ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                         ๖. สภิยสุตฺตวณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ สภิยสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? อยเมว จสฺส ๑- นิทาเน
วุตฺตา. อตฺถวณฺณนากฺกเมปิ จสฺส ปุพฺพสทิสํ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
ยํ ปน น วุตฺตํ, ๒- ตํ อุตฺตานตฺถานิ ปทานิ ปริหรนฺตา วณฺณยิสฺสาม.
เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปติ เวฬุวนนฺติ ตสฺส อุยฺยานสฺส นามํ. ตํ กิร เวฬูหิ
จ ปริกฺขิตฺตํ อโหสิ อฏฺฐารสหตฺเถน จ ปากาเรน, โคปุรทฺวารฏฺฏาลกยุตฺตํ
นีโลภาสํ มโนรมํ, เตน "เวฬุวนนฺ"ติ วุจฺจติ. กลนฺทกานํ เจตฺถ นิวาปํ
อทํสุ, เตน "กลนฺทกนิวาโป"ติ วุจฺจติ. กลนฺทกา นาม กาฬกา วุจฺจนฺติ.
ปุพฺเพ กิร อญฺญตโร ราชา ตตฺถ อุยฺยานกีฬนตฺถํ อาคโต สุรามเทน มตฺโต
ทิวาเสยฺยํ สุปิ. ปริชโนปิสฺส "สุตฺโต ราชา"ติ ปุปฺผผลาทีหิ ปโลภิยมาโน
อิโต จิโต จ ปกฺกามิ. อถ สุราคนฺเธน อญฺญตรสฺมา สุสิรรุกฺขา กญฺหสปฺโป
นิกฺขมิตฺวา รญฺโญ อภิมุโข อาคจฺฉติ. ตํ ทิสฺวา รุกฺขเทวตา "รญฺโญ ชีวิตํ
ทสฺสามี"ติ กาฬกเวเสน อาคนฺตฺวา กณฺณมูเล สทฺทมกาสิ, ราชา ปฏิพุชฺฌิ,
กณฺหสปฺโป นิวตฺโต. โส ตํ ทิสฺวา "อิมาย มม กาฬกาย ชีวิตํ ทินฺนนฺ"ติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อยเมว, ยาสฺส   ฉ.ม.,อิ. ยํ ปน อปุพฺพํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๔.

กาฬกานํ ตตฺถ นิวาปํ ปฏฺฐเปสิ, อภยโฆสนญฺจ โฆสาเปสิ. ตสฺมา ตํ ตโต ปภุติ "กลนฺทกนิวาโป"ติ สงฺขํ คตํ. สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺสาติ สภิโยติ ตสฺส นามํ, ปริพฺพาชโกติ พาหิรปพฺพชฺชํ อุปาทาย วุจฺจติ. ปุราณสาโลหิตาย เทวตายาติ น มาตา น ปิตา, อปิจ โข ปนสฺส มาตา วิย ปิตา วิย จ หิตชฺฌาสยตฺตา โส เทวปุตฺโต "ปุราณสาโลหิตา เทวตา"ติ วุตฺโต. ปรินิพฺพุเต กิร กสฺสเป ภควติ ปติฏฺฐิเต สุวณฺณเจติเย ตโย กุลปุตฺตา สมฺมุขสาวกานํ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา จริยานุรูปานิ กมฺมฏฺฐานานิ คเหตฺวา ปจฺจนฺตชนปทํ คนฺตฺวา อรญฺญายตเน สมณธมฺมํ กโรนฺติ, อนฺตรนฺตรา จ เจติยวนฺทนตฺถาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย จ นครํ คจฺฉนฺติ. อปเรน จ สมเยน ตาวตกมฺปิ อรญฺเญ วิปฺปวาสํ อโรจยมานา ตตฺเถว อปฺปมตฺตา วิหรึสุ, เอวํ วิหรนฺตาปิ จ กิญฺจิ วิเสสํ นาธิคมึสุ. เอวํ ๑- ตโต เนสํ อโหสิ "มยํ ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตา ชีวิเต สาเปกฺขา โหม, ชีวิเต สาเปกฺเขน จ น สกฺกา โลกุตฺตโร ธมฺโม อธิคนฺตุํ, ปุถุชฺชนกาลกิริยาปิ ทุกฺขา, หนฺท มยํ นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา ปพฺพตํ อภิรุยฺห กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขา สมณธมฺมํ กโรมา"ติ. เต ตถา อกํสุ. อถ เตสํ มหาเถโร อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตฺตา ตทเหว ฉฬภิญฺญาปริวารํ อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. โส อิทฺธิยา หิมวนฺตํ คนฺตฺวา อโนตตฺเต มุขํ โธวิตฺวา อุตฺตรกุรูสุ ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ ปุน อญฺญมฺปิ ปเทสํ คนฺตฺวา ปตฺตํ ปูเรตฺวา อโนตตฺตอุทกญฺจ นาคลตาทนฺตโปณญฺจ คเหตฺวา เตสํ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา อาห "ปสฺสถาวุโส มหานุภาวํ, อยํ อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาโต, อิท หิมวนฺตโต อุทกทนฺตโปณํ อาภตํ, อิมํ ภุญฺชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรถ, เอวาหํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๕.

ตุเมฺห สทา อุปฏฺฐหิสฺสามี"ติ. เต ตํ สุตฺวา อาหํสุ "ตุเมฺห ภนฺเต กตกิจฺจา, ตุเมฺหหิ สห สลฺลาปมตฺตมฺปิ อมฺหากํ ปปญฺโจ, มา ทานิ ตุเมฺห ปุน อมฺหากํ สนฺติกํ อาคมิตฺถา"ติ. โส เกนจิ ปริยาเยน เต สมฺปฏิจฺฉาเปตุํ อสกฺโกนฺโต ปกฺกามิ. ตโต เตสํ เอโก ทฺวีหตีหจฺจเยน ปญฺจาภิญฺโญ อนาคามี อโหสิ, โสปิ ตเถว อกาสิ, อิตเรน จ ปฏิกฺขิตฺโต ตเถว อคมาสิ. โส ตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา วายมนฺโต ปพฺพตํ อารุหนทิวสโต ๑- สตฺตเม ทิวเส กิญฺจิ วิเสสํ อนธิคนฺตฺวาว กาลกโต เทวโลเก นิพฺพตฺติ. ขีณาสวตฺเถโรปิ ตํทิวสเมว ปรินิพฺพายิ, อนาคามี สุทฺธาวาเสสุ อุปฺปชฺชิ. เทวปุตฺโต ฉสุ กามาวจรเทวโลเกสุ ๒- อนุโลมปฏิโลเมน ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล เทวโลกา จวิตฺวา อญฺญตริสฺสา ปริพฺพาชิกาย กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ อคฺคเหสิ. สา กิร อญฺญตรสฺส ขตฺติยสฺส ธีตา, ตํ มาตาปิตโร "อมฺหากํ ธีตา สมยนฺตรํ ชานาตู"ติ เอกสฺส ปริพฺพาชกสฺส ปฏิยาเทสุํ. ๓- ตสฺเสโก อนฺเตวาสิโก ปริพฺพาชโก ตาย สทฺธึ วิปฺปฏิปชฺชิ. สา เตน คพฺภํ คณฺหิ. ตํ คพฺภินึ ทิสฺวา ปริพฺพาชิกา นิกฺกฑฺฒึสุ. สา อญฺญตฺร ๔- คจฺฉนฺตี อนฺตรามคฺเค สภายํ วิชายิ, เตนสฺส "สภิโย"เตฺวว นามํ อกาสิ. โสปิ สภิโย วฑฺฒิตฺวา ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา นานาสตฺถานิ อุคฺคเหตฺวา มหาวาที หุตฺวา วาทกฺขิตฺตตาย สกลชมฺพุทีเป วิจรนฺโต อตฺตโน สทิสํ วาทึ อทิสฺวา นครทฺวาเร อสฺสมํ การาเปตฺวา ขตฺติยกุมาราทโย สิปฺปํ สิกฺขาเปนฺโต ตตฺถ วสติ. อถ ภควา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ อาคนฺตฺวา เวฬุวเน วิหรติ กลนฺทกนิวาเป. สภิโย ปน พุทฺธุปฺปาทํ น ชานาติ. อถสฺส @เชิงอรรถ: ก. อารุฬฺห... ก. กามาวจเรสุ @ ฉ.ม.,อิ. นิยฺยาเตสุํ ฉ.ม. อญฺญตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๖.

