ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

หน้าที่ ๔๐๘.

๓๙๖. ๒. สาริปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา ยถาจารี ยถาสโตติอาทิกา อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส คาถา. ตสฺส อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส จ วตฺถุ เอวํ เวทิตพฺพํ:- อตีเต อิโต สตสหสฺสกปฺปาธิเก อสงฺเขยฺยมตฺถเก อายสฺมา สารีปุตฺโต พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, นาเมน สรทมาณโว นาม อโหสิ. มหา- โมคฺคลฺลาโน คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, นาเมน สิริวฑฺฒกุฏุมฺพิโก นาม อโหสิ. เต อุโภปิ สหปํสุกีฬกสหายา ๑- อเหสุํ. เตสุ สรทมาณโว ปิตุ อจฺจเยน กุลสนฺตกํ ธนํ ปฏิปชฺชิตฺวา เอกทิวสํ รโหคโต จินฺเตสิ "อิเมสํ สตฺตานํ มรณํ นาม เอกนฺติกํ, ตสฺมา มยา เอกํ ปพฺพชฺชํ อุปคนฺตฺวา โมกฺขมคฺโค คเวสิตพฺโพ"ติ สหายํ อุปสงฺกมิตฺวา "สมฺม อหํ ปพฺพชิตุกาโม, กึ ตฺวํ ปพฺพชิตุํ สกฺขิสฺสสี"ติ วตฺวา เตน "น สกฺขิสฺสามี"ติ วุตฺเต "โหตุ อหเมว ปพฺพชิสฺสามี"ติ รตนโกฏฺฐาคารานิ วิวราเปตฺวา กปณทฺธิกาทีนํ มหาทานํ ทตฺวา ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตสฺส ปพฺพชฺชํ อนุปพฺพชิตา จตุสตฺตติสหสฺสมตฺตา พฺราหฺมณปุตฺตา อเหสุํ. โส ปญฺจ อภิญฺญาโย อฏฺฐ จ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ ชฏิลานํ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ. เตปิ สพฺเพ ปญฺจาภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํ. เตน สมเยน อโนมทสฺสี นาม สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติต- วรธมฺมจกฺโก สตฺเต สํสารมโหฆโต ตาเรตฺวา ๒- เอกทิวสํ "สรทตาปสสฺส จ อนฺเตวาสิกานญฺจ สงฺคหํ กริสฺสามี"ติ เอโก อทุติโย ปตฺตจีวรมาทาย อากาเสน คนฺตฺวา "พุทฺธภาวํ เม ชานาตู"ติ ตาปสสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว อากาสโต โอตริตฺวา ปฐวิยํ ปติฏฺฐาสิ. สรทตาปโส สตฺถุ สรีเร มหาปุริสลกฺขณานิ อุปธาเรตฺวา "สพฺพญฺญุ- พุทฺโธเยวายนฺ"ติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเน. สรทตาปโส สตฺถุ สนฺติเก เอกมนฺตํ นิสีทิ. @เชิงอรรถ: ม. สหปํสุกีฬิกสหายา ม. ตาเรนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๙.

ตสฺมึ สมเย ตสฺส อนฺเตวาสิกา จตุสตฺตติสหสฺสมตฺตา ชฏิลา ปณีตปณีตานิ โอชวนฺตานิ ผลาผลานิ คเหตฺวา อาคตา สตฺถารํ ทิสฺวา สญฺชาตปฺปสาทา อตฺตโน อาจริยสฺส จ สตฺถุ จ นิสินฺนาการํ โอโลเกตฺวา "อาจริย มยํ ปุพฺเพ `ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร โกจิ นตฺถี'ติ วิจราม, ๑- อยํ ปน ปุริโส ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร มญฺเญ"ติ อาหํสุ. กึ วเทถ ตาตา สาสเปน สทฺธึ อฏฺฐสฏฺฐิโยชนสตสหสฺสุพฺเพธํ สิเนรุํ สมํ กาตุํ อิจฺฉถ, สพฺพญฺญุพุทฺเธน มํ ตุลฺยํ มา กริตฺถาติ. อถ เต ตาปสา อาจริยสฺส วจนํ สุตฺวา "ยาว มหา วตายํ ปุริสุตฺตโม"ติ สพฺเพว ปาเทสุ นิปติตฺวา สตฺถารํ วนฺทึสุ. อถ เต อาจริโย อาห "ตาตา สตฺถุ อนุจฺฉวิโก โน เทยฺยธมฺโม นตฺถิ, สตฺถา จ ภิกฺขาจารเวลาย อิธาคโต, หนฺท มยํ เทยฺยธมฺมํ ยถาพลํ ทสฺสาม. ตุเมฺหหิ ยํ ยํ ปณีตํ ๒- ผลาผลํ อาภตํ, ตํ ตํ อาหรถา"ติ ๓- อาหราเปตฺวา หตฺเถ โธวิตฺวา สยํ ตถาคตสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐาเปสิ. สตฺถารา จ ผลาผเล ปฏิคฺคณฺหิตมตฺเต เทวตา ทิพฺโพชํ ปกฺขิปึสุ. ตาปโส อุทกมฺปิ สยเมว ปริสฺสาเวตฺวา อทาสิ. ตโต โภชนกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา สตฺถริ นิสินฺเน สพฺเพ อนฺเตวาสิเก ปกฺโกสิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก สารณียํ กถํ กเถนฺโต นิสีทิ. สตฺถา "เทฺว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ อาคจฺฉนฺตู"ติ จินฺเตสิ. เต สตฺถุ จิตฺตํ ญตฺวา ตาวเทว สตสหสฺสขีณาสว- ปริวารา อคฺคสาวกา อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. ตโต สรทตาปโส อนฺเตวาสิเก อามนฺเตสิ "ตาตา สตฺถุ ภิกฺขุสํฆสฺส จ ปุปฺผาสเนน ปูชา กาตพฺพา, ตสฺมา ปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. เต ตาวเทว อิทฺธิยา วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหริตฺวา พุทฺธสฺส โยชนปฺปมาณํ ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปสุํ, อุภินฺนํ อคฺคสาวกานํ ติคาวุตํ, เสสภิกฺขูนํ อฑฺฒโยชนิกาทิเภทํ, สํฆ- นวกสฺส อุสภมตฺตํ ปญฺญาเปสุํ. เอวํ เตสํ ปญฺญตฺเตสุ อาสเนสุ สรทตาปโส @เชิงอรรถ: สี. วิจริมฺหา สี. ยํ ปณีตํ สี. ตํ อาหรถาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๐.

