ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                        ๗. ขชฺชนียสุตฺตวณฺณนา
    [๗๙] สตฺตเม ปุพฺเพนิวาสนฺติ น อิทํ อภิญฺญาวเสน อนุสฺสรณํ
สนฺธาย วุตฺตํ, วิปสฺสนาวเสน ปน ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺเต สมณพฺราหฺมเณ
สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. เตเนวาห "สพฺเพเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อนุสฺสรนฺติ, เอเตสํ
วา อญฺญตรนฺ"ติ อภิญฺญาวเสน หิ สมนุสฺสรนฺตสฺส ขนฺธาปิ อุปาทานกฺขนฺธาปิ
ขนฺธปฏิพทฺธาปิ ปณฺณตฺติปิ อารมฺมณํ โหติเยว. รูปญฺเญว อนุสฺสรตีติ เอวํ หิ
อนุสฺสรนฺโต น อญฺญํ กิญฺจิ สตฺตํ วา ปุคฺคลํ วา อนุสฺสรติ, อตีเต ปน
นิรุทฺธํ รูปกฺขนฺธเมว อนุสฺสรติ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโยติ. สุญฺญตาปพฺพํ
นิฏฺฐิตํ.
    อิทานิ สุญฺญตาย ลกฺขณํ ทสฺเสตุํ กิญฺจ ภิกฺขเว รูปํ วเทถาติอาทิมาห.
ยถา หิ นฏฺฐํ โคณํ ปริเยสมาโน ปุริโส โคคเณ จรมาเน รตฺตํ วา ๑-
กาฬํ วา พลิพทฺทํ ทิสฺวาปิ น เอตฺตเกเนว "อยํ มยฺหํ โคโณ"ติ
สนฺนิฏฺฐานํ กาตุํ สกฺโกติ. กสฺมา? อญฺเญสมฺปิ ตาทิสานํ อตฺถิตาย. สรีรปเทเส
ปนสฺส สตฺติสูลาทิลกฺขณํ ทิสฺวา "อยํ มยฺหํ สนฺตโก"ติ สนฺนิฏฺฐานํ โหติ,
เอวเมว สุญฺญตาย กถิตายปิ ยาว สุญฺญตาลกฺขณํ น กถิยติ, ตาว สา อกถิตาว
โหติ, ลกฺขเณ ปน กถิเต กถิตา นาม โหติ. โคโณ วิย หิ สุญฺญตา,
โคณลกฺขณํ วิย สุญฺญตาลกฺขณํ. ยถา โคณลกฺขเณ อสลฺลกฺขิเต โคโณ น สุฏฺฐุ
@เชิงอรรถ:  ม., ก. เสตํ วา รตฺตํ วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๘.

สลฺลกฺขิโต โหติ, ตสฺมึ ปน สลฺลกฺขิเต โส สลฺลกฺขิโต นาม โหติ, เอวเมว สุญฺญตาลกฺขเณ อกถิเต สุญฺญตา อกถิตาว โหติ, ตสฺมึ ปน กถิเต สา กถิตา นาม โหตีติ สุญฺญตาลกฺขณํ ทสฺเสตุํ กิญฺจ ภิกฺขเว รูปํ วเทถาติอาทิมาห. ตตฺถ กิญฺจาติ การณปุจฺฉา, เกน การเณน รูปํ วเทถ, เกน การเณน ตํ รูปํ นามาติ อตฺโถ. รุปฺปตีติ โขติ เอตฺถ อิตีติ การณุทฺเทโส, ยสฺมา รุปฺปติ, ตสฺมา รูปนฺติ วุจฺจตีติ อตฺโถ. รุปฺปตีติ กุปฺปติ ฆฏิยติ ปีฬิยติ, ภิชฺชตีติ อตฺโถ. สีเตนปิ รุปฺปตีติอาทีสุ สีเตน ตาว รุปฺปนํ โลกนฺตริกนิรเย ปากฏํ. ติณฺณํ ติณฺณญฺหิ จกฺกวาฬานํ อนฺตเร เอเกโก โอกนฺตริกนิรโย นาม โหติ อฏฺฐโยชนสหสฺสปฺปมาโณ. ยสฺส