โส สุทฺธาวาสพฺรหฺมา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย "อิมาหํ วิเสสํ กสฺสานุภาเวน ปตฺโต"ติ อาวชฺเชนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน สมณธมฺมกิริยํ เต จ สหาเย อนุสฺสริตฺวา "เตสุ เอโก ปรินิพฺพุโต, เอโก อิทานิ กตฺถา"ติ อาวชฺชนฺโต "เทวโลกา จวิตฺวา ชมฺพุทีเป อุปฺปนฺโน พุทฺธุปฺปาทมฺปิ จ น ชานาตี"ติ ญตฺวา "หนฺท นํ พุทฺธุปเสวนาย นิโยเชมี"ติ วีสติ ปเญฺห อภิสงฺขริตฺวา รตฺติภาเค ตสฺส อสฺสมํ อาคมฺม อากาเส ฐตฺวา "สภิย สภิยา"ติ ปกฺโกสิ, โส นิทฺทายมาโน ติกฺขตฺตุํ ตํ สทฺทํ สุตฺวา นิกฺขมฺม โอภาสํ ทิสฺวา ปญฺชลิโก อฏฺฐาสิ. ตโต ตํ พฺรหฺมา อาห "อหํ สภิย ตวตฺถาย วีสติ ปเญฺห อาหรึ, เต ตฺวํ อุคฺคณฺห. โย จ เต สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิเม ปเญฺห ปุฏฺโฐ พฺยากโรติ, ตสฺส สนฺติเก พฺรหฺมจริยํ จเรยฺยาสี"ติ. อิมํ เทวปุตฺตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ "ปุราณสาโลหิตาย เทวตาย ปญฺหา อุทฺทิฏฺฐา โหนฺตี"ติ อุทฺทิฏฺฐาติ อุทฺเทสมตฺเตเนว วุตฺตา, น วิภงฺเคน. เอวํ วุตฺเต จ เน สภิโย เอกวจเนเนว ปทปฏิปาฏิยา อุคฺคเหสิ. อถ โข พฺรหฺมา ชานนฺโตปิ ตสฺส พุทฺธุปฺปาทํ นาจิกฺขิ. "อตฺถํ คเวสมาโน ปริพฺพาชโก สยเมว สตฺถารํ ญสฺสติ, อิโต พหิทฺธา จ สมณพฺราหฺมณานํ ตุจฺฉภาวนฺ"ติ อิมินา ปนาธิปฺปาเยน เอวมาห "โย เต สภิย ฯเปฯ จเรยฺยาสี"ติ. เถรคาถาสุ ปน จตุกฺกนิปาเต ๑- สภิยตฺเถราปทานํ วณฺเณนฺตา ภณนฺติ "สา จสฺส มาตา อตฺตโน วิปฺปฏิปตฺตึ จินฺเตตฺวา ตํ ชิคุจฺฉมานา ฌานํ อุปฺปาเทตฺวา พฺรหฺมโลเก อุปฺปนฺนา, ตาย พฺรหฺมเทวตาย เต ปญฺหา อุทฺทิฏฺฐา"ติ. เย เตติ อิทานิ วตฺตพฺพานํ อุทฺเทสปจฺจุทฺเทโส. สมณพฺราหฺมณาติ ปพฺพชฺชูปคเมน โลกสมฺมุติยา จ สมณา เจว พฺราหฺมณา จ. สงฺฆิโน @เชิงอรรถ: ขุ.เถร. ๒๖/๒๗๕-๘/๓๑๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๗.

คณวนฺโต. คณิโนติ สตฺถาโร, "สพฺพญฺญุโน มยนฺ"ติ เอวํ ปฏิญฺญาตาโร. คณาจริยาติ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทิวเสน ปพฺพชิตคหฏฺฐคณสฺส อาจริยา. ญาตาติ อภิญฺญาตา. วิสฺสุตา ปากฏาติ วุตฺตํ โหติ. ยสสฺสิโนติ ลาภปริวารสมฺปนฺนา. ติตฺถกราติ เลสํ ทิฏฺฐานุคติมาปชฺชนฺเตหิ โอตริตพฺพานํ ๑- โอคาหิตพฺพานํ ทิฏฺฐิติตฺถานํ กตฺตาโร. สาธุสมฺมตา พหุชนสฺสาติ "สาธโว เอเต สนฺโต สปฺปุริสา"ติ เอวํ พหุชนสฺส สมฺมตา. เสยฺยถิทนฺติ กตเม เตติ เจ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ นิปาโต. ปูรโณติ นามํ, กสฺสโปติ โคตฺตํ. โส กิร ชาติยา ทาโส, ทาสสตํ ๒- ปูเรนฺโต ชาโต. เตนสฺส "ปูรโณ"ติ นามมกํสุ. ปลายิตฺวา ปน นคฺเคสุ ปพฺพชิตฺวา "กสฺสโป อหนฺ"ติ โคตฺตํ อุทฺทิสิ, สพฺพญฺญุตญฺจ ปจฺจญฺญาสิ. มกฺขลีติ นามํ, โคสาลาย ชาตตฺตา โคสาโลติปิ วุจฺจติ. โสปิ กิร ชาติยา ทาโส เอว, ปลายิตฺวา ปพฺพชิ, สพฺพญฺญุตญฺจ ปจฺจญฺญาสิ. อชิโตติ นามํ, อปฺปิจฺฉตาย เกสกมฺพลํ ธาเรติ, เตนสฺส เกสกมฺพโลติปิ วุจฺจติ, โสปิ สพฺพญฺญุตํ ปจฺจญฺญาสิ. ปกุโธติ นามํ, กจฺจายโนติ โคตฺตํ. อปฺปิจฺฉวเสน อุทเก ชีวสญฺญาย จ นฺหานมุขโธวนาทิ ปฏิกฺขิตฺโต, โสปิ สพฺพญฺญุตํ ปจฺจญฺญาสิ. สญฺชโยติ นามํ, เวลฏฺโฐ ๓- ปนสฺส ปิตา, ตสฺมา เวลฏฺฐปุตฺโตติ วุจฺจติ, โสปิ สพฺพญฺญุตํ ปจฺจญฺญาสิ. นิคณฺโฐติ ปพฺพชฺชานาเมน, นาฏปุตฺโตติ ปิตุนาเมน วุจฺจติ, นาโฏ ๔- กิร นาม ตสฺส ปิตา, ๕- ตสฺส ปุตฺโตติ นาฏปุตฺโต, โสปิ สพฺพญฺญุตํ ปจฺจญฺญาสิ. สพฺเพปิ ปญฺจสตปญฺจสตสิสฺสปริวารา อเหสุํ. เตติ เต ฉ สตฺถาโร. เต ปเญฺหติ เต วีสติปเญฺห, เตติ เต ฉ สตฺถาโร. เนว ๖- สมฺปายนฺตีติ น สมฺปาเทนฺติ. @เชิงอรรถ: ก. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ก. เอกูนทาสสตํ @ ฉ.ม. เพลฏฺโฐ, เอวมุปริปิ ฉ.ม. นาโฏติ @ ฉ.ม. นามสฺส ปิตา ฉ.ม. น

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๘.