ตถาคตสฺส ปุรโต อญฺชลึ ปคฺคยฺห ฐิโต ๑- "ภนฺเต มยฺหํ อนุคฺคหตฺถาย อิมํ ปุปฺผาสนํ อภิรุหถา"ติ อาห. นิสีทิ ภควา ปุปฺผาสเน. สตฺถริ นิสินฺเน เทฺว อคฺคสาวกา เสสภิกฺขู จ อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตาสเน นิสีทึสุ. สตฺถา "เตสํ มหปฺผลํ โหตู"ติ นิโรธํ สมาปชฺชิ. สตฺถุ สมาปนฺนภาวํ ญตฺวา เทฺว อคฺคสาวกาปิ เสสภิกฺขูปิ นิโรธํ สมาปชฺชึสุ. ตาปโส สตฺตาหํ นิรนฺตรํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ ธาเรนฺโต อฏฺฐาสิ. อิตเร ปน วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิตฺวา เสสกาเล อญฺชลึ ปคฺคห อฏฺฐํสุ. สตฺถา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน นิโรธโต วุฏฺฐาย อคฺคสาวกํ นิสภตฺเถรํ อามนฺเตสิ "ตาปสานํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ. เถโร สาวกปารมีญาเณ ฐตฺวา เตสํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ อกาสิ. ตสฺส เทสนาวสาเน สตฺถา ทุติยํ อคฺคสาวกํ อโนมตฺเถรํ อามนฺเตสิ "ตฺวมฺปิ ๒- อิเมสํ ธมฺมํ เทเสหี"ติ. โสปิ เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สมฺมสิตฺวา เตสํ ธมฺมํ กเถสิ. ทฺวินฺนมฺปิ เทสนาย เอกสฺสปิ ธมฺมาภิสมโย นาโหสิ. อถ สตฺถา พุทฺธวิสเย ฐตฺวา ธมฺมเทสนํ อารภิ. เทสนาวสาเน ฐเปตฺวา สรทตาปสํ อวเสสา สพฺเพปิ จตุสตฺตติสหสฺสมตฺตา ชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. เต ตาวเทว อนฺตรหิตตาปสเวสา อฏฺฐปริกฺขารวรธรา สฏฺฐิวสฺสิกตฺเถรา วิย อเหสุํ. สรทตาปโส ปน "อโห วตาหมฺปิ อยํ นิสภตฺเถโร วิย อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส อคฺคสาวโก ภเวยฺยนฺ"ติ สตฺถุ เทสนากาเล อุปฺปนฺนปริวิตกฺกตาย อญฺญวิหิโต หุตฺวา มคฺคผลานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ นาสกฺขิ. อถ ตถาคตํ วนฺทิตฺวา ตถา ปณิธานํ อกาสิ. สตฺถาปิสฺส อนนฺตราเยน สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา "อิโต ตฺวํ กปฺป- สตสหสฺสาธิกํ เอกํ อสงฺเขยฺยํ อติกฺกมิตฺวา โคตมสฺส นาม สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อคฺค- สาวโก สาริปุตฺโต นาม ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ธมฺมกถํ วตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวุโต อากาสํ ปกฺขนฺทิ. @เชิงอรรถ: ม. ฐตฺวา สี. ตวมฺปิ ภิกฺขุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๑.

สรทตาปโสปิ สหายกสฺส สิริวฑฺฒสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "สมฺม มยา อโนมทสฺสิสฺส ภควโต ปาทมูเล อนาคเต อุปฺปชฺชนกสฺส โคตมสฺส นาม สมฺมา- สมฺพุทฺธสฺส อคฺคสาวกฏฺฐานํ ปตฺถิตํ, ตฺวมฺปิ ตสฺส ทุติยสาวกฏฺฐานํ ปตฺเถหี"ติ. สิริวฑฺโฒ ตํ อุปเทสํ สุตฺวา ๑- อตฺตโน นิเวสนทฺวาเร อฏฺฐกรีสมตฺตํ ฐานํ สมตลํ กาเรตฺวา ลาชปญฺจมานิ ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา นีลุปฺปลจฺฉทนํ มณฺฑปํ กาเรตฺวา พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ภิกฺขูนมฺปิ อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา มหนฺตํ สกฺการสมฺมานํ สชฺเชตฺวา สรทตาปเสน สตฺถารํ นิมนฺตาเปตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ มหารเหหิ วตฺเถหิ อจฺฉาเทตฺวา ทุติยสาวกภาวาย ปณิธานํ อกาสิ. สตฺถาปิสฺส อนนฺตราเยน สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา วุตฺตนเยน พฺยากริตฺวา ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. สิริวฑฺโฒ หฏฺฐปหฏฺโฐ ยาวชีวํ กุสลกมฺมํ กตฺวา ทุติยจิตฺตวาเร กามาวจรเทวโลเก นิพฺพตฺติ. สรทตาปโส จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ. ตโต ปฏฺฐาย เนสํ อุภินฺนมฺปิ อนฺตรากมฺมํ น กถิตํ. อมฺหากํ ปน ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว สรทตาปโส ราชคหสฺส อวิทูเร อุปติสฺสคาเม รูปสาริยา พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตํทิวสเมวสฺส สหาโยปิ ราชคหสฺเสว อวิทูเร โกลิตคาเม โมคฺคลฺลิยา ๒- พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตานิ กิร เทฺวปิ กุลานิ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา อาพทฺธปฏิพทฺธสหายกาเนว. เตสํ ทฺวินฺนํ เอกทิวสเมว คพฺภปริหารมทํสุ. ทสมาสจฺจเยน ชาตานมฺปิ เตสํ ฉสฏฺฐี ธาติโย อุปฏฺฐาเปสุํ, นามคฺคหณทิวเส รูปสาริพฺราหฺมณิยา ปุตฺตสฺส อุปติสฺสคาเม เชฏฺฐกุลสฺส ปุตฺตตฺตา อุปติสฺโสติ นามํ อกํสุ, อิตรสฺส โกลิตคาเม เชฏฺฐกุลสฺส ปุตฺตตฺตา โกลิโตติ นามํ อกํสุ. เต อุโภปิ มหตา ปริวาเรน วฑฺฒนฺตา วุฑฺฒิมนฺวาย ๓- สพฺพสิปฺปานํ ปารํ อคมํสุ. @เชิงอรรถ: ม. ตสฺส อุปเทเส ฐตฺวา ฉ.ม. โมคฺคลิยา ก. วุทฺธิมนฺวาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๒.

อเถกทิวสํ เต ราชคเห คิรคฺคสมชฺชํ ปสฺสนฺตา มหาชนํ สนฺนิปติตํ ทิสฺวา ญาณสฺส ปริปากคตตฺตา โยนิโส อุมฺมุชฺชนฺตา "สพฺเพปิเม โอรํ วสฺสสตานํ มจฺจุมุเข ปติสฺสนฺตี"ติ ๑- สํเวคํ ปฏิลภิตฺวา "อเมฺหหิ โมกฺขธมฺโม ปริเยสิตพฺโพ, ตญฺจ ปริเยสนฺเตหิ เอกํ ปพฺพชฺชํ ลทฺธุํ วฏฺฏตี"ติ นิจฺฉยํ กตฺวา ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ สญฺชยสฺส ปริพฺพาชกสฺส สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เตสํ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย สญฺชโย ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต อโหสิ. เต กติปาเหเนว สพฺพํ สญฺชยสฺส สมยํ ปริคฺคณฺหิตฺวา ๒- ตตฺถ สารํ อทิสฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา ๓- ตตฺถ ตตฺถ เต เต ปณฺฑิต- สมฺมเต สมณพฺราหฺมเณ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ, เต เตหิ ปุฏฺฐา เนว สมฺปายนฺติ, ๔- อญฺญทตฺถุ เตเยว เตสํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺติ. เอวํ เต โมกฺขํ ปริเยสนฺตา กติกํ อกํสุ "อเมฺหสุ โย ปฐมํ อมตํ อธิคจฺฉติ, โส อิตรสฺส อาโรเจตู"ติ. ๕- เตน จ สมเยน อมฺหากํ สตฺถริ ปฐมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก อนุปุพฺเพน อุรุเวลกสฺสปาทิเก สหสฺสชฏิเล ทเมตฺวา ราชคเห วิหรนฺเต เอกทิวสํ ๕- อุปติสฺโส ปริพฺพาชโก ปริพฺพาชการามํ คจฺฉนฺโต อายสฺมนฺตํ อสฺสชิตฺเถรํ ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา "น มยา เอวรูโป อากปฺปสมฺปนฺโน ปพฺพชิโต ทิฏฺฐปุพฺโพ, สนฺตธมฺเมน นาม เอตฺถ ภวิตพฺพนฺ"ติ สญฺชาตปฺปสาโท ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ อายสฺมนฺตํ อุทิกฺขนฺโต ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธิ. เถโรปิ ลทฺธปิณฺฑปาโต ปริภุญฺชิตุํ ปฏิรูปํ โอกาสํ คโต, ปริพฺพาชโก อตฺตโน ปริพฺพาชกปีฐํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. ภตฺตกิจฺจปริโยาสเน จสฺส อตฺตโน กุณฺฑิกาย อุทกํ อทาสิ. เอวํ โส อาจริยวตฺตํ กตฺวา กตภตฺตกิจฺเจน เถเรน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "โก วา เต สตฺถา, กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสี"ติ ปุจฺฉิ. เถโร สมฺมาสมฺพุทฺธํ อปทิสิ. ปุน เตน "กึ วาที ปนายสฺมโต สตฺถา"ติ ปุฏฺโฐ "อิมสฺส สาสนสฺส @เชิงอรรถ: ม. มจฺจุมุขํ ปวิสนฺตีติ สี. ปฏิมชฺชิตฺวา, ม. ปริมทฺทิตฺวา @ ม. นิพฺพิชฺชิตฺวา ม. น สมฺปาเทนฺติ ๕-๕ สี. เตน สมเยน อมฺหากํ @สตฺถา ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺตวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน อุรุเวลกสฺสปาทิเก @สหสฺสชฏิเล ทเมตฺวา ราชคหํ ปตฺวา เวฬุวเน วิหรติ. เอกทิวสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๓.

คมฺภีรตํ ทสฺเสสฺสามี"ติ อตฺตโน นวกภาวํ ปเวเทตฺวา สงฺเขปวเสน จสฺส สาสนธมฺมํ กเถนฺโต "เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา"ติ ๑- คาถมาห. ปริพฺพาชโก ปฐมปททฺวยเมว สุตฺวา สหสฺสนยสมฺปนฺเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ, อิตรํ ปททฺวยํ โสตาปนฺนกาเล นิฏฺฐาสิ. คาถาปริโยสาเน ปน โสตาปนฺโน หุตฺวา อุปริ วิเสเส อปฺปวตฺเตนฺเต "ภวิสฺสติ เอตฺถ การณนฺ"ติ สลฺลกฺเขตฺวา เถรํ อาห "มา ภนฺเต อุปริ ธมฺมเทสนํ วฑฺฒยิตฺถ, เอตฺตกเมว โหตุ, กหํ อมฺหากํ สตฺถา วสตี"ติ. เวฬุวเนติ. "ภนฺเต ตุเมฺห ปุรโต คจฺฉถ, อหํ มยฺหํ สหายกสฺส กตปฏิญฺญํ โมเจตฺวา ตํ คเหตฺวา อาคมิสฺสามี"ติ ปญฺจ- ปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา เถรํ อุยฺโยเชตฺวา ปริพฺพาชการามํ อคมาสิ. โกลิตปริพฺพาชโก ตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "มุขวณฺโณ น อญฺญทิวเสสุ วิย, อทฺธาเนน อมตํ อธิคตํ ภวิสฺสตี"ติ เตเนวสฺส วิเสสาธิคมํ สมฺภาเวตฺวา อมตาธิคมํ ปุจฺฉิ. โสปิสฺส "อามาวุโส อมตํ อธิคตนฺ"ติ ปฏิชานิตฺวา ตเมว คาถํ อภาสิ. คาถาปริโยสาเน โกลิโต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิตฺวา อาห "กหํ โน สตฺถา"ติ. เวฬุวเนติ. เตนหิ อาวุโส อายาม, สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามาติ. อุปติสฺโส สพฺพกาลมฺปิ อาจริยปูชโกว, ตสฺมา สญฺชยสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถุ คุเณ ปกาเสตฺวา ตมฺปิ สตฺถุ สนฺติกํ เนตุกาโม อโหสิ. โส ลาภาสาปกโต อนฺเตวาสิก- ภาวํ อนิจฺฉนฺโต "น สกฺโกมิ จาฏิ หุตฺวา อุทกสิญฺจนํ โหตุนฺ"ติ ปฏิกฺขิปิ. เต อเนเกหิ การเณหิ ตํ สญฺญาเปตุํ อสกฺโกนฺตา อตฺตโน โอวาเท วตฺตมาเนหิ อฑฺฒเตยฺยสเตหิ อนฺเตวาสิเกหิ สทฺธึ เวฬุวนํ อคมํสุ. สตฺถา เต ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา "เอตํ เม สาวกยุคํ ภวิสฺสติ มคฺคํ ภทฺทยุคนฺ"ติ วตฺวา เตสํ ปริสาย จริยวเสน ธมฺมํ เทเสตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาเปตฺวา เอหิภิกฺขุภาเวน อุปสมฺปทํ อทาสิ. ยถา เตสํ, เอวํ อคฺคสาวกานมฺปิ อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ อาคตเมว. อุปริมคฺคตฺตย- กิจฺจํ ปน น นิฏฺฐาติ. กสฺมา? สาวกปารมีญาณสฺส มหนฺตตาย. @เชิงอรรถ: วินย.มหา. ๔/๖๐,๖๑/๕๒,๕๓ สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถา, @ขุ.อป. ๓๒/๒๘๖/๓๖ สารีปุตฺตตฺเถราปทาน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๔.

เตสุ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ปพฺพชิตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส มคธรฏฺเฐ กลฺลวาลคาเม สมณธมฺมํ กโรนฺโต ถีนมิทฺเธ โอกฺกนฺเต สตฺถารา สํเวชิโต ถีนมิทฺธํ วิโนเทตฺวา ธาตุกมฺมฏฺฐานํ ๑- สุณนฺโต เอว อุปริมคฺคตฺตยํ อธิคนฺตฺวา สาวกปารมี ญาณสฺส มตฺถกํ ปาปุณิ. อายสฺมา ปน ๒- สาริปุตฺโต ปพฺพชิตทิวสโต อฑฺฒมาสํ อติกฺกมิตฺวา สตฺถารา สทฺธึ ราชคเห สูกรขาตเลเณ วิหรนฺโต อตฺตโน ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส เวทนาปริคฺคหสุตฺตนฺเต ๓- เทสิยมาเน เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา ปรสฺส วฑฺฒิตํ ภตฺตํ ภุญฺชนฺโต วิย สาวกปารมีญาณสฺส มตฺถกํ ปาปุณิ. อิติ ทฺวินฺนมฺปิ อคฺคสาวกานํ สตฺถุสมีเป เอว สาวกปารมีญาณํ มตฺถกํ ปตฺตํ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๔-:- "หิมวนฺตสฺส อวิทูเร ลมฺพโก นาม ปพฺพโต อสฺสโม สุกโต มยฺหํ ปณฺณสาลา สุมาปิตา. อุตฺตานกูลา นทิกา สุปติตฺถา มโนรมา สุสุทฺธปุลินากิณฺณา อวิทูเร มมสฺสมํ. อสกฺขรา อปพฺภารา สาทุ อปฺปฏิคนฺธิกา สนฺทนฺตี ๕- นทิกา ตตฺถ โสภยนฺตา มมสฺสมํ. กุมฺภีลา มกรา เจตฺถ สุํสุมารา ๖- จ กจฺฉปา จรนฺติ นทิยา ตตฺถ โสภยนฺตา มมสฺสมํ. ปาฐีนา ปาวุสา มจฺฉา พลชา มุญฺชโรหิตา วคฺคุฬา ๗- ปปตายนฺติ ๘- โสภยนฺติ มมสฺสมํ. อุโภ กูเลสุ นทิยา ปุปฺผิโน ผลิโน ทุมา อุภโต อภิลมฺพนฺตา โสภยนฺติ มมสฺสมํ. @เชิงอรรถ: องฺ.สตฺตก. ๒๓/๕๘/๘๗-๙๐ ปจลายมานสุตฺต (สฺยา) ฉ.ม. อยํ น ทิสฺสติ @ ม.ม. ๑๓/๒๐๑/๑๗๙ ทีฆนขสุตฺต ขุ.อป. ๓๒/๑๔๑/๒๒ ฉ.ม. สนฺทตี @ ฉ.ม. สุสุมารา ฉ.ม. วคฺคฬา ฉ.ม. ปปตายนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๕.

อมฺพา สาลา จ ติลกา ปาฏลี สินฺทุวาริกา ๑- ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺติ ปุปฺผิตา มม อสฺสเม. จมฺมกา สฬลา นีปา นาคปุนฺนาคเกตกา ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺติ ปุปฺผิตา มม อสฺสเม อติมุตฺตา อโสกา จ ภคินีมาลา จ ปุปฺผิตา องฺโกลา พิมฺพิชาลา จ ปุปฺผิตา มม อสฺสเม. เกตกา กทลี ๒- เจว โคธุกา ติณสูลิกา ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา โสภยนฺติ มมสฺสมํ. กณิการา กณฺณิกา จ อสนา อชฺชุนา พหู ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา โสภยนฺติ มมสฺสมํ. ปุนฺนาคา คิริปุนฺนาคา โกวิฬารา จ ปุปฺผิตา ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา โสภยนฺติ มมสฺสมํ. อุทฺทาลกา จ กุฏชา กทมฺพา วกุลา พหู ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา โสภยนฺติ มมสฺสมํ. อาฬกา อิสิมุคฺคา จ กทลิมาตุลุงฺคิโย คนฺโธทเกน สํวฑฺฒา ผลานิ ธารยนฺติ เต. อญฺเญ ปุปฺผนฺติ ปทุมา อญฺเญ ชายนฺติ เกสรี อญฺเญ โอปุปฺผา ปทุมา ปุปฺผิตา ตฬาเก ตทา. คพฺภํ คณฺหนฺติ ปทุมา นิทฺธาวนฺติ มุฬาลิโย สิงฺฆาฏิปตฺตมากิณฺณา โสภนฺติ ตฬาเก ตทา. นิยตา อมฺพคณฺฑี จ ๓- อุตฺตรา ๔- หิ พนฺธุชีวกา ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺตา ปุปฺผิตา ตาฬเก ตทา. ปาฐีนา ปาวุสา มจฺฉา พลชา มุญฺชโรหิตา สงฺกุลา ๕- มคฺคุรา เจว วสนฺติ ตฬาเก ตทา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สินฺทุวารกา ฉ.ม.กนฺทลิ ฉ.ม. อมฺพคนฺธี จ @ ฉ.ม. อุตฺตลี ฉ.ม. สงฺคุลา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๖.

กุมฺภีลา สุํสุมารา จ ตนฺติคาหา จ รกฺขสา โอคาหา ๑- อชครา จ วสนฺติ ตฬาเก ตทา. ปาเรวตา รวิหํสา จกฺกวากา นทีจรา โกกิลา สุกสาฬิกา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. กุกฺกุตฺถกา กุฬีรกา วเน โปกฺขรสาตกา ทินฺทิภา สุวโปตา จ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. หํสา โกญฺจา มยูรา จ โกกิลา ตมฺพจูฬกา ปมฺปกา ชีวํชีวา จ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. โกสิกา โปฏฺฐสีสา จ กุรรา เสนกา พหู มหากาฬา จ สกุณา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. ปสทา จ วราหา จ วรา ภรณฺฑกา พหู ๒- โรหิจฺจา สุตฺตโปตา ๓- จ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. สีหพฺยคฺฆา จ ทีปี จ อจฺฉโกกตรจฺฉกา ติธา ปภินฺนมาตงฺคา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. กินฺนรา วานรา เจว อโถปิ วนกมฺมิกา เจตา จ ลุทฺทกา เจว อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ มธุเก กาสมาริโย ๔- ธุวํ ผลานิ ธาเรนฺติ อวิทูเร มมสฺสมํ. โกสุมฺพา สฬลา นีปา ๕- สาทุผลสมายุตา ธุวํ ผลานิ ธาเรนฺติ อวิทูเร มมสฺสมํ. หรีตกา อามลกา อมฺพชมฺพุวิภีตกา ๖- โกลา ภลฺลาตกา พิลฺลา ผลานิ ธารยนฺติ เต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โอคุหา ฉ.ม. จมรา คณฺฑกา พหู ฉ.ม. สุกโปตา @ ฉ.ม. กาสุมาริโย ฉ.ม. โกสมฺพา สฬลา นิมฺพา ปาลิ. อมฺพา ชมฺพู วิเภทกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๗.

อาลุวา จ กฬมฺพา จ พิฬาลีตกฺกฬานิ จ ชีวกา สมฺพกา ๑- เจว พหุกา มม อสฺสเม. อสฺสมสฺสาวิทูรมฺหิ ตฬากาสุํ ๒- สุนิมฺมิตา อจฺโฉทกา สีตชลา สุปติตฺถา มโนรมา. ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺนา ปุณฺฑรีกสมายุตา มนฺทาลเกหิ สญฺฉนฺนา ทิพฺโพ คนฺโธ ๓- ปวายติ. เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺเน ปุปฺผิเต ผลิเต วเน สุกเต อสฺสเม รมฺเม วิหรามิ อหํ ตทา. สีลวา วตฺตสมฺปนฺโน ๔- ฌายี ฌานรโต สทา ปญฺจาภิญฺญาพลปฺปตฺโต สุรุจิ นาม ตาปโส. จตุวีสสหสฺสานิ สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺฐหุํ สพฺเพ มํ พฺราหฺมณา เอเต ชาติมนฺโต ยสสฺสิโน. ลกฺขเณ อิติหาเส จ สนิคณฺฑุสเกฏุเภ ปทกา เวยฺยากรณา สธมฺเม ปารมึ คตา. อุปฺปาเตสุ นิมิตฺเตสุ ลกฺขเณสุ จ โกวิทา ปฐพฺยา ภุมฺมนฺตลิกฺเข ๕- มม สิสฺสา สุสิกฺขิตา. อปฺปิจฺฉา นิปกา เอเต อปฺปาหารา อโลลุปา ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺฐา ปริวาเรนฺติ มํ สทา. ฌายี ฌานรตา ธีรา สนฺตจิตฺตา สมาหิตา อากิญฺจญฺญํ ปตฺถยนฺตา ปริวาเรนฺติ มํ สทา. อภิญฺญาปารมิปฺปตฺตา เปตฺติเก โคจเร รตา อนฺตลิกฺขจรา ธีรา ปริวาเรนฺติ มํ สทา. สํวุตา ฉสุ ทฺวาเรสุ อเนญฺชา ๖- รกฺขิตินฺทฺริยา อสํสฏฺฐา จ เต ธีรา มม สิสฺสา ทุราสทา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สุตกา ก. ตฬากาสิ ฉ.ม. ทิพฺพคนฺโธ ฉ.ม. วต.... เอวมุปริปิ @ ฉ.ม. ภูมนฺตลิกฺเข ฉ.ม. ฐานจงฺกมเนน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๘.