เนว เหฏฺฐา ปฐวี อตฺถิ, น อุปริ จนฺทิมสูริยทีปมณิอาโลโก, นิจฺจนฺธกาโร. ตตฺถ นิพฺพตฺตสตฺตานํ ติคาวุโต อตฺตภาโว โหติ, เต วคฺคุลิโย วิย ปพฺพตปาเท ทีฆปุถุเลหิ นเขหิ ลคฺคิตฺวา อวํสิรา โอลมฺพนฺติ. ยทา สํสปฺปนฺตา อญฺญมญฺญสฺส หตฺถปาสํ คตา โหนฺติ, อถ "ภกฺโข โน ลทฺโธ"ติ มญฺญมานา ตตฺถ พฺยาวฏา วิปริวตฺติตฺวา โลกสนฺธารเก อุทเก ปตนฺติ, วาเต ปหรนฺเตปิ มธุกผลานิ วิย ฉิชฺชิตฺวา อุทเก ปตนฺติ, ปติตมตฺตาว อจฺจนฺตขาเร อุทเก ตตฺตเตเล ปติตปิฏฺฐปิณฺฑิ ๕- วิย ปฏปฏายมานา วิลียนฺติ. เอวํ สีเตน รุปฺปนํ โลกนฺตริกนิรเย ปากฏํ. มหึสรฏฺฐาทีสุปิ หิมปาตสีตเลสุ ปเทเสสุ เอตํ ปากฏเมว. ตตฺถ หิ สตฺตา สีเตน ภินฺนสรีรา ชีวิตกฺขยมฺปิ ปาปุณนฺติ. อุเณฺหน รุปฺปนํ อวีจิมหานิรเย ปากฏํ โหติ. ชิฆจฺฉาย รุปฺปนํ ปิตฺติวิสเย เจว ทุพฺภิกฺขกาเล จ ปากฏํ. ปิปาสาย รุปฺปนํ กาลกญฺจิกาทีสุ ปากฏํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๙.

เอโก กิร กาลกญฺจิกอสุโร ปิปาสํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต โยชนคมฺภีรวิตฺถารํ มหาคงฺคํ โอตริ, ตสฺส คตคตฏฺฐาเน อุทกํ ฉิชฺชติ, ธูโม อุคฺคจฺฉติ ตตฺเต ปิฏฺฐิปาสาเณ จงฺกมนกาโล วิย โหติ. ตสฺส อุทกสทฺทํ สุตฺวา อิโต จิโต จ วิจรนฺตสฺเสว รตฺติ วิภายิ. อถ นํ ปาโตว ภิกฺขาจารํ คจฺฉนฺตา ตึสมตฺตา ปิณฺฑจาริกา ภิกฺขู ทิสฺวา "โก นาม ตฺวํ สปฺปุริสา"ติ ปุจฺฉึสุ. เปโตหมสฺมิ ภนฺเตติ. กึ ปริเยสสีติ. ปานียํ ภนฺเตติ. อยํ คงฺคา ปริปุณฺณา, กึ ตฺวํ น ปสฺสสีติ. น อุปกปฺปติ ภนฺเตติ. เตนหิ คงฺคาปิฏฺเฐ นิปชฺช, มุเข เต ปานียํ อาสิญฺจิสฺสามาติ. โส วาลิกาปุลิเน อุตฺตาโน นิปชฺชิ. ภิกฺขู ตึสมตฺเต ปตฺเต นีหริตฺวา อุทกํ อาหริตฺวา ตสฺส มุเข อาสิญฺจึสุ. เตสํ ตถา กโรนฺตานํเยว เวลา อุปกฏฺฐา ชาตา. ตโต "ภิกฺขาจารกาโล อมฺหากํ สปฺปุริส, กจฺจิ เต อสฺสาทมตฺตา ลทฺธา"ติ อาหํสุ. เปโต "สเจ เม ภนฺเต ตึสมตฺตานํ อยฺยานํ ตึสปตฺเตหิ อาสิตฺตอุทกโต อฑฺฒปสตมตฺตมฺปิ ปรคลคตํ, เปตตฺตภาวโต โมกฺโข มา โหตู"ติ อาห. เอวํ ปิปาสาย รุปฺปนํ ปิตฺติวิสเย ปากฏํ. ฆํสาทีหิ รุปฺปนํ ฑํสมกฺขิกาทิพหุเลสุ ปเทเสสุ ปากฏํ. เอตฺถ จ ฑํสาติ ปิงฺคลมกฺขิกา. มกสาติ มกสาว. วาตาปิ กุจฺฉิวาตปิฏฺฐิวาตาทิวเสน เวทิตพฺพา. สรีรสฺมึ หิ วาตโรโค อุปฺปชฺชิตฺวา หตฺถปาทปิฏฺฐิอาทีนิ ภินฺทติ, กาณํ กโรติ, ขุชฺชํ กโรติ, ปิฐสปฺปึ กโรติ. อาตโปติ สูริยาตโป. เตน รุปฺปนํ มรุกนฺตาราทีสุ ปากฏํ. เอกา กิร อิตฺถี มรุกนฺตาเร รตฺตึ สตฺถโต โอหีนา ทิวา สูริเย อุคฺคจฺฉนฺเต วาลิกาย ตปฺปมานาย ปาเท ฐเปตุํ อสกฺโกนฺตี สีสโต ปจฺฉึ โอตาเรตฺวา อกฺกมิ. กเมน ปจฺฉิยา อุณฺหาภิตตฺตาย ฐาตุํ อสกฺโกนฺตี ตสฺสา อุปริ สาฏกํ ฐเปตฺวา @เชิงอรรถ: สี. วาลิกาปิฏฺเฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๐.

อกฺกมิ. ตสฺมิมฺปิ สนฺตตฺเต อตฺตโน องฺเกน คหิตปุตฺตกํ อโธมุขํ นิปชฺชาเปตฺวา กนฺทนฺตํเยว อกฺกมิตฺวา สทฺธึ เตน ตสฺมึเยว ฐาเน อุณฺหาภิตตฺตา กาลมกาสิ. สรีสปาติ เยเกจิ ทีฆชาติกา สรนฺตา คจฺฉนฺติ. เตสํ สมฺผสฺเสน รุปฺปนํ อาสีวิสทฏฺฐกาทีนํ วเสน เวทิตพฺพํ. อิติ ภควตา ยานิ อิมานิ สามญฺญปจฺจตฺตวเสน ธมฺมานํ เทฺว ลกฺขณานิ, เตสุ รูปกฺขนฺธสฺส ตาว ปจฺจตฺตลกฺขณํ ทสฺสิตํ. รูปกฺขนฺธสฺเสว หิ เอตํ, น เวทนาทีนํ, ตสฺมา ปจฺจตฺตลกฺขณนฺติ วุจฺจติ. อนิจฺจทุกฺขานตฺตลกฺขณํ ปน เวทนาทีนมฺปิ โหติ, ตสฺมา ตํ สามญฺญลกฺขณนฺติ วุจฺจติ. กิญฺจ ภิกฺขเว เวทนํ วเทถาติอาทีสุ ปุริมสทิสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ยํ ปน ปุริเมน อสทิสํ, ตสฺสายํ วิภาวนา:- สุขมฺปิ เวทิยตีติ สุขํ อารมฺมณํ เวเทติ อนุภวติ. ปรโต ปททฺวเยปิ เอเสว นโย. กถํ ปเนตํ อารมฺมณํ สุขํ ทุกฺขํ อทุกฺขมสุขํ นาม ชาตนฺติ? สุขาทีนํ ปจฺจยโต. สฺวายมตฺโถ "ยสฺมา จ โข มหาลิ รูปํ สุขํ สุขานุปติตํ สุขาวกฺกนฺตนฺ"ติ อิมสฺมึ มหาลิสุตฺเตน ๑- อาคโตเยว. เวทยตีติ เอตฺถ จ สุขํ เวทนาว เวทยติ, น อญฺโญ สตฺโต วา ปุคฺคโล วา. เวทนา หิ เวทยิตลกฺขณา, ตสฺมา วตฺถารมฺมณํ ปฏิจฺจ เวทนาว เวทยตีติ. เอวมิธ ภควา เวทนายปิ ปจฺจตฺตลกฺขณเมว ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ. นีลมฺปิ สญฺชานาตีติ นีลปุปฺเผ วา วตฺเถ วา ปริกมฺมํ กตฺวา อุปจารํ วา อุปฺปนํ วา ปาเปนฺโต สญฺชานาติ, อยํ หิ สญฺญา นาม ปริกมฺมสญฺญาปิ อุปจารสญฺญาปิ อปฺปนาสญฺญาปิ วฏฺฏติ, นีลํ นีลนฺติ อุปฺปชฺชนสญฺญาปิ วฏฺฏติ เยว. ปีตกาทีสุปิ เอเสว นโย. อิธาปิ ภควา สญฺชานนลกฺขณาย สญฺญาย ปจฺจตฺตลกฺขณเมว ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ. @เชิงอรรถ: สํ. ข. ๑๗/๖๐/๕๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๑.