โกปนฺติ จิตฺตเจตสิกานํ อาวิลภาวํ. โทสนฺติ ปทุฏฺฐจิตฺตตํ, ตทุภยมฺเปตํ มนฺทติกฺขเภทสฺส โกธสฺเสวาธิวจนํ. อปฺปจฺจยนฺติ อปฺปตีตํ, ๑- โทมนสฺสนฺติ วุตฺตํ โหติ. ปาตุกโรนฺตีติ กายวจีวิกาเรน ปกาเสนฺติ, ปากฏํ กโรนฺติ. หีนายาติ คหฏฺฐภาวาย. คหฏฺฐภาโว หิ ปพฺพชฺชํ อุปนิธาย สีลาทิคุณหีนโต หีนกามสุขปฏิเสวนโต วา "หีโน"ติ วุจฺจติ, อุจฺจา ปพฺพชฺชา. อาวตฺติตฺวาติ โอสกฺกิตฺวา. กาเม ปริภุญฺเชยฺยนฺติ กาเม ปฏิเสเวยฺยํ. อิติ กิรสฺส สพฺพญฺญุตํ ปฏิญฺญาตานมฺปิ ๒- ปพฺพชิตานํ ตุจฺฉกตํ ๓- ทิสฺวา อโหสิ. อุปฺปนฺนปริวิตกฺกวเสเนว จ อาคนฺตฺวา ปุนปฺปุนํ วีมํสมานสฺส อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ "อยมฺปิ โข สมโณ"ติ จ "เยปิ โข เต โภนฺโต"ติ จ "สมโณ โข ทหโร"ติ น อุญฺญาตพฺโพ"ติ จาติ เอวมาทิ. ตตฺถ ชิณฺณาติอาทีนิ ปทานิ วุตฺตนยาเนว. เถราติ อตฺตโน สมณธมฺเม ถิรภาวปฺปตฺตา. รตฺตญฺญูติ รตนญฺญู, "นิพฺพานรตนํ ชานาม มยนฺ"ติ เอวํ สกาย ปฏิญฺญาย โลเกนาปิ สมฺมตา, พหุรตฺติวิทู วา. จิรํ ปพฺพชิตานํ เอเตสนฺติ จิรปพฺพชิตา. น อุญฺญาตพฺโพติ น อวชานิตพฺโพ, น นีจํ กตฺวา ชานิตพฺโพติ วุตฺตํ โหติ. น ปริโภตพฺโพติ น ปริภวิตพฺโพ, "กิเมส ญสฺสตี"ติ เอวํ น คเหตพฺโพติ วุตฺตํ โหติ. [๕๑๖] กงฺขี เวจิกิจฺฉีติ สภิโย ภควตา สทฺธึ สมฺโมทมาโน เอวํ ภควโต รูปสมฺปตฺติทมูปสมสูจิตํ สพฺพญฺญุตํ สมฺภาวยมาโน วิคตุทฺธจฺโจ หุตฺวา อาห "กงฺขี เวจิกิจฺฉี"ติ. ตตฺถ "ลเภยฺยํ นุ โข อิเมสํ พฺยากรณนฺ"ติ เอวํ ปญฺหานํ พฺยากรณกงฺขาย กงฺขี. "โก นุ โข อิมสฺส จิมสฺส จ ปญฺหสฺส อตฺโถ"ติ เอวํ วิจิกิจฺฉาย เวจิกิจฺฉี. ทุพฺพลวิจิกิจฺฉาย วา เตสํ ปญฺหานํ อตฺเถ กงฺขนโต กงฺขี, พลวติยา วิจินนฺโต กิจฺฉติเยว, น สกฺโกติ สนฺนิฏฺฐาตุนฺติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อปฺปตีตตา ฉ.ม. สพฺพญฺญุปฏิญฺญานมฺปิ ฉ.ม. ตุจฺฉกตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๙.

เวจิกิจฺฉี. อภิกงฺขมาโนติ อติวิย ปตฺถยมาโน. เตสนฺตกโรติ เตสํ ปญฺหานํ อนฺตกโร. ภวนฺโตว เอวํ ภวาหีติ ทสฺเสนฺโต อาห "ปเญฺห เม ปุฏฺโฐ ฯเปฯ พฺยากโรหิ เม"ติ ตตฺถ ปเญฺห เม"ติ ปเญฺห มยา. ปุฏฺโฐติ ปุจฺฉิโต. อนุปุพฺพนฺติ ปญฺหสฺส ปฏิปาฏิยา. อนุธมฺมนฺติ อตฺถานุรูปํ ปาฬึ อาโรเปนฺโต. พฺยากโรหิ เมติ มยฺหํ พฺยากโรหิ. [๕๑๗] ทูรโตติ โส กิร อิโต จิโต จาหิณฺฑนฺโต สตฺตโยชนสตมคฺคโต อาคโต. เตนาห ภควา "ทูรโต อาคโตสี"ติ, กสฺสปสฺส ภควโต วา สาสนโต อาคตตฺตา "ทูรโต อาคโตสี"ติ นํ อาห. [๕๑๘] ปุจฺฉ มนฺติ อิมาย ปนสฺส คาถาย สพฺพญฺญุปวารณํ ปวาเรติ. ตตฺถ มนสิจฺฉสีติ มนสา อิจฺฉสิ. ยํ วตาหนฺติ ยํ วต อหํ. อตฺตมโนติ ปีติปาโมชฺชโสมนสฺเสหิ ผุฏฺฐจิตฺโต. ๑- อุทคฺโคติ ทาเยน จิตฺเตน จ อพฺภุนฺนโต. อิทํ ปน ปทํ สพฺพปาเฐสุ อตฺถิ. อิทานิ เยหิ ธมฺเมหิ อตฺตมโน, เต ทสฺเสนฺโต อาห "ปมุทิโต ปีติโสมนสฺสชาโต"ติ. [๕๑๙] กึ ปตฺตินนฺติ กึ ปตฺตํ ๒- กิมธิคตํ. โสรตนฺติ สุวูปสนฺตํ. "สุรตนฺ"ติปิ ปาโฐ, สุฏฺฐุ อุปรตนฺติ อตฺโถ. ทนฺตนฺติ ทมิตํ. พุทฺโธติ วิพุทฺโธ, พุทฺธโพทฺธพฺโพ ๓- วา. เอวํ สภิโย เอเกกาย คาถาย จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา ปญฺจหิ คาถาหิ วีสติ ปเญฺห ปุจฺฉิ. ภควา ปนสฺส เอกเมกํ ปญฺหํ เอกเมกาย คาถาย กตฺวา อรหตฺตนิกูเฏเนว วีสติยา คาถาหิ พฺยากาสิ. [๕๒๐] ตตฺถ ยสฺมา ภินฺนกิเลโส ปรมตฺถภิกฺขุ, โส จ นิพฺพานปฺปตฺโต โหติ, ตสฺมา อสฺส "กึ ปตฺตินมาหุ ภิกฺขุนนฺ"ติ อิมํ ปญฺหํ พฺยากโรนฺโต @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ผุฏจิตฺโต ก. ปตฺตึ ก. พุทฺธโพธิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๐.

