ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

หน้าที่ ๒๐๘.

๙. เมตฺตสุตฺตวณฺณนา นิกฺเขปปฺปโยชนํ อิทานิ โย นิธิกณฺฑานนฺตรํ นิกฺขิตฺตสฺส เมตฺตสุตฺตสฺส อตฺถวณฺณนากฺกโม อนุปฺปตฺโต, ตสฺส อิธ นิกฺเขปปฺปโยชนํ วตฺวา ตโต ปรํ:- "เยน วุตฺตํ ยทา ยตฺถ ยสฺมา เจเตส ทีปนา นิทานํ โสธยิตฺวาสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺ"ติ. ตตฺถ ยสฺมา นิธิกณฺเฑน ทานสีลาทิปุญฺสมฺปทา วุตฺตา, สา จ สตฺเตสุ เมตฺตาย กตาย มหปฺผลา โหติ ยาว พุทฺธภูมึ ปาเปตุํ สมตฺถา, ตสฺมา ตสฺสา ปุญฺสมฺปทาย อุปการทสฺสนตฺถํ, ยสฺมา วา สรเณหิ สาสเน โอตริตฺวา สิกฺขาปเทหิ สีเล ปติฏฺิตานํ ทฺวตฺตึสากาเรหิ ราคปฺปหานสมตฺถํ กุมารปญฺเหน โมหปฺปหานสมตฺถญฺจ กมฺมฏฺานํ ทสฺเสตฺวา มงฺคลสุตฺเตน ตสฺส ปวตฺติยา มงฺคลภาโว อตฺตรกฺขา จ รตนสุตฺเตน ตสฺสานุรูปา ปรรกฺขา ติโรกุฑฺเฑน รตนสุตฺเต วุตฺตภูเตสุ เอกจฺจภูเตสุ เอกจฺจภูตทสฺสนํ วุตฺตปฺปการาย ปุญฺสมฺปตฺติยา ปมชฺชมานานํ ๑- วิปตฺติ จ นิธิกณฺเฑน ติโรกุฑฺเฑ วุตฺตวิปตฺติปฏิปกฺขภูตา สมฺปตฺติ จ ทสฺสิตา, โทสปฺปหานสมตฺถมฺปน กมฺมฏฺานํ อทสฺสิตเมว, ตสฺมา ตํ โทสปฺปหานสมตฺถํ กมฺมฏฺานํ ทสฺเสตุํ อิทํ เมตฺตสุตฺตํ อิธ นิกฺขิตฺตํ. เอวญฺหิ สุปริปูโร โหติ ขุทฺทกปาโติ อิทมสฺส อิธ นิกฺเขปปฺปโยชนํ. นิทานโสธนํ อิทานิ ยายํ:- "เยน วุตฺตํ ยทา ยตฺถ ยสฺมา เจเตส ทีปนา นิทานํ โสธยิตฺวาสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺ"ติ. มาติกา นิกฺขิตฺตา, ตตฺถ อิทํ เมตฺตสุตฺตํ ภควตาว วุตฺตํ, น สาวกาทีหิ, ตญฺจ ปน ยทา หิมวนฺตปสฺสโต เทวตาหิ อุพฺพาฬฺหา ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ อาคตา, ตทา สาวตฺถิยํ เตสํ ภิกฺขูนํ ปริตฺตตฺถาย กมฺมฏฺานตฺถาย จ วุตฺตนฺติ เอวํ ตาว สงฺเขปโต เอเตสํ ปทานํ ทีปนานิทานโสธนา เวทิตพฺพา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปมชฺชนฺตานํ, สี., อิ. ปมชฺชนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

วิตฺถารโต ปน เอวํ เวทิตพฺพา:- เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ อุปกฏฺาย วสฺสูปนายิกาย, เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา นานาเวรชฺชกา ภิกฺขู ภควโต สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วสฺสํ อุปคนฺตุกามา ภควนฺตํ อุปสงฺกมนฺติ. ตตฺร สุทํ ภควา ราคจริตานํ สวิญฺาณกอวิญฺาณกวเสน เอกาทสวิธํ อสุภกมฺมฏฺานํ, โทสจริตานํ จตุพฺพิธํ เมตฺตาทิกมฺมฏฺานํ, โมหจริตานํ มรณานุสฺสติกมฺมฏฺานาทีนิ, วิตกฺกจริตานํ อานาปานสฺสติปวีกสิณาทีนิ, สทฺธาจริตานํ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺานาทีนิ, พุทฺธิจริตานํ จตุธาตุววตฺถานาทีนีติ อิมินา นเยน จตุราสีติสหสฺสปฺปเภทจริตานุกุลานิ กมฺมฏฺานานิ กเถติ. อถ โข ปญฺจมตฺตานํ ภิกฺขุสตานิ ภควโต สนฺติเก กมฺมฏฺานํ อุคฺคเหตฺวา สปฺปายเสนาสนญฺจ โคจรคามญฺจ ปริเยสมานานิ อนุปุพฺเพน คนฺตวา ปจฺจนฺเต หิมวนฺเตน สทฺธึ เอกาพทฺธํ นีลกาจมณิสนฺนิภสิลาตลํ สีตลฆนจฺฉายนีลวนสณฺฑมณฺฑิตํ มุตฺตาทลรชตปฏ- สทิสวาลิกากิณฺณภูมิภาคํ ๑- สุจิสาตสีตูทกฏฺานปริวาริตํ ๒- ปพฺพตมทฺทสํสุ. อถ โข ๓- เต ภิกฺขู ทิสฺวา ๔- ตตฺเถเวกรตฺตึ วสิตฺวา ปภาตาย รตฺติยา สรีรปริกมฺมํ กตฺวา ตสฺสาวิทูเร อญฺตรํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. คาโม ฆนนิเวสนสนฺนิวิฏฺกุล- สหสฺสยุตฺโต, มนุสฺสา เจตฺถ สทฺธา ปสนฺนา, เต ปจฺจนฺเต ปพฺพชิตทสฺสนสฺส ทุลฺลภตาย ภิกฺขู ทิสฺวา เอว ปีติโสมนสฺสชาตา หุตฺวา เต ภิกฺขู โภเชตฺวา "อิเธว ภนฺเต เตมาสํ วสถา"ติ ยาจิตฺวา ปญฺจ ปธานกุฏิสตานิ การาเปตฺวา ตตฺถ มญฺจปีปานียปริโภชนียฆฏาทีนิ สพฺพูปกรณานิ ปฏิยาเทสุํ. ภิกฺขู ตติยทิวเส ๕- อญฺ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ, ตตฺถปิ มนุสฺสา ตเถว อุปฏฺหิตฺวา วสฺสาวาสํ ยาจึสุ. ภิกฺขู "อสติ อนฺตราเย"ติ อธิวาเสตฺวา ตํ วนสณฺฑํ ปวิสิตฺวา สพฺพรตฺตินฺทิวํ อารทฺธวิริยา ยามคณฺฑิกํ โกฏฺเฏตฺวา โยนิโสมนสิการพหุลา วิหรนฺตา รุกฺขมูลานิ อุปคนฺตฺวา นิสีทึสุ. สีลวนฺตานํ ภิกฺขูนํ เตเชน วิหตเตชา รุกฺขเทวตา อตฺตโน อตฺตโน วิมานา โอรุยฺห ทารเก คเหตฺวา อิโต จิโต จ วิจรนฺติ, เสยฺยถาปิ นาม ราชูหิ วา ราชมหามตฺเตหิ วา คามกาวาสํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. มุตฺตาชาลรชตปฏฺฏสทิสวาลุกา.... ฉ.ม. สุจิสาตสีตลชลาสยปริวาริตํ @ ฉ.ม., อิ. โขสทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. ทุติยทิวเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

