ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                     ๑๒. ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? อิมสฺส สุตฺตสฺส
อตฺตชฺฌาสยโต อุปฺปตฺติ. อตฺตชฺฌาสเยน หิ ภควา อิมํ สุตฺตํ เทเสสิ. อยเมตฺถ
สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปนสฺส อตฺถวณฺณนายเมว อาวิภวิสฺสติ. ตตฺถ เอวมฺเม
สุตนฺติอาทีนิ วุตฺตนยาเนว. ปุพฺพาราเมติ สาวตฺถินครสฺส ปุรตฺถิมทิสายํ
อาราเม. มิคารมาตุ ปาสาเทติ เอตฺถ วิสาขา อุปาสิกา อตฺตโน สสุเรน
มิคาเรน เสฏฺินา มาตุฏฺาเน ปิตตฺตา "มิคารมาตา"ติ วุจฺจติ, ตาย
มิคารมาตุยา นวโกฏิอคฺฆนกํ มหาลตาปิฬนฺธนํ วิสฺสชฺเชตฺวา การาปิโต ปาสาโท
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อยญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๕.

เหฏฺา จ อุปริ จ ปญฺจ ปญฺจ คพฺภสตานิ กตฺวา สหสฺสกูฏาคารคพฺโภ, โส "มิคารมาตุ ปาสาโท"ติ วุจฺจติ. ตสฺมึ มิคารมาตุ ปาสาเท. เตน โข ปน สมเยน ภควาติ ยํ สมยํ ภควา สาวตฺถึ นิสฺสาย ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท วิหรติ, เตน สมเยน. ตทหุโปสเถติ ตสฺมึ อหุ อุโปสเถ, อุโปสถทิวเสติ วุตฺตํ โหติ. ปณฺณรเสติ อิทํ อุโปสถคฺคหเณน สมฺปตฺตาวเสสุโปสถปฏิกฺเขปวจนํ. ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยาติ ปณฺณรสทิวสตฺตา ทิวสคณนาย อพฺภาทิอุปกฺกิเลสวิหรตฺตา รตฺติคุณสมฺปตฺติยา จ ปุณฺณตฺตา ปุณฺณาย, ปริปุณฺณจนฺทตฺตา ปุณฺณมาย จ รตฺติยา. ภิกฺขุสํฆปริวุโตติ ภิกฺขุสํเฆน ปริวุโต. อพฺโภกาเส นิสินฺโน โหตีติ มิคารมาตุ รตนปาสาทปริเวเณ อพฺโภกาเส อุปริ อปฺปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส ปญฺตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน โหติ. ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ อตีว ตุณฺหีภูตํ ยโต ยโต วา อนุวิโลเกติ, ตโต ตโต ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ วาจาย ปุน ตุณฺหีภูตํ กาเยน. ภิกฺขุสํฆํ อนุวิโลเกตฺวาติ ตํ สมฺปริวาเรตฺวา นิสินฺนํ อเนกสหสฺสภิกฺขุปริมาณํ ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ ภิกฺขุสํฆํ "เอตฺตกา เอตฺถ โสตาปนฺนา, เอตฺตกา สกทาคามิโน, เอตฺตกา อนาคามิโน, เอตฺตกา อารทฺธวิปสฺสกา กลฺยาณปุถุชฺชนา. อิมสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส กีทิสี ธมฺมเทสนา สปฺปายา"ติ สปฺปายธมฺมเทสนาปริจฺเฉทนตฺถํ อิโต จิโต จ วิโลเกตฺวา. เย เต ภิกฺขเว กุสลา ธมฺมาติ เย เต อาโรคฺยฏฺเน อนวชฺชฏฺเน อิฏฺผลฏฺเน โกสลฺลสมฺภูตฏฺเน จ กุสลา สตฺตตฺตึสโพธิปกฺขิยธมฺมา, ตชฺโชตกา วา ปริยตฺติธมฺมา. อริยา นิยฺยานิกา สมฺโพธคามิโนติ อุปคนฺตพฺพฏฺเน อริยา, โลกโต นิยฺยานฏฺเน นิยฺยานิกา, สมฺโพธสงฺขาตํ อรหตฺตํ คมนฏฺเน สมฺโพธคามิโน. เตสํ โว ภิกฺขเว ฯเปฯ สวนาย, เตสํ ภิกฺขเว กุสลานํ ฯเปฯ สมฺโพธคามีนํ กา อุปนิสา กึ การณํ กึ ปโยชนํ ตุมฺหากํ สวนาย,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๖.