ปลฺลงฺเกน นิสชฺชาย ฐานา จงฺกมเนน ๑- จ วีตินาเมนฺติ เต รตฺตึ มม สิสฺสา ทุราสทา. รชนีเย ๒- น รชฺชนฺติ โทสนีเย ๓- น ทุสฺสเร โมหนีเย น มุยฺหนฺติ มม สิสฺสา ทุราสทา. อิทฺธึ วีมํสมานา เต วตฺตนฺติ นิจฺจกาลิกํ ปฐวึ เต ปกมฺเปนฺติ สารมฺเภน ทุราสทา. กีฬมานาว เต สิสิสา กีฬนฺติ ฌานกีฬิตํ ชมฺพุโต ผลมาเนนฺติ มม สิสฺสา ทุราสทา. อญฺเญ คจฺฉนฺติ โคยานํ อญฺเญ ปุพฺพวิเทหนํ ๔- อญฺเญ จ อุตฺตรกุรุํ มม สิสฺสา ๕- ทุราสทา. ปุรโต เปเสนฺติ เต ขารึ ปจฺฉโต จ วชนฺติ เต จตุวีสสหสฺเสหิ ฉาทิตํ โหติ อมฺพรํ. อคฺคิปากํ อนคฺคึ จ ๖- ทนฺโตทุกฺขลิกาปิ จ อมฺพนา โกฏิกา ๗- เกจิ ปวตฺตผลโภชนา. อุทโกโรหกา เกจิ สายํ ปาโต สุจีรตา โตยาภิเสกจรณา ๘- มม สิสฺสา ทุราสทา. ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา คนฺธิตา สีลคนฺเธน มม สิสฺสา ทุราสทา. ปาโต ว สนฺนิปาเตตฺวา ๙- ชฏิลา อุคฺคตาปนา ลาภาลาภํ ปกิตฺเตตฺวา คจฺฉนฺติ อมฺพเร ตทา. เอเตสํ ปกฺกมนฺตานํ มหาสทฺโท ปวตฺตติ อชินจมฺมสทฺเทส โมทิตา โหนฺติ เทวตา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฐานจงฺกมเนน ฉ.ม. รชฺชนีเย ฉ.ม. ทุสฺสนีเย @ ฉ.ม. ปุพฺพวิเทหกํ ฉ.ม. เอสนา ฉ.ม. อคฺคิปากี อนคฺคี จ @ ฉ.ม. อเสฺมน โกฏฺฏิตา ฉ.ม. โตยาภิเสจนกรา ฉ.ม. สนฺนิปติตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๙.

ทิโสทิสํ ปกฺกมนฺติ อนฺตลิกฺขจรา อิสี สกพเลนุปตฺถทฺธา เต คจฺฉนฺติ ยถิจฺฉกํ. ๑- ปฐวีกมฺปกา เอเต สพฺเพว นภจาริโน อุคฺคเตชา ทุปฺปสหา สาคโรว อโขภิยา. ฐาสจงฺกมิยา ๒- เกจิ เกจิ เนสชฺชิกา อิสี ปวตฺตโภชนา เกจิ มม สิสฺสา ทุราสทา. เมตฺตาวิหาริโน เอเต หิเตสี สพฺพปาณินํ อนตฺตุกฺกํสกา สพฺเพ น เต วมฺเภนฺติ กสฺสจิ. สีหราชาวสมฺภีตา คชราชาว ถามวา ทุราสทา พฺยคฺฆาริว อาคจฺฉนฺติ มมนฺติเก. วิชฺชาธรา เทวตา จ นาคคนฺธพฺพรกฺขสา กุมฺภณฺฑา ทานวา ครุฬา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. เต ชฏาขาริภริตา อชินุตฺตรวาสิโน ๓- อนฺตลิกฺขจรา สพฺเพ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ. ตทานุจฺฉวิกา ๔- เอเต อญฺญมญฺญํ สคารวา จตุพฺพีสสหสฺสานํ ขิตฺตสทฺโท ๕- น วิชฺชติ. ปาเท ปาทํ นิกฺขิปนฺตา อปฺปสทฺทา สุสํวุตา อุปสงฺกมฺม สพฺเพ เต ๖- สิรสา วนฺทเร มมํ. เตหิ สิสฺเสหิ ปริวุโต สนฺเตหิ จ ตปสฺสิภิ วสามิ อสฺสเม ตตฺถ ฌายี ฌานรโต อหํ. อิสีนํ สีลคนฺเธน ปุปฺผคนฺเธน จูภยํ ผลีนํ ผลคนฺเธน คนฺธิโต โหติ อสฺสโม. รตฺตินฺทิวํ น ชานามิ อรติ เม น วิชฺชติ สเก สิสฺเส โอวทนฺโต ภิยฺโย หาสํ ลภามหํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยทิจฺฉกํ ฉ.ม. ฐานจงฺกมิโน ฉ.ม....วาสนา ฉ.ม. สทา... @ ฉ.ม. ขิปิต... ฉ.ม. สพฺเพว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๐.

ปุปฺผานํ ปุปฺผมานานํ ผลานญฺจ วิปจฺจตํ ทิพฺพคนฺธา ปวายนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ. สมาธิมฺหา วุฏฺฐหิตฺวา อาตาปี นิปโก อหํ ขาริภารํ คเหตฺวาน วนํ อชฺโฌคหึ อหํ. อุปฺปาเต สุปิเน จาปิ ลกฺขเณสุ สุสิกฺขิโต ปวตฺตมานํ มนฺตปทํ ธารยามิ อหํ ตทา. อโนมทสฺสี ภควา โลกเชฏฺโฐ นราสโภ วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ หิมวนฺตมุปาคมิ. อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวนฺตํ อคฺโค การุณิโก มุนิ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน นิสีทิ ปุริสุตฺตโม. ตมทฺทสาหํ สมฺพุทฺธํ สปฺปภาสํ มโนรมํ อินฺทีวรํว ชลิตํ อาทิตฺตํว หุตาสนํ. ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว วิชฺชุํว ๑- คคเน ยถา สุผุลฺลํ สาลราชํว อทฺทสํ โลกนายกํ. อยํ นาโค มหาวีโร ทุกฺขสฺสนฺตกโร มุนิ อิมํ ทสฺสนมาคมฺม สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจเร. ทิสฺวานาหํ เทวเทวํ ลกฺขณํ อุปธารยึ พุทฺโธ นุ โข น วา พุทฺโธ หนฺท ปสฺสามิ จกฺขุมํ. สหสฺสารานิ จกฺกานิ ทิสฺสนฺติ จรณุตฺตเม ลกฺขณานิสฺส ทิสฺวาน นิฏฺฐํ คญฺฉึ ๒- ตถาคเต. สมฺมชฺชนึ คเหตฺวาน สมฺมชฺชิตฺวานหํ ตทา อฏฺฐ ๓- ปุปฺเผ สมาเนตฺวา พุทฺธเสฏฺฐํ อปูชยึ. ปูชยิตฺวาน ตํ พุทฺธํ ๔- โอฆติณฺณมนาสวํ เอกํสํ อชินํ กตฺวา นมสฺสึ โลกนายกํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิชฺชุตํ ฉ.ม. คจฺเฉ ฉ.ม. อถ ฉ.ม. สมฺพุทฺธํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๑.