คเตหิ คามวาสีนํ ฆเรสุ โอกาเส คหิเต ฆรมานุสกา ๑- ฆรานิ ฉฑฺฑิตฺวา ๒- อญฺตฺร วสนฺตา "กทา นุ คมิสฺสนฺตี"ติ ทูรโตว โอโลเกนฺติ, เอวเมว เทวตา อตฺตโน อตฺตโน วิมานานิ ฉฑฺเฑตฺวา อิโต จิโต จ วิจรนฺติโย ทูรโตว โอโลเกนฺติ "กทานุ ภทฺทนฺตา คมิสฺสนฺตี"ติ. ตโต เอวํ สมจินฺเตสุํ "ปมวสฺสูปคตา ภิกฺขู อวสฺสํ เตมาสํ วสิสฺสนฺติ, มยมฺปน ตาวจิรํ ทารเก คเหตฺวา โอกฺกมฺม วสิตุํ น สกฺโกม, หนฺท มยํ ภิกฺขูนํ ภยชนกํ ๓- อารมฺมณํ ทสฺเสมา"ติ. ตา รตฺตึ ภิกฺขูนํ สมณธมฺมกรณเวลาย ภึสนกานิ ยกฺขรูปานิ นิมฺมินิตฺวา ปุรโต ปุรโต ติฏฺนฺติ, เภรวสทฺทญฺจ กโรนฺติ. ภิกฺขูนํ ตานิ รูปานิ ปสฺสิตฺวา ๔- ตญฺจ สทฺทํ สุตฺวา หทยํ ผนฺทติ ๕- ทุพฺพณฺณา จ อเหสุํ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตา. เตน เต ภิกฺขู จิตฺตํ เอกคฺคํ นาสกฺขึสุ กาตุํ, เตสํ อเนกคฺคจิตฺตานํ ภเยน จ ปุนปฺปุนํ สํวิคฺคานํ สติ ปมุสฺสติ, ๖- ตโต เตสํ มุฏฺสฺสตีนํ ทุคฺคนฺธานิ อารมฺมณานิ ปโยเชสุํ, เตสํ เตน ทุคฺคนฺเธน นิมฺมถิยมานมิว มตฺถลุงฺคํ อโหสิ, พาฬฺหา สีสเวทนา อุปฺปชฺชึสุ, น จ ตํ ปวตฺตึ อญฺมญฺสฺส อาโรเจสุํ. อเถกทิวสํ สํฆตฺเถรสฺส อุปฏฺานกาเล สพฺเพสุ สนฺนิปติเตสุ สํฆตฺเถโร ปุจฺฉิ "ตุมฺหากํ อาวุโส อิมํ วนสณฺฑํ ปวิฏฺานํ กติปาหํ อติวิย ปริสุทฺโธ ฉวิวณฺโณ อโหสิ ปริโยทาโต, วิปฺปสนฺนานิ จ อินฺทฺริยานิ, เอตรหิ ปนตฺถ กิสา ทุพฺพณฺณา อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตา, กึ โว อิธ อสปฺปายนฺ"ติ. ตโต เอโก ภิกฺขุ อาห "อหํ ภนฺเต รตฺตึ อีทิสญฺจ อีทิสญฺจ เภรวารมฺมณํ ปสฺสามิ จ สุณามิ จ, อีทิสญฺจ คนฺธํ ฆายามิ, เตน เม จิตฺตํ น สมาธิยตี"ติ, เอเตเนว อุปาเยน สพฺเพว เต ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสุํ. สํฆตฺเถโร อาห "ภควตา อาวุโส เทฺว วสฺสูปนายิกา ปญฺตฺตา, อมฺหากญฺจ อิมํ ๗- เสนาสนํ อสปฺปายํ, อายามาวุโส ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา อญฺ สปฺปายเสนาสนํ ปุจฺฉามา"ติ. "สาธุ ภนฺเต"ติ เต ภิกฺขู เถรสฺส ปฏิสุณิตฺวา สพฺเพว เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อนุปลิตตฺตา กุเลสุ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา เอว เยน สาวตฺถี เตน จาริกํ ปกฺกมึสุ. อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภควโต สนฺติกํ อาคมึสุ. ๘- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฆรามนุสฺสกา ฉ.ม., อิ. ฆรา นิกฺขมิตฺวา ฉ.ม. ภยานกํ ฉ.ม., @อิ. ทิสฺวา ฉ.ม., อิ. ผนฺทิ ฉ.ม., อิ. สมฺมุสฺสิ ฉ.ม., อิ. อิทํ @ อิ. อคมํสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

ภควา เต ภิกฺขู ทิสฺวา เอตทโวจ "น ภิกฺขเว อนฺโตวสฺสํ จาริกา จริตพฺพาติ มยา สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ, กิสฺส ตุมฺเห จาริกํ จรถา"ติ. เต ภควโต สพฺพํ อาโรเจสุํ. ภควา อาวชฺเชนฺโต สกลชมฺพูทีเป อนฺตมโส จตุปาทปีกฏฺานมตฺตมฺปิ เตสํ อญฺ ๑- สปฺปายเสนาสนํ นาทฺทส. อถ เต ภิกฺขู อาห "น ภิกฺขเว ตุมฺหากํ อญฺ สปฺปายเสนาสนมตฺถิ, ตตฺเถว ตุมฺเห วิหรนฺตา อาสวกฺขยํ ปาปุเณยฺยาถ, ๒- คจฺฉถ ภิกฺขเว, ตเมว เสนาสนํ อุปนิสฺสาย วิหรถ, สเจ ปน เทวตาหิ อภยํ อิจฺฉถ, อิมํ ปริตฺตํ อุคฺคณหถ. เอตญฺหิ โว ปริตฺตญฺจ กมฺมฏฺานญฺจ ภวิสฺสตี"ติ อิมํ สุตฺตมภาสิ. อปเร อาหุ ๓-:- "คจฺฉถ ภิกฺขเว ตเมว เสนาสนํ อุปนิสฺสาย วิหรถา"ติ อิทํ วตฺวา ภควา อาห "อปิจโข อารญฺิเกน ปริหรณํ าตพฺพํ. เสยฺยถีทํ? สายํ ปาตํ กรณวเสน เทฺว เมตฺตา เทฺว ปริตฺตา เทฺว อสุภา เทฺว มรณสฺสตี อฏฺมหาสํเวควตฺถุสมาวชฺชนญฺจ, อฏฺมหาสํเวควตฺถูนิ นาม ชาติ ชรา พฺยาธิ มรณํ จตฺตาริ อปายทุกฺขานีติ, อถวา ชาติชราพฺยาธิมรณานิ จตฺตาริ, อปายทุกฺขํ ปญฺจมํ, อตีเต วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ, อนาคเต วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ, ปจฺจุปนฺนอาหารปริเยฏฺิมูลกํ ทุกฺขนฺ"ติ. เอวํ ภควา ปริหรณํ อาจิกฺขิตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ เมตฺตตฺถญฺจ ปริตฺตตฺถญฺจ วิปสฺสนาปาทกชฺฌานตฺถญฺจ อิมํ สุตฺตมภาสิ. เอวํ วิตฺถารโตปิ "เยน วุตฺตํ ยทา ยตฺถ, ยสฺมา เจ"ติ เอเตสํ ปทานํ ทีปนา นิทานโสธนาว เวทิตพฺพา. เอตฺตาวตา จ ยา สา "เยน วุตฺตํ ยทา ยตฺถ, ยสฺมา เจเตส ทีปนา. นิทานํ โสธยิตฺวา"ติ มาติกา ปิตา, สา สพฺพปฺปกาเรน ๔- วิตฺถาริตา โหติ. ปมคาถาวณฺณนา [๑] อิทานิ "อสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺ"ติ วุตฺตตฺตา เอวํ กตนิทานโสธนสฺส อสฺส สุตฺตสฺส อตฺถวณฺณนา อารพฺภเต. ตตฺถ กรณียมตฺถกุสเลนาติ อิมิสฺสา ปมคาถาย ตาว อยํ ปทวณฺณนา:- กรณียนฺติ กาตพฺพํ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. ปาปุณิสฺสถ @ ฉ.ม. ปนาหุ ฉ.ม., อิ. สพฺพากาเรน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

กรณารหนฺติ อตฺโถ. อตฺโถติ ปฏิปทา, ยํ วา กิญฺจิ อตฺตโน หิตํ, ตํ สพฺพํ อรณียโต อตฺโถติ วุจฺจติ, อรณียโต นาม อุปคนฺตพฺพโต. อตฺเถ กุสเลน อตฺถกุสเลน, อตฺถจฺเฉเกนาติ วุตฺตํ โหติ. ยนฺติ อนิยมิตปจฺจตฺตํ. ตนฺติ นิยมิตอุปโยคํ, อุภยมฺปิ วา ยนฺตนฺติ ปจฺจตฺตวจนํ, สนฺตํ ปทนฺติ อุปโยควจนํ, ตตฺถ ลกฺขณโต สนฺตํ, ปตฺตพฺพโต ปทํ, นิพฺพานสฺเสตํ อธิวจนํ. อภิสเมจฺจาติ อภิสมาคนฺตฺวา. สกฺโกตีติ สกฺโก, สมตฺโถ ปฏิพโลติ วุตฺตํ โหติ. อุชูติ อชฺชวยุตฺโต. สุฏฺุ อุชูติ สุหุชู. สุขํ วโจ อสฺมินฺติ ๑- สุวโจ. อสฺสาติ ภเวยฺย. มุทูติ มทฺทวยุตฺโต. น อติมานีติ อนติมานี. อยมฺปเนตฺถ อตฺถวณฺณนา:- กรณียมตฺถกุสเลน, ยนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจาติ เอตฺถ ตาว อตฺถิ กรณียํ, อตฺถิ อกรณียํ. ตตฺถ สงฺเขปโต สิกฺขตฺตยํ กรณียํ. สีลวิปตฺติ ทิฏฺิวิปตฺติ อาจารวิปตฺติ อาชีววิปตฺตีติเอวมาทิ อกรณียํ. ตถา อตฺถิ อตฺถกุสโล, อตฺถิ อนตฺถกุสโล. ตตฺถ โย อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวา น อตฺตานํ สมฺมา ปโยเชติ, ขณฺฑสีโล โหติ, เอกวีสติวิธํ อเนสนํ นิสฺสาย ชีวิตํ ๒- กปฺเปติ. เสยฺยถีทํ? เวฬุทานํ ปตฺตทานํ ปุปฺผทานํ ผลทานํ ทนฺตกฏฺทานํ มุโขทกทานํ สินานทานํ จุณฺณทานํ มตฺติกาทานํ ปาตุกมฺยตํ ๓- มุคฺค- สูปฺยตํ ปาริภฏฺยตํ ชงฺฆเปสนิกํ เวชฺชกมฺมํ ทูตกมฺมํ ปหิณคมนํ ปิณฺฑปฏิปิณฺฑํ ทานานุปฺปทานํ วตฺถุวิชฺชํ ๔- นกฺขตฺตวิชฺชํ องฺควิชฺชนฺติ. ฉพฺพิเธ จ อโคจเร จรติ. เสยฺยถีทํ? เวสิยาโคจเร วิธวโคจเร ถุลฺลกุมาริกปณฺฑกภิกฺขุนี- ปานาคารโคจเรติ. สํสฏฺโ จ วิหรติ ราชูหิ ราชมหามตฺเตหิ ติตฺถิเยหิ ติตฺถิยสาวเกหิ อนนุโลมิเกน คิหิสํสคฺเคน, ยานิ วา ปน ตานิ กุลานิ อสฺสทฺธานิ อปฺปสนฺนานิ อโนปานภูตานิ อกฺโกสกปริภาสกานิ อนตฺถกามานิ อหิตกามานิ อผาสุกกามานิ อโยคกฺเขมกามานิ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ ฯเปฯ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ, ตถารูปานิ กุลานิ เสวติ ภชติ ปยิรุปาสติ. อยํ อนตฺถกุสโล. โย ปน อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวา อตฺตานํ สมฺมา ปโยเชติ, อเนสนํ ปหาย จตุปาริสุทฺธิสีเล ปติฏฺาตุกาโม สทฺธาสีเสน ปาฏิโมกฺขสํวรํ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตสฺมินฺติ ฉ.ม., อิ. ชีวิกํ @ ฉ.ม., อิ. จาฏุกมฺยตํ ม., อิ. วตฺถุวิชฺชํ เขตฺตวิชฺชํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