กิมตฺถํ ตุเมฺห เต ธมฺเม สุณาถาติ วุตฺตํ โหติ. ยาวเทว ทฺวยตานํ ธมฺมานํ ยถาภูตํ าณายาติ เอตฺถ ยาวเทวาติ ปริจฺเฉทาวธารณวจนํ. เทฺว อวยวา เอเตสนฺติ ทฺวยา, ทฺวยา เอว ทฺวยตา, เตสํ ทฺวยตานํ. "ทฺวยานนฺ"ติปิ ปาโ. ยถาภูตํ าณายาติ อวิปรีตาณาย. กึ วุตฺตํ โหติ? ยเทตํ โลกิยโลกุตฺตราทิเภเทน ทฺวิธา ววตฺถิตานํ ธมฺมานํ วิปสฺสนาสงฺขาตํ ยถาภูตาณํ, เอตทตฺถาย, น ตโต ๑- ภิยฺโยติ. สวเนน หิ เอตฺตกํ โหติ. ตทุตฺตริวิเสสาธิคโม ภาวนายาติ. กิญฺจ ทฺวยตํ วเทถาติ เอตฺถ ปน สเจ โว ภิกฺขเว สิยา, กึ จ ตุเมฺห ภนฺเต ทฺวยตํ วเทถาติ อยมธิปฺปาโย. ปทตฺโถ ปน "กิญฺจ ทฺวยตาภาวํ วเทถา"ติ. #[๑] ตโต ภควา ทฺวยตํ ทสฺเสนฺโต "อิทํ ทุกฺขนฺ"ติ เอวมาทิมาห. ตตฺถ ทฺวยตานํ จตุสจฺจธมฺมานํ "อิทํ ทุกฺขํ, อยํ ทุกฺขสมุทโย"ติ เอวํ โลกิยสฺส เอกสฺส อวยวสฺส, สเหตุกสฺส วา ทุกฺขสฺส ทสฺสเนน อยเมกานุปสฺสนา, อิตรา โลกุตฺตรสฺส ทุติยสฺส อวยวสฺส, สอุปายสฺส วา นิโรธสฺส ทสฺสเนน ทุติยานุปสฺสนา. ปมา เจตฺถ ตติยจตุตฺถวิสุทฺธีหิ โหติ, ทุติยา ปญฺจมวิสุทฺธิยา. เอวํ สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสิโนติ อิมินา วุตฺตนเยน สมฺมา ทฺวยธมฺเม อนุปสฺสิโน, ๒- สติยา อวิปฺปวาเสน อปฺปมตฺตสฺส กายิกเจตสิกวีริยาตาเปน อาตาปิโน กาเย จ ชีวิเต จ นิรเปกฺขตฺตา ปหิตตฺตสฺส. ปาฏิกงฺขนฺติ อิจฺฉิตพฺพํ. ทิฏฺเว ธมฺเม อญฺาติ อสฺมึเยว วา อตฺตภาเว อรหตฺตํ. สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตาติ "อุปาทิเสสนฺ"ติ ปุนพฺภววเสน อุปาทาตพฺพกฺขนฺธเสสํ วุจฺจติ, ตสฺมึ วา สติ อนาคามิภาโว ปาฏิกงฺโขติ ทสฺเสติ. ตตฺถ กิญฺจาปิ เหฏฺิมผลานิปิ เอวํ ทฺวยตานุปสฺสิโนว โหนฺติ, อุปริมผเลสุ ปน อุสฺสาหํ ชเนนฺโต เอวมาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. น อิโต ฉ.ม. อนุปสฺสนฺตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๗.