รูปํ รูปตฺตาย ๑- สงฺขตํ อภิสงฺขโรนฺตีติ ยถา ยาคุเมว ยาคุตฺตาย, ๒- ปูวเมว ปูวตฺตาย ปจติ นาม, เอวํ ปจฺจเยหิ สมาคนฺตฺวา กตภาเวน สงฺขตนฺติ ลทฺธนามํ รูปเมว รูปตฺตา ยถา อภิสงฺขตํ รูปํ นาม โหติ, ตถตฺตาย ๓- รูปภาวาย อภิสงฺขโรติ อายูหติ สมฺปิณฺเฑติ, นิปฺผาเทตีติ อตฺโถ. เวทนาสุปิ เอเสว นโย. อยํ ปเนตฺถ สงฺเขโป:- อตฺตนา สห ชายมานํ รูปํ สมฺปยุตฺเต จ เวทนานโย ธมฺเม อภิสงฺขโรติ นิพฺพตฺเตตีติ อิธาปิ ภควา เจตยิตลกฺขณสฺส สงฺขารสฺส ปจฺจตฺตลกฺขณเมว ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ. อมฺพิลมฺปิ วิชานาตีติ อมฺพอมฺพาฏกมาตุลุงฺคาทิอมฺพิลํ "อมฺพิลนฺ"ติ วิชานาติ. เอส นโย สพฺพปเทสุ. อปิเจตฺถ ติตฺตกนฺติ นิมฺพปโฏลาทินานปฺปการํ. กฏุกนฺติ ปิปฺผลิมริจาทินานปฺปการํ. มธุรนฺติ สปฺปิผาณิตาทินานปฺปการํ. ขาริกนฺติ วาติงฺคณตาลเกตกีกฬีรนาฬิเกรจตุรสฺสวลฺลิเวตฺตงฺกุราทินานปฺปการํ. อขาริกนฺติ ยํ วา ตํ วา ถลชาตํ การกปณฺณาทิมิสฺสกปณฺณํ. โลณกนฺติ โลณยาคุโลณมจฺฉโลณภตฺตาทินานปฺปการํ. อโลณิกนฺติ อโลณยาคุอโลณมจฺฉอโลณภตฺตาทิ- นานปฺปการํ. ตสฺมา วิญฺญาณนฺติ วุจฺจตีติ ยสฺมา อิมํ อมฺพิลาทิเภทํ อญฺญมญฺญวิสิฏฺเฐน อมฺพิลาทิภาเวน ชานาติ, ตสฺมา วิญฺญาณนฺติ วุจฺจตีติ. เอวมิธาปิ ภควา วิชานนลกฺขณสฺส วิญฺญาณสฺส ปจฺจตฺตลกฺขณเมว ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ. ยสฺมา ปน อารมฺมณสฺส อาการสณฺฐานคหณวเสน สญฺญา ปากฏา โหติ, ตสฺมา สา จกฺขุทฺวาเร วิภตฺตา. ยสฺมา วินาปิ อาการสณฺฐานา อารมฺมณสฺส ปจฺจตฺตเภทคหณวเสน วิญฺญาณํ ปากฏํ โหติ, ตสฺมา ตํ ชิวฺหาทฺวาเร วิภตฺตํ. อิเมสํ ปน สญฺญาวิญฺญาณาปญฺญานํ ๕- อสมฺโมหโต สภาวสลฺลกฺขณตฺถํ สญฺชานาติ, วิชานาติ, ปชานาตีติ เอตฺถ วิเสสา เวทิตพฺพา. ตตฺถ อุปสคฺคมตฺตเมว @เชิงอรรถ: สี. รูปตฺถาย สี. ยาคุตฺถาย สี. ตถา ตทตฺถาย, ก. ตถา ตาย @ สี. วิติงฺคณนีลิกมทฺทนาฬิเกร...., ฉ. วาติงฺคณนาฬิเกร.... @ ม. สญฺญาวิญฺญาณานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๒.