สติสีเสน อินฺทฺริยสํวรํ, วิริยสีเสน อาชีวปาริสุทฺธึ, ปญฺาสีเสน ปจฺจยปฏิเสวนํ ปูเรติ. อยํ อตฺถกุสโล. โย วา สตฺตาปตฺติกฺขนฺธโสธนวเสน ปาฏิโมกฺขสํวรํ, ฉทฺวาเร ฆฏฺฏิตารมฺมเณสุ อภิชฺฌาทีนํ อนุปฺปตฺติวเสน อินฺทฺริยสํวรํ, อเนสนปริวชฺชนวเสน วิญฺูปสฏฺพุทฺธพุทฺธสาวกวณฺณิตปจฺจยปฏิเสวเนน จ อาชีวปาริสุทฺธึ, ยถาวุตฺต- ปจฺจเวกฺขณวเสน ปจฺจยปฏิเสวนํ, จตุอิริยาปถปริวตฺตเน สาตฺถกตาทีนํ ปจฺจเวกฺขณวเสน สมฺปชญฺ โสเธติ. อยมฺปิ อตฺถกุสโล. โย วา ยถา อุโสทกํ ๑- ปฏิจฺจ สงฺกิลิฏฺวตฺถํ ปริโยทายติ, ฉาริกํ ปฏิจฺจ อาทาโส, อุกฺกามุขํ ปฏิจฺจ ชาตรูปํ, ตถา าณํ ปฏิจฺจ สีลํ โวทายตีติ ตฺวา าโณทเกน โธวนฺโต สีลํ ปริยาทาเปติ. ๒- ยถา จ กิกี สกุณิกา อณฺฑํ, จามรีมิคี ๓- วาลธึ, เอกปุตฺติกา นารี ปิยํ เอกปุตฺตกํ, เอกนยโน ปุริโส ตํ เอกนยนญฺจ รกฺขติ, ตถา อติวิย อปฺปมตฺโต อตฺตโน สีลกฺขนฺธํ รกฺขติ, สายํ ปาตํ ปจฺจเวกฺขมาโน อนุมตฺตมฺปิ วชฺชํ น ปสฺสติ. อยมฺปิ อตฺถกุสโล. โย วา ปน อวิปฺปฏิสารกเร สีเล ปติฏฺาย กิเลสวิกฺขมฺภนปฏิปทํ ปคฺคณฺหาติ, ตํ ปคฺคเหตฺวา กสิณปริกมฺมํ กโรติ, กสิณปริกมฺมํ กตฺวา สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตติ. อยมฺปิ อตฺถกุสโล. โย วา ปน สมาปตฺติโต วุฏฺาย สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ อตฺถกุสลานํ อคฺโค. ตตฺถ เย อิเม ยาว อวิปฺปฏิสารกเร สีเล ปติฏฺาเนน ยาว วา กิเลสวิกฺขมฺภนปฏิปทายปคฺคณฺหเนน ๔- วณฺณิตา อตฺถกุสลา, เต อิมสฺมึ อตฺเถ อตฺถกุสลาติ อธิปฺเปตา. ตถาวิธา จ เต ภิกฺขู. เตน ภควา เต ภิกฺขู สนฺธาย เอกปุคฺคลาธิฏฺานาย เทสนาย "กรณียมตฺถกุสเลนา"ติ อาห. ตโต ปรํ ๕- "กึ กรณียนฺ"ติ เตสํ สญฺชาตกงฺขานํ อาห "ยนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจา"ติ. อยญฺเหตฺถาธิปฺปาโย ๖-:- ตํ พุทฺธานุพุทฺเธหิ วณฺณิตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อูโสทกํ ฉ.ม., อิ. ปริโยทาเปติ ฉ.ม. จมรี มิโค, จมรมิโค @ ฉ.ม., อิ....ปคฺคหเณน ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยเมตฺถ @อธิปฺปาโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

สนฺตํ นิพฺพานปทํ ปฏิเวธวเสน อภิสเมจฺจ วิหริตุกาเมน ยํ กรณียนฺติ. เอตฺถ จ ยนฺติ อิมสฺส คาถาปทสฺส อาทิโต วุตฺตเมว กรณียนฺติ อธิการโต อนุวตฺตติ, ตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจาติ. อยมฺปน ยสฺมา สาวเสสปาโ อตฺโถ, ตสฺมา วิหริตุกาเมนาติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อถวา สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจาติ อนุสฺสวาทิวเสน โลกิยปญฺาย นิพฺพานปทํ "สนฺตนฺ"ติ ตฺวา ตํ อธิคนฺตุกาเมน ยนฺตํ กรณียนฺติ อธิการโต อนุวตฺตติ, ตํ กรณียมตฺถกุสเลนาติ เอวเมตฺถ อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ. อถวา "กรณียมตฺถกุสเลนา"ติ วุตฺเต "กินฺ"ติ จินฺเตนฺตานํ อาห "ยนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจา"ติ. ตสฺเสวํ อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ:- โลกิยปญฺาย สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ ยํ กรณียํ กาตพฺพํ, ตํ กรณียํ, กรณารหเมว ตนฺติ วุตฺตํ โหติ. กิมฺปน ตนฺติ? กิมญฺ สิยา อญฺตฺร ตทธิคมุปายโต, กามญฺเจตํ กรณารหตฺเถน สิกฺขตฺตยทีปเกน อาทิปเทเนว วุตฺตํ. ตถา หิ ตสฺส อตฺถวณฺณนาย อโวจุมฺห "อตฺถิ กรณียํ, อตฺถิ อกรณียํ. ตตฺถ สงฺเขปโต สิกฺขตฺตยํ กรณียนฺ"ติ. อติสงฺเขเปน เทสิตตฺตา ปน เตสํ ภิกฺขูนํ เกหิจิ วิญฺาตํ, เกหิจิ น วิญฺาตํ. ตโต เยหิ น วิญฺาตํ, เตสํ วิญฺาปนตฺถํ ยํ วิเสสโต อารญฺิเกน ภิกฺขุนา กาตพฺพํ, ตํ วิตฺถาเรนฺโต "สกฺโก อุชู จ สุหุชู จ, สุวโจ จสฺส มุทุ อนติมานี"ติ อิมํ ตาว อุปฑฺฒคาถมาห. กึ วุตฺตํ โหติ? สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกาโม, โลกิยปญฺาย วา ตํ อภิสเมจฺจ ตทธิคมาย ปฏิปชฺชมาโน อารญฺิโก ภิกฺขุ ทุติยจตุตฺถปธานิยงฺค- สมนฺนาคเมน กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺโข หุตฺวา สจฺจปฏิเวธาย ปฏิปชฺชิตุํ สกฺโก อสฺส, ตถา กสิณปริกมฺมวตฺตสมาทานาทีสุ อตฺตโน ปตฺตจีวรปฏิสงฺขรณาทีสุ จ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ, เตสุ อญฺเสุ จ เอวรูเปสุ สกฺโก อสฺส ตทกฺโข ๑- อนลโส สมตฺโถ. สกฺโก โหนฺโตปิ จ ตติยปธานิยงฺค- สมนฺนาคเมน อุชุ อสฺส. อุชุ โหนฺโตปิ จ สกึอุชุภาเวน ทหรกาเล วา อุชุภาเวน สนฺโตสํ อนาปชฺชิตฺวา ยาวชีวํ ปุนปฺปุนํ อสิถิลกรเณน สุฏฺุตรํ อุชุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ทกฺโข