อิทมโวจาติอาทิ สงฺคีติการานํ วจนํ. ตตฺถ อิทนฺติ "เย เต ภิกฺขเว"ติอาทิ วุตฺตนิทสฺสนํ. เอตนฺติ อิทานิ "เย ทุกฺขนฺ"ติ เอวมาทิ วตฺตพฺพคาถาพนฺธนิทสฺสนํ. อิมา จ คาถา จตุสจฺจทีปกตฺตา วุตฺตตฺถทีปกา เอว, เอวํ สนฺเตปิ คาถารุจิกานํ ปจฺฉา อาคตานํ ปุพฺเพ วุตฺตํ อสมตฺถตาย อนุคฺคเหตฺวา "อิทานิ ยทิ วเทยฺย สุนฺทรนฺ"ติ อากงฺขนฺตานํ ปุพฺเพ ๑- วิกฺขิตฺตจิตฺตานญฺจ อตฺถาย วุตฺตา. วิเสสตฺถทีปกา วาติ อวิปสฺสเก วิปสฺสเก จ ทสฺเสตฺวา เตสํ วฏฺฏวิวฏฺฏทสฺสนโต, ๒- ตสฺมา วิเสสตฺถทสฺสนตฺถเมว วุตฺตา. เอส นโย อิโต ปรมฺปิ คาถาวจเนสุ. [๗๓๐] ตตฺถ ยตฺถาติ ๓- นิพฺพานํ ทสฺเสสิ. นิพฺพาเน หิ ทุกฺขํ สพฺพโส อุปรุชฺฌติ, สพฺพปฺปารํ อุปรุชฺฌติ, สเหตุกํ อุปรุชฺฌติ, อเสสญฺจ อุปรุชฺฌติ. ตญฺจ มคฺคนฺติ ตญฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ. [๗๓๑-๓] เจโตวิมุตฺติหีนา เต, อโถ ปญฺาวิมุตฺติยาติ เอตฺถ อรหตฺตผลสมาธิ ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อรหตฺตผลปญฺา อวิชฺชาวิราคา ปญฺาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. ตณฺหาจริเตน วา อปฺปนาฌานผเลน กิเลเส วิกฺขมฺเภตฺวา อธิคตํ อรหตฺตผลํ ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, ทิฏฺิจริเตน อุปจารชฺฌานมตฺตํ นิพฺพตฺเตตฺวา วิปสฺสิตฺวา อธิคตํ อรหตฺตผลํ อวิชฺชาวิราคา ปญฺาวิมุตฺติ. อนาคามิผลํ วา กามราคํ สนฺธาย ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อรหตฺตผลํ สพฺพาการโต ๔- อวิชฺชาวิราคา ปญฺาวิมุตฺตีติ. อนฺตกิริยายาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตกรณาย. ๕- ชาติชรูปคาติ ชาติชรํ อุปคตา, ชาติชราย วา อุปคตา, น ปริมุจฺจนฺติ ชาติชรายาติ เอวํ เวทิตพฺพา. เสสเมตฺถ อาทิโต ปภุติ ปากฏเมว. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ @ ก. ฉิทฺทาวฉิทฺท... ฉ.ม.,อิ. ยตฺถ จาติ @ ฉ.ม. สพฺพปฺปการโต ฉ.ม.,อิ. อนฺตกรณตฺถาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๘.