เยน ญาเณน สมฺพุทฺโธ วิหรติ อนาสโว ตํ ญาณํ กิตฺตยิสฺสามิ สุณาถ มม ภาสโต. สมุทฺธรยิมํ ๑- โลกํ สยมฺภู อมิโตทย ตว ทสฺสนมาคมฺม กงฺขาโสตํ ตรนฺติ เต. ตุวํ สตฺถา จ เกตุ จ ธโช ยูโป จ ปาณินํ ปรายโน ปติฏฺฐา จ ทีโป จ ทฺวิปทุตฺตโม. สกฺกา สมุทฺเท อุทกํ ปเมตุํ อาฬฺหเกน วา น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ ญาณํ สกฺกา ธเรตเว. ธาเรตุํ ปฐวึ สกฺกา ฐเปตฺวา ตุลมณฺฑเล น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ ญาณํ สกฺกา ปเมตเว. อากาสํ ๒- มินิตุํ สกฺกา รชฺชุยา ๓- องฺคุเลน วา น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ ญาณํ สกฺกา ปเมตเว. มหาสมุทฺเท อุทกํ ปฐวิญฺจาขิลญฺชเห ๔- พุทฺธญาณํ อุปาทาย อุปมาโต น ยุชฺชเร. สเทวกสฺส โลกสฺส จิตฺตํ เยสํ ปวตฺตติ อนฺโตชาลีคตา ๕- เอเต ตว ญาณมฺหิ จกฺขุม. เยน ญาเณน ปตฺโตสิ เกวลํ โพธิมุตฺตมํ เตน ญาเณน สพฺพญฺญุ มทฺทสี ปรติตฺถิเย. อิมา คาถา ปเฐตฺวา ๖- สุรุจิ นาม ตาปโส อชินํ ปตฺถริตฺวาน ปฐวิยํ นิสีทิ โส. จุลฺลาสีติสหสฺสานิ อชฺโฌคาโฬฺห มหณฺณเว อจฺจุคฺคโต ตาวเทว คิริราชา ปวุจฺจติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมุทฺธรสิมํ ฉ.ม. อากาโส ปาลิ. รชฺชุนา @ ปาลิ. ปฐวี จาขิลาชฏํ ฉ.ม....กตา ฉ.ม. ถวิตฺวาน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๒.

ตาว อจฺคุคฺคโต เนรุ อายโต วิตฺถโต จ โส จุณฺณิโต สงฺขฺยเภเทน ๑- โกฏิสตสหสฺสิโย. ๒- ลกฺเข ฐปิยมานมฺหิ ปริกฺขยมคจฺฉก น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ ญาณํ สกฺกา ปเมตเว. สุขุมจฺฉิเกน ชาเลน อุทกํ โย ปริกฺขิเป เย เกจิ อุทเก ปาณา อนฺโตชาลีกตา สิยุํ. ตเถว หิ มหาวีร เย เกจิ ปุถุติตฺถิยา ทิฏฺฐิคหณปกฺขนฺตา ๓- ปรามาเสน โมหิตา. ตว สุทฺเธน ญาเณน อนาวรณทสฺสินา อนฺโตชาลีกตา เอเต ญาณํ เต นาติวตฺตเร. ภควา ตมฺหิ สมเย อโนมทสฺสี มหายโส วุฏฺฐหิตฺวา สมาธิมฺหา ทิสํ โอโลกยี ชิโน. อโนมทสฺสิมุนิโน นิสโภ นาม สาวโก ปริวุโต สตสหสฺเสหิ สนฺตจิตฺเตหิ ตาทิภิ. ขีณาสเวหิ สุทฺเธหิ ฉฬภิญฺเญหิ ตาทิหิ ๔- จิตฺตมญฺญาย พุทฺธสฺส อุเปสิ โลกนายกํ. อนฺตลิกฺเข ฐิตา ตตฺถ ปทกฺขิณมกํสุ เต นมสฺสนฺตา ปญฺชลิกา โอรุหุํ ๕- พุทฺธสนฺติเก. อโนมทสฺสี ภควา โลกเชฏฺโฐ นราสโภ ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา สิตํ ปาตุํ กรี ชิโน. วรุโณ นามุปฏฺฐาโก อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน เอกํสํ จีวรํ กตฺวา อาปุจฺฉิ ๖- โลกนายกํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อนุเภเทน ฉ.ม. โกฏิสตสหสฺสโส ฉ.ม. ทิฏฺฐิคหนปกฺขนฺทา @ ฉ.ม. ฌายิภิ ฉ.ม. โอตรุํ ฉ.ม. อปุจฺฉิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๓.

โก นุ โข ภควา เหตุ สิตกมฺมสฺส สตฺถุโน น หิ พุทฺธา อเหตูหิ สิตํ ปาตุํ กโรนฺติ เต. อโนมทสฺสี ภควา โลกเชฏฺโฐ นราสโภ ภิกฺขุมชฺเฌ นิสีทิตฺวา อิมํ คาถํ อภาสถ. โย มํ ปุปฺเผน ปูเชสิ ญาณญฺจาปิ อนุตฺถวิ ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ สุณาถ ๑- มม ภาสโต. พุทฺธสฺส คิรมญฺญาย สพฺเพ เทวา สมาคตา สทฺธมฺมํ โสตุกามา เต สมฺพุทฺธมุปสงฺกมุํ. ทสสุ โลกธาตูสุ เทวกายา มหิทฺธิกา สทฺธมฺมํ โสตุกามา เต สมฺพุทฺธมุปสงฺกมุํ. หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี เสนา จ จตุรงฺคินี ปริวาเรสฺสนฺติ มํ นิจฺจํ พุทฺธปูชายิทํ ผลํ. สฏฺฐี ตุริยสหสฺสานิ เภริโย สมลงฺกตา อุปฏฺฐิสฺสนฺติ มํ นิจฺจํ พุทฺธปูชายิทํ ผลํ. โสฬสิตฺถีสหสฺสานิ นาริโย สมลงฺกตา วิจิตฺตวตฺถาภรณา อามุตฺตมณิกุณฺฑลา. อาฬารมุขา ๒- หสุลา สุสญฺญา ตนุมชฺฌิมา ปริวาเรสฺสนฺติ มํ นิจฺจํ พุทฺธปูชายิทํ ผลํ. กปฺปสตสหสฺสานิ เทวโลเก รมิสฺสติ สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี ราชา รฏฺเฐ ภวิสฺสติ. สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท เทวรชฺชํ กริสฺสติ ปเทสรชฺชํ วิปุลํ คณนาโต อสงฺขฺยํ. ๓- ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ พฺราหฺมณี สาริยา นาม ธารยิสฺสติ กุจฺฉินา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สุโณถ ฉ.ม. อฬารปมฺหา ฉ.ม. อสงฺขิยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๔.

มาตุยา นามโคตฺเตน ปญฺญายิสฺสติยํ นโร สาริปุตฺโตติ นาเมน ติกฺขปญฺโญ ภวิสฺสติ. อสีติโกฏี ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชิสฺสติ กิญฺจโน คเวสนฺโต สนฺติปทํ จริสฺสติ มหึ อิมํ. อปฺปริเมยฺเย ๑- อิโต กปฺเป โอกฺกากกุลสมฺภโว โคตโม นาม โคตฺเตน สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ. ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต สาริปุตฺโตติ นาเมน เหสฺสติ อคฺคสาวโก. อยํ ภาคีรถี คงฺคา หิมวนฺตา ปภาวิตา มหาสมุทฺทมปฺเปติ ตปฺปยนฺตี มโหทธึ. ตเถวายํ สารีปุตฺโต สกฺโก ๒- ตีสุ วิสารโท ปญฺญาย ปารมึ คนฺตฺวา ตปฺปยิสฺสติ ปาณิโน. ๓- หิมวนฺตมุปาทาย สาครญฺจ มโหทธึ เอตฺถนฺตเร ยํ ปุฬินํ คณนาโต อสงฺขฺยํ. ตมฺปิ สกฺกา อเสเสน สงฺขฺยาตุํ ๔- คณนา ยถา น เตฺวว สาริปุตฺตสฺส ปญฺญายนฺโต ภวิสฺสติ. ลกฺเข ฐปิยมานมฺหิ ขีเย คงฺคาย วาลุกา น เตฺวว สาริปุตฺตสฺส ปญฺญายนฺโต ภวิสฺสติ. มหาสมุทฺเท อูมิโย คณนาโต อสงฺขฺยา ตเถว สาริปุตฺตสฺส ปญฺญายนฺโต น เหสฺสติ. อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ โคตมํ สกฺยปุงฺควํ ปญฺญาย ปารมึ คนฺตฺวา เหสฺสติ อคฺคสาวโก. ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ สกฺยปุตฺเตน ตาทินา อนุวตฺเตสฺสติ สมฺมา วสฺสนฺโต ๕- ธมฺมวุฏฺฐิโย. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อปริเมยฺย ฉ.ม. สเก ฉ.ม. ปาณิเน @ ฉ.ม. สงฺขาตุํ ฉ.ม. วสฺเสนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๕.