วิเสโส, ชานาตีติ ปทํ ปน อวิเสโส. ตสฺสปิ ๑- ชานนฏฺเฐน วิเสโส เวทิตพฺโพ. สญฺญา หิ นีลาทิวเสน อารมฺมณสญฺชานนวตฺตเมว, อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตาติ ลกฺขณปฏิเวธํ ปาเปตุํ น สกฺโกติ. วิญฺญาณํ นีลาทิวเสน อารมฺมณญฺเจว ชานาติ, อนิจฺจาทิวเสน ลกฺขณปฏิเวธญฺจ ปาเปติ, อุสฺสกฺกิตฺวา ปน มคฺคปาตุภาวํ ปาเปตุํ น สกฺโกติ. ปญฺญา นีลาทิวเสน อารมฺมณมฺปิ วิชานาติ, อนิจฺจาทิวเสน ลกฺขณปฏิเวธมฺปิ ปาเปติ, อุสฺสกฺกิตฺวา มคฺคปาตุภาวมฺปิ ปาเปติ. ยถา หิ เหรญฺญิกผลเก กหาปณราสิมฺหิ กเต อชาตพุทฺธิทารโก คามิกปุริโส มหาเหรญฺญิโกติ ตีสุ ชเนสุปิ โอโลเกตฺวา ฐิเตสุ อชาตพุทฺธิทารโก กหาปณานํ จิตฺตวิจิตฺตจตุรสฺสมณฺฑลาทิภาวเมว ชานาติ, "อิทํ มนุสฺสานํ อุปโภคปริโภคํ รตนสมฺมตนฺ"ติ น ชานาติ. คามิกปุริโส จิตฺตาทิภาวญฺจ ชานาติ, มนุสฺสานํ อุปโภคปริโภครตนสมฺมตภาวญฺจ, "อยํ กูโฏ, อยํ เฉโก, อยํ กรโฏ, อยํ สโณฺห"ติ น ชานาติ. มหาเหรญฺญิโก จิตฺตาทิภาวมฺปิ รตนสมฺมตภาวมฺปิ กูฏาทิภาวมฺปิ ชานาติ. ชานนฺโต จ ปน รูปํ ทิสฺวาปิ สทฺทํ สุตฺวาปิ คนฺธํ ฆายิตฺวาปิ รสํ สายิตฺวาปิ หตฺเถน ครุลหุภาวํ อุปธาเรตฺวาปิ "อสุกคาเม กโต"ติปิ ชานาติ, "อสุกนิคเม อสุกนคเร อสุกปพฺพตจฺฉายาย อสุกนทิยา ตีเร กโต"ติปิ, "อสุกาจริเยน กโต"ติปิ ชานาติ. เอวเมว สญฺญา อชาตพุทฺธิทารกสฺส กหาปณทสฺสนํ วิย นีลาทิวเสน อารมฺมณมตฺตเมว สญฺชานาติ. วิญฺญาณํ คามิกปุริสสฺส กหาปณทสฺสนํ วิย นีลาทิวเสน อารมฺมณมฺปิ ชานาติ, อนิจฺจาทิวเสน ลกฺขณปฏิเวธมฺปิ ปาเปติ. ปญฺญา มหาเหรญฺญิกสฺส กหาปณทสฺสนํ วิย นีลาทิวเสน อารมฺมณมฺปิ ชานาติ, อนิจฺจาทิวเสน ลกฺขณปฏิเวธมฺปิ ปาเปติ, อุสฺสกฺกิตฺวา มคฺคปาตุภาวมฺปิ ปาเปติ. โส ปน เนสํ วิเสโส ทุปฺปฏิวิชฺโฌ. เตนาห อายสฺมา นาคเสโน:- @เชิงอรรถ: สี. ตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๓.