"ปชฺเชนา"ติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- โย อตฺตนา ภาวิเตน มคฺเคน ปรินิพฺพานคโต กิเลสปรินิพฺพานํ ปตฺโต, ปรินิพฺพานคตตฺตา เอว จ วิติณฺณกงฺโข วิปตฺติมฺปตฺติหานิวุฑฺฒิอุจฺเฉทสสฺสตอปุญฺญปุญฺญเภทํ "วิภวญฺจ ภวญฺจ วิปฺปหาย มคฺควาสํ วุสิตวา ขีณปุนพฺภโวติ จ เอเตสํ ถุติวจนานํ อรโห, โส ภิกฺขูติ. [๕๒๑] ยสฺมา ปน วิปฺปฏิปตฺติโต สุฏฺฐุ อุปรตภาเวน นานปฺปการกิเลสวูปสเมน จ โสรโต โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "สพฺพตฺถ อุเปกฺขโก"ติ- อาทินา นเยน ทุติยปญฺหพฺยากรณมาห. ตสฺสตฺโถ:- โย สพฺพตฺถ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ "จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา เนว สุมโน โหติ, น ทุมฺมโน"ติ เอวํ ปวตฺตาย ฉฬงฺคุเปกฺขาย อุเปกฺขโก, เวปุลฺลปฺปตฺตาย สติยา สติมา น โส หึสติ เนว หึสติ กญฺจิ ตสถาวราทิเภทํ สตฺตํ สพฺพโลเก สพฺพสฺมิมฺปิ โลเก, ติณฺโณฆตฺตา ติณฺโณ, สมิตปาปตฺตา สมโณ, อาวิลสงฺกปฺปปฺปหานา อนาวิโล. ยสฺส จิเม ราคโทสโมหมานทิฏฺฐิกิเลสทุจฺจริตสงฺขาตา สตฺตุสฺสทา เกจิ โอฬาริกา วา สุขุมา วา น สนฺติ, โส อิมาย อุเปกฺขาวิหาริตาย สติเวปุลฺลตาย อหึสกตาย จ วิปฺปฏิปตฺโต สุฏฺฐุ อุปรตภาเวน อิมินา โอฆาทินานปฺปการกิเลสวูปสเมน จ โสรโตติ [๕๒๒] ยสฺมา จ ภาวิตินฺทฺริโย นิพฺภโย นิพฺพิกาโร ทนฺโต โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "ยสฺสินฺทฺริยานี"ติ คาถาย ตติยปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส จกฺขฺวาทีนิ ฉฬินฺทฺริยานิ โคจรภาวนาย อนิจฺจาทึ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา วาสนาภาวนาย สติสมฺปชญฺญคนฺธํ คาหาเปตฺวา จ ภาวิตานิ, ตานิ จ โข ยถา อชฺฌตฺตํ โคจรภาวนาย, เอวํ ปน พหิทฺธา จ สพฺพโลเกติ ยตฺถ ยตฺถ อินฺทฺริยานํ เวกลฺลตา เวกลฺลโต ๑- วา สมฺภโว, ตตฺถ ตตฺถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เวกลฺลตาย, อิ. เวกลฺยตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๑.

นาภิชฺฌาทิวเสน ภาวิตานีติ เอวํ นิพฺพิชฺฌ ญตฺวา ปฏิวิชฺฌิตฺวา อิมํ ปรญฺจ โลกํ สกสนฺตติกฺขนฺธโลกํ ปรสนฺตติกฺขนฺธโลกญฺจ อทนฺธมรณํ มริตุกาโม กาลํ กงฺขติ, ชีวิตกฺขยกาลํ อาคเมติ ปฏิมาเนติ, น ภายติ มรณสฺส. ยถาห เถโร:- "มรเณ เม ภยํ นตฺถิ นิกฺกนฺติ นตฺถิ ชีวิเต ๑- นาภิกงฺขามิ มรณํ นาภิกงฺขามิ ชีวิตํ กาลญฺจ ปฏิกงฺขามิ นิพฺพิสํ ภตโก ยถา"ติ. ๒- ภาวิโต ส ทนฺโตติ เอวํ ภาวิตินฺทฺริโย โส ทนฺโตติ. [๕๒๓] ยสฺมา ปน พุทฺโธ นาม พุทฺธิสมฺปนฺโน กิเลสนิทฺทา วิพุทฺโธ จ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "กปฺปานี"ติ คาถาย จตุตฺถปญฺหํ พฺยากาสิ. ตตฺถ กปฺปานีติ ตณฺหาทิฏฺฐิโย. ตา หิ ตถา ตถา วิกปฺปนโต "วิกปฺปานี"ติ วุจฺจนฺติ. วิเจยฺยาติ อนิจฺจาทิภาเวน สมฺมสิตฺวา. เกวลานีติ สกลานิ. สํสารนฺติ โย จายํ:- "ขนฺธานญฺจ ปฏิปาฏิ ธาตุอายตนาน จ อพฺโพจฺฉินฺนํ วตฺตมานา สํสาโรติ ปวุจฺจตี"ติ เอวํ ขนฺธาทิปฏิปาฏิสงฺขาโต สํสาโร, ตํ สํสารญฺจ เกวลํ วิเจยฺย. เอตฺตาวตา ขนฺธานํ มูลภูเตสุ กมฺมกิเลเสสุ ขนฺเธสุ จาติ เอวํ ตีสุปิ วฏฺเฏสุ วิปสฺสนํ อาห. ทุภยํ จุตูปปาตนฺติ สตฺตานํ จุตึ อุปปาตนฺติ อิมญฺจ อุภยํ วิเจยฺย ญตฺวาติ อตฺโถ. เอเตน จุตูปปาตญาณํ อาห. วิคตรชมนงฺคณํ วิสุทฺธนฺติ ราคาทิรชานํ วิคมา องฺคณานํ อภาวา มลานญฺจ วิคตตฺตา ๓- วิคตรชมนงฺคณํ วิสุทฺธํ. ปตฺตํ ชาติกฺขยนฺติ นิพฺพานปฺปตฺตํ. ตมาหุ พุทฺธนฺติ ตํ อิมาย โลกุตฺตรวิปสฺสนาย จุตูปปาตญาณเภทาย พุทฺธิยา สมฺปนฺนตฺตา อิมาย @เชิงอรรถ: ขุ.เถร. ๒๖/๒๐/๒๖๓ ขุ.เถร. ๒๖/๖๐๖-๗/๓๕๖-๗ ฉ.ม.,อิ. วิคมา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๒.

จ วิคตรชาทิตาย กิเลสนิทฺทาวิพุทฺธตฺตา ตาย ปฏิปทาย ชาติกฺขยํ ปตฺตํ พุทฺธมาหุ. อถ วา กปฺปานิ วิเจยฺย เกวลานีติ "อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป อมุตฺราสินฺ"ติอาทินา ๑- นเยน วิจินิตฺวาติ อตฺโถ. เอเตน ปฐมวิชฺชมาห. สํสารํ ทุภยํ จุตูปปาตนฺติ สตฺตานํ จุตึ, อุปปาตนฺติ อิมญฺจ อุภยํ สํสารํ "อิเม วต โภนฺโต สตฺตา"ติอาทินา นเยน วิจินิตฺวาติ อตฺโถ. เอเตน ทุติยวิชฺชมาห. อวเสเสน ตติยวิชฺชมาห. อาสวกฺขยญาเณน หิ วิคตรชาทิตา จ นิพฺพานปฺปตฺติ จ โหติ. ๒- ตมาหุ พุทฺธนฺติ เอวํ วิชฺชาตฺตยเภทพุทฺธิสมฺปนฺนํ ตํ พุทฺธมาหูติ. [๕๒๕] เอวํ ปฐมคาถาย วุตฺตปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา ทุติยคาถาย วุตฺตปเญฺหสุปิ ยสฺมา พฺรหฺมภาวํ เสฏฺฐภาวํ ปตฺโต ปรมตฺถพฺราหฺมโณ พาหิตสพฺพปาโป โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "พาหิตฺวา"ติ คาถาย ปฐมปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- โย จตุตฺถมคฺเคน พาหิตฺวา สพฺพปาปกานิ ฐิตตฺโต, ฐิโต อิจฺเจว วุตฺตํ โหติ, พาหิตปาปตฺตา เอว จ วิมโล, วิมลภาวํ พฺรหฺมภาวํ เสฏฺฐภาวํ ปตฺโต, ปฏิปฺปสฺสทฺธสมาธิวิกฺเขปกรกิเลสมเลน อคฺคผลสมาธินา สาธุ สมาหิโต, สํสารเหตุสมติกฺกเมน สํสารมติจฺจ ปรินิฏฺฐิตกิจฺจตาย เกวลี, โส ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อนิสฺสิตตฺตา อนิสฺสิโต, ๓- โลกธมฺเมหิ นิพฺพิการตฺตา "ตาที"ติ จ ปวุจฺจติ, เอวํ ถุติรโห ส พฺรหฺมา โส พฺราหฺมโณติ. [๕๒๖] ยสฺมา ปน สมิตปาปตาย สมโณ, นฺหาตปาปตาย นฺหาตโก, อาคูนํ อกรเณน จ นาโคติ ปวุจฺจติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ตโต อปราหิ ตีหิ คาถาหิ ตโย ปเญฺห พฺยากาสิ. ตตฺถ สมิตาวีติ อริยมคฺเคน กิเลเส @เชิงอรรถ: วิ.มหาวิ. ๑/๑๒/๕, ขุ.อิติ. ๒๕/๙๙/๓๑๗ ฉ.ม.,อิ. โหตีติ ฉ.ม.,อิ. อสิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๓.

