ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๒๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๘ ตณฺหา-พฺราหฺมณ

หน้าที่ ๑.

๒๔. ตณฺหาวคฺควณฺณนา ---------- ๑. กปิลมจฺฉวตฺถุ. (๒๔๐) "มนุชสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต กปิลมจฺฉํ อารพฺภ กเถสิ. อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต ปรินิพฺพุตกาเล เทฺว กุลภาตโร นิกฺขมิตฺวา สาวกานํ สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เตสุ เชฏฺโฐ โสธโน นาม อโหสิ, กนิฏฺโฐ กปิโล นาม. มาตา ปน เนสํ สาธนี นาม, กนิฏฺฐภคินี ตาปนา นาม. ตาปิ ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชึสุ. เอวํ เตสุ ปพฺพชิเตสุ, อุโภ ภาตโร อาจริยุปชฺฌายานํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กตฺวา วิหรนฺตา เอกทิวสํ "ภนฺเต อิมสฺมึ สาสเน กติ ธุรานีติ ปุจฺฉิตฺวา "คนฺถธุรญฺจ วิปสฺสนาธุรญฺจาติ เทฺว ธุรานีติ สุตฺวา, เชฏฺโฐ "วิปสฺสนาธุรํ ปูเรสฺสามีติ. ปญฺจ วสฺสานิ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติเก วสิตฺวา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วายมนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. กนิฏฺโฐ "อหํ ตาว ตรุโณ, วุฑฺฒกาเล วิปสฺสนาธุรํ ปูเรสฺสามีติ คนฺถธุรํ ปฏฺฐเปตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคณฺหิ. ตสฺส ปริยตฺตึ นิสฺสาย มหาปริวาโร, ปริวารํ นิสฺสาย ลาโภ อุทปาทิ. โส พาหุสจฺจมเทน มตฺโต ลาภตณฺหาย อภิภูโต อติปณฺฑิตมานิตาย ปเรหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒.

วุตฺตํ กปฺปิยํปิ "อกปฺปิยนฺติ วทติ, อกปฺปิยํปิ "กปฺปิยนฺติ, สาวชฺชํปิ "อนวชฺชนฺติ, อนวชฺชํปิ "สาวชฺชนฺติ. โส เปสเลหิ ภิกฺขูหิ "มา อาวุโส กปิล เอวํ อวจาติ วตฺวา ธมฺมญฺจ วินยญฺจ ทสฺเสตฺวา โอวทิยมาโนปิ "ตุมฺเห กึ ชานาถ, ริตฺตมุฏฺฐิสทิสาติอาทีนิ วตฺวา ภิกฺขู ขุํเสนฺโต วมฺเภนฺโต วิจรติ. อถสฺส ภาตุ โสธนตฺเถรสฺสาปิ ภิกฺขู เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. โสปิ นํ อุปสงฺกมิตฺวา "อาวุโส กปิล ตุมฺหาทิสานํ หิ สมฺมาปฏิปตฺติ สาสนสฺส อายุ นาม, ตสฺมา สมฺมาปฏิปตฺตึ ปหาย กปฺปิยาทีนิ ปฏิพาหนฺโต มา เอวํ อวจาติ โอวทิ. โส ตสฺสาปิ วจนํ นาทยิ. เอวํ สนฺเตปิ, นํ เถโร ทฺวิตฺติกฺขตฺตุํ โอวทิตฺวา โอวาทํ อคฺคณฺหนฺตํ "นายํ มม วจนํ กโรตีติ ญตฺวา "เตนหาวุโส ปญฺญายิสฺสสิ สเกน กมฺเมนาติ วตฺวา ปกฺกามิ. ตโต ปฏฺฐาย นํ อญฺเญปิ เปสลา ภิกฺขู ฉฑฺฑยึสุ. โส ทุราจาโร หุตฺวา ทุราจารปริวุโต วิหรนฺโต เอกทิวสํ อุโปสถคฺเค "ปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามีติ วีชนึ อาทาย ธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา "วตฺตตาวุโส เอตฺถ สนฺนิปติตานํ ภิกฺขูนํ ปาฏิโมกฺขนฺติ ปุจฺฉิตฺวา "โก อตฺโถ อิมสฺส ปฏิวจเนน ทินฺเนนาติ ตุณฺหีภูเต ภิกฺขู ทิสฺวา "อาวุโส ธมฺโม วา วินโย วา นตฺถิ, ปาฏิโมกฺเขน สุเตน วา อสฺสุเตน วา โก อตฺโถติ วตฺวา อาสนา วุฏฺฐหิ. เอวํ โส กสฺสปสฺส ภควโต ปริยตฺติสาสนํ โอสกฺกาเปสิ. โสธนตฺเถโรปิ ตทเหว ปรินิพฺพายิ. กปิโล อายุปริโยสาเน อวีจิมฺหิ มหานิรเย นิพฺพตฺติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓.

ตาปิสฺส มาตา จ ภคินี จ ตสฺเสว ทิฏฺฐานุคตึ อาปชฺชิตฺวา เปสเล ภิกฺขู อกฺโกสิตฺวา ปริภาสิตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺตึสุ. ตสฺมึ ปน กาเล ปญฺจสตา ปุริสา คามฆาตกาทีนิ กตฺวา โจริกาย ชีวนฺตา ชนปทมนุสฺเสหิ อนุพทฺธา ปลายมานา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ กิญฺจิ ปฏิสรณํ อปสฺสนฺตา อญฺญตรํ อารญฺญกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา "ปฏิสรณํ โน ภนฺเต โหถาติ วทึสุ. เถโร "ตุมฺหากํ สีลสทิสํ ปฏิสรณํ นาม นตฺถิ, สพฺเพปิ ปญฺจ สีลานิ สมาทยถาติ อาห. เต "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สีลานิ สมาทยึสุ. อถ เน เถโร โอวทิ "อิทานิ ตุมฺเห สีลวนฺโต; ชีวิตเหตุปิ โว เนว สีลํ อติกฺกมิตพฺพํ, น มโนปโทโส กาตพฺโพติ. เต "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉึสุ. อถ เต ชานปทา ตํ ฐานํ ปตฺวา อิโต จิโต จ ปริเยสมานา เต โจเร ทิสฺวา สพฺเพ ชีวิตา โวโรเปสุํ. เต กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตึสุ. โจรเชฏฺฐโก เชฏฺฐกเทวปุตฺโต อโหสิ. เต อนุโลมปฺปฏิโลมวเสน เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถีนครทฺวาเร ปญฺจกุลสเต เกวฏฺฏคาเม นิพฺพตฺตึสุ. เชฏฺฐกเทวปุตฺโต เกวฏฺฏเชฏฺฐกสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, อิตเร อิตเรสุ. เอวํ เตสํ เอกทิวเสเยว ปฏิสนฺธิคฺคหณญฺจ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนญฺจ อโหสิ. เกวฏฺฏเชฏฺฐโก "อตฺถิ นุ โข อิมสฺมึ คาเม อญฺเญปิ ทารกา อชฺช ชาตาติ ปริเยสาเปตฺวา เตสํ ชาตภาวํ สุตฺวา "เอเต มม ปุตฺตสฺส สหายกา ภวิสฺสนฺตีติ เตสํ โปสาวนิกํ ทาเปสิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔.

เต สพฺเพปิ สหปํสุกีฬกา สหายกา หุตฺวา อนุปุพฺเพน วยปฺปตฺตา อเหสุํ. เตสํ เกวฏฺฏเชฏฺฐกปุตฺโต ยสโต จ เตชโต จ อคฺคปุริโส อโหสิ. กปิโลปิ โข เอกํ พุทฺธนฺตรํ นิรเย ปจิตฺวา วิปากาวเสเสน ตสฺมึ กาเล อจิรวติยา สุวณฺณวณฺโณ ทุคฺคนฺธมุโข มหามจฺโฉ หุตฺวา นิพฺพตฺติ. อเถกทิวสํ เต สหายกา "มจฺเฉ พนฺธิสฺสามาติ ชาลาทีนิ คเหตฺวา นทิยํ ขิปึสุ. อถ เนสํ อนฺโตชาลํ โส มจฺโฉ ปาวิสิ. ตํ ทิสฺวา สพฺเพ เกวฏฺฏคามวาสิโน อุจฺจาสทฺทมกํสุ "ปุตฺตา โน ปฐมํ มจฺเฉ พนฺธนฺตา สุวณฺณมจฺฉํ พนฺธึสุ, อิทานิ โน ราชา ปหูตํ ธนํ ทสฺสตีติ. เตปิ โข สหายกา มจฺฉํ นาวาย ปกฺขิปิตฺวา นาวํ อุกฺขิปิตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ อคมํสุ. รญฺญาปิ ตํ ทิสฺวาว "กึ เอตนฺติ วุตฺเต, "มจฺโฉ เทวาติ อาหํสุ. ราชา สุวณฺณวณฺณํ มจฺฉํ ทิสฺวา "สตฺถา เอตสฺส สุวณฺณการณํ ชานิสฺสตีติ มจฺฉํ คาหาเปตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. มจฺเฉน มุเข วิวฏมตฺเตเยว, สกลเชตวนํ อติวิย ทุคฺคนฺธํ อโหสิ. ราชา สตฺถารํ ปุจฺฉิ "กสฺมา ภนฺเต มจฺโฉ สุวณฺณวณฺโณ ชาโต, กสฺมา จสฺส มุขโต ทุคฺคนฺโธ วายตีติ. "อยํ มหาราช กสฺสปสฺส ภควโต ปาวจเน กปิโล นาม ภิกฺขุ อโหสิ พหุสฺสุโต มหาปริวาโร, ลาภตณฺหาย อภิภูโต อตฺตโน วจนํ อคฺคณฺหนฺตานํ อกฺโกสกปริภาสโก กสฺสปภควโต สาสนํ โอสกฺกาเปสิ. โส เตน กมฺเมน อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕.

วิปากาวเสเสน อิทานิ มจฺโฉ ชาโต; ยํ ปน โส ทีฆรตฺตํ พุทฺธวจนํ วาเจสิ พุทฺธสฺส วณฺณํ กเถสิ, ตสฺส นิสฺสนฺเทน อิมํ สุวณฺณวณฺณํ ปฏิลภิ; ยํ ภิกฺขูนํ อกฺโกสกปริภาสโก อโหสิ, เตนสฺส มุขโต ทุคฺคนฺโธ วายติ; กถาเปมิ นํ มหาราชาติ. "กถาเปถ ภนฺเตติ. อถ นํ สตฺถา ปุจฺฉิ "ตฺวมสิ กปิโลติ. "อาม ภนฺเต อหํ กปิโลติ. "กุโต อาคโตสีติ. "อวีจิมหานิรยโต ภนฺเตติ. "เชฏฺฐภาติโก เต โสธโน กุหินฺติ. "ปรินิพฺพุโต ภนฺเตติ. "มาตา ปน เต สาธนี กหนฺติ. "นิรเย นิพฺพตฺตา ภนฺเตติ. "กนิฏฺฐภคินี เต ตาปนา กหนฺติ. "มหานิรเย นิพฺพตฺตา ภนฺเตติ. "อิทานิ ตฺวํ กหํ คมิสฺสสีติ. "อวีจิมหานิรยเมว ภนฺเตติ วตฺวา วิปฺปฏิสาราภิภูโต นาวํ สีเสน ปหริตฺวา ตาวเทว กาลํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺติ. มหาชโน สํวิคฺโค อโหสิ โลมหฏฺฐชาโต. อถ ภควา ตสฺมึ ขเณ สนฺนิปติตาย ปริสาย จิตฺตวารํ โอโลเกตฺวา ตํขณานุรูปํ ธมฺมํ เทเสตุํ "ธมฺมจริยํ พฺรหฺมจริยํ เอตทาหุ วสุตฺตมนฺติ สุตฺตนิปาเต กปิลสุตฺตํ ๑- กเถตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "มนุชสฺส ปมตฺตจาริโน ตณฺหา วฑฺฒติ มาลุวา วิย. โส ปริปฺลวติ หุราหุรํ ผลมิจฺฉํว วนสฺมึ วานโร. @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ. "ธมฺมจริยสุตฺตนฺติ ทิสฺสติ. ญ. ว. ขุ. ส. ๒๕/๓๗๙.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.