คาถาปริโยสาเน จ สฏฺิมตฺตา ภิกฺขู ตํ เทสนํ อุคฺคเหตฺวา วิปสฺสิตฺวา ตสฺมึเยว อาสเน อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพวาเรสุ. #[๒] อิโต เอว ภควา "สิยา อญฺเนาปิ ปริยาเยนาติอาทินา นเยน นานปฺปการโต ทฺวยตานุปสฺสนํ อาห. ตตฺถ ทุติยวาเร อุปธิปจฺจยาติ สาสวกมฺมปฺปจฺจยา. สาสวกมฺมํ หิ อิธ "อุปธี"ติ อธิปฺเปตํ. อเสสวิราคนิโรธาติ อเสสํ วิราเคน นิโรธา, อเสสวิราคสงฺขาตา วา นิโรธา. [๗๓๔] อุปธินิทานาติ กมฺมปฺปจฺจยา. ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสีติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ชาติการณํ "อุปธี"ติ อนุปสฺสนฺโต. เสสเมตฺถ ปากฏเมว. เอวมยมฺปิ วาโร จตฺตาริ สจฺจานิ ทีเปตฺวา อรหตฺตนิกูเฏเนว วุตฺโต. ยถา จายํ, เอวํ สพฺพวารา. #[๓] ตตฺถ ตติยวาเร อวิชฺชาปจฺจยาติ ภวคามิกมฺมสมฺภารอวิชฺชาปจฺจยา. ๑- ทุกฺขํ ปน สพฺพตฺถ วฏฺฏทุกฺขเมว. [๗๓๕] ชาติมรณสํสารนฺติ ขนฺธนิพฺพตฺตึ ชาตึ ขนฺธเภทํ มรณํ ขนฺธปฏิปาฏึ สํสารญฺจ. วชนฺตีติ คจฺฉนฺติ อุเปนฺติ. อิตฺถภาวญฺถาภาวนฺติ อิมํ มนุสฺสภาวํ อิโต อวเสสอญฺนิกายภาวญฺจ. คตีติ ปจฺจยภาโว. [๗๓๖] อวิชฺชา หายนฺติ อวิชฺชา หิ อยํ. วิชฺชาคตา จ เย สตฺตาติ เย จ อรหตฺตมคฺควิชฺชาย กิเลเส วิชฺฌิตฺวา คตา ขีณาสวสตฺตา. เสสมุตฺตานตฺถเมว. #[๔] จตุตฺถวาเร สงฺขารปจฺจยาติ ปุญฺาปุญฺาเนญฺชาภิสงฺขารปจฺจยา. [๗๓๘-๙] เอตมาทีนวํ ตฺวาติ ยทิทํ ทุกฺขํ สงฺขารปจฺจยา, เอตมาทีนวนฺติ ตฺวา. สพฺพสงฺขารสมถาติ สพฺเพสํ วุตฺตปฺปการานํ สงฺขารานํ @เชิงอรรถ: ก. ปภวกมฺม...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๙.

มคฺคาเณน สมถา, อุปหตตาย ผลสมตฺถตายาติ วุตฺตํ โหติ. สญฺานนฺติ กามสญฺาทีนํ มคฺเคเนว อุปโรธนา. เอตํ ตฺวา ยถาตถนฺติ เอตํ ทุกฺขกฺขยํ อวิปรีตํ ตฺวา. สมฺมทฺทสาติ สมฺมาทสฺสนา. สมฺมทญฺายาติ สงฺขตํ อนิจฺจาทิโต, อสงฺขตญฺจ นิจฺจาทิโต ตฺวา. มารสํโยคนฺติ เตภูมกวฏฺฏํ. เสสมุตฺตานตฺถเมว. #[๕] ปญฺจมวาเร วิญฺาณปจฺจยาติ กมฺมสหชาตาภิสงฺขารวิญฺาณปจฺจยา. [๗๔๑] นิจฺฉาโตติ นิตฺตโณฺห. ปรินิพฺพุโตติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต โหติ. เสสํ ปากฏเมว. #[๖] ฉฏฺวาเร ผสฺสปจฺจยาติ อภิสงฺขารวิญฺาณสมฺปยุตฺตผสฺสปจฺจยาติ อตฺโถ. เอวํ เอตฺถ ปทปฏิปาฏิยา วตฺตพฺพานิ นามรูปสฬายตนานิ อวตฺวา ผสฺโส วุตฺโต. ตานิ หิ รูปมิสฺสกตฺตา กมฺมสมฺปยุตฺตาเนว น โหนฺติ, อิทญฺจ วฏฺฏทุกฺขํ กมฺมโต วา สมฺภเวยฺย กมฺมสมฺปยุตฺตธมฺมโต วาติ. [๗๔๒-๓] ภวโสตานุสารินนฺติ ตณฺหานุสารินํ. ปริญฺายาติ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา. อญฺายาติ อรหตฺตมคฺคปญฺาย ตฺวา. อุปสเม รตาติ ผลสมาปตฺติวเสน นิพฺพาเน รตา. ผสฺสาภิสมยาติ ผสฺสนิโรธา. เสสํ ปากฏเมว. #[๗] สตฺตมวาเร เวทนาปจฺจยาติ กมฺมสมฺปยุตฺตเวทนาปจฺจยา. [๗๔๔-๕] อทุกฺขมสุขํ สหาติ อทุกฺขมสุเขน สห. เอตํ ทุกฺขนฺติ ตฺวานาติ เอตํ สพฺพํ เวทยิตํ "ทุกฺขการณนฺ"ติ ตฺวา, วิปริณามฏฺิติอญฺาณ- ทุกฺขตาหิ วา ทุกฺขนฺติ ๑- ตฺวา. โมสธมฺมนฺติ นสฺสนธมฺมํ. ปโลกินนฺติ ชรามรเณหิ ปลุชฺชนธมฺมํ. ผุสฺส ผุสฺสาติ อุทยพฺพยาเณน ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา. วยํ ปสฺสนฺติ อนฺเต ภงฺคเมว ปสฺสนฺโต. เอวํ ตตฺถ วิชานตีติ เอวํ ตา เวทนา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทุกฺขํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๐.

วิชานาติ, ตตฺถ วา ทุกฺขภาวํ วิชานาติ. เวทนานํ ขยาติ ตโต ปรํ มคฺคาเณน กมฺมสมฺปยุตฺตานํ เวทนานํ ขยา. เสสมุตฺตานเมว. #[๘] อฏฺมวาเร ตณฺหาปจฺจยาติ กมฺมสมฺภารตณฺหาปจฺจยา. [๗๔๗] เอตมาทีนวํ ตฺวา, ตณฺหํ ทุกฺขสฺส สมฺภวนฺติ เอตํ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ ตณฺหาย อาทีนวํ ตฺวา. เสสมุตฺตานตฺถเมว. #[๙] นวมวาเร อุปาทานปจฺจยาติ กมฺมสมฺภารอุปาทานปจฺจยา. [๗๔๘-๙] ภโวติ วิปากภโว ขนฺธปาตุภาโว. ภูโต ทุกฺขนฺติ ภูโต สมฺภูโต วฏฺฏทุกฺขํ นิคจฺฉติ. ชาตสฺส มรณนฺติ ยตฺราปิ "ภูโต สุขํ นิคจฺฉตี"ติ พาลา มญฺนฺติ, ตตฺราปิ ทุกฺขเมว ทสฺเสนฺโต อาห "ชาตสฺส มรณํ โหตี"ติ. ทุติยคาถาย โยชนา:- อนิจฺจาทีหิ สมฺมทญฺาย ปณฺฑิตา อุปาทานกฺขยา ชาติกฺขยํ นิพฺพานมภิญฺาย น คจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ. #[๑๐] ทสมวาเร อารมฺภปจฺจยาติ กมฺมสมฺปยุตฺตวีริยปจฺจยา. [๗๕๑] อนารมฺเภ วิมุตฺติโนติ อนารมฺเภ นิพฺพาเน วิมุตฺตสฺส. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๑] เอกาทสมวาเร อาหารปจฺจยาติ กมฺมสมฺปยุตฺตาหารปจฺจยา. อปโร นโย:- จตุพฺพิธา สตฺตา รูปูปคา เวทนูปคา สญฺูปคา สงฺขารูปคาติ. ตตฺถ เอกาทสวิธาย กามธาตุยา สตฺตา รูปูปคา กพฬีการาหารเสวนโต. รูปธาตุยา สตฺตา อญฺตฺร อสญฺเหิ เวทนูปคา ผสฺสาหารเสวนโต. เหฏฺา ติวิธาย อรูปธาตุยา สตฺตา สญฺูปคา สญฺาภินิพฺพตฺตมโนสญฺเจตนาหารเสวนโต. ภวคฺเค สตฺตา สงฺขารูปคา สงฺขาราภินิพฺพตฺตวิญฺาณาหารเสวนโตติ. เอวมฺปิ ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อาหารปจฺจยาติ เวทิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๑.

