสิลาตลานํ วา อญฺตรสฺมึ เทฺว
ปจฺฉิมปาเท สมํ ปติฏฺาเปตฺวา ปุริมปาเท ปุรโต ปสาเรตฺวา สรีรสฺส ปจฺฉาภาคํ
อากฑฺฒิตฺวา ปุริมภาคํ อภิหริตฺวา ปิฏฺึ นาเมตฺวา คีวํ อุกฺขิปิตฺวา
อสนิสทฺทํ กโรนฺโต วิย นาสปุฏานิ โปเถตฺวา สรีรลคฺครชํ วิธุนนฺโต วิชมฺภติ.
วิชมฺภนภูมิยญฺจ ปน ตรุณวจฺฉโก วิย อปราปรํ ชวติ. ชวโต ปนสฺส สรีรํ อนฺธกาเร
ปริพฺภมนฺตํ อลาตํ วิย ขายติ.
    อนุวิโลเกตีติ กสฺมา อนุวิโลเกติ? ปรานุทฺทยตาย. ตสฺมึ กิร สีหนาทํ
นทนฺเต ปปาตาวาฏาทีสุ วิสมฏฺาเนสุ จรนฺตา หตฺถิโคกณฺณมหึสาทโย ปาณา
ปปาเตปิ อาวาเฏปิ ปตนฺติ, เตสํ อนุทฺทยาย อนุวิโลเกติ. กึ ปนสฺส
ลุทฺทกมฺมสฺส ปรมํสขาทิโน อนุทฺทยา นาม อตฺถีติ? อาม อตฺถิ. ตถา เหส
"กึ เม พหูหิ ฆาติเตหี"ติ อตฺตโน โคจรตฺถายปิ ขุทฺทเก ปาเณ น
คณฺหาติ, เอวํ อนุทฺทยํ กโรติ. วุตฺตมฺปิ "มาหํ ขุทฺทเก ปาเณ วิสมคเต
สงฺฆาตํ อาปาเทสินฺ"ติ ๒-
    สีหนาทํ นทตีติ ติกฺขตฺตุํ ตาว อภีตนาทํ นทติ. เอวญฺจ ปนสฺส
วิชมฺภนภูมิยํ ตฺวา นทนฺตสฺส สทฺโท สมนฺตา ติโยชนํ ปเทสํ เอกนินฺนาทํ
กโรติ, ตมสฺส นินฺนาทํ สุตฺวา ติโยชนพฺภนฺตรคตา ทิปทจตุปฺปทคณา ยถาาเน
าตุํ น สกฺโกนฺติ. โคจราย ปกฺกมตีติ อาหารตฺถาย คจฺฉติ. กถํ? โส หิ
วิชมฺภนภูมิยํ ตฺวา ทกฺขิณโต วา วามโต วา ปจฺฉโต วา ๓- อุปฺปตนฺโต อุสภมตฺตํ
านํ คณฺหาติ, อุทฺธํ อุปฺปตนฺโต จตฺตาริปิ อฏฺปิ อุสภานิ อุปฺปตติ, สมฏฺาเน
อุชุกํ ปกฺขนฺทนฺโต โสฬสอุสภมตฺตมฺปิ วีสติอุสภมตฺตมฺปิ านํ ปกฺขนฺทติ,
ถลา วา ปพฺพตา วา ปกฺขนฺทนฺโต สฏฺิอุสภมตฺตมฺปิ อสีติอุสภมตฺตมฺปิ
านํ ปกฺขนฺทติ, อนฺตรามคฺเค รุกฺขํ วา ปพฺพตํ วา ทิสฺวา ตํ ปริหรนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สุวณฺณผลเก      ๒ องฺ. ทสก. ๒๔/๒๑/๒๖
@๓ ฉ.ม. ปจฺฉโต วาติ ปาโ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๓.
