อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                      ๘.  อญฺญติตฺถิยสุตฺตวณฺณนา
     [๖๙] อฏฺฐเม ภควํมูลกาติ ภควา มูลํ เอเตสนฺติ ภควํมูลกา. อิทํ วุตฺตํ
โหติ:- อิเม ภนฺเต อมฺหากํ ธมฺมา ปุพฺเพ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺเธน อุปฺปาทิตา,
ตสฺมึ ปรินิพฺพุเต เอกํ พุทฺธนฺตรํ อญฺโญปิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิเม
ธมฺเม อุปฺปาเทตุํ สมตฺโถ นาม นาโหสิ, ภควตา ๖- ปน โน  อิเม ธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น วเทติ น วทติ     ๒ สี. อนุปาทินฺเนน, ฉ.ม. อนุนฺนเตน
@๓ ฉ.ม.,อิ....สาหสานํ    ๔ สี.,อิ. นาวสาทเยติ   ๕ ฉ.ม. คาหเยยฺย,
@อิ. คาหเย              ๖ อิ. ภควโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๑.
อุปฺปาทิตา. ภควนฺตํ หิ นิสฺสาย มยํ อิเม ธมฺเม อาชานาม ปฏิวิชฺฌามาติ
เอวํ ภควํมูลกา โน ภนฺเต ธมฺมาติ. ภควํเนตฺติกาติ ภควา ธมฺมานํ เนตา
วิเนตา อนุเนตา ยถาสภาวโต ปาฏิเอกฺกํ ปาฏิเอกฺกํ นามํ คเหตฺวาว
ทสฺเสตาติ ๑- ธมฺมา ภควํเนตฺติกา นาม โหนฺติ. ภควํปฏิสรณาติ จตุภูมิกธมฺมา
สพฺพญฺญุตญาณสฺส อาปาถํ อาคจฺฉมานา  ภควติ ปฏิสรนฺติ นามาติ ภควํปฏิสรณา.
ปฏิสรนฺตีติ โอสรนฺติ สโมสรนฺติ. อปิจ มหาโพธิมณฺเฑ นิสินฺนสฺส ภควโต
ปฏิเวธวเสน ผสฺโส อาคจฺฉติ "อหํ ภควา กินฺนาโม"ติ ตฺวํ ผุสนฏฺเฐน
ผสฺโส นาม. เวทนา, สญฺญา, สงฺขารา,   วิญฺญาณํ อาคจฺฉติ "อหํ ภควา
กินฺนามนฺ"ติ ตฺวํ วิชานนฏฺเฐน วิญฺญาณํ นามาติ. เอวํ จตุภูมิกธมฺมานํ
ยถาสภาวโต ปาฏิเอกฺกํ ปาฏิเอกฺกํ นามํ คณฺหนฺโต ภควา ธมฺเม ปฏิสรตีติ
ภควํปฏิสรณา. ภควนฺตํเยว ปฏิภาตูติ ภควโตเยว เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ
อุปฏฺฐาตุ, ตุเมฺหเยว โน กเถถาติ ๒- อตฺโถ.
     ราโค โขติ รชฺชนวเสน ปวตฺตราโค. อปฺปสาวชฺโชติ โลกวชฺชวเสนปิ
วิปากวชฺชวเสนปีติ ทฺวีหิปิ วชฺเชหิ อปฺปสาวชฺโช, อปฺปโทโสติ อตฺโถ. กถํ?
มาตาปิตโร หิ ภาติกภคินิอาทโย จ ปุตฺตภาติกานํ อาวาหวิวาหมงฺคลํ นาม
กาเรนฺติ. เอวํ ตาเวส โลกวชฺชวเสน ๓- อปฺปสาวชฺโช. สทารสนฺโตสมูลิกา ปน
อปาเย ปฏิสนฺธิ นาม น โหตีติ เอวํ วิปากวชฺชวเสน อปฺปสาวชฺโช. ทนฺธวิราคีติ
วิรชฺชมาโน ปเนส สณิกํ วิรชฺชติ, น สีฆํ มุจฺจติ. เตลมสิราโค วิย จิรํ อนุพนฺธติ,
๔- คนฺตฺวาปิ นาคจฺฉตีติ ทนฺธวิราคี. เทฺว ตีณิ ภวนฺตรานิ อาคจฺฉตีติ
ทนฺธวิราคี. ๔-
     ตตฺริทํ วตฺถุ:- เอโก กิร ปุริโส ภาตุชายาย มิจฺฉาจารํ จรติ, ตสฺสาปิ
อิตฺถิยา อตฺตโน สามิกโต  โสเยว ปิยตโร อโหสิ. สา ตํ อาห "อิมสฺมึ การเณ
ปากเฏ ชาเต มหตี ครหา ภวิสฺสติ, ตว ภาติกํ ฆาเตหี"ติ. โส ตํ ๕- "นสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทสฺเสตีติ      ๒ ฉ.ม. กเถตฺวา เทถาติ      ๓ สี.,อิ. โลกวชฺชวเสน
@ปวตฺตราโค         ๔-๔ ฉ.ม. เทฺว ตีณิ คนฺตฺวาปิ นาปคจฺฉตีติ ทนฺธวิราคี
@๕ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๒.