สเมตฺวา ฐิโต. สมโณ ปวุจฺจติ ๑- ตถตฺตาติ ตถารูโป สมโณ ปวุจฺจตีติ. เอตฺตาวตา ปโญฺห พฺยากโต โหติ, เสสญฺหิ ๒- ตสฺมึ สมเณ สภิยสฺส พหุมานชนนตฺถํ ถุติวจนํ. โย หิ สมิตาวี, โส ปุญฺญปาปานํ อปฺปฏิสนฺธิกรเณน ปหาย ปุญฺญปาปํ รชานํ วิคเมน วิรโช, อนิจฺจาทิวเสน ญตฺวา อิมํ ปรญฺจ โลกํ ชาติมรณํ อุปาติวตฺโต ตาทิ จ โหติ. [๕๒๗] นินฺหาย ฯเปฯ นฺหาตโกติ เอตฺถ จ โย อชฺฌตฺตพหิทฺธาสงฺขาเต สพฺพสฺมิมฺปิ อายตนโลเก อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณวเสน อุปฺปตฺติรหานิ สพฺพปาปกานิ มคฺคญาเณน นินฺหาย โธวิตฺวา ตาย นินฺหาตปาปกตาย ตณฺหาทิฏฺฐิกปฺเปหิ กปฺปิเยสุ เทวมนุสฺเสสุ กปฺปํ น เอติ, ตํ นฺหาตกมาหูติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. [๕๒๘] จตุตฺถคาถายปิ อาคุํ น กโรติ กิญฺจิ โลเกติ โย โลเก อปฺปมตฺตกมฺปิ ปาปสงฺขาตํ อาคุํ น กโรติ, นาโค ปวุจฺจติ ตถตฺตาติ. เอตฺตาวตา ปโญฺห พฺยากโต โหติ, เสสํ ปุพฺพนเยเนว ถุติวจนํ. โย หิ มคฺเคน ปหีนอาคุตฺตา อาคุํ น กโรติ, โส กามโยคาทิเก สพฺพโยเค ทสสํโยชนเภทานิ จ สพฺพพนฺธนานิ วิสชฺช ชหิตฺวา สพฺพตฺถ ขนฺธาทีสุ เกนจิ สงฺเคน น สชฺชติ, ทฺวีหิ จ วิมุตฺตีหิ วิมุตฺโต, ตาทิ จ โหตีติ. [๕๓๐] เอวํ ทุติยคาถาย วุตฺตปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา ตติยคาถาย วุตฺตปเญฺหสุปิ ยสฺมา "เขตฺตานี"ติ อายตนานิ วุจฺจนฺติ. ยถาห "จกฺขุเปตํ จกฺขฺวายตนมฺเปตํ ฯเปฯ เขตฺตมฺเปตํ วตฺถุเปตนฺ"ติ. ๓- ตานิ จ ๔- วิเชยฺย วิเชตฺวา อภิภวิตฺวา, วิเจยฺย วา อนิจฺจาทิภาเวน วิจินิตฺวา อุปปริกฺขิตฺวา เกวลานิ อนวเสสานิ, วิเสสโต ปน สงฺคเหตุภูตํ ทิพฺพํ มานุสกญฺจ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปวุจฺจเต ฉ.ม.,อิ. เสสํ @ อภิ.สงฺ. ๓๔/๕๙๖/๑๘๒ ฉ.ม.,อิ. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๔.

พฺรหฺมกฺเขตฺตํ, ยํ ทิพฺพํ ทฺวาทสายตนเภทํ ตถา มานุสกญฺจ, ยญฺจ พฺรหฺมกฺเขตฺตํ ฉฬายตเน จกฺขฺวายตนาทิทฺวาทสายตนเภทํ, ตํ สพฺพมฺปิ วิเชยฺย, วิเจยฺย วา. ยโต ๑- ยเทตํ สพฺเพสํ เขตฺตานํ มูลพนฺธนํ อวิชฺชาภวตณฺหาทิ, ตสฺมา สพฺพกฺเขตฺตมูลพนฺธนา ปมุตฺโต. เอวเมเตสํ เขตฺตานํ วิชิตตฺตา วิจินิตตฺตา วา เขตฺตชิโน นาม โหติ, ตสฺมา "เขตฺตานี"ติ อิมาย คาถาย ปฐมปญฺหํ พฺยากาสิ. ตตฺถ เกจิ "กมฺมํ เขตฺตํ, วิญฺญาณํ พีชํ, ตณฺหา สิเนโห"ติ ๒- วจนโต กมฺมานิ เขตฺตานีติ วทนฺติ. ทิพฺพํ มานุสกญฺจ พฺรหฺมกฺเขตฺตนฺติ เอตฺถ จ เทวูปคํ กมฺมํ ทิพฺพํ, มนุสฺสูปคํ กมฺมํ มานุสกํ, พฺรหฺมูปคํ กมฺมํ พฺรหฺมกฺเขตฺตนฺติ วณฺณยนฺติ. เสสํ วุตฺตนยเมว. [๕๓๑] ยสฺมา ปน สกฏฺเฐน โกสสทิสตฺตา "โกสานี"ติ กมฺมานิ วุจฺจนฺติ, เตสญฺจ ลุนนา สมุจฺเฉทนา กุสโล โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "โกสานี"ติ คาถาย ทุติยปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- โลกิยโลกุตฺตรวิปสฺสนาย วิสยโต กิจฺจโต จ อนิจฺจาทิภาเวน กุสลากุสลกมฺมสงฺขาตานิ ๓- โกสานิ วิเจยฺย เกวลานิ, วิเสสโต ปน สงฺคเหตุภูตํ อฏฺฐกามาวจรกุสลเจตนาเภทํ ทิพฺพํ มานุสกญฺจ นวมหคฺคตกุสลเจตนาเภทญฺจ พฺรหฺมโกสํ วิเจยฺย, ตโต อิมาย มคฺคภาวนาย อวิชฺชาภวตณฺหาทิเภทา สพฺพโกสานํ มูลพนฺธนา ปมุตฺโต เอวเมเตสํ โกสานํ ลุนนา "กุสโล"ติ ปวุจฺจติ, ตถตฺตา ตาที จ โหตีติ. อถ วา สตฺตานํ ธมฺมานญฺจ นิวาสนฏฺเฐน อสิโกสสทิสตฺตา "โกสานี"ติ ตโย ภวา ทฺวาทสายตนานิ จ เวทิตพฺพานิ. เอวเมตฺถ ๔- โยชนา กาตพฺพา. [๕๓๒] ยสฺมา จ น เกวลํ ปณฺฑตีติ อิมินาว "ปณฺฑิโต"ติ วุจฺจติ, อปิจ โข ปน ปณฺฑรานิ อิโต อุปคโต ปวิจยปญฺญาย อลฺลีโนติปิ @เชิงอรรถ: ก. ตโต องฺ.ติก. ๒๐/๗๗/๒๑๗ @ ก. กุสลกมฺมสงฺขาตานิ สี.,อิ. ยโต เอเตหิเปตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๕.