วา ทกฺขิณโต วา อุทฺธํ วา ๑- อุสภมตฺตมฺปิ อปกฺกมติ. ตติยํ ปน สีหนาทํ นทิตฺวา
เตเนว สทฺธึ ติโยชเน าเน ปญฺายติ. ติโยชนํ คนฺตฺวา นิวตฺติตฺวา ิโต
อตฺตโนว นาทสฺส อนุนาทํ สุณาติ. เอวํ สีเฆน ชเวน ปกฺกมตีติ.
    เยภุยฺเยนาติ ปาเยน. ภยํ สํเวคํ สนฺตาสนฺติ สพฺพํ จิตฺตุตฺราสสฺเสว
นามํ. สีหสฺส หิ สทฺทํ สุตฺวา พหู สตฺตา ภายนฺติ, อปฺปกา น ภายนฺติ.
เก ปน เตติ? สมสีโห หตฺถาชานีโย อสฺสาชานีโย อุสภาชานีโย ปุริสาชานีโย
ขีณาสโวติ. กสฺมา ปเนเต น ภายนฺตีติ? สมสีโห นาม "ชาติโคตฺตกุลสูรภาเวหิ
สมาโนสฺมี"ติ น ภายติ, หตฺถาชานียาทโย อตฺตโน สกฺกายทิฏฺิพลวตาย น
ภยนฺติ, ขีณาสโว สกฺกายทิฏฺิยา ปหีนตฺตา น ภายติ.
    พิลาสยาติ พิเล สยนฺตา พิลวาสิโน อหินกุลโคธาทโย. ทกาสยาติ
อุทกวาสิโน มจฺฉกจฺฉปาทโย. วนาสยาติ วนวาสิโน หตฺถิอสฺสโคกณฺณมิคาทโย.
ปวิสนฺตีติ "อิทานิ อาคนฺตฺวา คณฺหิสฺสตี"ติ มคฺคํ โอโลเกนฺโตว ปวิสนฺติ.
ทเฬฺหีติ ถิเรหิ. วรตฺเตหีติ จมฺมรชฺชูหิ. มหิทฺธิโกติอาทีสุ วิชมฺภนภูมิยํ ตฺวา
ทกฺขิณปสฺสาทีหิ อุสภมตฺตํ, อุชุกํ วีสติอุสภมตฺตาทิลงฺฆนวเสน มหิทฺธิกตา,
เสสมิคานํ อธิปติภาเวน มเหสกฺขตา สมนฺตา ติโยชเน สทฺทํ สุตฺวา ปลายนฺตานํ
วเสน มหานุภาวตา เวทิตพฺพา.
    เอวเมว โขติ ภควา เตสุ เตสุ สุตฺเตสุ ตถา ตถา อตฺตานํ กเถสิ.
"สีโหติ โข ภิกฺขเว ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสา"ติ ๒-
อิมสฺมึ ตาว สุตฺเต สีหสทิสํ อตฺตานํ กเถสิ. "ภิสกฺโก สลฺลกตฺโตติ โข
สุนกฺขตฺต ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ ๓- อิมสฺมึ เวชฺชสทิสํ. "พฺราหฺมโณติ
ภิกฺขเว ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ ๔- อิมสฺมึ พฺราหฺมณสทิสํ. "ปุริโส มคฺคกุสโลติ
โข ติสฺส ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ ๕- อิมสฺมึ มคฺคเทสกปุริสสทิสํ. "ราชาหมสฺมิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุทฺธํวาติ ปาโ น ทิสฺสติ
@๒ องฺ ปญฺจก. ๒๒/๙๙/๑๓๗ (สฺยา), องฺ. ทสก. ๒๔/๒๑/๒๖
@๓ ม.อุ. ๑๔/๖๕/๔๘      ๔ องฺ. อฏฺก. ๒๓/๑๙๒/๓๕๒ (สฺยา)
@๕ สํ.ข. ๑๗/๘๔/๘๗      ๖. ขุ.สุ. ๒๕/๕๖๐/๔๔๗
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๔.