วสลิ, มา เอวํ ปุน อวจา"ติ อปสาเทสิ. สา ตุณฺหี หุตฺวา กติปาหจฺจเยน
ปุน กเถสิ, ตสฺส จิตฺตํ ชชฺชรภาวํ ๑- อคมาสิ. ตโต ตติยวารํ กถิเต ๒- "กินฺติ
กตฺวา โอกาสํ ลภิสฺสามี"ติ อาห. อถสฺส สา อุปายํ กเถนฺตี "ตฺวํ มยา วุตฺตเมว
กโรหิ, อสุกฏฺฐาเน มหากกุธสมีเป ติตฺถํ อตฺถิ, ตตฺถ ติขิณํ ทณฺฑกวาสึ คเหตฺวา
ติฏฺฐาหี"ติ. โส ตถา อกาสิ. เชฏฺฐภาตาปิสฺส อรญฺเญ กมฺมํ กตฺวา ฆรํ อาคโต. สา
ตสฺมึ มุทุจิตฺตา วิย หุตฺวา "เอหิ สามิ, สีสํ เต โอโลเกสฺสามี"ติ โอโลเกนฺตี ๓-
"อุปกฺกิลิฏฺฐํ เต สีสนฺ"ติ อามลกปิณฺฑํ ทตฺวา "คจฺฉ อสุกฏฺฐาเน สีสํ
โธวิตฺวา อาคจฺฉาหี"ติ เปเสสิ. โส ตาย วุตฺตติตฺถเมว คนฺตฺวา อามลกกกฺเกน สีสํ
มกฺเขตฺวา อุทกํ โอรุยฺห นฺหาตฺวา สีสํ โธวติ. ๔- อถ นํ อิตโร รุกฺขนฺตรโต
นิกฺขมิตฺวา ขนฺธฏฺฐิเก ปหริตฺวา ชีวิตา โวโรเปตฺวา เคหํ อคมาสิ.
     อิตโร ภริยาย สิเนหํ ปริจฺจชิตุํ อสกฺโกนฺโต ตสฺมึเยว เคเห มหาธมฺมนิ
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โส ตสฺสา ฐิตายปิ นิสินฺนายปิ คนฺตฺวา สรีเร ปตติ. อถ
นํ สา "โสเยว อยํ ภวิสฺสตี"ติ ฆาตาเปสิ. โส ปุน ตสฺสา สิเนเหน ตสฺมึเยว
เคเห กุกฺกุโร หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โส ปทสา คมนกาลโต ปฏฺฐาย ตสฺสา ปจฺฉโต
ปจฺฉโต จรติ. อรญฺญํ คจฺฉนฺติยาปิ สทฺธึเยว คจฺฉติ. ตํ ทิสฺวา มนุสฺสา "นิกฺขนฺโต
สุนขลุทฺทโก, กตรํ ฐานํ คมิสฺสตี"ติ อุปฺผณฺเฑนฺติ. ๕- สา ปน ตํ ฆาตาเปสิ.
     โสปิ ปุน ตสฺมึเยว เคเห วจฺฉโก หุตฺวา นิพฺพตฺติตฺวา ๖- ตเถว ตสฺสา
ปจฺฉโต ปจฺฉโต จรติ. ตทาปิ นํ มนุสฺสา ทิสฺวา "นิกฺขนฺโต โคปาลโก, กตฺถ
คาวิโย จริสฺสนตี"ติ อุปฺผณฺเฑนฺติ. สา ตสฺมึปิ ฐาเน ตํ ฆาตาเปสิ. โส ตทาปิ
ตสฺสา อุปริ สิเนหํ ฉินฺทิตุํ อสกฺโกนฺโต จตุตฺเถ วาเร ตสฺสาเยว กุจฺฉิยํ
ชาติสฺสโร หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โส ปฏิปาฏิยา จตูสุ อตฺตภาเวสุ ตาย ปฏิหตภาวํ ๗-
ทิสฺวา "เอวรูปาย นาม ปจฺจตฺถิกาย กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺโตสฺมี"ติ ตโต ปฏฺฐาย ตสฺสา
หตฺเถน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทฺวชฺฌภาวํ           ๒ ฉ.ม. กถิโต
@๓ ฉ.ม.,อิ. สีเส เต โอลิขิสฺสามีติ โอลิขนฺตี    ๔ ฉ.ม.,อิ. โอนมิตฺวา สีสํ โธวิ
@๕ ฉ.ม.,อิ. อุปฺปณฺเฑนฺติ. เอวมุปริปิ  ๖ ฉ.ม. นิพฺพตฺติ   ๗ ฉ.ม.,อิ. ฆาติตภาวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๓.