ยํ เอสา สหเต ชมฺมี ตณฺหา โลเก วิสตฺติกา, โสกา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, อภิวุฏฺฐํว วีรณํ, โย เจตํ สหเต ชมฺมึ ตณฺหํ โลเก ทุรจฺจยํ, โสกา ตมฺหา ปปตนฺติ อุทวินฺทุว โปกฺขรา. ตํ โว วทามิ: ภทฺทํ โว, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา. ตณฺหาย มูลํ ขนถ, อุสีรตฺโถว วีรณํ. มา โว นฬํว โสโตว มาโร ภญฺชิ ปุนปฺปุนนฺติ. ตตฺถ "ปมตฺตจาริโนติ: สติโวสฺสคฺคลกฺขเณน ปมาเทน ปมตฺตจาริสฺส ปุคฺคลสฺส เนว ฌานํ น วิปสฺสนามคฺคผลานิ วฑฺฒนฺติ. ยถา ปน รุกฺขํ สํสิพฺพนฺตี ปริโยนทฺธนฺตี ตสฺส วินาสาย มาลุวา ลตา วฑฺฒติ, เอวมสฺส ฉ ทฺวารานิ นิสฺสาย ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต ตณฺหา วฑฺฒตีติ อตฺโถ. โส ปริปฺลวติ หุราหุรนฺติ: โส ตณฺหาคติโก ปุคฺคโล ภเว ภเว ปริปฺลวติ ธาวติ. ยถา กึ วิยาติ. ๑- ผลมิจฺฉํว วนสฺมึ วานโรติ: ยถา รุกฺขผลํ อิจฺฉนฺโต วานโร วนสฺมึ ธาวติ, ตสฺส ตสฺส รุกฺขสฺส สาขํ คณฺหาติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ คณฺหาติ, ตํปิ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ คณฺหาติ "สาขํ อลภิตฺวา สนฺนิสินฺโนติ วตฺตพฺพตํ นาปชฺชติ; เอวเมว ตณฺหาคติโก ปุคฺคโล หุราหุรํ ธาวนฺโต "อารมฺมณํ อลภิตฺวา ตณฺหาย อปฺปวตฺตํ ปตฺโตติ วตฺตพฺพตํ นาปชฺชติ. @เชิงอรรถ: ๑. "ยถา กินฺติ วา กึ วิยาติ วา วจเนน ภวิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.

ยนฺติ: ยํ ปุคฺคลํ เอสา ลามกภาเวน ชมฺมี วิสาหารตาย วิสปุปฺผตาย วิสผลตาย วิสปริโภคตาย รูปาทีสุ วิสตฺตตาย อาสตฺตตาย วิสตฺติกาติ สงฺขฺยํ คตา ฉทฺวาริกตณฺหา อภิภวติ; ยถา นาม วเน ปุนปฺปุนํ วสฺสนฺเตน เทเวน อภิวุฏฺฐํ วีรณติณํ วฑฺฒติ; เอวํ ตสฺส ปุคฺคลสฺส อนฺโต วฏฺฏมูลกา โสกา อภิวฑฺฒนฺตีติ อตฺโถ. ทุรจฺจยนฺติ: โย ปน ปุคฺคโล เอตํ วุตฺตปฺปการํ อติกฺกมิตุํ ปชหิตุํ ทุกฺกรตาย ทุรจฺจยํ ตณฺหํ สหติ อภิภวติ, ตมฺหา ปุคฺคลา วฏฺฏมูลกา โสกา ปปตนฺติ; ยถา นาม โปกฺขเร ปทุมปตฺเต ปติตํ อุทกพินฺทุ น ปติฏฺฐาติ, เอวํ น ปติฏฺฐหนฺตีติ อตฺโถ. ตํ โว วทามีติ: เตน การเณน อหํ ตุมฺเห วทามิ. ภทฺทํ โวติ: ภทฺทํ ตุมฺหากํ โหตุ, มา อยํ กปิโล วิย วินาสํ ปาปุณิตฺถาติ อตฺโถ. มูลนฺติ: อิมิสฺสา ฉทฺวาริกตณฺหาย อรหตฺตมคฺคญฺญาเณน มูลํ ขนถ. กึ วิยาติ. อุสีรตฺโถว วีรณนฺติ: ยถา อุสีเรน อตฺถิโก ปุริโส มหนฺเตน กุทฺทาเลน วีรณํ ขนติ, เอวมสฺสา มูลํ ขนถาติ อตฺโถ. มา โว นฬํว โสโตว มาโร ภญฺชิ ปุนปฺปุนนฺติ: มา ตุมฺเห นทีโสเต ชาตํ นฬํ มหาเวเคน อาคโต นทีโสโต วิย กิเลสมาโร มรณมาโร เทวปุตฺตมาโร จ ปุนปฺปุนํ ภญฺชตูติ อตฺโถ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.

เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เกวฏฺฏปุตฺตา สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ ปฏฺฐยมานา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว ทุกฺขสฺสนฺตํ กตฺวา สตฺถารา สทฺธึ อเนญฺชวิหารสมาปตฺติธมฺมปริโภเคน ๑- เอกปริโภคา อเหสุนฺติ. กปิลมจฺฉวตฺถุ. ---------- ๒. สูกรโปติกาวตฺถุ. (๒๔๑) "ยถาปิ มูเลติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เอกํ คูถสูกรโปติกํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ กิร ทิวเส สตฺถา ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต เอกํ สูกรโปติกํ ทิสฺวา สิตํ ปาตฺวากาสิ. ตสฺส สิตํ กโรนฺตสฺส มุขวิวรวินิคฺคตํ ทสฺสโนภาสมณฺฑลํ ทิสฺวา อานนฺทตฺเถโร "โก นุ โข ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายาติ สิตการณํ ปุจฺฉิ. อถ นํ สตฺถา อาห "ปสฺสํเสตํ อานนฺท สูกรโปติกนฺติ. "อาม ภนฺเตติ. "เอสา กกุสนฺธสฺส ภควโต สาสเน เอกาย อาสนสาลาย สามนฺตา กุกฺกุฏี อโหสิ, สา เอกสฺส โยคาวจรสฺส วิปสฺสนากมฺมฏฺฐานํ สชฺฌายนฺตสฺส ธมฺมโฆสํ สุตฺวา ตโต จุตา ราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุพฺพรี นาม ราชธีตา อโหสิ, สา @เชิงอรรถ: ๑. "อาเนญฺชวิหารสมาปตฺติธมฺมปริโภเคนาติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ. ญ. ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.

อปรภาเค สรีรวลญฺชนฏฺฐานํ ปวิฏฺฐา ปุฬวกราสึ ทิสฺวา ตตฺถ ปุฬวกสญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา ปฐมชฺฌานํ ปฏิลภิ, สา ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุตา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ, ตโต จวิตฺวา จ ปน คติวเสน อาลุลมานา อิทานิ สูกรโยนิยํ นิพฺพตฺติ; อิทํ การณํ ทิสฺวา มยา สิตํ ปาตุกตนฺติ. ตํ สุตฺวา อานนฺทตฺเถรปฺปมุขา ภิกฺขู มหนฺตํ สํเวคํ ปฏิลภึสุ. สตฺถา เตสํ สํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา ราคตณฺหาย อาทีนวํ ปกาเสนฺโต อนฺตรวีถิยํ ฐิตโกว อิมา คาถา อภาสิ "ยถาปิ มูเล อนุปทฺทเว ทฬฺเห ฉินฺโนปิ รุกฺโข ปุนเรว รูหติ, เอวมฺปิ ตณฺหานุสเย อนูหเต นิพฺพตฺตตี ทุกฺขมิทํ ปุนปฺปุนํ. ยสฺส ฉตฺตึสติโสตา มนาปสฺสวนา ภุสา, มหา วหนฺติ ทุทฺทิฏฺฐึ สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา. สวนฺติ สพฺพธี โสตา ลตา อุพฺภิชฺช ติฏฺฐติ, ตญฺจ ทิสฺวา ลตํ ชาตํ มูลํ ปญฺญาย ฉินฺทถ. สริตานิ สิเนหิตานิ จ โสมนสฺสานิ ภวนฺติ ชนฺตุโน, เต สาตสิตา สุเขสิโน, เต เว ชาติชรูปคา นรา. ตสิณาย ปุรกฺขตา ปชา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

ปริสปฺปนฺติ สโสว พาธิโต ๑-, สํโยชนสงฺคสตฺตา ๒- ทุกฺขมุเปนฺติ ปุนปฺปุนํ จิราย. ตสิณาย ปุรกฺขตา ปชา ปริสปฺปนฺติ สโสว พาธิโต ๑-. ตสฺมา ตสิณํ วิโนทเย ภิกฺขุ ๓- อากงฺขํ ๔- วิราคมตฺตโนติ. ตตฺถ "มูเลติ: [ยสฺส รุกฺขสฺส] จตูสุ ทิสาสุ เหฏฺฐา จ อุชุกเมว คเต ปญฺจวิเธ มูเล เฉทนผาลนวิชฺฌนาทีนํ เกนจิ อุปทฺทเวน อนุปทฺทเว ถิรปตฺตตาย ทฬฺเห [โส] รุกฺโข อุปริจฺฉินฺโนปิ สาขานุสาขานํ วเสน ปุนเทว รุหติ; เอวเมว ฉทฺวาริกาย ตณฺหาย อนุสเย อรหตฺตมคฺคญฺญาเณน อนูหเต อสมุจฺฉินฺเน, ตสฺมึ ตสฺมึ ภเว ชาติอาทิเภทํ อิทํ ทุกฺขํ ปุนปฺปุนํ นิพฺพตฺตติเยวาติ อตฺโถ. ยสฺสาติ: ยสฺส ปุคฺคลสฺส อิติ อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺสุปาทาย อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานีติ อิเมสํ ตณฺหาวิจริตานํ วเสน ฉตฺตึสติยา ๕- โสเตหิ สมนฺนาคตา มนาเปสุ รูปาทีสุ อาสวติ ปวตฺตตีติ มนาปสฺสวนา ตณฺหา ภุสา พลวตี โหติ, ตํ ปุคฺคลํ วิปนฺนญฺญาณตาย ทุทฺทิฏฺฐึ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต มหนฺตภาเวน มหา หุตฺวา ฌานํ วา @เชิงอรรถ: ๑. ม. พนฺธิโต. ๒. ม. สํโยชนสงฺคสตฺตกา. ๓. ม. ภิกฺขูตินตฺถิ. @๔. ม. อากงฺขนฺต. ๕. อภิ. วิ. ๓๕/๕๓๐.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

วิปสฺสนํ วา อนิสฺสาย ราคนิสฺสิตา สงฺกปฺปา วหนฺตีติ อตฺโถ. สวนฺติ สพฺพธี โสตาติ: อิเม ตณฺหาโสตา จกฺขุทฺวาราทีนํ วเสน สพฺเพสุ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ สวนโต สพฺพาปิ รูปตณฺหา ฯเปฯ ธมฺมตณฺหาติ สพฺพภเวสุ วา สวนโต สพฺพธิ สวนฺติ นาม. ลตาติ: ปลิเวฐนตฺเถน สํสิพฺพนตฺเถน จ ลตา วิยาติ ลตา. อุพฺภิชฺช ติฏฺฐตีติ: ฉหิ ทฺวาเรหิ อุปฺปชฺชิตฺวา รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ ติฏฺฐติ. ตญฺจ ทิสฺวาติ: ตํ ปน ตณฺหาลตํ "เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชตีติ ชาตฏฺฐานวเสน ทิสฺวา. ปญฺญายาติ: สตฺเถน วเน ชาตํ ลตํ วิย มคฺคปฺปญฺญาย มูเล ฉินฺทถาติ อตฺโถ. สริตานีติ: อนุสฏานิ ปยาตานิ. สิเนหิตานีติ: จีวราทีสุ ปวตฺตสิเนหวเสน สิเนหิตานิ จ, ตณฺหาสิเนหมกฺขิตานีติ อตฺโถ. โสมนสฺสานีติ: ตณฺหาวสิกสฺส ชนฺตุโน เอวรูปานิ โสมนสฺสานิ ภวนฺติ. เต สาตสิตาติ: เต ตณฺหาวสิกา ปุคฺคลา สาตนิสฺสิตา สุขนิสฺสิตาว หุตฺวา สุเขสิโน สุขปริเยสิโน ภวนฺติ. เต เวติ: เย เอวรูปา นรา, เต ชาติชราพฺยาธิมรณานิ อุปคจฺฉนฺติเยวาติ ชาติชรูปคา นาม โหนฺติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