เสลา"ติ อิมสฺมึ ราชสทิสํ. "สีโหติ โข ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ ๑- อิมสฺมึ
ปน สุตฺเต สีหสทิสเมว กตฺวา อตฺตานํ กเถนฺโต เอวมาห.
    ตตฺรายํ สทิสตา:- สีหสฺส กาญฺจนคุหาทีสุ วสนกาโล วิย หิ
ตถาคตสฺส ทีปงฺกรปาทมูเล กตาภินีหารสฺส อปริมิตกาลํ ปารมิโย ปูเรตฺวา
ปจฺฉิมภเว ปฏิสนฺธิคฺคหเณน เจว มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมเนน จ ทสสหสฺสีโลกธาตุํ
กมฺเปตฺวา วุฑฺฒิมนฺวาย ทิพฺพสมฺปตฺติสทิสํ สมฺปตฺตึ อนุภวมานสฺส ตีสุ ปาสาเทสุ
นิวาสนกาโล ทฏฺพฺโพ. สีหสฺส กาญฺจนคุหาทิโต นิกฺขนฺตกาโล วิย ตถาคตสฺส
เอกูนตึเส ๒- สํวจฺฉเร วิวเฏน ทฺวาเรน กณฺกํ ๓- อารุยฺห ฉนฺนสหายสฺส
นิกฺขมิตฺวา ตีณิ รชฺชานิ อติกฺกมิตฺวา อโนมานทีตีเร พฺรหฺมุนา ทินฺนานิ
กาสายานิ ๔- ปริทหิตฺวา ปพฺพชิตสฺส สตฺตเม ทิวเส ราชคหํ คนฺตฺวา ตตฺถ
ปิณฺฑาย จริตฺวา ปณฺฑวคิริปพฺภาเร กตภตฺตกิจฺจสฺส สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺวา
ปมเมว มคธรฏฺ อาคมนตฺถาย ยาว รญฺา ๕- ปฏิญฺาทานกาโล.
    สีหสฺส วิชมฺภนกาโล วิย ตถาคตสฺส นินฺนปฏิญฺสฺส อาฬารกาลามอุปสงฺกมนํ
อาทึ กตฺวา ยาว สุชาตาย ทินฺนปายาสสฺส เอกูนปณฺณาสาย ปิณฺเฑหิ ปริภุตฺตกาโล
เวทิตพฺโพ. สีหสฺส เกสรวิธุนนํ วิย สายณฺหสมเย โสตฺถิเยน ๖- ทินฺนา
อฏฺติณมุฏฺิโย คเหตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตาหิ โถมิยมานสฺส คนฺธาทีหิ
ปูชิยมานสฺส ติกฺขตฺตุํ โพธึ ปทกฺขิณํ กตฺวา โพธิมณฺฑํ อารุยฺห จุทฺทสหตฺถุพฺเพเธ
าเน ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา จตุรงฺควีริยํ อธิฏฺาย นิสินฺนสฺส ตํขณํเยว
มารพลํ วิธมิตฺวา ตีสุ ยาเมสุ ติสฺโส วิชฺชา วิโสเธตฺวา อนุโลมปฏิโลมํ
ปฏิจฺจสมุปฺปาทมหาสมุทฺทํ ยมกาณมนฺถเนน มนฺเถนฺตสฺส สพฺพญฺุตาเณ
ปฏิวิทฺเธ ตทนุภาเวน ทสสหสฺสีโลกธาตุกมฺปนํ เวทิตพฺพํ.
    สีหสฺส จตุทฺทิสาวิโลกนํ วิย ปฏิวิทฺธสพฺพญฺุตาณสฺส สตฺตสตฺตาหํ
โพธิมณฺเฑ วิหริตฺวา ปริภุตฺตมธุปิณฺฑิกาหารสฺส อชปาลนิโคฺรธมูเล มหาพฺรหฺมุโน
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๙๙/๑๓๗ (สฺยา), องฺ. ทสก. ๒๔/๒๑/๓๖
@๒ สี. เอกูนตึสติเม        ๓ สี. กนฺถกํ     ๔ ม.,ก. กาสาวานิ
@๕ ม. มคธรญฺโ          ๖ ฉ.ม. โสตฺติเยน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๕.
ธมฺมเทสนายาจนํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺถ วิหรนฺตสฺส เอกาทสเม ทิวเส "เสฺว
อาสาฬฺหปุณฺณมา ภวิสฺสตี"ติ ปจฺจูสสมเย "กสฺส นุ โข อหํ ปมํ ธมฺมํ
เทเสยฺยนฺ"ติ อาฬารุทกานํ กาลกตภาวํ ตฺวา ธมฺมเทสนตฺถาย ปญฺจวคฺคิยานํ
โอโลกนํ ทฏฺพฺพํ. สีหสฺส โคจรตฺถาย ติโยชนํ คมนกาโล วิย อตฺตโน
ปตฺตจีวรมาทาย "ปญฺจวคฺคิยานํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสฺสามี"ติ ปจฺฉาภตฺเต
อชปาลนิโคฺรธโต วุฏฺิตสฺส อฏฺารสโยชนมคฺคํ คมนกาโล.
    สีหนาทกาโล วิย ตถาคตสฺส อฏฺารสโยชนมคฺคํ คนฺตฺวา ปญฺจวคฺคิเย
สญฺาเปตฺวา อจลปลฺลงฺเก นิสินฺนสฺส ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ สนฺนิปติเตน
เทวคเณน ปริวุตสฺส "เทฺวเม ภิกฺขเว อนฺตา ปพฺพชิเตน น เสวิตพฺพา"ติอาทินา ๑-
นเยน ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนกาโล เวทิตพฺโพ. อิมสฺมิญฺจ ปน ปเท เทสิยมาเน
ตถาคตสีหสฺส ธมฺมโฆโส เหฏฺา อวีจึ อุปริ ภวคฺคํ คเหตฺวา ทสสหสฺสีโลกธาตุํ
ปฏิจฺฉาเทสิ. สีหสฺส สทฺเทน ขุทฺทกปาณานํ สนฺตาสํ อาปชฺชนกาโล วิย ตถาคตสฺส ตีณิ
ลกฺขณานิ ทีเปตฺวา จตฺตาริ สจฺจานิ โสฬสหากาเรหิ สฏฺิยา จ ๒- นยสหสฺเสหิ
วิภชิตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตสฺส ทีฆายุกเทวตานํ าณสนฺตาสสฺส อุปฺปตฺติกาโล
เวทิตพฺโพ.
    ยทาติ ยสฺมึ กาเล. ตถาคโตติ อฏฺหิ การเณหิ ภควา ตถาคโต:- ตถา
อาคโตติ ตถาคโต, ตถา คโตติ ตถาคโต, ตถลกฺขณํ อาคโตติ ตถาคโต,
ตถธมฺเม ยาถาวโต อภิสมฺพุทฺโธติ ตถาคโต, ตถทสฺสิตาย ตถาคโต, ตถาวาทิตาย
ตถาคโต, ตถาการิตาย ตถาคโต. อภิภวนฏฺเน ตถาคโตติ. เตสํ วิตฺถาโร
พฺรหฺมชาลวณฺณนายมฺปิ มูลปริยายวณฺณนายมฺปิ วุตฺโตเยว. โลเกติ สตฺตโลเก.
อุปฺปชฺชตีติ อภินีหารโต ปฏฺาย ยาว โพธิปลฺลงฺกา วา อรหตฺตมคฺคาณา
@เชิงอรรถ: ๑ วิ. มหา. ๔/๑๓/๑๓, สํ. มหา. ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๗   ๒ ก. สทฺธึ ยาว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๖.
วา อุปฺปชฺชติ นาม, อรหตฺตผเล ปน ปตฺเต อุปฺปนฺโน นาม. อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค พุทฺธานุสฺสตินิทฺเทเส วิตฺถาริตานิ.