"ปณฺฑิโต"ติ วุจฺจติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "ทุภยานี"ติ คาถาย ตติยปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จาติ เอวํ ทุภยานิ ๑- อนิจฺจาทิภาเวน วิเจยฺย. ปณฺฑรานีติ อายตนานิ. ตานิ หิ ปกติปริสุทฺธตฺตา รุฬฺหิยา จ เอวํ วุจฺจนฺติ, ตานิ วิเจยฺย อิมาย ปฏิปตฺติยา นิทฺธนฺตมลตฺตา สุทฺธปญฺโญ ๒- ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจติ ตถตฺตา ยสฺมา ตานิ ปณฺฑรานิ ปญฺญาย อิโต โหติ, เสสมสฺส ถุติวจนํ. โส หิ ปาปปุญฺญสงฺขาตํ กณฺหสุกฺกมุปาติวตฺโต, ตาที จ โหติ, ตสฺมา เอวํ ถุโตติ. [๕๓๓] ยสฺมา ปน "โมนํ วุจฺจติ ญาณํ, ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐิ, เตน ญาเณน สมนฺนาคโต มุนี"ติ วุตฺตํ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "อสตญฺจา"ติ คาถาย จตุตฺถปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ อกุสลกุสลปฺปเภโท อสตญฺจ สตญฺจ ธมฺโม, ตํ อชฺฌตฺตํ พหิทฺธาติ อิมสฺมึ สพฺพโลเก ปวิจยญาเณน อสตญฺจ สตญฺจ ญตฺวา ธมฺมํ ตสฺส ญาตตฺตา เอว ราคาทิเภทโต สตฺตวิธํ สงฺคํ ตณฺหาทิฏฺฐิเภทโต ทุวิธํ ชาลญฺจ อติจฺจ อติกฺกมิตฺวา ฐิโต, โส เตน โมนสงฺขาเตน ปวิจยญาเณน สมนฺนาคตตฺตา มุนิ. เทวมนุสฺเสหิ ปูชนีโยติ ๓- อิมํ ปนสฺส ถุติวจนํ. โส หิ ขีณาสวมุนิตฺตา เทวมนุสฺสานํ ปูชารโห โหติ, ตสฺมา เอวํ ถุโตติ. ๔- [๕๓๕] เอวํ ตติยคาถาย วุตฺตปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา จตุตฺถคาถาย วุตฺตปเญฺหสุ ยสฺมา โย จตูหิ มคฺคญาณเวเทหิ กิเลสกฺขยํ กโรนฺโต คโต, โส ปรมตฺถโต เวทคู นาม โหติ. โย จ สพฺพสมณพฺราหฺมณานํ สตฺถสญฺญิตานิ เวทานิ, ตาเยว มคฺคภาวนาย กิจฺจโต อนิจฺจาทิวเสน วิเจยฺย. ตตฺถ ฉนฺทราคปฺปหาเนน ตเมว สพฺพเวทมติจฺจ ยา เวทปฺปจฺจยา วา อญฺญถา วา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุภยานิ ฉ.ม. สุทฺธิปญฺโญ @ ก. ปูชิโยติ ฉ.ม. ถุโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๖.

อุปฺปชฺชนฺติ เวทนา, ตาสุ สพฺพเวทนาสุ วีตราโค โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "อิทํ ปตฺตินนฺ"ติ อวตฺวา "เวทานี"ติ คาถาย ปฐมปญฺหํ พฺยากาสิ. ยสฺมา วา โย ๑- ปวิจยปญฺญาย เวทานิ วิเจยฺย, ตตฺถ ฉนฺทราคปฺปหาเนน สพฺพเวทมติจฺจ วตฺตติ, โส สตฺถสญฺญิตานิ เวทานิ คโต ญาโต อติกฺกนฺโต จ โหติ. โย เวทนาสุ วีตราโค, โสปิ เวทนาสญฺญิตานิ เวทานิ คโต อติกฺกนฺโต จ โหติ. เวทานิ คโตติปิ เวทคู, ตสฺมา ตมฺปิ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต "อิทํ ปตฺตินนฺ"ติ อวตฺวา อิมาย คาถาย ปฐมปญฺหํ พฺยากาสิ. [๕๓๖] ยสฺมา ปน ทุติยปเญฺห "อนุวิทิโต"ติ อนุพุทฺโธ วุจฺจติ, โส จ อนุวิจฺจ ปปญฺจนามรูปํ อชฺฌตฺตํ อตฺตโน สนฺตาเน ตณฺหามานทิฏฺฐิเภทํ ปปญฺจํ ตปฺปจฺจยา นามรูปญฺจ อนิจฺจานุปสฺสนาทีหิ อนุวิจฺจ อนุวิทิตฺวา, น เกวลํ ตํ ๒- อชฺฌตฺตํ, พหิทฺธา จ โรคมูลํ, ปรสนฺตาเน จ อิมสฺส นามรูปโรคสฺส มูลํ อวิชฺชาภวตณฺหาทึ, ตเมว วา ปปญฺจํ อนุวิจฺจ ตาย ภาวนาย สพฺเพสํ โรคานํ มูลพนฺธนา, สพฺพสฺมา วา โรคานํ มูลพนฺธนา, อวิชฺชาภวตณฺหาทิเภทา ตมฺหา เอว วา ปปญฺจา ปมุตฺโต โหติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสนฺโต "อนุวิจฺจา"ติ คาถาย ทุติยปญฺหํ พฺยากาสิ. [๕๓๗] "กถญฺจ วิริยวา"ติ เอตฺถ ปน ยสฺมา โย อริยมคฺเคน สพฺพปาปเกหิ วิรโต, ตถา วิรตตฺตา จ อายตึ อปฺปฏิสนฺธิตาย นิรยทุกฺขมติจฺจ ฐิโต วิริยวาโส วีริยนิเกโต, โส ๓- ขีณาสโว "วิริยวา"ติ วตฺตพฺพตํ อรหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "วิรโต"ติ คาถาย ตติยปญฺหํ พฺยากาสิ. ปธานวา ธีโร ตาทีติ อิมานิ ปนสฺส ถุติวจนานิ. โส หิ ปธานวา มคฺคชฺฌานปธาเนน, @เชิงอรรถ: ก. ยสฺมา ตาย ฉ.ม. น เกวลญฺจ @ สี. โส วา, อิ. เส วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๗.

ธีโร กิเลสาริวิทฺธํสนสมตฺถตาย, ตาที นิพฺพิการตาย, ตสฺมา เอวํ ถุโต. เสสํ โยเชตฺวา วตฺตพฺพํ. [๕๓๘] "อาชานิโย กินฺติ นาม โหตี"ติ เอตฺถ ปน ยสฺมา ปหีนสพฺพวงฺกโทโส การณาการณญฺญู อสฺโส วา หตฺถี วา "อาชานิโย โหตี"ติ โลเก วุจฺจติ, น จ ตสฺส สพฺพโส เต โทสา ปหีนา เอว. ขีณาสวสฺส ปน เต ปหีนา, ตสฺมา โส "อาชานิโย"ติ ปรมตฺถโต วตฺตพฺพตํ อรหตีติ ทสฺเสนฺโต "ยสฺสา"ติ คาถาย จตุตฺถปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จาติ เอวํ อชฺฌตฺตพหิทฺธาสํโยชนสงฺขาตานิ ยสฺส อสฺสุ ลุนานิ พนฺธนานิ ปญฺญาสตฺเถน ฉินฺนานิ ปทาลิตานิ. สงฺคมูลนฺติ ยานิ เตสุ เตสุ วตฺถูสุ สงฺคสฺส สชฺชนาย อนติกฺกมนาย มูลํ โหนฺติ, อถ วา ยสฺส อสฺสุ ลุนานิ ราคาทีนิ พนฺธนานิ ยานิ อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สงฺคมูลานิ โหนฺติ, โส สพฺพสฺมา สงฺคานํ มูลภูตา, ๑- สพฺพสงฺคานํ วา มูลภูตา พนฺธนา ปมุตฺโต "อาชานิโย"ติ วุจฺจติ, ตถตฺตา ตาทิ จ โหตีติ. [๕๔๐] เอวํ จตุตฺถคาถาย วุตฺตปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา ปญฺจมคาถาย วุตฺตปเญฺหสุปิ ยสฺมา ยํ ฉนฺทชฺเฌนมตฺเตน อกฺขรจินฺตกา โสตฺติยํ วณฺณยนฺติ, โวหารมตฺตโสตฺติโย โส. อริโย ปน พาหุสจฺเจน นิสฺสุตปาปตาย จ ปรมตฺถโสตฺติโย โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "อิทํ ปตฺตินนฺ"ติ อวตฺวา "สุตฺวา"ติ คาถาย ปฐมปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- โย อิมสฺมึ โลเก สุตมยปญฺญากิจฺจวเสน สุตฺวา กตฺตพฺพกิจฺจวเสน วา สุตฺวา วิปสฺสนูปคํ สพฺพธมฺมํ อนิจฺจาทิวเสน อภิญฺญาย สาวชฺชานวชฺชํ ยทตฺถิ กิญฺจิ, อิมาย ปฏิปทาย กิเลเส กิเลสฏฺฐานิเย จ ธมฺเม อภิภวิตฺวา อภิภูติ สงฺขํ คโต, ตํ @เชิงอรรถ: ก. สงฺคมูลภูตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๘.