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

อสฺส อสกรณตาย ๑- วา อุชุ อมายาวิตาย สุหุชุ, กายวจีวงฺกปฺปหาเนน วา อุชุ, มโนวงฺกปฺปหาเนน สุหุชุ. อสนฺตคุณสฺส วา อนาวิกรเณน อุชุ, อสนฺตคุเณน อุปฺปนฺนสฺส ลาภสฺส อนธิวาสเนน สุหุชุ. เอวํ อารมฺมณลกฺขณูปนิชฺฌาเนหิ ปุริมทฺวยตติยสิกฺขาหิ ปโยคาสยสุทฺธีหิ จ อุชุ จ สุหุชุ จ อสฺส. น เกวลญฺจ อุชุ จ สุหุชุ จ, อปิจ ปน สุวโจ จ อสฺส. โย หิ ปุคฺคโล "อิทํ น กาตพฺพนฺ"ติ วุตฺโต "กินฺเต ทิฏฺ, กินฺเต สุตํ, โก เม หุตฺวา ๒- วทสิ, กึ อุปชฺฌาโย อาจริโย สนฺทิฏฺโ สมฺภตฺโต"ติ วา วทติ ๓- ตุณฺหีภาเวน วา วิเหเติ ๔- สมฺปฏิจฺฉิตฺวา น ตถา กโรติ, โส วิเสสาธิคมสฺส ทูเร โหติ. โย ปน โอวทิยมาโน "สาธุ ภนฺเต สุฏฺุ วุตฺตํ, อตฺตโน วชฺชํ นาม ทุทฺทสํ โหติ, ปุนปิ มํ เอวรูปํ ทิสฺวา วเทยฺยาถ อนุกมฺปํ อุปาทาย, จิรสฺสํ เม ตุมฺหากํ สนฺติกาว โอวาโท ลทฺโธ"ติ วทติ, ยถานุสิฏฺญฺจ ปฏิปชฺชติ, โส วิเสสาธิคมสฺส อวิทูเร โหติ. ตสฺมา เอวํ ปรสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา กโรนฺโต สุวโจ จ อสฺส. ยถา จ สุวโจ, เอวํ มุทุ อสฺส. มุทูติ คหฏฺเหิ ทูตคมนปหิณ- คมนาทีสุ นิยุญฺชมาโน ตตฺถ มุทุภาวํ อกตฺวา ถทฺโธ หุตฺวา วตฺตปฏิปตฺติยํ สกลพฺรหฺมจริเย จ มุทุ อสฺส สุปริกมฺมกตํ สุวณฺณํ วิย ตตฺถ ตตฺถ วินิโยคกฺขโม. อถวา มุทูติ อภากุฏิโก อุตฺตานมุโข สุขสมฺภาโส ปฏิสนฺถารวุตฺติ สุติตฺถํ วิย สุขาวคาโห อสฺส. น เกวลญฺจ มุทุ, อปิจ ปน อนติมานี อสฺส, ชาติโคตฺตาทีหิ อติมานวตฺถูหิ ปเร นาติมญฺเยฺย, สาริปุตฺตตฺเถโร วิย จณฺฑาลกุมารกสเมน เจตสา วิหเรยฺยาติ. ทุติยคาถาวณฺณนา [๒] เอวํ ภควา สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกามสฺส ตทธิคมาย วา ปฏิปชฺชมานสฺส วิเสสโต อารญฺิกสฺส ภิกฺขุโน เอกจฺจํ กรณียํ วตฺวา ปุน ตทุตฺตริมฺปิ วตฺตุกาโม "สนฺตุสฺสโก จา"ติ ทุติยํ คาถมาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. อสตาย ฉ.ม. สุตฺวา @ ฉ.ม. สมฺภตฺโต วาติ วเทติ, ฉ.ม. ตํ วิเหเสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

ตตฺถ "สนฺตุฏฺี จ กตญฺุตา"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปเภเทน ทฺวาทสวิเธน สนฺโตเสน สนฺตุสฺสตีติ สนฺตุสฺสโก. อถวา ตุสฺสตีติ ตุสฺสโก, สเกน ตุสฺสโก, สนฺเตน ตุสฺสโก, สเมน ตุสฺสโกติ สนฺตุสฺสโก. ตตฺถ สกํ นาม "ปิณฺฑิยาโลปโภชนํ นิสฺสายา"ติ เอวํ อุปสมฺปทมณฺฑเล อุทฺทิฏฺ อตฺตนา จ สมฺปฏิจฺฉิตํ จตุปจฺจยชาตํ, เตน สุนฺทเรน วา อสุนฺทเรน วา สกฺกจฺจมสกฺกจฺจํ วา ทินฺเนน ปฏิคฺคหณกาเล ปริโภคกาเล จ วิการมทสฺเสตฺวา ยาเปนฺโต "สเกน ตุสสโก"ติ วุจฺจติ. สนฺตํ นาม ยํ ลทฺธํ โหติ อตฺตโน วิชฺชมานํ, เตน สนฺเตเนว ตุสฺสนฺโต ตโต ปรมํ ๑- อปฏฺเนฺโต อตฺริจฺฉตํ ปชหนฺโต "สนฺเตน ตุสฺสโก"ติ วุจฺจติ. สมํ อิฏฺานิฏฺเสุ อนุนยปฺปฏิฆปฺปหานํ, เตน สเมน สพฺพารมฺมเณสุ ตุสฺสนฺโต "สเมน ตุสฺสโก"ติ วุจฺจติ. สุเขน ภริยตีติ สุภโร, สุปฺโปโสติ วุตฺตํ โหติ. โย หิ ภิกฺขุ มนุสฺเสหิ สาลิมํโสทนาทีนํ ปตฺเต ปูเรตฺวา ทินฺเนปิ ทุมฺมุขภาวํ อนตฺตมนภาวเมว จ ทสฺเสติ, เตสํ วา สมฺมุขาว ตํ ปิณฺฑปาตํ "กึ ตุเมฺหหิ ทินฺนนฺ"ติ อปสาเทนฺโต สามเณรคหฏฺาทีนํ เทติ, เอส ทุพฺภโร. เอตํ ทิสฺวา มนุสฺสา ทูรโตว ปริวชฺเชนฺติ "ทุพฺภโร ภิกฺขุ น สกฺกา โปสิตุนฺ"ติ. ๒- โน ปน ยงฺกิญฺจิ ขูลํ วา ปณีตํ วา อปฺปํ วา พหุํ วา ลภิตฺวา อตฺตมโน วิปฺปสนฺนมุโข หุตฺวา ยาเปติ, ๓- เอส สุภโร. เอตํ ทิสฺวา มนุสฺสา อติวิย วิสฺสตฺถา โหนฺติ, "อมฺหากํ ภทฺทนฺตา ๔- สุภโร โถกโถเกนปิ ตุสฺสติ, มยเมว ตํ โปเสสฺสามา"ติ ปฏิญฺ กตฺวา โปเสนฺติ. เอวรูโป อิธ สุภโรติ อธิปฺเปโต. อปฺปํ กิจฺจมสฺสาติ อปฺปกิจฺโจ, น กมฺมารามตาภสฺสารามตาสงฺคณิการามตาทิ- อเนกกิจฺจพฺยาวโฏ, อถวา สกลวิหาเร นวกมฺมสํฆปริโภคสามเณรอารามิก- โวสาสนาทิกิจฺจวิรหิโต, อตฺตโน เกสนขจฺเฉทนปตฺตจีวรปริกมฺมาทึ กตฺวา สมณธมฺมกิจฺจปโร โหตีติ วุตฺตํ โหติ. สลฺลหุกา วุตฺติ อสฺสาติ สลฺลหุกวุตฺติ. ยถา เอกจฺโจ พหุภณฺฑโก ๕- ภิกฺขุ ทิสา ปกฺกมนกาเล พหุปตฺตจีวรปจฺจตฺถรณเตลคุฬาทึ มหาชเนน @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ปรํ ฉ.ม. โปเสตุนฺติ อิ. ยาติ @ ฉ.ม., อิ. ภทนฺโต ฉ.ม. พหุภณฺโฑ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