"ทุกฺกรํ มหาราช ภควตา กตนฺติ. กึ ภนฺเต นาคเสน ภควตา ทุกฺกรํ กตนฺติ. ทุกฺกรํ มหาราช ภควตา กตํ, อิเมสํ อรูปีนํ จิตฺตเจตสิกานํ ธมฺมานํ เอการมฺมเณ วตฺตมานํ ววตฺถานํ อกฺขาตํ `อยํ ผสฺโส, อยํ เวทนา, อยํ สญฺญา อยํ เจตนา, อิทํ จิตฺตนฺ'ติ" . ยถา หิ ติลเตลํ สาสปเตลํ มธุกเตลํ เอรณฺฑกเตลํ วสาเตลนฺติ อิมานิ ปญฺจ เตลานิ เอกจาฏิยํ ๑- ปกฺขิปิตฺวา ทิวสํ ยมกมนฺเถหิ มนฺเถตฺวา ตโต "อิทํ ติลเตลํ, อิทํ สาสปเตลนฺ"ติ เอเกกสฺส ปาฏิเยกฺกํ อุทฺธรณํ นาม ทุกฺกรํ, อิทํ ตโต ทุกฺกรตรํ. ภควา ปน สพฺพญฺญุตญาณสฺส สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา ธมฺมิสฺสโร ธมฺมราชา อิเมสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ เอการมฺมเณ วตฺตมานานํ ววตฺถานํ อกาสิ. ปญฺจนฺนํ มหานทีนํ สมุทฺทํ ปวิฏฺฐฏฺฐาเน "อิทํ คงฺคาย อุทกํ, อิทํ ยมุนายา"ติ เอวํ ปาฏิเยกฺกํ อุทกุทฺธรเณนาปิ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิติ ปฐมปพฺเพน สุญฺญตํ, ทุติเยน สุญฺญตาลกฺขณนฺติ ทฺวีหิ ปพฺเพหิ อนตฺตลกฺขณํ กเถตฺวา อิทานิ ทุกฺขลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ตตฺร ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ ขชฺชามีติ น รูปํ สุนโข วิย มํสํ ลุญฺจิตฺวา ลุญฺจิตฺวา ขาทติ, ยถา ปน กิลิฏฺฐวตฺถนิวตฺโถ ตโตนิทานํ ปีฬํ สนฺธาย "ขาทติ มํ วตฺถนฺ"ติ ภณติ, เอวมิทมฺปิ ปีฬํ อุปฺปาเทนฺตํ ขาทติ นามาติ เวทิตพฺพํ. ปฏิปนฺโน โหตีติ สีลํ อาทึ กตฺวา ยาว อรหตฺตมคฺคา ปฏิปนฺโน โหติ. โย ปเนตฺถ พลญาโณ ติกฺขพุทฺธิญาณุตฺตโร โยคาวจโร ๒- ปธานภูมิยํ วายมนฺโต ขาณุนา วา กณฺฏเกน วา วิทฺโธ อาวุเธน วา ปหโฏ พฺยคฺฆาทีหิ วา คเหตฺวา ขชฺชมาโน ตํ เวทนํ อพฺโพหาริกํ กตฺวา มูลกมฺมฏฺฐานํ สมฺมสนฺโต อรหตฺตเมว คณฺหาติ, อยํ เวทนาย นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน นาม วุจฺจติ ปีตมลฺลตฺเถโร ๓- @เชิงอรรถ: สี., สฺยา. เอกปาติยํ สี. โยคาวจโร ว, ม. โยคาวจโร จ สี. ปิติมลฺลตฺเถโร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๔.