    อิติ รูปนฺติ อิทํ รูปํ เอตฺตกํ รูปํ, น อิโต ภิยฺโย รูปํ อตฺถีติ.
เอตฺตาวตา สภาวโต สรสโต ปริยนฺตโต ปริจฺเฉทโต ปริจฺฉินฺทนโต ๑- ยาวตา
จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ, ตํ สพฺพํ ทสฺสิตํ
โหติ. อิติ รูปสฺส สมุทโยติ อยํ รูปสฺส สมุทโย นาม. เอตฺตาวตา หิ
"อาหารสมุทยา รูปสมุทโย"ติอาทิ สพฺพํ ทสฺสิตํ โหติ. อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโมติ
อยํ รูปสฺส อตฺถงฺคโม. อิมินาปิ "อาหารนิโรธา รูปนิโรโธ"ติอาทิ สพฺพํ ทสฺสิตํ
โหติ. อิติ เวทนาติอาทีสุปิ เอเสว นโย.
    วณฺณวนฺโตติ สรีรวณฺเณน วณฺณวนฺโต. ธมฺมเทสนํ สุตฺวาติ อิมํ ปญฺจสุ
ขนฺเธสุ ปณฺณาสลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา. เยภุยฺเยนาติ
อิธ โลเก เปตฺวา อริยสาวกเทเว. เตสญฺหิ ขีณาสวตฺตา จิตฺตุตฺราสภยมฺปิ น
อุปฺปชฺชติ, สํวิคฺคสฺส โยนิโส ปธาเนน ปตฺตพฺพํ ปตฺตตาย าณสํเวโคปิ.
อิตเรสํ ปน เทวานํ "ตาโส เหโส ภิกฺขู"ติ อนิจฺจตํ มนสิกโรนฺตานํ
จิตฺตุตฺราสภยมฺปิ, พลววิปสฺสนากาเล ๒- าณภยมฺปิ น อุปฺปชฺชติ. โภติ
ธมฺมาลปนมตฺตเมตํ สกฺกายปริยาปนฺนาติ ปญฺจกฺขนฺธปริยาปนฺนา. อิติ เตสํ
สมฺมาสมฺพุทฺเธ วฏฺฏโทสํ ทสฺเสตฺวา ติลกฺขณาหตํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺเต
าณภยํ นาม โอกฺกมติ.
    อภิญฺายาติ ชานิตฺวา. ธมฺมจกฺกนฺติ ปฏิเวธาณมฺปิ เทสนาาณมฺปิ.
ปฏิเวธาณํ นาม เยน าเณน โพธิปลฺลงฺเก นิสินฺโน จตฺตาริ สจฺจานิ
โสฬสหากาเรหิ สฏฺิยา  จ นยสหสฺเสหิ ปฏิวิชฺฌิ. เทสนาาณํ นาม เยน
าเณน ติปริวฏฺฏํ ทฺวาทสาการํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. อุภยมฺปิ ตํ ทสพลสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริวฏุมโต      ๒ ม. พลววิปสฺสนากาเรน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๗.
อุเร ชาตาณเมว. เตสุ อิธ เทสนาาณํ คเหตพฺพํ. ตํ ปเนส ยาว อฏฺารสหิ
พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถรสฺส โสตาปตฺติผลํ อุปฺปชฺชติ, ตาว
ปวตฺเตติ นาม. ตสฺมึ อุปฺปนฺเน ปวตฺติตํ นาม โหตีติ เวทิตพฺพํ.
อปฺปฏิปุคฺคโลติ สทิสปุคฺคลรหิโต. ยสสฺสิโนติ ปริวารสมฺปนฺนา. ตาทิโนติ
ลาภาลาภาทีหิ เอกสทิสสฺส. ฉฏฺ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๓๑๑-๓๑๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=12&A=6850&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=6850&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=17&i=155
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=17&A=1920
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=17&A=2073
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=17&A=2073
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_17