สีสภารกฏิภาราทีหิ อุจฺจาราเปตฺวา ๑- ปกฺกมติ, เอวํ อหุตฺวา โย อปฺปปริกฺขาโร โหติ, ปตฺตจีวราทิอฏฺสมณปริกฺขารมตฺตเมว ปริหรติ, ทิสาปกฺกมนกาเล ปกฺขี สกุโณ วิย สมาทาเยว ปกฺกมติ, เอวรูโป อิธ สลฺลหุกวุตฺตีติ อธิปฺเปโต. สนฺตานิ อินฺทฺริยานิ อสฺสาติ สนฺตินฺทฺริโย, อิฏฺารมฺมณาทีสุ ราคาทิวเสน อนุทฺธ- ตินฺทฺริโยติ วุตฺตํ โหติ. นิปโกติ วิญฺู วิภาวี ปญฺวา, สีลานุรกฺขณปญฺาย จีวราทิวิจารณปญฺาย อาวาสาทิสตฺตสปฺปายปริชานนปญฺาย จ สมนฺนาคโตติ อธิปฺปาโย. น ปคพฺโภติ อปฺปคพฺโภ, อฏฺฏฺาเนน กายปาคพฺภิเยน จตุฏฺาเนน วจีปาคพฺภิเยน อเนกฏฺาเนน มโนปาคพฺภิเยน จ วิรหิโตติ อตฺโถ. อฏฺฏฺานํ กายปาคพฺภิยนฺนาม ๒- สํฆคณปุคฺคลโภชนสาลาชนฺตาฆร- นฺหานติตฺถภิกฺขาจารมคฺคอนฺตรฆรปฺปเวสเนสุ กาเยน อปฺปฏิรูปกรณํ. เสยฺยถีทํ? อิเธกจฺโจ สํฆมชฺเฌ ปลฺลตฺถิกาย วา นิสีทติ ปาเทน ปาทํ อาทเหตฺวา ๓- วาติ เอวมาทิ. ตถา คณมชฺเฌ จตุปริสสนฺนิปาเต, ตถา วุฑฺฒตเร ปุคฺคเล. โภชนสาลายมฺปน วุฑฺฒานํ อาสนํ น เทติ, นวานํ อาสนํ ปฏิพาหติ. ตถา ชนฺตาฆเร, วุฑฺเฒ เจตฺถ อนาปุจฺฉา อคฺคิชาลนาทีนิ กโรติ. นฺหานติตฺเถ จ ยทิทํ "ทหโร วุฑฺโฒติ ปมาณํ อกตฺวา อาคตปฏิปาฏิยา นฺหายิตพฺพนฺ"ติ วุตฺตํ, ตมฺปิ อนาทิยนฺโต ปจฺฉา อาคนฺตฺวา อุทกํ โอตริตฺวา วุฑฺเฒ จ นเว จ พาเธติ. ภิกฺขาจารมคฺเค ปน อคฺคาสนอคฺโคทกอคฺคปิณฺฑตฺถํ วุฑฺฒานํ ปุรโต ปุรโต ยาติ, พาหาย พาหํ ปหรนฺโต. อนฺตรฆรปฺปเวสเน วุฑฺฒานํ ปมตรํ ปวิสติ, ทหเรหิ กายกีฬนํ กโรตีติ เอวมาทิ. จตุฏฺานํ วจีปาคพฺภิยนฺนาม ๔- สํฆคณปุคฺคลอนฺตรฆเรสุ อปฺปฏิรูปวาจานิจฺฉารณํ. เสยฺยถีทํ? อิเธกจฺโจ สํฆมชฺเฌ อนาปุจฺฉา ธมฺมํ ภาสติ, ตถา ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร คเณ วุฑฺฒตเร ปุคฺคเล จ, ตตฺถ มนุสฺเสหิ ปญฺหํ ปุฏฺโ วุฑฺฒตรํ อนาปุจฺฉา วิสชฺเชติ, อนฺตรฆเร ปน "อิตฺถนฺนาเม กึ อตฺถิ, กึ ยาคุ อุทาหุ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา, กิมฺเม ทสฺสสิ, กิมชฺช ขาทิสฺสามิ, กึ ภุญฺชิสฺสามิ, กึ ปิวิสฺสามี"ติ เอวมาทึ ภาสติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุพฺพหาเปตฺวา, อิ. อุทฺธราเปตฺวา @ ขุ. มหา. ๒๙/๓๙๙/๒๗๒ ปุราเภทสุตฺตนิทฺเทส (สฺยา) ฉ.ม. ปาเท ปาทโมทหิตฺวา, @สี. ปาเทน ปาทมาทหิตฺวา, อิ. ปาเท ปาทํ อาทหิตฺวา ขุ. มหา. ๒๙/๓๙๙/๒๗๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

อเนกฏฺานํ มโนปาคพฺภิยนฺนาม ๑- เตสุ เตสุฏฺาเนสุ กายวาจาหิ อชฺฌาจารํ อนาปชฺชิตฺวาปิ มนสา เอว กามวิตกฺกาทินานปฺปการํ อปฺปฏิรูปวิตกฺกนํ. กุเลสุ อนนุคิทฺโธติ ยานิ อุปาสกกุลานิ ๓- อุปสงฺกมติ, เตสุ ปจฺจยตณฺหาย วา อนนุโลมิกคิหิสํสคฺควเสน วา อนนุคิทฺโธ, น สหโสกี, น สหนนฺที, น สุขิเตสุ สุขิโต, น ทุกฺขิเตสุ ทุกฺขิโต, น อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ อตฺตนา วา โยคมาปชฺชิตาติ ๔- วุตฺตํ โหติ. อิมิสฺสาย จ คาถาย ยํ "สุวโจ จสฺสา"ติ เอตฺถ วุตฺตํ อสฺสาติ วจนํ, ตํ สพฺพปเทหิ สทฺธึ สนฺตุสฺสโก จ อสฺส, สุภโร จ อสฺสาติ เอวํ โยเชตพฺพํ. ตติยคาถาวณฺณนา [๓] เอวํ ภควา สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกามสฺส ตทธิคมาย วา ปฏิปชฺชิตุกามสฺส วิเสสโต อารญฺิกสฺส ภิกฺขุโน ตทุตฺตริมฺปิ กรณียํ อาจิกฺขิตฺวา อิทานิ อกรณียมฺปิ อาจิกฺขิตุกาโม "น จ ขุทฺทํ สมาจเร กิญฺจิ, เยน วิญฺู ปเร อุปวเทยฺยุนฺ"ติ อิมํ อุปฑฺฒคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- เอวมิมํ กรณียํ กโรนฺโต ยนฺตํ กายวจีมโนทุจฺจริตํ ขุทฺทํ ลามกนฺติ วุจฺจติ, ตํ น จ ขุทฺทํ สมาจเร, อสมาจรนฺโต จ น เกวลํ โอฬาริกํ, กินฺตุ ๕- กิญฺจิ น สมาจเร, อปฺปมตฺตกมฺปิ อนุมตฺตกมฺปิ ๖- น สมาจเรติ วุตฺตํ โหติ. ตโต ตสฺส สมาจาเร สนฺทิฏฺิกเมว อาทีนวํ ทสฺเสติ "เยน วิญฺู ปเร อุปวเทยฺยุนฺ"ติ. เอตฺถ จ ยสฺมา อวิญฺู ปเร อปฺปมาณํ. เต หิ อนวชฺชํ วา สาวชฺชํ กโรนฺติ, อปฺปสาวชฺชํ วา มหาสาวชฺชํ กโรนฺติ. วิญฺู เอว ปน ปมาณํ. เต หิ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสนฺติ, วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสนฺติ. ตสฺมา "วิญฺู ปเร"ติ วุตฺตํ. เอวํ ภควา อิมาหิ อฑฺฒเตยฺยคาถาหิ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกามสฺส ตทธิคมาย วา ปฏิปชฺชิตุกามสฺส วิเสสโต อารญฺิกสฺส, @เชิงอรรถ: ขุ. มหา. ๒๙/๓๙๙/๒๗๖ (สฺยา) ฉ.ม. กุเลสฺวนนุคิทฺโธติ ฉ.ม. ยานิ ตานิ @กุลานิ ฉ.ม. อุยฺโยคมาปชฺชิตาติ, อิ. โวโยคมาปชฺชิตาติ สี. กึ ปน @ ฉ.ม. อณุมตฺตกมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

อารญฺิกสีเสน จ สพฺเพสมฺปิ กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วิหริตุกามานํ กรณียากรณียเภทํ กมฺมฏฺานูปจารํ วตฺวา อิทานิ เตสํ ภิกฺขูนํ ตสฺส เทวตาภยสฺส ปฏิฆาตาย ปริตฺตตฺถํ วิปสฺสนาปาทกชฺฌานวเสน กมฺมฏฺานตฺถญฺจ "สุขิโน วา เขมิโน วา โหนฺตู"ติอาทินา นเยน เมตฺตกถํ กเถตุมารทฺโธ. ตตฺถ สุขิโนติ สุขสมงฺคิโน. ๑- เขมิโนติ เขมวนฺโต, อภยา นิรูปทฺทวาติ วุตฺตํ โหติ. สพฺเพติ อนวเสสา. สตฺตาติ ปาณิโน. สุขิตตฺตาติ สุขิตจิตฺตา. เอตฺถ จ กายิเกน สุเขน สุขิโน, มานเสน สุเขน ๒- สุขิตตฺตา, ตทุภเยนาปิ สพฺพภยูปทฺทววิคเมน วา เขมิโนติ เวทิตพฺพา. กสฺมา ปน เอวํ วุตฺตํ? เมตฺตาภาวนาการทสฺสนตฺถํ. เอวญฺหิ เมตฺตา ภาเวตพฺพา "สพฺเพ สตฺตา สุขิโน โหนฺตู"ติ วา, "เขมิโน โหนฺตู"ติ วา, "สุขิตตฺตา โหนฺตู"ติ วา. จตุตฺถคาถาวณฺณนา [๔] เอวํ ยาว อุปจารโต อปฺปนาโกฏิ, ตาว สงฺเขเปน เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วิตฺถารโต ปน ตํ ทสฺเสตุํ "เยเกจี"ติ คาถาทฺวยมาห. อถ วา ยสฺมา ปุถุตฺตารมฺมเณ ปริจิตํ จิตฺตํ น อาทิเกเนว เอกคฺเค ๓- สณฺาติ, อารมฺมณปฺปเภทมฺปน อนุคนฺตฺวา อนุคนฺตฺวา กเมเนว ๔- สณฺาติ, ตสฺมา ตสฺส ตสถาวราทิทุกติกปฺปเภเท อารมฺมเณ อนุคนฺตฺวา อนุคนฺตฺวา สณฺานตฺถมฺปิ "เยเกจี"ติ คาถาทฺวยมาห. อถวา ยสฺมา ยสฺส ยํ อารมฺมณํ วิภูตํ โหติ, ตสฺส ตตฺถ จิตฺตํ สุขํ ติฏฺติ, ตสฺมา เตสํ ภิกฺขูนํ ยสฺส ยํ วิภูตํ อารมฺมณํ, ตสฺส ตตฺถ จิตฺตํ สณฺาเปตุกาโม ตสถาวราทิทุกติการมฺมณปฺปเภททีปกํ ๕- "เยเกจี"ติ อิมํ คาถทฺวยมาห. เอตฺถ หิ ตสถาวรทุกํ ทิฏฺาทิฏฺทุกํ ทูรสนฺติกทุกํ ภูตสมฺภเวสีทุกนฺติ จตฺตาโร ทุเก, ทีฆาทีหิ จ ฉหิ ปเทหิ มชฺฌิมปทสฺส ตีสุ อณุกถูลปทสฺส ๖- จ ทฺวีสุ ติเกสุ จ อตฺถสมฺภวโต ทีฆรสฺสมชฺฌิมตฺติกํ มหนฺตาณุกมชฺฌิมตฺติกํ ถูลาณุกมชฺฌิมตฺติกนฺติ ตโย ติเก จ ทีเปติ. ตตฺถ เยเกจีติ อนวเสสวจนํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สุขสมฺปนฺนา ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม., อิ. เอกตฺเต @ ฉ.ม., อิ. กเมน ฉ.ม....ติการมฺมณเภททีปกํ ฉ.ม., อิ. อณุกปทสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