อตฺตานํ ผุสิตุํ น เทติ. สเจ นํ สา ผุสติ, กนฺทติ โรทติ. อถ นํ อยฺยโก
ปฏิชคฺคิ. ๑- ตํ อปรภาเค วุฑฺฒิปฺปตฺตํ อยฺยโก อาห "ตาต กสฺมา ตฺวํ มาตุ
หตฺเถน อตฺตานํ ผุสิตุํ น เทสิ. สเจปิ สา ตํ ผุสติ, มหาสทฺเทน โรทสิ
กนฺทสี"ติ อยฺยเกน ปุฏฺโฐ "อยฺยก ๒- เอสา มยฺหํ น มาตา, ปจฺจามิตฺตา เอสา"ติ
ตํ ปวุตฺตึ สพฺพํ อาโรเจสิ. โส ตํ อาลิงฺคิตฺวา โรทิตฺวา "เอหิ ตาต, กึ อมฺหากํ
อีทิเส ฐาเน นิวาสกิจฺจนฺ"ติ ตํ อาทาย นิกฺขมิตฺวา เอกํ วิหารํ คนฺตฺวา
ปพฺพชิตฺวา อุโภปิ ตตฺถ วสนฺตา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ.
     มหาสาวชฺโชติ โลกวชฺชวเสนปิ วิปากวชฺชวเสนปีติ ทฺวีหิ การเณหิ มหาสาวชฺโช.
กถํ? โทเสนปิ ๓- หิ ทุฏฺโฐ หุตฺวา มาตริปิ อปรชฺฌติ, ปิตริปิ ภาติกภคินิอาทีสุปิ
ปพฺพชิเตสุปิ. โส คตคตฏฺฐาเนสุ "อยํ ปุคฺคโล มาตาปิตูสุปิ อปรชฺฌติ,
ภาติกภคินิอาทีสุปิ, ปพฺพชิเตสุปี"ติ มหตึ ครหํ ลภติ. เอวํ ตาว โลกวชฺชวเสน
มหาสาวชฺโช. โทสวเสน ปน กเตน อนนฺตริยกมฺเมน ๔- กปฺปํ นิรเย ปจฺจติ.
เอวํ วิปากวชฺชวเสน มหาสาวชฺโชติ. ขิปฺปวิราคีติ ขิปฺปํ วิรชฺฌติ. โทเสน หิ
ทุฏฺโฐ มาตาปิตูสุปิ เจติเยปิ โพธิมฺหิปิ ปพฺพชิเตสุปิ อปรชฺฌิตฺวา "มยฺหํ ขมถา"ต
อจฺจยํ เทเสติ. ตสฺส สห ขมาปเนน ๕- ตํ กมฺมํ ปากติกเมว โหติ.
     โมโหปิ ทฺวีเหว การเณหิ มหาสาวชฺโช. กถํ? ๖- โมเหน หิ มูโฬฺห หุตฺวา
มาตาปิตูสุปิ เจติเยปิ โพธิมฺหิปิ ปพฺพชิเตสุปิ อปรชฺฌิตฺวา คตคตฏฺฐาเน ครหํ
ลภติ. เอวํ ตาว โลกวชฺชวเสน มหาสาวชฺโช. โมหวเสน ปน กเตน อนนฺตริยกมฺเมน
กปฺปํ นิรเย  ปจฺจตีติ. ๗- เอวํ วิปากวชฺชวเสนปิ มหาสาวชฺโช. ทนฺธวิราคีติ
สณิกํ วิรชฺชติ. โมเหน มูเฬฺหน หิ กตกมฺมํ สณิกํ มุจฺจติ. ยถา หิ อจฺฉจมฺมํ
สตกฺขตฺตุํปิ โธวิยมานํ น ปณฺฑรํ โหติ, เอวเมว โมเหน มูเฬฺหน กตกมฺมํ
สีฆํ น มุจฺจติ, สณิกเมว มุจฺจตีติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อยฺยโกว ปฏิชคฺคติ    ๒ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม.,อิ. โทเสน   ๔ ฉ.ม.,อิ. อานนฺตริยกมฺเมน.เอวมุปริปิ
@๕ ม.ขมเนน   ๖ ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ     ๗ ฉ.ม.ปจฺจติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๒๑๐-๒๑๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=15&A=4862&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=4862&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=508
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=5268
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=5379
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=5379
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20