ปชาติ: อิเม สตฺตา ตาสกรเณน ตสิณาติ สงฺขํ คตาย ตณฺหาย ปุรกฺขตา ปริวาริตา หุตฺวา. พาธิโตติ: ลุทฺทเกน อรญฺเญ พทฺโธ สโส วิย ปริสปฺปนฺติ ภายนฺติ. สํโยชนสงฺคสตฺตาติ: ทสวิเธน สํโยชเนน เจว สตฺตวิเธน ราคสงฺคาทินา จ สตฺตา พทฺธา ตสฺมึ วา ลคฺคา หุตฺวา. จิรายาติ: จิรํ ทีฆมทฺธานํ ปุนปฺปุนํ ชาติอาทิกํ ทุกฺขํ อุปคจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. ตสฺมาติ: ยสฺมา ตสิณาย ปุรกฺขตา ปลิเวฐิตา สตฺตา, ตสฺมา อตฺตโน วิราคํ ราคาทิวิคมนํ นิพฺพานํ ปฏฺเฐนฺโต อากงฺขมาโน ภิกฺขุ อรหตฺตมคฺเคเนว ตํ ตสิณํ วิโนทเย ปนุทิตฺวา นีหริตฺวา ฉฑฺเฑยฺยาติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. สาปิ โข สูกรโปติกา ตโต จวิตฺวา สุวณฺณภูมิยํ ราชกุเล นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา ตเถว พาราณสิยํ นิพฺพตฺติ, ตโต จวิตฺวา สุปฺปารกปฏฺฏเน อสฺสวาณิชเคเห นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา คาวิรปฏฺฏเน นาวิกสฺส เคเห นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา อนุราธปุเร อิสฺสรเคเห นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา ตสฺเสว ทกฺขิณาย ทิสาย เภกฺกนฺตคาเม ๑- สุมนสฺส นาม กุฏุมฺพิกสฺส เคเห ธีตา นาเมน สุมนา นาม หุตฺวา นิพฺพตฺติ. อถสฺสา ปิตา, ตสฺมึ คาเม @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. โภกฺกนฺตคาเม.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

ฉฑฺฑิเต, ทีฆวาปีรฏฺฐํ คนฺตฺวา มหามุนิคาเม นาม วสิ. ตตฺถ นํ ทุฏฺฐคามณีรญฺโญ อมจฺโจ ลกุณฺฏกอติมฺพโร นาม เกนจิเทว กรณีเยน คโต ทิสฺวา มหนฺตํ มงฺคลํ กตฺวา ตํ อาทาย มหาปุณฺณคามํ คโต. อถ นํ โกฏิปพฺพตมหาวิหารวาสี มหาอตุลตฺเถโร ๑- นาม ตตฺถ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺสา เคหทฺวาเร ฐิโต ทิสฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธึ กเถสิ "อาวุโส สูกรโปติกา นาม ลกุณฺฏกอติมฺพรมหามตฺตสฺส ภริยาภาวํ ปตฺตา, อโห อจฺฉริยนฺติ. สา ตํ กถํ สุตฺวา อตีตภเว อุคฺฆาเฏตฺวา ชาติสฺสรญฺญาณํ ปฏิลภิ. ตํขณํเยว อุปฺปนฺนสํเวคา สามิกํ ยาจิตฺวา มหนฺเตน อิสฺสริเยน ปญฺจพลกตฺเถรีนํ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ติสฺสมหาวิหาเร มหาสติปฏฺฐานสุตฺตกถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, ปจฺฉา ทมิฬมทฺทเน กเต, มาตาปิตูนํ วสนฏฺฐานํ เภกฺกนฺตคามเมว คนฺตฺวา ตตฺถ วสนฺตี กลฺลกมหาวิหาเร อาสีวิสูปมสุตฺตํ สุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. สา ปรินิพฺพานทิวเส ภิกฺขุนีหิ ปุจฺฉิตา ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส สพฺพํ อิมํ ปวตฺตึ นิรนฺตรํ กเถตฺวา สนฺนิปติตสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ มณฺฑลารามวาสินา ธมฺมปทภาณกมหาติสฺสตฺเถเรน สทฺธึ สํสนฺเทตฺวา "อหํ ปุพฺเพ มนุสฺสโยนิโต จุตา กุกฺกุฏี หุตฺวา ตตฺถ เสนสฺส สนฺติกา สีสจฺเฉทํ ปตฺวา ราชคเห นิพฺพตฺตา ปริพฺพาชิกาสุ ปพฺพชิตฺวา ปฐมชฺฌานภูมิยํ นิพฺพตฺตา ตโต จุตา เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺตา นจิรสฺเสว จวิตฺวา สูกรโยนึ คนฺตฺวา ตโต จุตา สุวณฺณภูมึ ตโต พาราณสึ ตโต สุปฺปารกปฏฺฏนํ @เชิงอรรถ: ๑. ม. มหาอนุรุทฺธตฺเถโร.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

ตโต คาวิรปฏฺฏนํ ตโต อนุราธปุรํ ตโต เภกฺกนฺตคามนฺติ เอวํ สมวิสเม เตรส ๑- อตฺตภาเว ปตฺวา อิทานิ อุกฺกฏฺเฐ ชาตา, สพฺเพปิ อปฺปมาเทน สมฺปาเทถาติ วตฺวา จตสฺโส ปริสา สํเวเชตฺวา ปรินิพฺพายีติ. สูกรโปติกาวตฺถุ. --------- ๓. วิพฺภนฺตกวตฺถุ. (๒๔๒) "โย นิพฺพนฏฺโฐติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เอกํ วิพฺภนฺตกํ อารพฺภ กเถสิ. เอโก ๒- กิร มหากสฺสปตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก หุตฺวา จตฺตาริ ฌานานิ อุปฺปาเทตฺวาปิ อตฺตโน มาตุลสฺส สุวณฺณการสฺส เคเห วิสภาครูปารมฺมณํ ทิสฺวา ตตฺถ ปฏิพทฺธจิตฺโต วิพภมิ. อถ นํ มนุสฺสา อลสภาเวน กมฺมํ กาตุํ อนิจฺฉนฺตํ เคหา นีหรึสุ. โส ปาปมิตฺตสํสคฺเคน โจรกมฺเมน ชีวิตํ กปฺเปนฺโต วิจริ. อถ นํ เอกทิวสํ คเหตฺวา ปจฺฉาพาหุํ คาฬฺหพนฺธนํ พนฺธิตฺวา จตุกฺเก จตุกฺเก กสาหิ ตาเลนฺตา อาฆาตํ ๓- นยึสุ. เถโร ปิณฺฑาย จริตุํ ปวิสนฺโต ตํ ทกฺขิณทฺวาเรน นีหริยมานํ ทิสฺวา พนฺธนํ สิถิลํ กาเรตฺวา "ปุพฺเพ ตยา ปริจิตํ กมฺมฏฺฐานํ ปุน อาวชฺเชหีติ @เชิงอรรถ: ๑. ทฺวาทเสว. ๒. ยุ. เอโส. ๓. อาฆาตนนฺติ ยุตฺตตรํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

อาห. โส เตน โอวาเทน สตุปฺปาทํ ลภิตฺวา ปุน จตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตสิ. อถ นํ อาฆาตนํ เนตฺวา "ฆาเตสฺสามาติ สูเล อุตฺตาเสสุํ. โส น ภายติ น สนฺตสติ. อถสฺส ตสฺมึ ตสฺมึ ทิสาภาเค ฐิตา มนุสฺสา อสิสตฺติโตมราทีนิ อาวุธานิ อุกฺขิปิตฺวาปิ ตํ อสนฺตสนฺตเมว ทิสฺวา "ปสฺสถ โภนฺโต อิมํ ปุริสํ, อเนกสตานํปิ อาวุธหตฺถานํ ปุริสานํ มชฺเฌ เนวจฺฉมฺภติ น เวธติ, อโห อจฺฉริยนฺติ อจฺฉริยพฺภูตชาตา มหานาทํ นทิตฺวา รญฺโญ ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสุํ. ราชา ตํ การณํ สุตฺวา "วิสฺสชฺเชถ นนฺติ วตฺวา ๑- สตฺถุ สนฺติกํปิ คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสิ. ๒- สตฺถา โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห. "โย นิพฺพนฏฺโฐ วนาธิมุตฺโต วนมุตฺโต วนเมว ธาวติ, ตํ ปุคฺคลเมว ปสฺสถ: มุตฺโต พนฺธนเมว ธาวตีติ. ตสฺสตฺโถ: "โย ปุคฺคโล คิหิภาเว อาลยสงฺขาตํ วนฏฺฐํ ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชิตตาย นิพฺพนฏฺโฐ วิหารสงฺขาเต ตโปวเน อธิมุตฺโต ฆราวาสพนฺธนสงฺขาตา ตณฺหาวนา มุตฺโต หุตฺวา ปุน ตํ ฆราวาสพนฺธนํ ตณฺหาวนเมว ธาวติ, เอวนฺตํ ปุคฺคลํ ปสฺสถ; เอโส ฆราวาสพนฺธนโต มุตฺโต ปุน ฆราวาสพนฺธนเมว ธาวตีติ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อาห. ๒. สี. ม. ยุ. อาโรจยึสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

อิมํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โส ราชปุริสานมนฺตเร สูลคฺเค นิสินฺโนว อุทยพฺพยํ ปฏฺฐเปตฺวา ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สงฺขาเร สมฺมสนฺโต โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา สฺมาปตฺติสุขํ อนุภวนฺโต เวหาสํ อุปฺปติตฺวา อากาเสเนว สตฺถุ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชิตฺวา สราชิกาย ปริสาย มชฺเฌเยว อรหตฺตํ ปาปุณีติ. วิพฺภนฺตกวตฺถุ. --------- ๔. พนฺธนาคารวตฺถุ. (๒๔๓) "น ตํ ทฬฺหนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต พนฺธนาคารํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ กิร กาเล พหู สนฺธิจฺเฉทกปนฺถฆาตกมนุสฺสฆาตเก โจเร อาเนตฺวา โกสลรญฺโญ ทสฺเสสุํ. เต ราชา อนฺทุพนฺธน- รชฺชุพนฺธนสงฺขลิกพนฺธเนหิ พนฺธาเปสิ. ตึสมตฺตาปิ โข ชานปทา ภิกฺขู สตฺถารํ ทฏฺฐุกามา อาคนฺตฺวา ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ปุนทิวเส สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จรนฺตา พนฺธนาคารํ คนฺตฺวา เต โจเร ทิสฺวา ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตา สายณฺหสมเย ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต อชฺช อมฺเหหิ ปิณฺฑาย จรนฺเตหิ พนฺธนาคาเร พหู โจรา อนฺทุพนฺธนาทีหิ พทฺธา มหาทุกฺขํ อนุภวนฺตา ทิฏฺฐา, เต ตานิ พนฺธนานิ ฉินฺทิตฺวา ปลายิตุํ น สกฺโกนฺติ; อตฺถิ นุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

โข ภนฺเต เตหิ พนฺธเนหิ ถิรตรํ อญฺญํ พนฺธนํ นามาติ ปุจฺฉึสุ. สตฺถา "ภิกฺขเว กึพนฺธนานิ นาเมตานิ: ยํ ปเนตํ ธนธญฺญปุตฺต- ทาราทีสุ ตณฺหาสงฺขาตํ กิเลสพนฺธนํ, เอตํ เอเตหิ สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน ถิรตรํ, เอวํ มหนฺตํปิ ปเนตํ ทุจฺฉินฺทิยํ พนฺธนํ โปราณกปณฺฑิตา ฉินฺทิตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ปพฺพชึสูติ วตฺวา อตีตํ อาหริ: "อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต, โพธิสตฺโต เอกสฺมึ ทุคฺคตคหปติกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส วยปฺปตฺตสฺส ปิตา กาลมกาสิ. โส ภตึ กตฺวา มาตรํ โปเสสิ. อถสฺส มาตา อนิจฺฉมานสฺเสว เอกํ กุลธีตรํ เคเห กตฺวา อปรภาเค กาลมกาสิ. ภริยายปิสฺส กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐหิ. โส คพฺภสฺส ปติฏฺฐิตภาวํ อชานนฺโตว "ภทฺเท ตฺวํ ภตึ กตฺวา ชีว, อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ อาห. "สามิ นนุ คพฺโภ เม ปติฏฺฐิโต, มยิ วิชาตาย, ทารกํ ทิสฺวา ปพฺพชิสฺสสีติ อาห. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺสา วิชาตกาเล "ภทฺเท ตฺวํ โสตฺถินา วิชาตา, อิทานาหํ ปพฺพชิสฺสามีติ อาปุจฺฉิ. อถ นํ สา "ปุตฺตกสฺส เต ตาว ถนปานโต อปคมนกาลํ อาคเมหีติ วตฺวา ปุน คพฺภํ คณฺหิ. โส จินฺเตสิ "อิมํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา คนฺตุํ น สกฺกา, อิมิสฺสา อนาจิกฺขิตฺวาว ปลายิตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ. โส ตสฺสา อนาจิกฺขิตฺวาว รตฺติภาเค อุฏฺฐาย ปลายิ. อถ นํ นครคุตฺติกา อคฺคเหสุํ. โส "อหํ สามิ มาตุโปสโก นาม, วิสฺสชฺเชถ มนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