ปาณา เอว ภูตา ปาณภูตา. อถวา ปาณนฺตีติ ปาณา, เอเตน อสฺสาสปสฺสาสปฺ- ปฏิพทฺเธ ปญฺจโวการสตฺเต คณฺหาติ. ภวนฺตีติ ภูตา, เอเตน เอกโวการจตุโวการ- สตฺเต คณฺหาติ. อตฺถีติ สนฺติ สํวิชฺชนฺติ. เอวํ "เยเกจิ ปาณภูตตฺถี"ติ อิมินา วจเนน ทุกติเกหิ สงฺคเหตพฺเพ สพฺพสตฺเต เอกชฺฌํ ๑- ทสฺเสตฺวา อิทานิ สพฺเพปิ เต ตสา วา ถาวรา วา อนวเสสาติ อิมินา ทุเกน สงฺคเหตฺวา ทสฺเสติ. ตตฺถ ตสนฺตีติ ตสา, สตณฺหานํ สภยานญฺเจตํ อธิวจนํ. ติฏฺนฺตีติ ถาวรา ปหีนตณฺหาภยานํ อรหตํ เอตํ อธิวจนํ. นตฺถิ เตสํ อวเสสนฺติ อนวเสสา, สพฺเพปีติ วุตฺตํ โหติ. ยญฺจ ทุติยคาถาย อนฺเต วุตฺตํ. ตํ สพฺพทุกติเกหิ สมฺพนฺธิตพฺพํ "เยเกจิ ปาณภูตตฺถิ ตสา วา ถาวรา วา อนวเสสา, อิเมปิ สพฺเพ สตฺตา ภวนฺตุ สุขิตตฺตา. เอวํ ยาว ภูตา วา สมฺภเวสี วา, อิเมปิ สพฺเพ สตฺตา ภวนฺตุ สุขิตตฺตา"ติ. อิทานิ ทีฆรสฺสมชฺฌิมาทิติกตฺตยทีปเกสุ ทีฆา วาติอาทีสุ ฉสุ ปเทสุ ทีฆาติ ทีฆตฺตภาวา นาคมจฺฉโคธาทโย. อเนกพฺยามสตปฺปมาณาปิ หิ มหาสมุทฺเท นาคาทีนํ อตฺตภาวา อเนกโยชนสตปฺปมาณาปิ ๒- มจฺฉโคธาทีนํ อตฺตภาวา โหนฺติ. มหนฺตาติ มหนฺตตฺตภาวา ชเล มจฺฉกจฺฉปาทโย, ถเล หตฺถินาคาทโย, อมนุสฺเสสุ ทานวาทโย. อาห จ "ราหุคฺคํ อตฺตภาวีนนฺ"ติ. ๓- ตสฺส หิ อตฺตภาโว อุพฺเพเธน จตฺตาริ โยชนสหสฺสานิ อฏฺ จ โยชนสตานิ, พาหู ทฺวาทสโยชนสตปฺปริมาณา, ปญฺาสโยชนํ ภมุกนฺตรํ, ตถา องฺคุลนฺตริกา, หตฺถตลานิ เทฺว โยชนสตานีติ. มชฺฌิมาติ อสฺสโคณมหิสสูกราทีนํ อตฺตภาวา. รสฺสกาติ ตาสุ ตาสุ ชาตีสุ วามนาทโย ทีฆมชฺฌิเมหิ ถูลมชฺฌิเมหิ จ ๔- โอมกปฺปมาณา สตฺตา. อณุกาติ มํสจกฺขุสฺส อโคจรา ทิพฺพจกฺขุวิสยา อุทกาทีสุ นิพฺพตฺตา สขุมตฺตภาวา สตฺตา อูกาทโย วา, อปิจ เย ตาสุ ตาสุ ชาตีสุ มหนฺตมชฺฌิเมหิ ถูลมชฺฌิเมหิ จ โอมกปฺปมาณา สตฺตา, เต อณุกาติ เวทิตพฺพา. ถูลาติ ปริมณฺฑลตฺตภาวา มจฺฉกุมฺมสิปฺปิกสมฺพุกาทโย ๕- สตฺตา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอกโต ฉ.ม., อิ. อเนกโยชนปฺปมาณา @ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๕/๑๙ ปญฺตฺติสุตฺต. ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. สิปฺปิกสมฺพุกาทโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

ปญฺจมคาถาวณฺณนา [๕] เอวํ ตีหิ ติเกหิ อนวเสสโต สตฺเต ทสฺเสตฺวา อิทานิ "ทิฏฺ วา เย จ อทิฏฺา"ติอาทีหิ ตีหิ ทุเกหิปิ เต สงฺคเหตฺวา ทสฺเสติ. ตตฺถ ทิฏฺาติ เย อตฺตโน จกฺขุสฺส อาปาถมาคตวเสน ทิฏฺปุพฺพา. อทิฏฺาติ เย ปรสมุทฺทปรเสลปรจกกวาฬาทีสุ ิตา. "เย จ ทูเร วสนฺติ อวิทูเร"ติ อิมินา ปน ทุเกน อตฺตโน อตฺตภาวสฺส ทูเร จ อวิทูเร จ วสนฺเต สตฺเต ทสฺเสติ, เต อปาททฺวิปาทวเสน เวทิตพฺพา. อตฺตโน หิ กาเย วสนฺตา สตฺตา อวิทูเร, พหิ กายโต ๑- วสนฺตา สตฺตา ทูเร. ตถา อนฺโต อุปจาเร วสนฺตา อวิทูเร, พหิ อุปจารโต ๒- วสนฺตา ทูเร. อนฺโต ๓- วิหาเร คาเม ชนปเท ทีเป จกฺกวาเฬ วสนฺตา อวิทูเร, ปรจกฺกวาเฬ วสนฺตา ทูเร วสนฺตีติ วุจฺจติ. ภูตาติ ชาตา อภินิพฺพตฺตา. เย ภูตา เอว, น ปุน ภวิสฺสนฺตีติ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ. เตสํ ขีณาสวานํ เอตํ อธิวจนํ. สมฺภวเมสนฺตีติ สมฺภเวสี. อปฺปหีนภวสํโยชนตฺตา อายติมฺปิ สมฺภวํ เอสนฺตานํ เสกฺขปุถุชฺชนานเมตํ อธิวจนํ. อถวา จตูสุ โยนีสุ อณฺฑชชลามฺพุชา ๔- สตฺตา ยาว อณฺฑโกสญฺจ วตฺถิโกสญฺจ น ภินฺทนฺติ, ตาว สมฺภเวสี นาม, อณฺฑโกสญฺจ วตฺถิโกสญฺจ ภินฺทิตฺวา พหิ นิกฺขนฺตา ภูตา นาม. สํเสทชา โอปปาติกา จ ปมจิตฺตกฺขเณ สมฺภเวสี นาม, ทุติยจิตฺตกฺขณโต ปภูติ ภูตา นาม. เยน วา อิริยาปเถน ชายนฺติ, ยาว ตโต อญฺ น ปาปุณนฺติ, ตาว สมฺภเวสี นาม, ตโต ปรํ ภูตาติ. ฉฏฺคาถาวณฺณนา [๖] เอวํ ภควา "สุขิโน วา"ติ อาทีหิ อฑฺฒเตยฺยาหิ คาถาหิ นานปฺปการโต เตสํ ภิกฺขูนํ หิตสุขาธิคมนปตฺถนาวเสน สตฺเตเสุ เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อหิตทุกฺขานาคมนปตฺถนาวเสนปิ ตํ ทสฺเสนฺโต อาห "น ปโร ปรํ นิกุพฺเพถา"ติ. เอส โปราณปาโ, อิทานิ ปน "ปรญฺหี"ติปิ ปนฺติ, อยํ น สุนฺทโร. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. พหิ กาเย ฉ.ม. พหิ อุปจาเร @ ฉ.ม., อิ. อตฺตโน ฉ.ม., อิ. อณฺฑชชลาพุชา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