[๗๕๕] อาโรคฺยนฺติ นิพฺพานํ. สงฺขาย เสวีติ จตฺตาโร ปจฺจเย ปจฺจเวกฺขิตฺวา เสวมาโน, "ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺารส ธาตุโย"ติ. เอวํ วา โลกํ สงฺขาย "อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา"ติ าเณน เสวมาโน. ธมฺมฏฺโติ จตุสจฺจธมฺเม ิโต. สงฺขฺยํ ๑- โนเปตีติ "เทโว"ติ วา "มนุสฺโส"ติ วา อาทิกํ สงฺขฺยํ น คจฺฉติ. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๒] ทฺวาทสมวาเร อิญฺชิตปจฺจยาติ ตณฺหามานทิฏฺิกมฺมกิเลสอิญฺชิเตสุ ยโต กุโตจิ กมฺมสมฺภาริญฺชิตปจฺจยา. [๗๕๗] เอชํ โวสฺสชฺชาติ ตณฺหํ จชิตฺวา. สงฺขาเร อุปรุนฺธิยาติ กมฺมญฺจ กมฺมสมฺปยุตฺเต จ สงฺขาเร นิโรเธตฺวา. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๓] เตรสมวาเร นิสฺสิตสฺส จลิตนฺติ ตณฺหาย ตณฺหาทิฏฺิมาเนหิ วา ขนฺเธ นิสฺสิตสฺส สีหสุตฺเต ๒- เทวานํ วิย ภยจลนํ โหติ. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๔] จุทฺทสมวาเร รูเปหี"ติ รูปภเวหิ, รูปสมาปตฺตีหิ วา. อารุปฺปาติ ๓- อรูปภวา, อรูปสมาปตฺติโย วา. นิโรโธติ นิพฺพานํ. [๗๖๑] มจฺจุหายิโนติ มรณมจฺจุกิเลสมจฺจุเทวปุตฺตมจฺจุหายิโน, ติวิธมฺปิ ตํ มจฺจุํ หิตฺวา คามิโนติ วุตฺตํ โหติ. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๕] ปณฺณรสมวาเร ยนฺติ นามรูปํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน ธุวสุภสุขตฺตวเสน "อิทํ สจฺจนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ ทิฏฺมาโลกิตํ. ตทมริยานนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ, อนุนาสิกอิการโลปํ กตฺวา วุตฺตํ. เอตํ มุสาติ เอตํ ธุวาทิวเสน คหิตมฺปิ มุสา, น ตาทิสํ โหตีติ. ปุน ยนฺติ นิพฺพานํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน รูปเวทนาทีนมภาวโต "อิทํ มุสา นตฺถิ กิญฺจี"ติ อุปนิชฺฌายิตํ. @เชิงอรรถ: สี. สงฺขํ สํ.ข. ๑๗/๗๘-๙/๖๙-๗๐ ฉ.ม. อรูปาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๒.