สุตฺวา สพฺพธมฺมํ อภิญฺญาย โลเก สาวชฺชานวชฺชํ ยทตฺถิ กิญฺจิ, อภิภุํ สุตวตฺตา ๑- โสตฺติโยติ อาหุ, ยสฺมา จ โย อกถํกถี กิเลสพนฺธเนหิ วิมุตฺโต, ราคาทีหิ อีเฆหิ อนีโฆ จ โหติ สพฺพธิ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ ขนฺธายตนาทีสุ, ตสฺมา ตํ อกถํกถี วิมุตฺตํ อนีฆํ สพฺพธิ นิสฺสุตปาปกตฺตาปิ "โสตฺติโย"ติ อาหูติ. [๕๔๑] ยสฺมา ปน หิตกาเมน ชเนน อรณียโต อริโย โหติ, อธิคมนียโตติ ๒- อตฺโถ, ตสฺมา เยหิ คุเณหิ โส อรณีโย ๓- โหติ, เต ทสฺเสนฺตา "เฉตฺวา"ติ คาถาย ทุติยปญฺหํ พฺยากาสิ. ตสฺสตฺโถ:- จตฺตาริ อาสวานิ เทฺว จ อาลยานิ ปญฺญาสตฺเถน เฉตฺวา วิทฺวา วิญฺญู วิภาวี จตุมคฺคญาณี โส ปุนพฺภววเสน น อุเปติ คพฺภเสยฺยํ, กิญฺจิ โยนึ ๔- น อุปคจฺฉติ, กามาทิเภทญฺจ สญฺญํ ติวิธํ กามคุณสงฺขาตญฺจ ปงฺกํ ปนุชฺช ปนุทิตฺวา ตณฺหาทิฏฺฐิกปฺปานํ อญฺญตรมฺปิ กปฺปํ น เอติ, เอวํ อาสวจฺเฉทาทิคุณสมนฺนาคตํ ตมาหุ อริโยติ. ยสฺมา วา ปาปเกหิ อารกตฺตา อริโย โหติ อนเย จ อนิรียนา, ตสฺมา ตมฺปิ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อิมาย คาถาย ทุติยปญฺหํ พฺยากาสิ. อาสวาทโย หิ ปาปกา ธมฺมา อนยสมฺมตา, เต จาเนน ฉินฺนา ปนุณฺณา, ๕- น จ เตหิ กมฺปติ, อิจฺจสฺส เต อารกา โหนฺโต, น จ เตสุ อิรียติ, ตสฺมา อารกาสฺส โหนฺติ ปาปกา ธมฺมาติ อิมินาปตฺเถน, อนเย น อิรียตีติ อิมินาปตฺเถน ตมาหุ อริโยติ จ เอวมฺเปตฺถ โยชนา เวทิตพฺพา, "วิทฺวา โส น อุเปติ คพฺภเสยฺยนฺ"ติ อิทํ ปนิมสฺมึ อตฺถวิกปฺเป ถุติวจนเมว โหติ. @เชิงอรรถ: สี. สุตวนฺโต ฉ.ม. อภิคมนียโตติ @ ม.,ก. โย อริโย ฉ.ม. กญฺจิ โยนึ @ ฉ.ม. ปนุนฺนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๙.

[๕๔๒] "กถํ จรณวา"ติ เอตฺถ จ ปน ยสฺมา จรเณหิ ปตฺตพฺพํ ปตฺโต "จรณวา"ติ วตฺตพฺพตํ อรหติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสนฺโต "โย อิธา"ติ คาถาย ตติยปญฺหํ พฺยากาสิ. ตตฺถ โย อิธาติ โย อิมสฺมึ สาสเน, จรเณสูติ สีลาทีสุ เหมวตสุตฺเต ๑- วุตฺตปณฺณรสธมฺเมสุ. นิมิตฺตฏฺเฐ ภุมฺมวจนํ. ปตฺติปตฺโตติ ปตฺตพฺพํ ปตฺโต โย จรณนิมิตฺตํ จรณเหตุ จรณปจฺจยา ปตฺตพฺพํ อรหตฺตํ ปตฺโตติ วุตฺตํ โหติ. จรณวา โสติ โส อิมาย จรเณหิ ปตฺตพฺพปตฺติยา จรณวา โหตีติ. เอตฺตาวตา ปญฺหพฺยากรณํ ๒- โหติ, เสสมสฺส ถุติวจนํ. โย หิ จรเณหิ ปตฺติปตฺโต, โส กุสโล จ โหติ เฉโก, สพฺพทา จ อาชานาติ นิพฺพานธมฺมํ, นิจฺจํ นิพฺพานนินฺนจิตฺตตาย สพฺพตฺถ จ ขนฺธาทีสุ น สชฺชติ, ทฺวีหิ จ วิมุตฺตีหิ วิมุตฺตจิตฺโต โหติ, ปฏิฆา ยสฺส ๓- น สนฺตีติ. [๕๔๓] ยสฺมา ปน กมฺมาทีนํ ปริพฺพาชเนน ปริพฺพาชโก นาม โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "ทุกฺขเวปกฺกนฺ"ติ คาถาย จตุตฺถปญฺหํ พฺยากาสิ. ตตฺถ วิปาโก เอว เวปกฺกํ, ทุกฺขํ เวปกฺกํ อสฺสาติ ทุกฺขเวปกฺกํ. ปวตฺติทุกฺขชนนโต สพฺพมฺปิ เตธาตุกกมฺมํ วุจฺจติ. อุทฺธนฺติ อตีตํ. อโธติ อนาคตํ. ติริยํ วาปิ มชฺเฌติ ปจฺจุปฺปนฺนํ. ตญฺหิ น อุทฺธํ น อโธ, ติริยํ อุภินฺนํ จ อนฺตรา, เตน "มชฺเฌ"ติ วุตฺตํ. ปริพฺพาชยิตฺวาติ นิกฺขาเมตฺวา นิทฺธเมตฺวา. ปริญฺญจารีติ ปญฺญาย ปริจฺฉินฺทิตฺวา จรนฺโต. อยํ ตาว อปุพฺพปทวณฺณนา. อยํ ปนสฺส ๔- อธิปฺปายโยชนา:- โย ติยทฺธปริยาปนฺนมฺปิ ทุกฺขชนกํ ยทตฺถิ กิญฺจิ กมฺมํ, ตํ สพฺพมฺปิ อริยมคฺเคน ตณฺหาวิชฺชาสิเนเห โสเสนฺโต อปฺปฏิสนฺธิชนกภาวกรเณน ปริพฺพาชยิตฺวา ตถา ปริพฺพาชิตตฺตา เอว จ ตํ กมฺมํ ปริญฺญาย จรณโต ปริญฺญจารี. น เกวลญฺจ กมฺมเมว, มายํ มานมโถปิ โลภโกธํ อิเมปิ @เชิงอรรถ: ขุ.สุ. ๒๕/๑๕๓-๘๒/๓๖๔-๖๘ ฉ.ม.,อิ. ปโญฺห พยากโต @ ก. ปฏิฆา อสฺส ฉ.ม. อยํ ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๐.