วิย กุฏุมฺพิยปุตฺตมหาติสฺสตฺเถโร วิย วตฺตนิอฏวิยํ ตึสมตฺตานํ ภิกฺขูนํ อญฺญตโร พฺยคฺฆมุเข นิปนฺนภิกฺขุ วิย กณฺฏเกน วิทฺธตฺเถโร วิย จ. ทฺวาทสสุ กิร ภิกฺขูสุ คณฺฏึ ๑- ปหริตฺวา อรญฺเญ ปธานมนุยุญฺชนฺเตสุ เอโก สูริเย อตฺถงฺคตมตฺเตว คณฺฏึ ปหริตฺวา จงฺกมนํ โอรุยฺห จงฺกมนฺโต ติริยํ นิมฺมเถนฺโต ติณปฏิจฺฉนฺนํ กณฺฏกํ อกฺกมิ. กณฺฏโก ปิฏฺฐิปาเทน ตตฺตผาเลน วินิวิทฺธกาโล วิย เวทนา วตฺตติ. เถโร จินฺเตสิ "กึ อิมํ กณฺฏกํ อุทฺธรามิ, อุทาหุ ปกติยา วิชฺฌิตฺวา ฐิตกณฺฏกนฺ"ติ. ตสฺส เอวมโหสิ "อิมินา กณฺฏเกน วิทฺธตฺตา นิรยาทีสุ ภยํ ๒- นาม นตฺถิ, ปกติยา วิชฺฌิตฺวา ฐิตกณฺฏกํเยวา"ติ. โส ตํ เวทนํ อพฺโพหาริกํ กตฺวา สพฺพรตฺตึ จงฺกมิตฺวา วิภาตาย รตฺติยา อญฺญสฺส สญฺญํ อทาสิ. โส อาคนฺตฺวา "กึ ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิ. กณฺฏเกนมฺหิ อาวุโส วิทฺโธติ. กาย เวลาย ภนฺเตติ. สายเมว อาวุโสติ. กสฺมา น อเมฺห ปกฺโกสิตฺถ, กณฺฏกํ อุทฺธริตฺวา ตตฺถ เตลมฺปิ สิญฺเจยฺยามาติ. ปกติยา วิชฺฌิตฺวา ฐิตกณฺฏกเมว อุทฺธริตุํ วายมิมฺห อาวุโสติ. สกฺกุณิตฺถ ภนฺเต อุทฺธริตุนฺติ. เอกเทสมตฺเตน เม อาวุโส อุทฺธโฏติ. เสสวตฺถูนิ ทีฆมชฺฌิมฏฺฐกถาสุ ๓- สติปฏฺฐานสุตฺตนิทฺเทเส วิตฺถาริตาเนว. ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเวติ กสฺมา อารทฺธํ? อิมสฺมึ ปพฺเพ ทุกฺขลกฺขณเมว กถิตํ, น อนิจฺจลกฺขณํ, ตํ ทสฺเสตุํ อิทมารทฺธํ. ตีณิ ลกฺขณานิ สโมธาเนตฺวา ทสฺเสตุมฺปิ อารทฺธเมว. อปจินาติ โน อาจินาตีติ วฏฺฏํ วินาเสติ, เนว จินาติ. ปชหติ น อุปาทิยตีติ ตเทว วิสฺสชฺเชติ, น คณฺหาติ. วิสิเนติ น อุสฺสิเนตีติ วิกิรติ น สมฺปิณฺเฑติ. วิธูเปติ น สนฺธูเปตีติ นิพฺพาเปติ น ชาลาเปติ. @เชิงอรรถ: สี. สฺยา. คณฺฑึ สี. วาโส @ สุ.วิ. ๒/๓๖๓, ป.สู. ๑/๒๔๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๕.

เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเวติ อิทํ กสฺมา อารทฺธํ? วฏฺฏํ วินาเสตฺวา ฐิตํ มหาขีณาสวํ ทสฺเสสฺสามีติ อารทฺธํ. เอตฺตเกน วา ฐาเนน วิปสฺสนา กถิตา, อิทานิ สห วิปสฺสนาย จตฺตาโร มคฺเค ทสฺเสตุํ อิทมารทฺธํ. อถวา เอตฺตเกน ฐาเนน ปฐมมคฺโค กถิโต, อิทานิ สห วิปสฺสนาย ตโย มคฺเค ทสฺเสตุํ อิทมารทฺธํ. เอตฺตเกน วา ฐาเนน ตีณิ มคฺคานิ กถิตานิ, อิทานิ สห วิปสฺสนาย อรหตฺตมคฺคํ ทสฺเสตุมฺปิ อิทมารทฺธเมว. สปชาปติกาติ สทฺธึ ปชาตินา เทวราเชน. อารกาว นมสฺสนฺตีติ ทูรโตว นมสฺสนฺติ, ทูเรปิ ฐิตํ นมสฺสนฺติเยว อายสฺมนฺตํ นีตตฺเถรํ ๑- วิย. เถโร กิร ปุปฺผฉฑฺฑกกุลโต นิกฺขมฺม ปพฺพชิโต, ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปตฺวา จินฺเตสิ "อหํ อชฺเชว ปพฺพชิโต อชฺเชว เม ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ, จตุปจฺจยสนฺโตสภาวนารามปณฺฑิตมหาอริยวํสปฏิปทํ ปูเรสฺสามี"ติ. โส ปํสุกูลตฺถาย สาวตฺถึ ปวิสิตฺวา โจฬกํ ปริเยสนฺโต วิจริ. อเถโก มหาพฺรหฺมา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย มนุสฺสปถํ โอโลเกนฺโต เถรํ ทิสฺวา "อชฺเชว ปพฺพชิตฺวา อชฺเชว ขุรคฺเค อรหตฺตํ ปตฺวา มหาอริยวํสปฏิปทํ ปูเรตุํ โจฬกํ ปริเยสตี"ติ อญฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. ตมญฺโญ มหาพฺรหฺมา ทิสฺวา "กํ นมสฺสสี"ติ ปุจฺฉิ. นีตตฺเถรํ นมสฺสามีติ. กึ การณาติ. อชฺเชว ปพฺพชิตฺวา อชฺเชว ขุรคฺเค อรหตฺตํ ปตฺวา มหาอริยวํสปฏิทํ ปูเรตุํ โจฬกํ ปริเยสตีติ. โสปิ นํ นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. อถญฺโญ, อถญฺโญติ สตฺตสตา มหาพฺรหฺมาโน นมสฺสมานา อฏฺฐํสุ. เตน วุตฺตํ:- "ตา เทวตา สตฺตสตา อุฬารา พฺรหฺมาวิมานา อภินิกฺขมิตฺวา @เชิงอรรถ: สี. นีลตฺเถรํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๖.

นีตํ นมสฺสนฺติ ปสนฺนจิตฺตา `ขีณาสโว คณฺหติ ปํสุกูลํ' . ตา เทวตา สตฺตสตา อุฬารา พฺรหฺมาวิมานา อภินิกฺขมิตฺวา นีตํ นมสฺสนฺติ ปสนฺนจิตฺตา `ขีณาสโว กยิรติ ปํสุกูลํ' . `ขีณาสโว โธวติ ปํสุกูลํ' `ขีณาสโว รชติ ปํสุกูลํ' `ขีณาสโว ปารุปติ ปํสุกูลนฺ'ติ" . อิติ ภควา อิมสฺมึ สุตฺเต เทสนํ ตีหิ ภเวหิ วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺตสฺส กูฏํ คณฺหิ. เทสนาปริโยสาเน ปญฺจสตา ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสุ. สตฺตมํ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๓๑๗-๓๒๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=12&A=6992&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=6992&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=17&i=158              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=17&A=1955              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=17&A=2112              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=17&A=2112              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_17

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]