ตทมริยานํ เอตํ สจฺจนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ เอตํ นิกฺกิเลสสงฺขาตา สุขภาวา, ปวตฺติทุกฺขปฏิปกฺขสงฺขาตา สุขภาวา, อจฺจนฺตสนฺติสงฺขาตา นิจฺจภาวา จ อนปคมเนน ปรมตฺถโต "สจฺจนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ. [๗๖๒-๓] อนตฺตนิ ๑- อตฺตมานีติ อนตฺตนิ นามรูปเวทนาทีนํ สภาวโต อตฺตมานี. ๑- อิทํ สจฺจนฺติ มญฺตีติ อิทํ นามรูปํ ธุวาทิวเสน "สจฺจนฺ"ติ มญฺติ. เยน เยน หีติ เยน เยน รูเป วา เวทนาย วา "มม รูปํ, มม เวทนา"ติอาทินา นเยน มญฺนฺติ. ตโต ตนฺติ ตโต มญฺิตาการา ตํ นามรูปํ โหติ อญฺถา. กึการณํ? ตญฺหิ ตสฺส มุสา โหติ, ยสฺมา ตํ ยถา มญฺิตาการา มุสา โหติ, ตสฺมา อญฺถา โหตีติ อตฺโถ. กสฺมา ปน มุสา โหตีติ? โมสธมฺมญฺหิ อิตฺตรํ, ยสฺมา ยํ อิตฺตรํ ปริตฺตปจฺจุปฏฺานํ, ตํ โมสธมฺมํ นสฺสนธมฺมํ โหติ, ตถารูปญฺจ นามรูปนฺติ. สจฺจาภิสมยาติ สจฺจาวโพธา. ๒- เสสมุตฺตานเมว. #[๑๖] โสฬสมวาเร ยนฺติ ฉพฺพิธมิฏฺารมฺมณํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน สลภมจฺฉมกฺกฏาทีหิ ปทีปพฬิสเลปาทโย วิย "เอตํ ๓- สุขนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ. ตทมริยานํ เอตํ ทุกฺขนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ "กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตนฺ"ติอาทินา ๔- นเยน "เอตํ ทุกฺขนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปปญฺาย สุทิฏฺ. ปุน อิทนฺ"ติ ๕- นิพฺพานเมว สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน กามคุณาภาวา "ทุกฺขนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ. ตทมริยานนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ ปรมตฺถสุขโต "เอตํ สุขนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ. @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อตฺตมานินฺติ อตฺตนิ นามรูเป อตฺตมานึ @ ก. สจฺจโพธา ฉ.ม. อิทํ @ ขุ.สุ. ๒๕/๕๐/๓๔๕, ขุ.จูฬ. ๓๐/๗๒๒/๓๖๕ (สฺยา) ฉ.ม..อิ. ยนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๓.