อตฺตานํ วิสฺสชฺเชตฺวา เอกสฺมึ ฐาเน วสิตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานกีฬาย กีฬนฺโต วิหาสิ. โส ตตฺถ วสนฺโตเยว "เอวรูปํปิ นาม เม ทุจฺฉินฺทิยํ ปุตฺตทารพนฺธนํ กิเลสพนฺธนํ ฉินฺนนฺติ อุทานํ อุทาเนสิ. สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา เตน อุทานิตํ อุทานํ ปกาเสนฺโต. อิมา คาถา อภาสิ. "น ตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, ยทายสํ ทารุชปพฺพชญฺจ. สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา, เอตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา โอหารินํ สิถิลทุปฺปมุญฺจํ. เอตํปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ. ตตฺถ "ธีราติ: พุทฺธาทโย ปณฺฑิตปุริสา อยสงฺขลิกสงฺขาตํ อยสา นิพฺพตฺตํ อายสํ อนฺทุพนฺธนสงฺขาตํ ทารุชํ ปพฺพชติเณหิ วา อญฺเญหิ วา วากาทีหิ รชฺชุํ กตฺวา กตํ รชฺชุพนฺธนํ [ตํ] อสิอาทีหิ ฉินฺทิตุํ สกฺกุเณยฺยภาเวน `ถิรนฺติ น วทนฺตีติ อตฺโถ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

สารตฺตรตฺตาติ: สารตฺตา หุตฺวา รตฺตา. พหลราครตฺตาติ อตฺโถ. มณิกุณฺฑเลสูติ: มณีสุ จ กุณฺฑเลสุ จ, มณิจิตฺเตสุ วา กุณฺฑเลสุ. เอตํ ทฬฺหนฺติ: เย มณิกุณฺฑเลสุ สารตฺตรตฺตา, เตสํเยว โส ๑- ราโค, ยา จ ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขา ตณฺหา, เอตํ กิเลสมยํ พนฺธนํ ปณฺฑิตปุริสา ทฬฺหนฺติ วทนฺติ. โอหารินนฺติ: อากฑฺฒิตฺวา จตูสุ อปาเยสุ ปาตนโต อวหรติ เหฏฺฐา หรตีติ โอหารินํ. สิถิลนฺติ: พนฺธนฏฺฐาเน ฉวิจมฺมมํสานิ น ฉินฺทติ โลหิตํ น นีหรติ พนฺธนภาวํปิ อชานาเปตฺวา ถลปถชลปถาทีสุ กมฺมานิ กาตุํ เทตีติ สิถิลํ. ทุปฺปมุญฺจนฺติ: โลภวเสน หิ เอกวารํปิ อุปฺปนฺนํ กิเลสพนฺธนํ พนฺธนฏฺฐานโต กจฺฉโป วิย ทุมฺโมจิยํ โหตีติ ทุปฺปมุญฺจํ. เอตํปิ เฉตฺวานาติ: เอตํ เอวํ ทฬฺหํปิ กิเลสพนฺธนํ ญาณขคฺเคน ฉินฺทิตฺวา อนเปกฺขิโน หุตฺวา กามสุขํ ปหาย ปริพฺพชนฺติ ปกฺกมนฺติ, ปพฺพชนฺตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. พนฺธนาคารวตฺถุ. ---------- @เชิงอรรถ: ๑. "โยติ ปเทน ภวิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

๕. เขมาวตฺถุ. (๒๔๔) "เย ราครตฺตาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เขมนฺนาม รญฺโญ พิมฺพิสารสฺส อคฺคมเหสึ อารพฺภ กเถสิ. สา กิร ปทุมุตฺตรปาทมูเล ปตฺถิตปฺปตฺถนา อติวิย อภิรูปา ปาสาทิกา อโหสิ. "สตฺถา กิร รูปสฺส โทสํ กเถตีติ สุตฺวา ปน สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตุํ น อิจฺฉิ. ราชา ตสฺสา รูปมทมตฺตภาวํ ญตฺวา เวฬุวนวณฺณปฺปฏิสํยุตฺตานิ คีตานิ กาเรตฺวา นฏาทีนํ ทาเปสิ. เตสํ ตานิ คายนฺตานํ สุตฺวา ตสฺสา เวฬุวนํ อทิฏฺฐปุพฺพํ วิย อสฺสุตปุพฺพํ วิย จ อโหสิ. สา "กตรํ อุยฺยานํ สนฺธาย คายถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "เทวิ ตุมฺหากํ เวฬุวนุยฺยานเมวาติ วุตฺเต, อุยฺยานํ คนฺตุกามา อโหสิ. สตฺถา ตสฺสา อาคมนํ ญตฺวา ปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโตว ตาลวณฺฏํ อาทาย อตฺตโน ปสฺเส ฐตฺวา วีชมานํ อภิรูปํ อิตฺถึ นิมฺมินิ. เขมาปิ เทวี ปวิสมานาว ตํ อิตฺถึ ทิสฺวา "สมฺมาสมฺพุทฺโธ รูปสฺส โทสํ กเถตีติ วทนฺติ, อยญฺจสฺส สนฺติเก อิตฺถี วีชมานา ฐิตา, อหํ อิมิสฺสา กลภาคํปิ น อุเปมิ, น มยา อีทิสํ อิตฺถีรูปํ ทิฏฺฐปุพฺพํ, สตฺถารํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ มญฺเญติ จินฺเตตฺวา ตถาคตสฺส กถาสทฺทํปิ อนิสาเมตฺวา ตเมว อิตฺถึ โอโลกยมานา อฏฺฐาสิ. สตฺถา ตสฺสา ตสฺมึ รูเป อุปฺปนฺนพหุมานตํ ญตฺวา ตํ รูปํ ปฐมวยาทิวเสน ทสฺเสนฺโต เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ปริโยสาเน อฏฺฐิมตฺตาวสานํ กตฺวา ทสฺเสสิ. เขมา ตํ ทิสฺวา "เอวรูปํปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

นาม ตํ รูปํ มุหุตฺเตเนว ขยวยํ ปตฺตํ, นตฺถิ วต อิมสฺมึ รูเป สาโรติ จินฺเตสิ. สตฺถา ตสฺสา จิตฺตวารํ โอโลเกตฺวา "เขเม ตฺวํ `อิมสฺมึ รูเป สาโร อตฺถีติ จินฺเตสิ ปสฺสทานิสฺส นิสฺสารภาวนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อาตุรํ อสุจึ ปูตึ ปสฺส เขเม สมุสฺสยํ อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ พาลานํ อภิปตฺถิตนฺติ. สา คาถาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. อถ นํ สตฺถา "เขเม อิเม สตฺตา ราครตฺตา โทสทุฏฺฐา โมหมูฬฺหา อตฺตโน ตณฺหาโสตํ สมติกฺกมิตุํ น สกฺโกนฺติ ตตฺเถว ลคฺคนฺตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห "เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ. เอตมฺปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา อนเปกฺขิโน สพฺพทุกฺขํ ปหายาติ. ตตฺถ "มกฺกฏโกว ชาลนฺติ: ยถา นาม มกฺกฏโก สุตฺตชาลํ กตฺวา มชฺฌฏฺฐาเน นาภิมณฺฑเล นิปนฺโน ปริยนฺเต ปติตํ ปฏงฺคํ วา มกฺขิกํ วา เวเคน คนฺตฺวา วิชฺฌิตฺวา ตสฺส รสํ ปิวิตฺวา ปุนาคนฺตฺวา ตสฺมึเยว ฐาเน นิปชฺชติ; เอวเมว เย สตฺตา ราครตฺตา โทสทุฏฺฐา โมหมูฬฺหา, สยํ กตํ ตณฺหาโสตํ อนุปตนฺติ เต ตํ สมติกฺกมิตุํ น สกฺโกนฺติ; เอวํ ทุรติกฺกมํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

เอตมฺปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีราติ: ปณฺฑิตา เอตํ พนฺธนํ ฉินฺทิตฺวา อนเปกฺขิโน นิราลยา หุตฺวา อรหตฺตมคฺเคน สพฺพทุกฺขํ ปหาย วชนฺติ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน เขมา อรหตฺเต ปติฏฺฐหิ. มหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ. สตฺถา ราชานํ อาห "มหาราช เขมาย ปพฺพชิตุํ วา ปรินิพฺพายิตุํ วา วฏฺฏตีติ. "ภนฺเต ปพฺพาเชถ นํ, อลํ ปรินิพฺพาเนนาติ. สา ปพฺพชิตฺวา อคฺคสาวิกา อโหสีติ. เขมาวตฺถุ. -------- ๖. อุคฺคเสนเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ. (๒๔๕) "มุญฺจ ปุเรติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อุคฺคเสนํ อารพฺภ กเถสิ. ปญฺจสตา กิร นาฏกา สํวจฺฉเร วา ฉมฺมาเส วา สมฺปตฺเต, ราชคหํ คนฺตฺวา รญฺโญ สตฺตาหํ สมชฺชํ กตฺวา พหุํ หิรญฺญสุวณฺณํ ลภนฺติ, อนฺตรนฺตเร อุกฺเขปทายานํ ปริยนฺโต นตฺถิ. มหาชโน มญฺจาทีสุ ๑- ฐตฺวา สมชฺชํ โอโลเกสิ. อเถกา ลงฺฆธีตา วํสํ อภิรุยฺห ตสฺส อุปริ ปริวตฺติตฺวา ตสฺส ปริยนฺเต อากาเส @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. มญฺจาติมญฺจาทีสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

จงฺกมมานา นจฺจติ เจว คายติ จ. ตสฺมึ สมเย อุคฺคเสโน นาม เสฏฺฐิปุตฺโต สหายเกน สทฺธึ มญฺจาติมญฺเจ ฐิโต ตํ โอโลเกตฺวา ตสฺสา หตฺถปาทวิกฺเขปาทีสุ อุปฺปนฺนสิเนโห เคหํ คนฺตฺวา "ตํ ลภนฺโต ชีวิสฺสามิ, อลภนฺตสฺส เม, อิเธว มรณนฺติ อาหารุปจฺเฉทํ กตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ; มาตาปิตูหิ "ตาต กินฺเต รุชฺชตีติ ปุจฺฉิโตปิ "ตํ เม นฏธีตรํ ลภนฺตสฺส, ชีวิตํ อตฺถิ, อลภนฺตสฺส เม, อิเธว มรณนฺติ วตฺวา, "ตาต มา เอวํ กริ, อญฺญํ เต อมฺหากํ กุลสฺส จ โภคานญฺจ อนุรูปํ กุมาริกํ อาเนสฺสามาติ วุตฺเตปิ, ตเถว วตฺวา นิปชฺชิ. อถสฺส ปิตา พหุํ ยาจิตฺวาปิ ตํ สญฺญาเปตุํ อสกฺโกนฺโต นฏกสฺส สหายกํ ปกฺโกสาเปตฺวา กหาปณสหสฺสํ ทตฺวา "อิเม กหาปเณ คเหตฺวา อตฺตโน ธีตรํ มยฺหํ ปุตฺตสฺส เทตูติ ปหิณิ. โส "นาหํ กหาปเณ คเหตฺวา เทมิ; สเจ ปน โส อิมํ อลภิตฺวา ชีวิตุํ น สกฺโกติ, เตนหิ อมฺเหหิ สทฺธึเยว วิจรตุ, ทสฺสามิสฺส ธีตรนฺติ. มาตาปิตโร ปุตฺตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. โส "อหํ เตหิ สทฺธึ วิจริสฺสามีติ วตฺวา ยาจนฺตานํปิ เตสํ กถํ อนาทยิตฺวา นิกฺขมิตฺวา นฏกสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. โส ตสฺส ธีตรํ ทตฺวา เตน สทฺธึเยว คามนิคมราชธานีสุ สิปฺปํ ทสฺเสนฺโต วิจริ. สาปิ เตน สทฺธึ สํวาสมนฺวาย นจิรสฺเสว ปุตฺตํ ลภิตฺวา ตํ กีฬาปยมานา "สกฏโคปกสฺส ปุตฺต ภณฺฑหารกสฺส ปุตฺต กิญฺจิ อชานนกสฺส ปุตฺตาติ วทติ. โสปิ เนสํ สกฏปริวตฺตกํ กตฺวา ฐิตฏฺฐาเน โคณานํ ติณํ อาหรติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