สพฺพเมตํ อภิญฺญาย โคตโม สกฺยปุงฺคโว ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสฺสติ. อโห เม สุกตํ กมฺมํ อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน ยสฺสาธิการํ ๑- กตฺวาน สพฺพตฺถ ปารมึ คโต. อปริเมยฺเย กตํ กมฺมํ ผลํ ทสฺเสสิ ๒- เม อิธ สุมุตฺโต สรเวโคว กิเลเส ฌาปยึ อหํ. อสงฺขตํ คเวสนฺโต นิพฺพานํ อจลํ ปทํ วิจินํ ติตฺถิเย สพฺเพ เอสาหํ สํสรึ ภเว. ยถาปิ พฺยาธิโก ๓- โปโส ปริเยเสยฺย โอสถํ ๔- วิจิเนยฺย ธนํ ๕- สพฺพํ พฺยาธิโต ปริมุตฺติยา. อสงฺขตํ คเวสนฺโต นิพฺพานํ อมตํ ปทํ อพฺโพกิณฺณํ ปญฺจสตํ ปพฺพชึ อิสิปพฺพชํ. ชฏาภาเรน ภริโต ๖- อชินุตฺตรนิวาสโน อภิญฺญาปารมึ คนฺตฺวา พฺรหฺมโลกํ อคญฺฉิหํ. ๗- นตฺถิ พาหิรเก สุทฺธิ ฐเปตฺวา ชินสาสนํ เย เกจิ พุทฺธิมา สตฺตา สุชฺฌนฺติ ชินสาสเน. อตฺตการมยํ เอตํ นยิทํ อิติหีติหํ อสงฺขตํ คเวสนฺโต กุติตฺเถ สญฺจรึ อหํ. ยถา สารตฺถิโก โปโส กทลึ เฉตฺวาน ผาลเย น ตตฺถ สารํ วินฺเทยฺย สาเรน ริตฺตโก หิ โส. ตเถว ติตฺถิยา โลเก นานาทิฏฺฐี พหุชฺชนา อสงฺขเตน ริตฺตา เต สาเรน กทลี ๘- ยถา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยสฺสาหํ การํ ฉ.ม. ทสฺเสติ ฉ.ม. พยาธิโต @ ฉ.ม. โอสธํ. เอวมุปริปิ ฉ.ม. วนํ ก. ชฏาย ภารภริโต @ ฉ.ม. อคจฺฉิหํ ฉ.ม. ริตฺตาเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๖.

ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ มหาโภคํ ฉฑฺฑยิตฺวาน ๑- ปพฺพชึ อนคาริยํ. อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทาน ปารคู พฺราหฺมโณ สญฺชโย นาม ตสฺส มูเล วสามหํ. สาวโก เต มหาวีร อสฺสชิ นาม พฺราหฺมโณ ทุราสโท อุคฺคเตโช ปิณฺฑาย จรตี ตทา. ตมทฺทสาสึ สปฺปญฺญํ มุนึ โมเน สมาหิตํ สนฺตจิตฺตํ มหานาคํ สุผุลฺลํ ปทุมํ ยถา. ทิสฺวา เม จิตฺตมุปฺปชฺชิ สุทนฺตํ สุทฺธมานสํ อุสภํ ปวรํ วีรํ อรหายํ ภวิสฺสติ. ปาสาทิโก อิริยติ อภิรูโป สุสํวุโต อุตฺตเม ทมเถ ทนฺโต อมตทสฺสี ภวิสฺสติ. ยนฺนูนาหํ อุตฺตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ ตุฏฺฐมานสํ โส เม ปุฏฺโฐ กเถสฺสติ ปฏิปุจฺฉามหํ ตทา. ปิณฺฑปาตํ จรนฺตสฺส ปจฺฉโต อคมาสหํ โอกาสํ ปฏิมาเนนฺโต ปุจฺฉิตุํ อมตํ ปทํ. วีถินฺตเร อนุปฺปตฺตํ อุปคนฺตฺวาน ปุจฺฉหํ กถํ โคตฺโตสิ ตฺวํ วีร กสฺส สิสฺโสสิ มาริส. โส เม ปุฏฺโฐ วิยากาสิ อสมฺภีโตว เกสรี พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน ตสฺส สิสฺโสมฺหิ อาวุโส. กีทิสํ เต มหาวีร อนุชาต มหายส พุทฺธสฺส สาสนํ ธมฺมํ สาธุ เม กถยสฺสุ โภ. โส เม ปุฏฺโฐ กถี สพฺพํ คมฺภีรํ นิปุณํ ปทํ ตณฺหาสลฺลสฺส หนฺตารํ สพฺพทุกฺขาปนูทนํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฉฑฺเฑตฺวาน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๗.

เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา เตสํ เหตุํ ตถาคโต อาห เตสญฺจ โย นิโรโธ เอวํวาที มหาสมโณ. โสหํ วิสฺสชฺชิเต ปเญฺห ปฐมํ ผลมชฺฌคํ วิรโช วิมโล อาสึ สุตฺวาน ชินสาสนํ. สุตฺวาน มุนิโน วากฺยํ ปสฺสิตฺวา ธมฺมมุตฺตมํ ปริโยคาฬฺหสทฺธมฺโม อิมํ คาถมภาสหํ. เอเสว ธมฺโม ยทิ ตาวเทว ปจฺจพฺยถ ปทมโสกํ อทิฏฺฐํ อพฺภตีตํ พหุเกหิ กปฺปนหุเตหิ. ยฺวาหํ ธมฺมํ คเวสนฺโต กุติตฺเถ สญฺจรึ อหํ โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต กาโล เม นปฺปมชฺชิตุํ. โตสิโตหํ อสฺสชินา ปตฺวาน อจลํ ปทํ สหายกํ คเวสนฺโต อสฺสมํ อคมาสหํ. ทูรโตว มมํ ทิสฺวา สหาโย เม สุสิกฺขิโต อิริยาปถสมฺปนฺโน อิทํ วจนมพฺรวิ. ปสนฺนมุขเนตฺโตสิ มุนิภาโวว ทิสฺสติ อมตาธิคโต กจฺจิ นิพฺพานมจฺจุตํ ปทํ. สุภานุรูโป อายาสิ อาเนญฺชการิโต วิย ทนฺโตว ทนฺตทมโถ อุปสนฺโตสิ พฺราหฺมณ. อมตํ มยาธิคตํ โสกสลฺลาปนูทนํ ตฺวมฺปิ ตํ อธิคจฺเฉสิ คจฺฉาม พุทฺธสนฺติกํ. สาธูติ โส ปฏิสฺสุตฺวา สหาโย เม สุสิกฺขิโต หตฺเถน หตฺถํ คณฺหิตฺวา อุปคมฺม ตวนฺติกํ. อุโภปิ ปพฺพชิสฺสาม สกฺยปุตฺต ตวนฺติเก ตว สาสนมาคมฺม วิหราม อนาสวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๘.