[๗๖๕-๖] เกวลาติ อนวเสสา. อิฏฺาติ อิจฺฉิตา ปตฺถิตา. กนฺตาติ ปิยา. มนาปาติ มนวุฑฺฒิกรา. ยาวตตฺถีติ วุจฺจตีติ ยาวตา เอเต ฉ อารมฺมณา อตฺถีติ วุจฺจนฺตีติ. ๑- วจนพฺยตฺตโย เวทิตพฺโพ. เอเต โวติ เอตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ. [๗๖๗-๘] สุขนฺติ ทิฏฺมริเยหิ, สกฺกายสฺสุปโรธนนฺติ "สุข"มิติ อริเยหิ ปญฺจกฺขนฺธนิโรโธ ทิฏฺโ, นิพฺพานนฺติ วุตฺตํ โหติ. ปจฺจนีกมิทํ โหตีติ ปฏิโลมมิทํ ทสฺสนํ โหติ. ปสฺสตนฺติ ปสฺสนฺตานํ, ปณฺฑิตานนฺติ วุตฺตํ โหติ. ยํ ปเรติ เอตฺถ ยนฺติ วตฺถุกาเม สนฺธายาห. ปุน ยํ ปเรติ เอตฺถ นิพฺพานํ. [๗๖๙-๗๑] ปสฺสาติ โสตารํ อาลปติ. ธมฺมนฺติ นิพฺพานธมฺมํ. สมฺปมูเฬฺหตฺถวิทฺทสูติ ๒- สมฺปมูฬฺหา เอตฺถ อวิทฺทสู พาลา. กึการณํ สมฺปมูฬฺหา? นิวุตานํ ตโม โหติ, อนฺธกาโร อปสฺสตํ, ยสฺมา ๓- พาลานํ อวิชฺชาย นิวุตานํ โอตฺถฏานํ อนฺธภาวกรโณ ตโม โหติ, เยน นิพฺพานธมฺมํ ทฏฺุํ น สกฺโกนฺติ. สตญฺจ วิวฏํ โหติ, อาโลโก ปสฺสตามิวาติ สตญฺจ สปฺปุริสานํ ปญฺาทสฺสเนน ปสฺสตํ อาโลโกว วิวฏํ โหติ นิพฺพานํ. สนฺติเก น วิชานนฺติ, มคา ธมฺมสฺส โกวิทาติ ยํ อตฺตโน สรีเร ตจปญฺจกมตฺตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา อนนฺตรเมว อธิคนฺตพฺพโต, อตฺตโน ขนฺธานํ วา นิโรธมตฺตโต สนฺติเก นิพฺพานํ, ตํ เอวํ สนฺติเก สนฺตมฺปิ น วิชานนฺติ มคภูตา ชนา มคฺคามคฺคธมฺมสฺส วา สพฺพธมฺมสฺส วา ๔- อโกวิทา, สพฺพถา ภวราค ฯเปฯ สุสมฺพุโธ. ตตฺถ มาเธยฺยานุปนฺเนหีติ เตภูมกวฏฺฏํ อนุปฺปนฺเนหิ. [๗๗๒] ปจฺฉิมคาถาย สมฺพนฺโธ "เอวํ อสุสมฺพุธํ โก นุ อญฺตฺร มริเยหี"ติ. ตสฺสตฺโถ:- เปตฺวา อริเย โก นุ อญฺโ นิพฺพานปทํ ชานิตุํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุจฺจนฺติ ก. สมฺปมูฬฺเหตฺถ อวิทฺทสูติ @ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ฉ.ม. สจฺจธมฺมสฺส วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๔.

อรหติ, ยํ ปทํ จตุตฺเถน อริยมคฺเคน สมฺมทญฺาย อนนฺตรเมว อนาสวา หุตฺวา กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพนฺติ, สมฺมทญฺาย วา อนาสวา หุตฺวา อนฺเต อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพนฺตีติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺาเปสิ. อตฺตมนาติ ตุฏฺมนา. อภินนฺทุนฺติ อภินนฺทึสุ. อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมินฺติ อิมสฺมึ โสฬสเม เวยฺยากรเณ. ภญฺมาเนติ ภณิยมาเน. เสสํ ปากฏเมว. เอวํ สพฺเพสุปิ โสฬสสุ เวยฺยากรเณสุ สฏฺิมตฺเต สฏฺิมตฺเต กตฺวา สฏฺิอธิกานํ นวนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ, โสฬสกฺขตฺตุํ จตฺตาริ จตฺตาริ กตฺวา จตุสฏฺิสจฺจาเนตฺถ เวเนยฺยวเสน ๑- นานปฺปการโต เทสิตานีติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย สุตฺตนิปาตฏฺกถาย ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. นิฏฺิโต จ ตติโย วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต, นาเมน มหาวคฺโคติ. -------------- @เชิงอรรถ: ก. เวยฺยากรณวเสน


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๓๔-๓๔๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=29&A=7544&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7544&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=390              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9696              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9837              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9837              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]