สิปฺปทสฺสนฏฺฐาเน ลทฺธภณฺฑกํ อุกฺขิปิตฺวา หรติ, ตเทว กิร สนฺธาย สา อิตฺถี ปุตฺตํ กีฬาปยมานา ตเถว วทติ. โส อตฺตานํ อารพฺภ ตสฺสา คายนภาวํ ญตฺวา ปุจฺฉิ "มํ สนฺธาย กเถสีติ. "อาม ตํ สนฺธายาติ. "เอวํ สนฺเต อหํ ปลายิสฺสามีติ. สา "กึ ปน มยฺหํ ตยา ปลายิเตน วา อาคเตน วาติ ปุนปฺปุนํ ตเทว ๑- ตีตํ คายติ. สา กิร อตฺตโน รูปสมฺปตฺติญฺเจว ธนลาภญฺจ นิสฺสาย ตํ กิสฺมิญฺจิ น มญฺญติ. โส "กึ นุ โข นิสฺสาย อิมิสฺสา อยํ มาโนติ จินฺเตนฺโต "สิปฺปํ นิสฺสายาติ ญตฺวา "โหตุ, สิปฺปํ คณฺหิสฺสามีติ สสฺสุรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส ชานนสิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา คามนิคมาทีสุ สิปฺปํ ทสฺเสนฺโต อนุปุพฺเพน ราชคหํ อาคนฺตฺวา "อิโต สตฺตเม ทิวเส อุคฺคเสโน เสฏฺฐิปุตฺโต นครวาสีนํ สิปฺปํ ทสฺเสสฺสตีติ อาโรจาเปสิ. นครวาสิโน มญฺจาติ- มญฺจาทโย พนฺธาเปตฺวา สตฺตเม ทิวเส สนฺนิปตึสุ. โสปิ สฏฺฐิหตฺถํ วํสํ อภิรุยฺห ตสฺส มตฺถเก อฏฺฐาสิ. ตํทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ อตฺตโน ญาณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺฐํ ทิสฺวา "กึ นุ โข ภวิสฺสตีติ อาวชฺชนฺโต "เสฺว เสฏฺฐิปุตฺโต `สิปฺปํ ทสฺเสสฺสามีติ วํสมตฺถเก ฐสฺสติ, ตสฺส ทสฺสนตฺถํ มหาชโน สนฺนิปติสฺสติ, ตตฺถ อหํ จตุปฺปทิกํ คาถํ เทสิสฺสามิ; ตํ สุตฺวา จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสติ, อุคฺคเสโนปิ อรหตฺเต ปติฏฺฐหิสฺสตีติ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ตเถว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

อญฺญาสิ. โส ปุนทิวเส กาลํ สลฺลกฺเขตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อุคฺคเสโนปิ, สตฺถริ อนฺโตนครํ อปฺปวิฏฺเฐเยว, อุนฺนาทนตฺถาย มหาชนสฺส องฺคุลีสญฺญํ ทตฺวา วํสมตฺถเก ปติฏฺฐาย อากาเสเยว สตฺต วาเร ปริวตฺติตฺวา โอรุยฺห วํสมตฺถเก อฏฺฐาสิ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา นครํ ปวิสนฺโต, ยถา ตํ ปริสา น โอโลเกสิ, เอวํ กตฺวา อตฺตานเมว โอโลกาเปสิ. อุคฺคเสโน ปริสํ โอโลเกตฺวา "น มํ ปริสา โอโลเกตีติ โทมนสฺสปฺปตฺโต "อิทํ มยา สํวจฺฉเร กตฺตพฺพํ สิปฺปํ, สตฺถริ จ นครํ ปวิสนฺเต, ปริสา มํ อโนโลเกตฺวา สตฺถารเมว โอโลเกติ; โมฆํ วต เม สิปฺปทสฺสนํ ชาตนฺติ จินฺเตสิ. สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ ญตฺวา มหาโมคฺคลฺลานํ อามนฺเตตฺวา "คจฺฉ โมคฺคลฺลาน เสฏฺฐิปุตฺตํ วเทหิ `สิปฺปํ กิร ทสฺเสตูติ อาห. เถโร คนฺตฺวา วํสสฺส เหฏฺฐา ฐิโตว เสฏฺฐิปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห "อิงฺฆ ปสฺส นฏปุตฺต อุคฺคเสน มหพฺพล กโรหิ ราคํ ปริสาย หาสยสฺสุ มหาชนนฺติ. โส เถรสฺส กถํ สุตฺวา ตุฏฺฐมานโส หุตฺวา "สตฺถา ๑- มม สิปฺปํ ปสฺสิตุกาโมติ วํสมตฺถเก ฐิตโกว อิมํ คาถมาห "อิงฺฆ ปสฺส มหาปญฺญ โมคฺคลฺลาน มหิทฺธิก กโรมิ ราคํ ปริสาย หาสยามิ มหาชนนฺติ. เอวญฺจ ปน วตฺวา วํสมตฺถกโต เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "มญฺเญติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

อากาเส จุทฺทสกฺขตฺตุํ ปริวตฺติตฺวา โอรุยฺห วํสมตฺถเก อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา "อุคฺคเสน ปณฺฑิเตน นาม อตีตานาคตปฺปจฺจุปฺปนฺเนสุ ขนฺเธสุ อาลยํ นิกนฺตึ ปหาย ชาติอาทีหิ มุจฺจิตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "มุญฺจ ปุเร มุญฺจ ปจฺฉโต มชฺเฌ มุญฺจ ภวสฺส ปารคู สพฺพตฺถ วิมุตฺตมานโส น ปุน ชาติชรํ อุเปหิสีติ. ตตฺถ "มุญฺจ ปุเรติ: อตีเตสุ ขนฺเธสุ อาลยํ นิกนฺตึ อชฺโฌสานํ ปตฺถนํ ปริยุฏฺฐานํ คาหํ ปรามาสํ ตณฺหํ มุญฺจ. ปจฺฉโตติ: อนาคเตสุปิ ขนฺเธสุ อาลยาทีนิ มุญฺจ. มชฺเฌติ: ปจฺจุปฺปนฺเนสุปิ ตานิ มุญฺจ. ภวสฺส ปารคูติ: เอวํ สนฺเต, ติวิธสฺสาปิ ภวสฺส อภิญฺญา- ปริญฺญาปหานภาวนาสจฺฉิกิริยาวเสน ปารคู ปารคโต หุตฺวา ขนฺธธาตุอายตนาทิเภเท สพฺพสงฺขเต วิมุตฺตมานโส วิหรนฺโต ปุน ชาติชรามรณานิ น อุปคจฺฉสีติ ๑- อตฺโถ. เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. เสฏฺฐิปุตฺโตปิ วํสมตฺถเก ฐิตโกว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา วํสโต โอรุยฺห สตฺถุ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิ. อถ นํ สตฺถา @เชิงอรรถ: ๑. น อุปคจฺฉิสฺสสีติ ยุตฺตตรํ. ญ. ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอหิ ภิกฺขูติ อาห. โส ตาวเทว อฏฺฐปริกฺขารธโร สฏฺฐิวสฺสตฺเถโร วิย อโหสิ. อถ นํ ภิกฺขู "อาวุโส อุคฺคเสน สฏฺฐิหตฺถสฺส เต วํสสฺส มตฺถกโต โอตรนฺตสฺส ภยํ นาม นาโหสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "นตฺถิ เม อาวุโส ภยนฺติ วุตฺเต, สตฺถุ อาโรเจสุํ "ภนฺเต อุคฺคเสโน `น ภายามีติ วทติ, อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตีติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว มม ปุตฺเตน อุคฺคเสเนน สทิสา ฉินฺนสํโยชนา ภิกฺขู ภายนฺติ น สนฺตสนฺตีติ วตฺวา พฺราหฺมณวคฺเค อิมํ คาถมาห "สพฺพสํโยชนํ เฉตฺวา โย เว น ปริตสฺสติ, สงฺคาติคํ วิสํยุตฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ. เทสนาวสาเน พหูนํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ปุเนกทิวสํ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "กึ นุ โข อาวุโส เอวํ อรหตฺตุปนิสฺสยสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน นฏธีตรํ นิสฺสาย นเฏหิ สทฺธึ วิจรณการณํ, กึ อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยการณนฺติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, `อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว อุภยมฺเปตํ อิมินาเอว กตนฺติ วตฺวา ตมตฺถํ ปกาเสตุํ อตีตํ อาหริ: "อตีเต กิร กสฺสปทสพลสฺส สุวณฺณเจติเย กริยมาเน, พาราณสีวาสิโน กุลปุตฺตา ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ ยานเกสุ อาโรเปตฺวา "หตฺถกมฺมํ กริสฺสามาติ เจติยฏฺฐานํ คจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค เอกํ เถรํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตํ ปสฺสึสุ. อเถกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

กุลธีตา เถรํ โอโลเกตฺวา สามิกํ อาห "สามิ อยฺโย โน ปิณฺฑาย ปวิสติ, ยานเก จ โน ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ, ปตฺตมสฺส อาหร, ภิกฺขํ ทสฺสามาติ. โส ปตฺตํ อาหริ. ตํ ขาทนียโภชนียสฺส ปูเรตฺวา เถรสฺส หตฺเถ ปติฏฺฐาเปตฺวา อุโภปิ ปตฺถนํ กรึสุ "ภนฺเต ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมสฺเสว ภาคิโน ภเวยฺยามาติ. โสปิ เถโร ขีณาสโว; ตสฺมา โอโลเกนฺโต เตสํ ปตฺถนาย สมิชฺฌนภาวํ ญตฺวา สิตํ อกาสิ. ตํ ทิสฺวา สา อิตฺถี สามิกํ อาห "สามิ อมฺหากํ อยฺโย สิตํ กโรติ, เอโส นฏทารโก ภวิสฺสตีติ. สามิโกปิสฺสา "เอวํ ภวิสฺสติ ภทฺเทติ วตฺวา ปกฺกามิ. อิทํ เตสํ ปุพฺพกมฺมํ. เต ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา, สา อิตฺถี นฏเคเห นิพฺพตฺติ, ปุริโส เสฏฺฐิเคเห. โส "เอวํ ภทฺเท ภวิสฺสตีติ ตสฺสา ปฏิวจนสฺส ทินฺนตฺตา นเฏหิ สทฺธึ วิจริ, ขีณาสวตฺเถรสฺส ทินฺนปิณฺฑปาตํ นิสฺสาย อรหตฺตํ ปาปุณิ. สาปิ นฏธีตา "ยา เม สามิกสฺส คติ, มยฺหํปิ สา เอว คตีติ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐหีติ. อุคฺคเสนเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ. ----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

๗. จูฬธนุคฺคหปณฺฑิตวตฺถุ. (๒๔๖) "วิตกฺกมถิตสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ ทหรภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. เอโก กิร ทหรภิกฺขุ สลากคฺเค อตฺตโน สลากํ ๑- คเหตฺวา สลากยาคุํ อาทาย อาสนสาลํ คนฺตฺวา ปิวติ. ตตฺถ อุทกํ อลภิตฺวา อุทกตฺถาย เอกํ ฆรํ อคมาสิ. ตตฺร ตํ เอกา กุมาริกา ทิสฺวาว อุปฺปนฺนสิเนหา "ภนฺเต ปุนปิ ปานีเยน อตฺเถ สติ, อิเธว อาคจฺเฉยฺยาถาติ อาห. โส ตโต ปฏฺฐาย ยทา ปานียํ น ลภติ, ตทา ตตฺเถว คจฺฉติ. สาปิสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา ปานียํ เทติ. เอวํ คจฺฉนฺเต กาเล, ยาคุํปิ ทตฺวา ปุเนกทิวสํ ตตฺเถว นิสีทาเปตฺวา ภตฺตํ อทาสิ. สนฺติเก จสฺส นิสีทิตฺวา "ภนฺเต อิมสฺมึ เคเห น กิญฺจิ นตฺถิ นาม, เกวลํ มยํ วิจารณกมนุสฺสเมว น ลภามาติ กถํ สมุฏฺฐาเปสิ. โส กติปาเหเนว ตสฺสา กถํ สุตฺวา อุกฺกณฺฐิ. อถ นํ เอกทิวสํ อาคนฺตุกา ภิกฺขู ทิสฺวา "กสฺมา ตฺวํ อาวุโส กีโส อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "อุกฺกณฺฐิโตสฺมิ อาวุโสติ วุตฺเต, อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติกํ นยึสุ. เตปิ ตํ สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. สตฺถา "สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ อุกฺกณฺฐิโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจนฺติ วุตฺเต, "กสฺมา ตฺวํ ภิกฺขุ มาทิสสฺส อารทฺธวิริยสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา `โสตาปนฺโนติ วา `สกทาคามีติ วา อตฺตานํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปตฺตสลากํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