ตตฺถ ปโรติ ปรชโน. ปรนฺติ ปรชนํ. น นิกุพฺเพถาติ น วมฺเภยฺย. ๑- นาติมญฺเถาติ น อติกฺกมิตฺวา มญฺเยฺย. กตฺถจีติ กตฺถจิ โอกาเส, คาเม วา เขตฺเต ๒- วา าติมชฺเฌ วา ปุคฺคลมชฺเฌ ๓- วาติ อาทิ. นนฺติ เอตํ. กญฺจีติ ยํกญฺจิ ขตฺติยํ วา พฺราหฺมณํ วา คหฏฺ วา ปพฺพชิตํ วา สุขิตํ วา ทุกฺขิตํ วาติ ๔- อาทิ. พฺยาโรสนา ปฏีฆสญฺาติ กายวจีวิกาเรหิ พฺยาโรสนาย จ มโนวิกาเรน ปฏิฆสญฺาย จ. "พฺยาโรสนาย ปฏิฆสญฺายา"ติ หิ วตฺตพฺเพ "พฺยาโรสนา ปฏิฆสญฺา"ติ วุจฺจติ, ยถา "สมฺมทญฺาย วิมุตฺตา"ติ วตฺตพฺเพ "สมฺมญฺา วิมุตฺตา"ติ, ยถา จ "อนุปุพฺพสิกฺขาย อนุปุพฺพกิริยาย อนุปุพฺพ- ปฏิปทายา"ติ วตฺตพฺเพ "อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา อญฺาราธนาติ. ๕- นาญฺมญฺสฺส ทุกฺขมิจฺเฉยฺยาติ อญฺมญฺสฺส ทุกฺขํ น อิจฺเฉยฺย. กึ วุตฺตํ โหติ? น เกวลํ "สุขิโน วา เขมิโน วา โหนฺตู"ติอาทิมนสิการวเสเนว เมตฺตํ ภาเวยฺย, กิมฺปน ๖- "อโห วต โยโกจิ ปรปุคฺคโล ยํกญฺจิ ปรปุคฺคลํ วญฺจนาทีหิ นิกตีหิ น นิกุพฺเพถ, ชาติอาทีหิ จ นวหิ มานวตฺถูหิ กตฺถจิ ปเทเส ยํกญฺจิ ปรปุคฺคลํ นาติมญฺเยฺย, อญฺมญฺสฺส จ พฺยาโรสนาย วา ปฏิฆสญฺาย วา ทุกฺขํ น อิจฺเฉยฺยา"ติ เอวมฺปิ มนสิกโรนฺโต ภาเวยฺยาติ. สตฺตมคาถาวณฺณนา [๗] เอวํ อหิตทุกฺขานาคมนปตฺถนาวเสน อตฺถโต เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตเมว อุปมาย ทสฺเสนฺโต อาห "มาตา ยถา นิยํ ปุตฺตนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยถา มาตา นิยํ ปุตฺตํ อตฺตนิ ชาตํ โอรสํ ปุตฺตํ, ตญฺจ เอกปุตฺตเมว อายุสา อนุรกฺเข, ตสฺส ทุกฺขาคมนปฏิพาหนตฺถํ อตฺตโน อายุมฺปิ จชิตฺวา ตํ อนุรกฺเข, เอวมฺปิ สพฺพภูเตสุ อิทํ เมตฺตาสงฺขฺยํ มานสํ ๗- ภาวเย, ปุนปฺปุนํ ชนเย วฑฺฒเย, ตญฺจ อปริมาณสตฺตารมฺมณวเสน เอกสฺมึ วา สตฺเต อนวเสสผรณวเสน อปริมาณํ ภาวเยติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วญฺเจยฺย ฉ.ม. คาเม วา คามเขตฺเต วา ฉ.ม., อิ. ปูคมชฺเฌ @ สี., อิ. สุคตํ วา ทุคฺคตํ วาติ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. กินฺตุ สี., อิ. เมตฺตามานสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

อฏฺมคาถาวณฺณนา [๘] เอวํ สพฺพากาเรน เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺเสว วฑฺฒนํ ทสฺเสนฺโต อาห "เมตฺตญฺจ สพฺพโลกสฺมินฺ"ติ. ตตฺถ มิชฺชติ ตายติ จาติ มิตฺโต, หิตชฺฌาสยตาย สินิยฺหติ, อหิตาคมนโต รกฺขติ จาติ อตฺโถ. มิตฺตสฺส ภาโว เมตฺตํ. สพฺพโลกสฺมินฺติ อนวเสสสตฺตโลเก. มนสิ ภวนฺติ มานสํ. ตญฺหิ จิตฺตสมฺปยุตฺตตฺตา เอวํ วุตฺตํ. ภาวเยติ วฑฺฒเย. นาสฺส ปริมาณนฺติ อปริมาณํ, อปฺปมาณสตฺตารมฺมณตาย เอวํ วุตฺตํ. อุทฺธนฺติ อุปริ, เตน อรูปภวํ คณฺหาติ. อโธติ เหฏฺา, เตน กามภวํ คณฺหาติ. ติริยนฺติ เวมชฺฌํ, เตน รูปภวํ คณฺหาติ. อสมฺพาธนฺติ สมฺพาธวิรหิตํ, ภินฺนสีมนฺติ วุตฺตํ โหติ. สีมา นาม ปจฺจตฺถิโก วุจฺจติ, ตสฺมิมฺปิ ปวตฺตนฺติ อตฺโถ. อเวรนฺติ เวรวิรหิตํ, อนฺตรนฺตราปิ เวรเจตนาปาตุภาววิรหิตนฺติ วุตฺตํ โหติ. ๑- อสปตฺตนฺติ วิคตปจฺจตฺถิกํ. เมตฺตาวิหารี หิ ปุคฺคโล มนุสฺสานํ ปิโย โหติ, อมนุสฺสานํ ปิโย โหติ, นาสฺส โกจิ ปจฺจตฺถิโก โหติ, เตนสฺส ตํ มานสํ วิคตปจฺจตฺถิกตฺตา อสปตฺตนฺติ วุจฺจติ. ปริยายวจนํ หิ ตํ เอตํ, ยทิทํ ปจฺจตฺถิโก สปตฺโตติ. อยํ อนุปทโต อตฺถวณฺณนา. อยมฺปเนตฺถ อธิปฺเปตตฺถทีปนา:- ยเทตํ ๒- "เอวมฺปิ สพฺพภูเตสุ มา มานสํ ภาวเย อปริมาณนฺ"ติ วุตฺตํ, ตญฺเจตํ อปริมาณํ เมตฺตํ มานสํ สพฺพโลกสฺมึ ภาวเย วฑฺฒเย, วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ คมเย ปาปเย. กถํ? อุทฺธํ อโธ จ ติริยญฺจ, อุทฺธํ ยาว ภวคฺคา, อโธ ยาว อวีจิโต, ติริยํ ยาว อวเสสทิสา. อุทฺธํ วา อารุปฺปํ, อโธ กามธาตุํ, ติริยํ รูปธาตุํ อนวเสสํ ผรนฺโต. เอวํ ภาเวนฺโตปิ จ ตํ ยถา อสมฺพาธํ อเวรํ อสปตฺตญฺจ โหติ, ตถา สมฺพาธเวรสปตฺตานํ อภาวํ กโรนฺโต ภาวเย. ยํ วา ตํ วา ภาวนาสมฺปทํ ปตฺตํ สพฺพตฺถ โอกาสโลกวเสน ๓- อสมฺพาธํ, อตฺตโน ปเรสุ อาฆาตปฏิวินเยน อเวรํ, อตฺตนิ จ ปเรสํ อาฆาตปฏิวินเยน อสปตฺตํ โหติ, ตํ อสมฺพาธํ อเวรํ อสปตฺตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม....วิรหิตนฺติ อตฺโถ ฉ.ม. ยทิทํ สี., อิ. โอกาสลาภวเสน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๔.

อปริมาณํ เมตฺตํ มานสํ อุทฺธํ อโธ จ ติริยญฺจาติ ติวิธปริจฺเฉเทน สพฺพโลกสฺมึ ภาวเย วฑฺฒเยติ. นวมคาถาวณฺณนา [๙] เอวํ เมตฺตาภาวนาย วฑฺฒนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตํ ภาวนํ อนุยุตฺตสฺส วิหรโต อิริยาปถนิยมาภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห "ติฏฺญฺจรํ ฯเปฯ อธิฏฺเยฺยา"ติ. ตสฺสตฺโถ:- เอวญฺเจตํ เมตฺตํ มานสํ ภาเวนฺโต โส "นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธายา"ติ อาทีสุ วิย อิริยาปถนิยมํ อกตฺวา ยถาสุขํ อญฺตรญฺตรํ อิริยาปถพาธนวิโนทนํ กโรนฺโต ติฏฺ วา จรํ วา นิสินฺโน วา สยาโน วา ยาวตา วิคตมิทฺโธ อสฺส, อถ เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺเยฺย. อถ วา เอวํ เมตฺตาภาวนาย วฑฺฒนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วสีภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห "ติฏฺญฺจรนฺ"ติ. วสีภาวปฺปตฺโต หิ ติฏฺ วา จรํ วา นิสินฺโน วา สยาโน วา ยาวตา อิริยาปเถน เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺาตุกาโม โหติ, อถ วา ติฏฺ วา จรํ วา ฯเปฯ สยาโน วาติ น ตสฺสฏฺานาทีนิ อนฺตรายกรานิ โหนฺติ, อปิจ โข ยาวตา เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺาตุกาโม โหติ, ตาวตา วิคตมิทฺโธว ๑- หุตฺวา อธิฏฺาติ, นตฺถิ ตสฺส ตตฺถ ทนฺธายิตตฺตํ. เตนาห "ติฏฺญฺจรํ นิสินฺโน วา, สยาโน วา ยาว ตสฺส วิคตมิทฺโธ. เอตํ สตึ อธิฏฺเยฺยา"ติ. ตสฺสายมธิปฺปาโย:- ยนฺตํ "เมตฺตญฺจ สพฺพโลกสฺมึ, มานสมฺภาวเย"ติ วุตฺตํ, ตํ ตถา ภาวเย, ยถา านาทีสุ ยาวตา อิริยาปเถน านาทีนิ วา อนาทยิตฺวา ยาวตา เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺาตุกาโม อสฺส, ตาวตา วิคตมิทฺโธว หุตฺวา เอตํ สตึ อธิฏฺเยฺยาติ. เอวํ เมตฺตาภาวนาย วสีภาวํ ทสฺเสนฺโต "เอตํ สตึ อธิฏฺเยฺยา"ติ ตสฺมึ เมตฺตาวิหาเร นิโยเชตฺวา อิทานิ ตํ วิหารํ ถุนนฺโต อาห "พฺรหฺมเมตํ วิหารํ อิธมาหู"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. วิคตมิทฺโธ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๕.

ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ "สุขิโน วา เขมิโน วา โหนฺตู"ติอาทึ กตฺวา ยาว "เอตํ สตึ อธิฏฺเยฺยา"ติ วณฺณิโต เมตฺตาวิหาโร, เอตํ จตูสุ ทิพฺพพฺรหฺมอริยอิริยาปถวิหาเรสุ นิทฺโทสตฺตา อตฺตโนปิ ปเรสมฺปิ อตฺถกรณตฺตา จ อิธ อริยสฺส ธมฺมวินเย พฺรหฺมวิหารมาหุ เสฏฺวิหารมาหูติ, ยโต สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ ติฏฺ จรํ นิสินฺโน วา สยาโน วา ยาวตาสฺส วิคตมิทฺโธ, เอตํ สตึ อธิฏฺเยฺยาติ. ทสมคาถาวณฺณนา [๑๐] เอวํ ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ นานปฺปการโต เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา เมตฺตา สตฺตารมฺมณตฺตา อตฺตทิฏฺิยา อาสนฺนา โหติ, ตสฺมา ทิฏฺิคหณนิเสธนมุเขน เตสํ ภิกฺขูนํ ตเทว เมตฺตชฺฌานํ ๑- ปาทกํ กตฺวา อริยภูมิปฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต อาห "ทิฏฺิญฺจ อนุปคมฺมา"ติ อิมาย คาถาย เทสนํ สมาเปติ. ๒- ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ "พฺรหฺมเมตํ วิหารํ อิธมาหู"ติ สํวณฺณิโต เมตฺตชฺฌานวิหาโร, ตโต วุฏฺาย เย ตตฺถ วิตกฺกวิจาราทโย ธมฺมา, เต เตสญฺจ ววตฺถาทิอนุสาเรน รูปธมฺเม ปริคฺคเหตฺวา อรูปธมฺเม ๓- ปริคฺคเหตฺวา ๓- อิมินา นามรูปปริจฺเฉเทน "สุทฺธสงฺขารปุญฺโชยํ นยิธ สตฺตูปลพฺภตี"ติ ๔- เอวํ ทิฏฺิญฺจ อนุปคมฺม อนุปุพฺเพน โลกุตฺตรสีเลน สีลวา หุตฺวา โลกุตฺตรสีลสมฺปยุตฺเตเนว โสตาปตฺติมคฺคสมฺมาทิฏฺิสญฺิเตน ทสฺสเนน สมฺปนฺโน ตโต ปรํ โย จายํ ๕- วตฺถุกาเมสุ เคโธ กิเลสกาโม อปฺปหีโน โหติ, ตมฺปิ สกทาคามิอนาคามิมคฺเคหิ จ ตนุภาเวน ๖- อนวเสสปฺปหาเนน จ กาเมสุ เคธํ วิเนยฺย วินยิตฺวา วูปสเมตฺวา น หิ ชาตุ คพฺภเสยฺยํ ปุนเรติ เอกํเสเนว ปุน คพฺภเสยฺยํ น เอติ, สุทฺธาวาเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺเถว อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา ปรินิพฺพาตีติ. เอวํ ภควา เทสนํ สมาเปตฺวา เต ภิกฺขู อาห "คจฺฉถ ภิกฺขเว ตสฺมึเยว วนสณฺเฑ วิหรถ, อิมญฺจ สุตฺตํ มาสสฺส อฏฺสุ ธมฺมสฺสวนทิวเสสุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เมตฺตาฌานํ ฉ.ม., อิ. สมาเปสิ ๓-๓ ฉ.ม., อิ. อยํ ปาา น ทิสฺสนฺติ @ สํ. สคา. ๑๕/๑๗๑/๑๖๓ วชิราสุตฺต ฉ.ม., อิ. โย ปายํ สี.,อิ. ปตนุภาเวน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๖.

คณฺฑึ อาโกเฏตฺวา อุสฺสาเรถ, ธมฺมกถํ กโรถ สากจฺฉถ อนุโมทถ, อิทเมว กมฺมฏฺานํ อาเสวถ ภาเวถ พหุลีกโรถ, เตปิ โว อมนุสฺสา ตํ เภรวารมฺมณํ น ทสฺเสสฺสนฺติ, อญฺทตฺถุ อตฺถกามา หิตกามา ภวิสฺสนฺตี"ติ. เต "สาธู"ติ ภควโต ปฏิสุณิตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถว คนฺตฺวา ตถา อกํสุ. เทวตาโย จ "ภทฺทนฺตา อมฺหากํ อตฺถกามา หิตกามา"ติ ปีติโสมนสฺสชาตา หุตฺวา สยเมว เสนาสนํ สมฺมชฺชนฺติ, อุณฺโหทกํ ปฏิยาเทนฺติ, ตเมว เมตฺตํ ภาเวตฺวา ตเมว ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ อารภิตฺวา สพฺเพ ตสฺมึเยว อนฺโตเตมาเส อคฺคผลํ อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา มหาปวารณาย วิสุทฺธิปวารณํ ปวาเรสุนฺติ. เอวญฺหิ ๑- อตฺถกุสเลน ตถาคเตน ธมฺมิสฺสเรน กถิตํ กรณียมตฺถํ. กตฺวานุภุยฺย ปรมํ หทยสฺส สนฺตึ สนฺตํ ปทํ อภิสเมนฺติ สมตฺตปญฺา. ตสฺมาหิ ตํ อมตมพฺภูตมริยกนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกาโม. วิญฺู ชโน วิมลสีลสมาธิปญฺาเภทํ กเรยฺย สตตํ กรณียมตฺถนฺติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกปาฏฺกถาย เมตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. --------- นิคมนกถา เอตฺตาวตา จ ยํ วุตฺตํ:- อุตฺตมํ วนฺทเนยฺยานํ วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํ ขุทฺทกานํ กริสฺสามิ เกสญฺจิ อตฺถวณฺณนนฺติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอวมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๗.

ตตฺถ สรณสิกฺขาปททฺวตฺตึสาการกุมารปญฺหมงฺคลสุตฺตรตนสุตฺตติโรกุฑฺฑสุตฺต- นิธิกณฺฑสุตฺตเมตฺตสุตฺตวเสน นวปฺปเภทสฺส ขุทฺทกปาสฺส ตาว อตฺถวณฺณนา กตา โหติ. เตเนตํ วุจฺจติ:- อิทํ ๑- ขุทฺทกปาสฺส กโรนฺเตนตฺถวณฺณนํ สทฺธมฺมฏฺิติกาเมน ยมฺปตฺตํ กุสลํ มยา. ตสฺสานุภาวโต ขิปฺปํ ธมฺเม อริยปฺปเวทิเต วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ ปาปุณาตุ อยํ ชโนติ. ปรมวิสุทฺธิสทฺธาพุทฺธิวิริยคุณปฏิมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิคุณ- สมุทยสมุทิเตน สกสมยสมยนฺตรคหณชฺโฌคาหณสมตฺเถน ปญฺาเวยฺยตฺติยสมนฺนาคเตน ติปิฏกปริยตฺติธมฺมปฺปเภเท สาฏฺกเถ สตฺถุ สาสเน อปฺปฏิหตาณปฺปภาเวน มหาเวยฺยากรเณน กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรฬารวจนลาวณฺณยุตฺเตน ยุตฺตมุตฺตวาทินา วาทิวเรน มหากวินา ฉฬภิญฺาปฏิสมฺภิทาทิปฺปเภทคุณปฏิมณฺฑิเต อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สุปฺปติฏฺิตพุทฺธีนํ เถรวํสปฺปทีปานํ เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน วิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตา อยํ ปรมตฺถโชติกา นาม ขุทฺทกปาวณฺณนา:- ตาว ติฏฺตุ โลกสฺมึ โลกนิตฺถรเณสินํ ทสฺเสนฺตี กุลปุตฺตานํ นยํ สีลาทิวิสุทฺธิยา. ยาว พุทฺโธติ นามมฺปิ สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน โลกมฺหิ โลกเชฏฺสฺส ปวตฺตติ มเหสิโนติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกปาฏฺกถาย ขุทฺทกปาวณฺณนา นิฏฺิตา. -------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๒๐๘-๒๒๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=17&A=5494&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=5494&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=10              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=237              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=243              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=243              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]