ธมฺเม ปหานปริญฺญาย ปริญฺญจารี, ปริยนฺตมกาสิ นามรูปํ, นามรูปสฺส จ ปริยนฺตมกาสิ ปริพฺพาเชสิ อิจฺเจวตฺโถ. อิเมสํ กมฺมาทีนํ ปริพฺพาชเนน ตํ ปริพฺพาชกมาหุ. ปตฺติปตฺตนฺติ อิทํ ปนสฺส ถุติวจนํ. [๕๔๔] เอวํ ปญฺหพฺยากรเณน ตุฏฺฐสฺส ปน สภิยสฺส "ยา จ ตีณี"ติ- อาทีสุ อภิตฺถวนคาถาสุ โอสรณานีติ โอคหณานิ ๑- ติฏฺฐานิ, ทิฏฺฐิโยติ อตฺโถ. ตานิ ยสฺมา สกฺกายทิฏฺฐิยา สห พฺรหฺมชาเล วุตฺตทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตานิ คเหตฺวา เตสฏฺฐิ โหนฺติ, ยสฺมา จ ตานิ อญฺญติตฺถิยสมณานํ ปวาทภูตานิ สตฺถนิสฺสิตานิ ๒- เตหิ อุปทิสิตพฺพวเสน, น อุปฺปตฺติวเสน. อุปฺปตฺติวเสน ปน ยเทตํ "อิตฺถึ ปุริโส"ติ สญฺญกฺขรํ โวหารนามํ, ยา จายํ มิจฺฉาปริวิตกฺกานุสฺสวาทิวเสน "เอวรูเปน อตฺตนา ภวิตพฺพนฺ"ติ พาลานํ วิปรีตสญฺญา อุปฺปชฺชติ, ตทุภยนิสฺสิตานิ เตสํ วเสน อุปฺปชฺชนฺติ, น อตฺตปจฺจกฺขานิ. ตานิ จ ภควา วิเนยฺย วินยิตฺวา โอฆตมคา โอฆตมํ โอฆนฺธการํ อคา อติกฺกนฺโต. "โอฆนฺตมคา"ติปิ ปาโฐ, โส ๓- โอฆานํ อนฺตมคา, ตสฺมา อาห "ยานิ จ ตีณิ ฯเปฯ ตมคา"ติ. [๕๔๕] ตโต ปรํ วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ ปารญฺจ นิพฺพานํ อปฺปตฺติยา ๔- ทุกฺขาภาวโต ตปฺปฏิปกฺขโต จ ตํ สนฺธายาห "อนฺตคูสิ ปารคู ทุกฺขสฺสา"ติ. อถ วา ปารคู ภควา นิพฺพานํ คตตฺตา, ตํ อาลปนฺโต อาห, "ปารคู อนฺตคูสิ ทุกฺขสฺสา"ติ อยเมตฺถ สมฺพนฺโธ. สมฺมา จ พุทฺโธ สามญฺจ พุทฺโธติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. ตํ มญฺเญติ ตเมว มญฺญามิ, น อญฺญนฺติ อจฺจาทเรน ภณนฺติ. ๕- ชุติมาติ ปเรสมฺปิ อนฺธการวิธมเนน โชติสมฺปนฺโน. มติมาติ ๖- @เชิงอรรถ: สี.,อิ. โอคหนานิ ฉ.ม.,อิ. สตฺถานิ สิตานิ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. ตปฺปตฺติยา @ ฉ.ม. ภณติ ฉ.ม.,อิ. มุติมาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๑.

อปรปฺปจฺจยเญยฺยญาณสมตฺถาย มติยา ปญฺญาย สมฺปนฺโน. ปหูตปญฺโญติ อนนฺตปญฺโญ. อิธ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ อธิปฺเปตํ. ทุกฺขสฺสนฺตกราติ อามนฺเตนฺโต อาห. อตาเรสิ มนฺติ กงฺขาโต มํ ตาเรสิ. [๕๔๖-๙] ยํ เมติอาทิคาถาย ๑- นมการกรณํ ภณติ. ตตฺถ กงฺขิตนฺติ วีสติปญฺหนิสฺสิตํ อตฺถํ สนฺธายาห. โส หิ เตน กงฺขิโต อโหสิ. โมนปเถสูติ ญาณปเถสุ. วินฬีกตาติ วิคตนฬา กตา, อุจฺฉินฺนาติ วุตฺตํ โหติ. นาค นาคสฺสาติ เอวํ อามนฺตนวจนํ, เอตสฺส "ภาสโต อนุโมทนฺตี"ติ อิมินา สมฺพนฺโธ. "ธมฺมเทสนนฺ"ติ ปาฐเสโส. สพฺเพ เทวาติ อากาสฏฺฐา จ ภุมฺมฏฺฐา จ. นารทปพฺพตาติ เตปิ กิร เทฺว เทวคณา ปญฺญวนฺโต, เตปิ อนุโมทนฺตีติ สพฺพํ ปสาเทน จ นมการกรณํ ภณติ. [๕๕๐-๕๓] อนุโมทนารหํ พฺยากรณสมฺปทํ สุตฺวา "นโม เต"ติ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา อาห. ปุริสาชญฺญาติ ปุริเสสุ ชาติสมฺปนฺนา. ปฏิปุคฺคโลติ ปฏิภาโค ปุคฺคโล ตุวํ พุทฺโธ จตุสจฺจปฏิเวเธน, สตฺถา อนุสาสนิยา สตฺถวาหตาย จ, มาราภิภู จตุมาราภิภเวน, มุนิ พุทฺธมุนิ. อุปธีติ ขนฺธกิเลสกามคุณาภิสงฺขารเภทา จตฺตาโร. วคฺคูติ อภิรูปํ ปุญฺเญ จาติ โลกิเย น ลิมฺปสิ เตสํ อกรเณน ปุพฺเพ กตานมฺปิ วา อายตึ ผลุปโภคาภาเวน วา, ตนฺนิมิตฺเตน วา ตณฺหาทิฏฺฐิเลเปน. วนฺทติ สตฺถุโนติ เอวํ ภณนฺโต โคปฺผเกสุ ปริคฺคเหตฺวา ปญฺจงฺคปติฏฺฐิตํ ๒- วนฺทิ. อญฺญติตฺถิยปุพฺโพติ อญฺญติตฺถิโย เอว. อากงฺขตีติ อิจฺฉติ. อารทฺธจิตฺตาติ อภิราธิตจิตฺตา. อปิจ เมตฺถ ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตาติ อปิจ มยา เอตฺถ อญฺญติตฺถิยานํ ปริวาเส ปุคฺคลนานตฺตํ วิทิตํ, น สพฺเพเนว ปริวสิตพฺพนฺติ. @เชิงอรรถ: สี.,ก. อฑฺฒคาถาย ฉ.ม. ปญฺจปติฏฺฐิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๒.

เกน ปน น ปริวสิตพฺพํ? อคฺคิเยหิ ชฏิเลหิ, สากิเยน ชาติยา, ลิงฺคํ วิชหิตฺวา อาคเตน. อวิชหิตฺวา อาคโตปิ จ โย มคฺคผลปฏิลาภาย เหตุสมฺปนฺโน โหติ, ตาทิโสว สภิโย ปริพฺพาชโก, ตสฺมา ภควา "ตว ปน สภิย ติตฺถิยวตฺต- ปูรณตฺถาย ปริวาสการณํ นตฺถิ, อตฺถตฺถิโก ตฺวํ `มคฺคผลปฏิลาภาย เหตุสมฺปนฺโน'ติ วิทิตํ เอตํ มยา"ติ ตสฺส ปพฺพชฺชํ อนุชานนฺโต อาห "อปิจ เมตฺถ ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตา"ติ. สภิโย ปน อตฺตโน อาทรํ ทสฺเสนฺโต อาห "สเจ ภนฺเต"ติ. ตํ สพฺพํ อญฺญญฺจ ตถารูปํ อุตฺตานตฺถตฺตา ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา จ อิธ น วณฺณิตํ, ยโต ปุพฺเพ วณฺณิตานุสาเรเนว เวทิตพฺพนฺติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย สภิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๒๔๓-๒๖๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=29&A=5488&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=5488&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=364              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=8782              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=8828              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=8828              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]