อวทาเปตฺวา `อุกฺกณฺฐิโตติ วทาเปสิ; ภาริยํ เต กมฺมํ กตนฺติ วตฺวา "กึการณา อุกฺกณฺฐิโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต เอกา มํ อิตฺถี เอวมาหาติ วุตฺเต, "ภิกฺขุ อนจฺฉริยํ เอตํ ตสฺสา กิริยํ: สา หิ ปุพฺเพ สกลชมฺพุทีเป อคฺคปณฺฑิตํ ปหาย ตํมุหุตฺตทิฏฺฐเก เอกสฺมึ สิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ชีวิตกฺขยํ ปาเปสีติ วตฺวา ตสฺส วตฺถุสฺส ปกาสนตฺถํ ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีเต จูฬธนุคฺคหปณฺฑิตกาเล ตกฺกสิลายํ ทิสาปาโมกฺขสฺส อาจริยสฺส สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคเหตฺวา เตน ตุฏฺเฐน ทินฺนํ ธีตรํ อาทาย พาราณสึ คจฺฉนฺตสฺส เอกสฺมึ อฏวีมุเข เอกูนปญฺญาสาย กณฺเฑหิ เอกูนปญฺญาส โจเร ฆาเตตฺวา, กณฺเฑสุ ขีเณสุ, โจรเชฏฺฐกํ คเหตฺวา ภูมิยํ ปาเตตฺวา, "ภทฺเท อสึ อาหราติ วุตฺเต, ตาย ตํขณํทิฏฺฐโจเร สิเนหํ กตฺวา โจรสฺส หตฺเถ อสิถรุํ ฐเปตฺวา โจเรน จูฬธนุคฺคหปณฺฑิตสฺส มาริตภาวํ โจเรน จ ตํ อาทาย คจฺฉนฺเตน "มํปิ เอสา อญฺญํ ทิสฺวา อตฺตโน สามิกํ วิย มาราเปสฺสติ, กึ เม อิมายาติ เอกํ นทึ ทิสฺวา โอริมตีเร ตํ ฐเปตฺวา ตสฺสา ภณฺฑกํ อาทาย "ตฺวํ อิเธว โหหิ, ยาวาหํ ภณฺฑกํ อุตฺตาเรมีติ ตตฺเถว ตํ ปหาย คมนภาวญฺจ อาวิกตฺวา "สพฺพํ ภณฺฑํ สมาทาย ปารํ ติณฺโณสิ พฺราหฺมณ, ปจฺจาคจฺฉ ลหุํ ขิปฺปํ มํปิ ตาเรหิทานิ โภ" "อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน มินาติ ๑- โภตี อธุวํ ธุเวน, @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ "นิมินีติ. ตทฏฺฐกถายํ "นิมิสีติ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

มยาปิ โภตี นิมิเนยฺย อญฺญํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสํ." "กายํ เอฬคณิคุมฺเพ กโรติ มหหาสิยํ, ๑- นยิธ นจฺจํ วา คีตํ วา ตาฬํ วา สุสมาหิตํ. อนมฺหิกาเล สุสฺโสณิ กึ นุ ชคฺฆสิ โสภเน ?" "สิคาล พาล ทุมฺเมธ อปฺปปญฺโญสิ ชมฺพุก, ฉินฺโน ๒- มจฺฉญฺจ เปสิญฺจ กปโณ วิย ฌายสิ." "สุทสฺสํ วชฺชมญฺเญสํ, อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ; ฉินฺนา ๓- ปติญฺจ ชารญฺจ มํปิ ตฺวญฺเญว ฌายสิ." "เอวเมตํ มิคราช, ยถา ภาสสิ ชมฺพุก. สา นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา ภตฺตุ เหสฺสํ วสานุคา." "โย หเร มตฺติกํ ถาลํ, กํสถาลํปิ โส หเร; กตํเยว ตยา ปาปํ ปุนเปวํ กริสฺสสีติ อิมํ ปญฺจกนิปาเต จูฬธนุคฺคหชาตกํ ๔- วิตฺถาเรตฺวา "ตทา จูฬธนุคฺคหปณฺฑิโต ตฺวํ อโหสิ, สา อิตฺถี อยํ เอตรหิ กุมาริกา, สิคาลรูเปน อาคนฺตฺวา ตสฺสา นิคฺคหการโก สกฺโก เทวราชา อหเมวาติ วตฺวา "เอวํ สา อิตฺถี ตํมุหุตฺตทิฏฺฐเก เอกสฺมึ สิเนเหน สกลชมฺพุทีเป อคฺคปณฺฑิตํ ชีวิตา โวโรเปสิ; ตํ อิตฺถึ อารพฺภ อุปฺปนฺนํ ตว ตณฺหํ ฉินฺทิตฺวา วิหร ภิกฺขูติ ตํ โอวทิตฺวา อุตฺตรึ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ ตทฏฺฐกถายญฺจ อหุหาสิยนฺติ ทิสฺสติ. ๒. ปาลิยํ ตทฏฺฐกถายญฺจ @"ชินฺโนติ ทิสฺสติ. ๓. ตตฺเถว "ชินฺนาติ. @๔. ขุ. ชา. ๒๗/๑๘๔. ตทฏฺฐกถา ๔/๕๐๖.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

"วิตกฺกมถิตสฺส ชนฺตุโน ติพฺพราคสฺส สุภานุปสฺสิโน ภิยฺโย ตณฺหา ปวฑฺฒติ, เอส โข ทฬฺหํ กโรติ พนฺธนํ. วิตกฺกูปสเม จ โย รโต อสุภํ ภาวยตี สทา สโต เอโส โข พฺยนฺติกาหติ เอสจฺฉินฺทติ มารพนฺธนนฺติ. ตตฺถ "วิตกฺกมถิตสฺสาติ: กามวิตกฺกาทีหิ ตีหิ วิตกฺเกหิ นิมฺมถิตสฺส. ติพฺพราคสฺสาติ: พหลราคสฺส. สุภานุปสฺสิโนติ: อิฏฺฐารมฺมเณสุ สุภนิมิตฺตคฺคาหาทิวเสน วิสฺสฏฺฐมานสตาย สุภนฺติ อนุปสฺสนฺตสฺส. ตณฺหาติ: เอวรูปสฺส ฌานาทีสุ เอกํปิ น วฑฺฒติ, อถโข ฉทฺวาริกตณฺหา ภิยฺโย วฑฺฒติ. เอส โขติ: เอโส โข ปุคฺคโล ตณฺหาพนฺธนํ ถิรํ นาม กโรติ. วิตกฺกูปสเมติ: มิจฺฉาวิตกฺกานํ วูปสมสงฺขาเต ทสสุ อสุเภสุ ปฐมชฺฌาเน. สทา สโตติ: โย เอตฺถ อภิรโต หุตฺวา นิจฺจํ อุปฏฺฐิตสฺสติตาย สโต ตํ อสุภชฺฌานํ ภาเวติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

พฺยนฺติกาหตีติ: เอส ภิกฺขุ ตีสุ ภเวสุ อุปฺปชฺชนกํ ตณฺหํ วิคตํ กริสฺสติ. มารพนฺธนนฺติ: เอส เตภูมิกวฏฺฏสงฺขาตํ มารพนฺธนํปิ ฉินฺทิสฺสตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน โส ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. จูฬธนุคฺคหปณฺฑิตวตฺถุ. ---------- ๘. มารวตฺถุ. (๒๔๗) "นิฏฺฐํ คโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มารํ อารพฺภ กเถสิ. เอกทิวสํ หิ วิกาเล สมฺพหุลา เถรา เชตวนมหาวิหารํ ปวิสิตฺวา ราหุลตฺเถรสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตํ วุฏฺฐาเปสุํ. ๑- โส อญฺญตฺถ วสนฏฺฐานํ อปสฺสนฺโต คนฺตฺวา ตถาคตสฺส คนฺธกุฏิยา ปมุเข นิปชฺชิ. ตทา โส อายสฺมา อรหตฺตํ ปตฺโต อวสฺสิโกว อโหสิ. มาโร วสวตฺตี ภวเน ฐิโตเยว ตํ อายสฺมนฺตํ คนฺธกุฏิปฺปมุเข นิปนฺนํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "สมณสฺส โคตมสฺส รุชนกา องฺคุลี พหิ นิปนฺนา, สยํ อนฺโตคนฺธกุฏิยํ นิปนฺโน; องฺคุลิยา @เชิงอรรถ: ๑. อาจารสมฺปนฺนา น ตถา กรึสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

ปีฬิยมานาย, สยํ ปีฬิโต ภวิสฺสตีติ. โส มหนฺตํ หตฺถิราชวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา อาคมฺม โสณฺฑาย เถรสฺส มตฺถกํ ปริกฺขิปิตฺวา มหนฺเตน สทฺเทน โกญฺจรวํ รวิ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิปนฺโน ตสฺส มารภาวํ ญตฺวา "มาร ตาทิสานํ สตสหสฺเสนาปิ มม ปุตฺตสฺส ภยํ อุปฺปาเทตุํ น สกฺกา, ปุตฺโต หิ เม อสนฺตาสี วีตตณฺโห มหาวิริโย มหาปญฺโญติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "นิฏฺฐํ คโต อสนฺตาสี วีตตณฺโห อนงฺคโณ อจฺฉินฺทิ ภวสลฺลานิ, อนฺติโมยํ สมุสฺสโย วีตตณฺโห อนาทาโน นิรุตฺติปทโกวิโท อกฺขรานํ สนฺนิปาตํ ชญฺญา ปุพฺพาปรานิ จ ส เว อนฺติมสารีโร มหาปญฺโญ [มหาปุริโส] ติ วุจฺจตีติ. ตตฺถ "นิฏฺฐํ คโตติ: อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตานํ อรหตฺตํ นิฏฺฐํ นาม, ตํ คโต ปตฺโตติ อตฺโถ. อสนฺตาสีติ: อพฺภนฺตเร ราคสนฺตาสาทีนํ อภาเวน อสนฺตสโก. อจฺฉินฺทิ ภวสลฺลานีติ: สพฺพานิปิ ภวคามิสลฺลานิ อจฺเฉชฺชิ. สมุสฺสโยติ: อยํ ตสฺส อนฺติโม เทโห. อนาทาโนติ: ขนฺธาทีสุ นิคฺคหโณ. นิรุตฺติปทโกวิโทติ: นิรุตฺติยญฺจ เสสปเทสุ จาติ จตูสุปิ ปฏิสมฺภิทาสุ เฉโกติ อตฺโถ. อกฺขรานํ สนฺนิปาตํ ชญฺญา ปุพฺพาปรานิ จาติ: อกฺขรานํ สนฺนิปาตสงฺขาตํ อกฺขรปิณฺฑญฺจ ชานาติ ปุพฺพกฺขเรน อปรกฺขรํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

อปรกฺขเรน ปุพฺพกฺขรญฺจ ชานาติ. ปุพฺพกฺขเรน อปรกฺขรํ ชานาติ นาม: อาทิมฺหิ ปญฺญายมาเน, มชฺฌปริโยสาเนสุ อปฺปญฺญายมาเนสุปิ, "อิเมสํ อกฺขรานํ อิทํ มชฺฌํ, อิทํ ปริโยสานนฺติ ชานาติ. อปรกฺขเรน ปุพฺพกฺขรํ ชานาติ นาม: อนฺเต ปญฺญายมาเน, อาทิมชฺเฌสุ อปฺปญฺญายมาเนสุปิ, "อิเมสํ อกฺขรานํ อิทํ มชฺฌํ, อยํ อาทีติ ชานาติ, มชฺเฌ ปญฺญายมาเน, อาทิปริโยสาเนสุ อปฺปญฺญายมาเนสุปิ, "อิเมสํ อกฺขรานํ อยํ อาทิ, อยํ อนฺโตติ ชานาติเอว. มหาปญฺโญติ: เอส โกฏิยํ ฐิตสรีโร มหนฺตานํ อตฺถธมฺม- นิรุตฺติปฏิภานานํ สีลกฺขนฺธาทีนญฺจ ปริคฺคาหิกาย ปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา มหาปญฺโญ "วิมุตฺตจิตฺตํ ขฺวาหํ สารีปุตฺต มหาปุริโสติ วทามีติ วจนโต วิมุตฺตจิตฺตตาย จ มหาปุริโสติ วุจฺจตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. ๑- มาโรปิ ปาปิมา "ชานาติ มํ สมโณ โคตโมติ ตตฺเถว อนฺตรธายีติ. มารวตฺถุ. ------- @เชิงอรรถ: ๑. กถํ? น หิ อญฺเญ ตตฺถ โหนฺติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

๙. อุปกาชีวกวตฺถุ. (๒๔๘) "สพฺพาภิภูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา อนฺตรามคฺเค อุปกํ อาชีวกํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ สมเย สตฺถา ปตฺตสพฺพญฺญุตญฺญาโณ โพธิมณฺเฑ สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวรมาทาย ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนตฺถํ พาราณสึ ๑- สนฺธาย อฏฺฐารสโยชนมคฺคํ ปฏิปนฺโน อนฺตรามคฺเค อุปกํ อาชีวกํ อทฺทส. โสปิ สตฺถารํ ทิสฺวา "วิปฺปสนฺนานิ โข เต อาวุโส อินฺทฺริยานิ, ปริสุทฺโธ ฉวิวณฺโณ ปริโยทาโต: กํสิ ตฺวํ อาวุโส อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต, โก วา เต สตฺถา, กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสีติ ปุจฺฉิ. อถสฺส สตฺถา "มยฺหํ อุปชฺฌาโย วา อาจริโย วา นตฺถีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สพฺพาภิภู สพฺพวิทูหมสฺมิ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโต สพฺพญฺชโห ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโต สยํ อภิญฺญาย กมุทฺทิเสยฺยนฺติ. ตตฺถ "สพฺพาภิภูติ: สพฺเพสํ เตภูมิกธมฺมานํ อภิภวิตา. สพฺพวิทูติ: วิทิตสพฺพจตุภูมิกธมฺโม. สพฺเพสุ ธมฺเมสูติ: สพฺเพสุปิ เตภูมิกธมฺเมสุ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อนูปลิตฺโต. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. พาราณสิยํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

สพฺพญฺชโหติ: สพฺเพ เตภูมิกธมฺเม ชหิตฺวา ฐิโต. ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโตติ: ตณฺหกฺขยนฺเต อุปฺปาทิเต ตณฺหกฺขย- สงฺขาเต อรหตฺเต อเสขาย วิมุตฺติยา วิมุตฺโต. สยํ อภิญฺญายาติ: อภิญฺเญยฺยาทิเภเท ธมฺเม สยเมว ชานิตฺวา. กมุทฺทิเสยฺยนฺติ: "อยํ เม อุปชฺฌาโย วา อาจริโย วาติ กํ นาม อุทฺทิเสยฺยนฺติ. เทสนาวสาเน อุปโก อาชีวโก ตถาคตสฺส วจนํ เนวาภินนฺทิ นปฺปฏิกฺโกสิ, สีสํ ปน จาเลตฺวา ชิวฺหํ นิลฺลาเลตฺวา เอกปทิกํ มคฺคํ คเหตฺวา อญฺญตรํ ลุทฺทกนิวาสนฏฺฐานํ อคมาสีติ. อุปกาชีวกวตฺถุ. -------- ๑๐. สกฺกเทวราชวตฺถุ. (๒๔๙) "สพฺพทานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สกฺกํ เทวราชํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ สมเย ตาวตึสเทวโลเก เทวตา สนฺนิปติตฺวา จตฺตาโร ปญฺเห สมุฏฺฐาเปสุํ "กตรํ ทานํ นุ โข ทาเนสุ, กตโร รโส รเสสุ, กตรา รติ รตีสุ เชฏฺฐกา, ตณฺหกฺขโยว กสฺมา เชฏฺฐโกติ วุจฺจตีติ. เต ปญฺเห เอกา เทวตาปิ วินิจฺฉิตุํ นาสกฺขิ. เอโก ปน เทโว เอกํ เทวํ ปุจฺฉติ, โสปิ อปรนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

เอวํ อญฺญมญฺญํ ปุจฺฉนฺตา ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ วิจรึสุ. เอตฺตเกนาปิ กาเลน ปญฺหานํ อตฺถํ อทิสฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา สนฺนิปติตฺวา จตุนฺนํ มหาราชานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา, "กึ ตาตา มหาเทวสนฺนิปาโตติ วุตฺเต, "จตฺตาโร ปญฺเห สมุฏฺฐาเปตฺวา วินิจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺตา ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคตมฺหาติ. "กึ ปญฺหา นาม ตาตาติ. "ทานรสรตีสุ กตรทานรสรติ นุ โข เสฏฺฐา, ตณฺหกฺขโยว กสฺมา เสฏฺโฐติ อิเม ปญฺเห วินิจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺตา อาคตมฺหาติ [ตมตฺถํ อาโรเจสุํ]. "ตาตา มยํปิ อิเมสํ อตฺถํ น ชานาม; อมฺหากํ ปน ราชา ชนสหสฺเสน จินฺติเต อตฺเถ จินฺเตตฺวา ขเณเนว ชานาติ, โส อมฺเหหิ ปญฺญาย จ ปุญฺเญน จ วิสิฏฺโฐ, เอตสฺส สนฺติกํ คจฺฉามาติ ตเมว เทวคณํ อาทาย สกฺกสฺส เทวรญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา, เตนาปิ "กึ ตาตา มหนฺโต เทวสนฺนิปาโตติ วุตฺเต, ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. สกฺโก "ตาตา อิเมสํ ปญฺหานํ อญฺโญ อตฺถํ ชานิตุํ น สกฺโกติ, พุทฺธวิสยา เอเตติ วตฺวา "สตฺถา ปเนตรหิ กหํ วสตีติ ปุจฺฉิตฺวา "เชตวเนติ สุตฺวา "เอถ ตสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามาติ เทวคเณน สทฺธึ รตฺติภาเค สกลํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต, "กึ มหาราช มหตา เทวคเณน สทฺธึ อาคโตสีติ วุตฺเต, "ภนฺเต เทวคเณน อิเม นาม ปญฺหา สมุฏฺฐาปิตา, อญฺโญ อิเมสํ อตฺถํ ชานิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, อิเมสํ โน อตฺถํ ปกาเสถาติ อาห. สตฺถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

"สาธุ มหาราช มยา ตึส ปารมิโย ปูเรตฺวา มหาปริจฺจาเค ปริจฺจชิตฺวา ตุมฺหาทิสานํ กงฺขาเฉทนตฺถเมว สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปฏิวิทฺธํ, ตยา ปุจฺฉิตปญฺเห สุณาหิ: สพฺพทานานํ ธมฺมทานํ เสฏฺฐํ, สพฺพรสานํ ธมฺมรโส เสฏฺโฐ, สพฺพรตีนํ ธมฺมรติ เสฏฺฐา, ตณฺหกฺขโย ปน อรหตฺตํ สมฺปาปกตฺตา เสฏฺโฐเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาติ, สพฺพรสํ ธมฺมรโส ชินาติ, สพฺพรตึ ธมฺมรติ ชินาติ, ตณฺหกฺขโย สพฺพทุกฺขํ ชินาตีติ. ตตฺถ "สพฺพทานนฺติ: สเจ หิ จกฺกวาฬคพฺเภ ยาว พฺรหฺมโลกา นิรนฺตรํ กตฺวา นิสินฺนานํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวานํ กทลิคพฺภสทิสานิ ติจีวรานิ ทเทยฺย. ตสฺมึ สมาคเม จตุปฺปทิกาย คาถาย กตา อนุโมทนาว เสฏฺฐา; ตํ หิ ทานํ ตสฺสา คาถาย โสฬสึ กลํ น อคฺฆติ; เอวํ ธมฺมสฺส เทสนาปิ วาจนาปิ สวนมฺปิ มหนฺตํ, เยน จ ปุคฺคเลน ธมฺมสฺสวนํ การิตํ, ตสฺเสว มหานิสํโส. ตถารูปายเอว ปริสาย ปณีตปิณฺฑปาตสฺส ปตฺเต ปูเรตฺวา ทินฺนทานโตปิ สปฺปิเตลาทีนํ ปตฺเต ปูเรตฺวา ทินฺนเภสชฺชทานโตปิ มหาวิหารสทิสานํ วิหารานํ โลหปาสาทสทิสานญฺจ ปาสาทานํ อเนกานิ สตสหสฺสานิ กาเรตฺวา ทินฺนเสนาสนทานโตปิ อนาถปิณฺฑิกาทีหิ วิหาเร อารพฺภ กตปริจฺจาคโตปิ อนฺตมโส จตุปฺปทิกาย คาถาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.

อนุโมทนวเสนาปิ ปวตฺติตํ ธมฺมทานเมว เสฏฺฐํ. กึการณา? เอวรูปานิ หิ ปุญฺญานิ กโรนฺตา ธมฺมํ สุตฺวาว กโรนฺติ, โน อสฺสุตฺวา; สเจ หิ อิเม สตฺตา ธมฺมํ น สุเณยฺยุํ, อุฬุงฺกมตฺตํ ยาคุํปิ กฏจฺฉุมตฺตํ ภตฺตํปิ น ทเทยฺยุํ; อิมินา การเณน สพฺพทาเนหิ ธมฺมทานเมว เสฏฺฐํ, อปิจ ฐเปตฺวา พุทฺเธ จ ปจฺเจกพุทฺเธ จ สกลกปฺปํ เทเว วสฺสนฺเต อุทกพินฺทูนิ คเณตุํ สมตฺถาย ปญฺญาย สมนฺนาคตา สารีปุตฺตาทโยปิ อตฺตโน ธมฺมตาย โสตาปตฺติผลาทีนิ อธิคนฺตุํ นาสกฺขึสุ; อสฺสชิตฺเถราทีหิ กถิตํ ธมฺมํ สุตฺวาว โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกรึสุ, สตฺถุ ธมฺมเทสนาย สาวกปารมีญาณญฺจ สจฺฉิกรึสุ; อิมินาปิ การเณน มหาราช ๑- ธมฺมทานเมว เสฏฺฐํ. เตน วุตฺตํ "สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาตีติ. สพฺเพ ปน ขนฺธรสาทโย รสา อุกฺกํสโต เทวตานํ สุธาโภชนรโสปิ สํสารวฏฺเฏ ปาเตตฺวา ทุกฺขานุภวนสฺเสว ปจฺจโย; โย ปเนส สตฺตตฺตึสโพธิปกฺขิยธมฺมสงฺขาโต จ นวโลกุตฺตร- ธมฺมสงฺขาโต จ ธมฺมรโส, อยเมว สพฺพรสานํ เสฏฺโฐ. เตน วุตฺตํ "สพฺพรสํ ธมฺมรโส ชินาตีติ. ยา ปเนสา ปุตฺตรติ ธีตุรติ ธนรติ อิตฺถีรติ นจฺจคีตวาทิตาทิ- รติปฺปเภทา จ อเนกปฺปเภทา รติ, สาปิ สํสารวฏฺเฏ ปาเตตฺวา ทุกฺขานุภวนสฺเสว ปจฺจโย; ยา ปเนสา ธมฺมํ กเถนฺตสฺส วา สุณนฺตสฺส วา วาเจนฺตสฺส วา อนฺโต อุปฺปชฺชมานา ปีติ @เชิงอรรถ: ๑. อติเรกปเทน ภวิตพฺพํ น หิ สกฺกา อีทิสํ อตฺถํ สตฺถุ วจนํ กาตุํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑.

อุทคฺคภาวํ ชเนติ อสฺสูนิ ปวตฺเตติ โลมหํสํ ชเนติ, สา สํสารวฏฺฏสฺส อนฺตํ กตฺวา อรหตฺตปริโยสานา โหติ; สพฺพรตีนํ เอวรูปา ธมฺมรติเยว เสฏฺฐา. เตน วุตฺตํ "สพฺพรตึ ธมฺมรติ ชินาตีติ. ตณฺหกฺขโย ปน ตณฺหาย ขยนฺเต อุปฺปนฺนํ อรหตฺตํ, ตํ สกลสฺสาปิ วฏฺฏทุกฺขสฺส อภิภวนโต สพฺพเสฏฺฐเมว. เตน วุตฺตํ "ตณฺหกฺขโย สพฺพทุกฺขํ ชินาตีติ. เอวํ สตฺถริ อิมิสฺสา คาถาย อตฺถํ กเถนฺเตเยว, จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. สกฺโกปิ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต เอวํ เชฏฺฐเก นาม ธมฺมทาเน กิมตฺถํ อมฺหากํ ปตฺตึ น ทาเปถ? อิโต ปฏฺฐาย โน ภิกฺขุสงฺฆสฺส กเถตฺวา ปตฺตึ ทาเปถ ภนฺเตติ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา "ภิกฺขเว อชฺช อาทึ กตฺวา มหาธมฺมสฺสวนํ วา ปกติธมฺมสฺสวนํ วา อุปนิสินฺนกถํ วา อนฺตมโส อนุโมทนํปิ กเถตฺวา สพฺพสตฺตานํ ปตฺตึ ทเทยฺยาถาติ อาหาติ. สกฺกเทวราชวตฺถุ. ---------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

๑๑. อปุตฺตกเสฏฺฐิวตฺถุ. (๒๕๐) "หนนฺติ โภคา ทุมฺเมธนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อปุตฺตกเสฏฺฐึ นาม อารพฺภ กเถสิ. ตสฺส กิร กาลกิริยํ สุตฺวา ราชา ปเสนทิโกสโล "อปุตฺตกํ สาปเตยฺยํ กสฺส ปาปุณาตีติ ปุจฺฉิตฺวา "รญฺโญติ สุตฺวา สตฺตหิ ทิวเสหิ ตสฺส เคหโต ธนํ ราชกุลํ อภิหราเปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา, "หนฺท กุโต นุ ตฺวํ มหาราช อาคจฺฉสิ ทิวาทิวสฺสาติ วุตฺเต, "อิธ ภนฺเต สาวตฺถิยํ เสฏฺฐี คหปติ กาลกโต, ตมหํ อปุตฺตกํ สาปเตยฺยํ ราชนฺเตปุรํ อภิหริตฺวา อาคจฺฉามีติ อาห. สพฺพํ สุตฺเต อาคตนเยเนว เวทิตพฺพํ. "โส กิร, สุวณฺณปาฏิยา นานคฺครสโภชเน อุปนีเต, `เอวรูปํ นาม มนุสฺสา ภุญฺชนฺติ, กึ ตุมฺเห มยา สทฺธึ อิมสฺมึ เคเห เกลึ กโรถาติ โภชเน อุปฏฺฐิเต, ๑- เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ ปหริตฺวา ปลาเปตฺวา `อิทํ มนุสฺสานํ โภชนนฺติ กาณาชกํ พิลงฺคทุติยํ ภุญฺชติ, วตฺถยานจฺฉตฺเตสุปิ มนาเปสุ อุปฏฺฐาปิเตสุ, มนุสฺเส เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ ปหรนฺโต ปลาเปตฺวา สาณานิ ธาเรติ, ชชฺชรรถเกน ยาติ ปณฺณจฺฉตฺเตน ธาริยมาเนนาติ เอวํ รญฺญา อาโรจิเต, สตฺถา ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ กเถสิ: ภูตปุพฺพํ โส มหาราช ๒- เสฏฺฐี คหปติ ตครสิขึ นาม @เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ "มนุสฺเสติ ปทํ นฏฺฐํ ภเวยฺย. @๒. สุตฺตโต อาเนนฺเตน นีหริตุํ ปมฺมุสฺสิตฺวา ปมาเทน ลิขิตํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

ปจฺเจกพุทฺธํ ๑- ปิณฺฑปาเตน ปฏิปาเทสิ, "เทถ สมณสฺส ปิณฺฑนฺติ วตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ. ตสฺมึ กิร อสฺสทฺเธ พาเล เอวํ วตฺวา ปกฺกนฺเต, ตสฺส ภริยา สทฺธา ปสนฺนา "จิรสฺสํ วต เม อิมสฺส มุขโต `เทหีติ วจนํ สุตํ, อชฺช มม มโนรโถ ปูเรติ, ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามีติ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา ปณีต- โภชนสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ. โสปิ นิวตฺตมาโน ตํ ทิสฺวา "กึ สมณ กิญฺจิ เต ลทฺธนฺติ ปตฺตํ คเหตฺวา ปณีตปิณฺฑปาตํ ทิสฺวา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา เอวํ จินฺเตติ "วรเมตํ ปิณฺฑปาตํ ทาสา วา กมฺมกรา วา ภุญฺเชยฺยุํ, เต หิ อิมํ ภุญฺชิตฺวา มยฺหํ กมฺมํ กริสฺสนฺติ; อยํ ปน คนฺตฺวา ภุญฺชิตฺวา นิทฺทายิสฺสติ; นฏฺโฐ เม ปิณฺฑปาโตติ. [โส] ภาตุ ปน เอกปุตฺตกํ สาปเตยฺยสฺส การณา ชีวิตา โวโรเปสิ. โส กิรสฺส องฺคุลึ คเหตฺวา วิจรนฺโต "อิทํ มยฺหํ ปิตุ สนฺตกํ ยานกํ, อยํ ตสฺส โคโณติ อาห. อถ นํ เสฏฺฐี "อิทานิ ตาเวส เอวํ วเทติ, อิมสฺส ปน วุฑฺฒิปฺปตฺตกาเล อิมสฺมึ เคเห โภเค โก รกฺขิสฺสตีติ ตํ อรญฺญํ เนตฺวา เอกสฺมึ คจฺฉมูเล คีวายํ คเหตฺวา มูลกนฺทํ วิย คีวํ ปีเฬตฺวา มาเรตฺวา ตตฺเถว ฉฑฺเฑสิ. อิทมสฺส ปุพฺพกมฺมํ. เตน วุตฺตํ "ยํ โข โส มหาราช เสฏฺฐี คหปติ ตครสิขึ ปจฺเจกพุทฺธํ ๒- ปิณฺฑปาเตน ปฏิปาเทสิ, ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยญฺหิ "ปจฺเจกสมฺพุทฺธนฺติ ทิสฺสติ. สํ. สคาถ. ๑๕/๑๓๓. ญ. ว. @๒. ปาลิยญฺหิ "ปจฺเจกสมฺพุทฺธนฺติ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔.

สตฺตกฺขตฺตุํ สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิ; ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อิมิสฺสาเยว สาวตฺถิยา สตฺตกฺขตฺตุํ เสฏฺฐิตฺตํ กาเรสิ. ยํ โข โส มหาราช เสฏฺฐี คหปติ ทานํ ๑- ทตฺวา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารี อโหสิ `วรเมตํ ปิณฺฑปาตํ ทาสา วา กมฺมกรา วา ภุญฺเชยฺยุนฺติ, ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน นาสฺสูฬาราย ภตฺตโภคาย จิตฺตํ นมติ นาสฺสูฬาราย วตฺถโภคาย ๒- นาสฺสูฬาราย ยานโภคาย ๓- นาสฺสูฬารานํ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํ โภคาย จิตฺตํ นมติ. ยํ โข โส มหาราช เสฏฺฐี คหปติ ภาตุ ๔- เอกปุตฺตกํ สาปเตยฺยสฺส การณา ชีวิตา โวโรเปสิ, ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน พหูนิ วสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตานิ พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิตฺถ; ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อิทํ สตฺตมํ อปุตฺตกํ สาปเตยฺยํ ราชโกสํ ปเวเสนฺติ. ตสฺส โข ปน มหาราช เสฏฺฐิสฺส คหปติสฺส ปุราณญฺจ ปุญฺญํ ปริกฺขีณํ นวญฺจ ปุญฺญํ อนุปจิตํ, อชฺช จ ๕- ปน มหาราช เสฏฺฐี คหปติ มหาโรรุเว นิรเย ปจฺจตีติ. ราชา สตฺถุ วจนํ สุตฺวา "อโห ภนฺเต ภาริยํ กมฺมํ, เอตฺตเก นาม โภเค วิชฺชมาเน, เนว อตฺตนา ปริภุญฺชิ, น ตุมฺหาทิเส พุทฺเธ ธุรวิหาเร วิหรนฺเต, ปุญฺญกมฺมํ อกาสีติ อาห. สตฺถา "เอวเมวํ มหาราช ทุมฺเมธปุคฺคลา นาม โภเค ลภิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. "ทานนฺติ น ทิสฺสติ. ๒-๓. เอตฺถนฺตเร จ "จิตฺตํ นมตีติ ทิสฺสติ. ๔. "จ ปนาติ @ ทิสฺสติ. ๕. จสทฺโท นตฺถิ. สํ. สคาถ. ๑๕/๑๓๔. ญ. ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕.

นิพฺพานํ น คเวสนฺติ, โภเค นิสฺสาย อุปฺปนฺนตณฺหา ปเนเต ทีฆรตฺตํ หนตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "หนนฺติ โภคา ทุมฺเมธํ, โน จ ปารคเวสิโน; โภคตณฺหาย ทุมฺเมโธ หนฺติ อญฺเญว อตฺตนนฺติ. ตตฺถ "โน จ ปารคเวสิโนติ: เย ปน นิพฺพานปารคเวสิโน ปุคฺคลา, น เต โภคา หนนฺติ. หนฺติ อญฺเญว อตฺตนนฺติ: โภเค นิสฺสาย อุปฺปนฺนาย ตณฺหาย ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล ปเร วิย อตฺตานเมว หนตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. อปุตฺตกเสฏฺฐิวตฺถุ. -------- ๑๒. องฺกุรเทวปุตฺตวตฺถุ. (๒๕๑) "ติณโทสานิ เขตฺตานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ วิหรนฺโต องฺกุรํ อารพฺภ กเถสิ. วตฺถุ "เย ฌานปฺปสุตา ธีราติ คาถาย วิตฺถาริตเมว. วุตฺตญฺเหตํ ตตฺถ อินฺทกํ อารพฺภ "โส กิร อนุรุทฺธตฺเถรสฺส อนฺโตคามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐสฺส อตฺตโน อาภตํ กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ, ตทสฺส ปุญฺญํ องฺกุเรน ทสวสฺสสหสฺสานิ ทฺวาทสโยชนิกํ อุทฺธนปนฺตึ กตฺวา ทินฺนทานโต มหปฺผลตรํ ชาตํ; ตสฺมา เอวมาห.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖.

เอวํ วุตฺเต, สตฺถา "องฺกุร ทานนฺนาม วิเจยฺย ทาตุํ วฏฺฏติ, เอวนฺตํ สุกฺเขตฺเต สุวุตฺตพีชํ วิย มหปฺผลํ โหติ, ตฺวํ ปน น ตถา อกาสิ, เตน เต ทานํ น มหปฺผลํ ชาตนฺติ อิมมตฺถํ วิภาเวนฺโต "วิเจยฺย ทานํ ทาตพฺพํ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ. วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสตฺถํ; เย ทกฺขิเณยฺยา อิธ ชีวโลเก, เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ, วีชานิ วุตฺตานิ ยถา สุเขตฺเตติ วตฺวา อุตฺตรึ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "ติณโทสานิ เขตฺตานิ, ราคโทสา อยํ ปชา; ตสฺมา หิ วีตราเคสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ, โทสโทสา อยํ ปชา; ตสฺมา หิ วีตโทเสสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ, โมหโทสา อยํ ปชา; ตสฺมา หิ วีตโมเหสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ, อิจฺฉาโทสา อยํ ปชา; ตสฺมา หิ วีคติจฺเฉสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลนฺติ. ตตฺถ "ติณฺโทสานีติ: สามากาทีนิ หิ ติณานิ อุฏฺฐหนฺตานิ ปุพฺพณฺณาปรณฺณกฺเขตฺตานิ ทูเสนฺติ, เตน ตานิ น พหุฏฺฐานิ โหนฺติ; สตฺตานํปิ อนฺโต ราโค อุปฺปชฺชนฺโต สตฺเต ทูเสติ, เตน เตสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗.

ทินฺนํ มหปฺผลํ น โหติ, ขีณาสเวสุ ทินฺนํ ปน มหปฺผลํ โหติ: เตน วุตฺตํ "ติณโทสานิ เขตฺตานิ, ราคโทสา อยํ ปชา; ตสฺมา หิ วีตราเคสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลนฺติ. เสสคาถาสุปิ เอเสว นโย. เทสนาวสาเน องฺกุโร จ อินฺทโก จ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ, สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. องฺกุรเทวปุตฺตวตฺถุ. ตณฺหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. จตุวีสติโม วคฺโค. ----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๕ หน้า ๑-๔๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=25&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=25&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=34              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1162              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1160              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1160              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]