โกลิโต อิทฺธิยา เสฏฺโฐ อหํ ปญฺญาย ปารโค อุโภว เอกโต หุตฺวา สาสนํ โสภยามเส. อปริโยสิตสงฺกปฺโป กุติตฺเถ สญฺจรึ อหํ ตว ทสฺสนมาคมฺม สงฺกปฺโป ปูริโต มม. ปฐวิยํ ปติฏฺฐาย ปุปฺผนฺติ สมเย ทุมา ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺติ โตเสนฺติ สพฺพปาณินํ. ตเถวาหํ มหาวีร สกฺยปุตฺต มหายส สาสเน เต ปติฏฺฐาย สมเยสามิ ปุปฺผิตุํ. วิมุตฺติปุปฺผํ เอสนฺโต ภวสํสารโมจนํ วิมุตฺติปุปฺผลาเภน โตเสมิ สพฺพปาณินํ. ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺปิ ฐเปตฺวาน มหามุนึ ปญฺญาย สทิโส นตฺถิ ตว ปุตฺตสฺส จกฺขุม. สุวินีตา จ เต สิสฺสา ปริสา จ สุสิกฺขิตา อุตฺตเม ทมเถ ทนฺตา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. ฌายี ฌานรตา ธีรา สนฺตจิตฺตา สมาหิตา มุนี โมเนยฺยสมฺปนฺนา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. อปฺปิจฺฉา นิปกา ธีรา อปฺปาหารา อโลลุปา ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺฐา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. อารญฺญิกา ธุตรตา ฌายิโน ลูขจีวรา วิเวกาภิรตา ธีรา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. ปฏิปนฺนา ผลฏฺฐา จ เสขา ผลสมงฺคิโน อาสีสกา อุตฺตมตฺถํ ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. โสตาปนฺนา จ วิมลา สกทาคามิโน จ เย อนาคามี จ อรหา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๙.

สติปฏฺฐานกุสลา โพชฺฌงฺคภาวนารตา สาวกา โว ๑- พหู สพฺเพ ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. อิทฺธิปาเทสุ กุสลา สมาธิภาวนารตา สมฺมปฺปธานานุยุตฺตา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. เตวิชฺชา ฉฬภิญฺญา จ อิทฺธิยา ปารมึ คตา ปญฺญาย ปารมึ ปตฺตา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. เอทิสา โว มหาวีร ตว สิสฺสา สุสิกฺขิตา ทุราสทา อุคฺคเตชา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา. เตหิ สิสฺเสหิ ปริวุโต สญฺญเตหิ ตปสฺสิภิ มิคราชาวสมฺภีโต อุฬุราชาว โสภสิ. ปฐวิยํ ปติฏฺฐาย รุหนฺติ ธรณีรุหา เวปุลฺลตฺตํ ๒- ปาปุณนฺติ ผลญฺจ ทสฺสยนฺติ เต. ปฐวีสทิโส ตฺวํสิ สกฺยปุตฺต มหายส สาสเน เต ปติฏฺฐาย ลภนฺติ อมตํ ผลํ. สินฺธุ สรสฺสตี เจว นนฺทิโย จนฺทภาคิกา คงฺคา จ ยมุนา เจว สรภู จ อโถ มหี. เอตาสํ สนฺทมานานํ สาคโรว สมฺปฏิจฺฉติ ชหนฺติ ปุริมํ นามํ สาคโรเตว ญายติ. ตเถวิเม จตุพฺพณฺณา ปพฺพชิตฺวา ตวนฺติเก ชหนฺติ ปุริมํ นามํ พุทฺธปุตฺตาติ ญายเร. ยถาปิ จนฺโท วิมโล คจฺฉํ อากาสธาตุยา สพฺเพ ตารคเณ โลเก อาภาย อติโรจติ. ตเถว ตฺวํ มหาวีร ปริวุโต เทวมานุเส เอเต สพฺเพ อติกฺกมฺม ชลสิ สพฺพทา ตุวํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เต ฉ.ม. เวปุลฺลตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๐.

คมฺภีเร อุฏฺฐิตา อูมิ น เวลมติวตฺตเร สพฺพา เวลํว ผุสนฺติ สญฺจุณฺณา วิกิรนฺติ ตา. ตเถว ติตฺถิยา โลเก นานาทิฏฺฐี พหุชฺชนา ธมฺมํ วาทิตุกามา เต นาติวตฺตนฺติ ตํ มุนึ. สเจ จ ตํ ปาปุณนฺติ ปฏิวาเทหิ จกฺขุม ตวนฺติกํ อุปคนฺตฺวา สญฺจุณฺณาว ภวนฺติ เต. ยถาปิ อุทเก ชาตา กุมุทา มนฺทาลกา พหู อุปลิมฺปนฺติ โตเยน กทฺทมกลเลน จ. ตเถว พหุกา สตฺตา โลเก ชาตา วิรูหเร อฏฺฏิตา ราคโทเสน กทฺทเม กุมุทํ ยถา. ยถาปิ ปทุมํ ชลชํ ชลมชฺเฌ วิรูหติ น โส ลิมฺปติ โตเยน ปริสุทฺโธ หิ เกสรี. ตเถว ตฺวํ มหาวีร โลเก ชาโต มหามุนิ โนปลิมฺปสิ โลเกน โตเยน ปทุมํ ยถา. ยถาปิ รมฺมเก มาเส พหู ปุปฺผนฺติ วาริชา นาติกฺกมนฺติ ตํ มาสํ สมโย ปุปฺผนาย โส. ตเถว ตฺวํ มหาวีร ปุปฺผิโต เต วิมุตฺติยา สาสนํ นาติวตฺตนฺติ ปทุมํ วาริชํ ยถา. สุปุปฺผิโต สาลราชา ทิพฺพคนฺธํ ปวายติ อญฺญสาเลหิ ปริวุโต สาลราชาว โสภติ. ตเถว ตฺวํ มหาวีร พุทฺธญาเณน ปุปฺผิโต ภิกฺขุสํฆปริวุโต สาลราชาว โสภสิ. ยถาปิ เสโล หิมวา โอสโถ สพฺพปาณินํ นาคานํ อสุรานญฺจ เทวตานญฺจ อาลโย.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๑.

ตเถว ตฺวํ มหาวีร โอสโถ วิย ปาณินํ เตวิชฺชา ฉฬภิญฺญา จ อิทฺธิยา ปารมึ คตา. อนุสิฏฺฐา มหาวีร ตยา การุณิเกน เต รมนฺติ ธมฺมรติยา วสนฺติ ตว สาสเน. มิคราชา ยถา สีโห อภินิกฺขมฺม อาสยา จตุทฺทิสานุวิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ อภินาทติ. สพฺเพ มิคา อุตฺตสนฺติ มิคราชสฺส คชฺชโต ตถา หิ ชาติมา เอโส ปสู ตาเสติ สพฺพทา. คชฺชโต เต มหาวีร วสุธา สมฺปกมฺปติ โพธเนยฺยาวพุชฺฌนฺติ ตสนฺติ มารกายิกา. ตสนฺติ ติตฺถิยา สพฺเพ นทโต เต มหามุนิ กากา เสนาว วิพฺภนฺตา มิครญฺญา ยถา มิคา. เย เกจิ คณิโน โลเก สตฺถาโรติ ปวุจฺจเร ปรมฺปราคตํ ธมฺมํ เทเสนฺติ ปริสาย เต. น เหวํ ตฺวํ มหาวีร ธมฺมํ เทเสสิ ปาณินํ สามํ สจฺจานิ พุชฺฌิตฺวา เกวลํ โพธิปกฺขิยํ. อาสยานุสยํ ญตฺวา อินฺทฺริยานํ พลาพลํ ภพฺพาภพฺเพ วิทิตฺวาน มหาเมโฆว คชฺชสิ. จกฺกวาฬปริยนฺตา นิสินฺนา ปริสา ภเว นานาทิฏฺฐี วิจินนฺตํ วิมติจฺเฉทนาย ตํ. สพฺเพสํ จิตฺตมญฺญาย โอปมฺมกุสโล มุนิ เอกํ ปญฺหํ กเถนฺโตว วิมตึ ฉินฺทิ ๑- ปาณินํ. อุปติสฺสสทิเสเหว วสุธา ปูริตา ภเว สพฺเพว เต ปญฺชลิกา กิตฺตยุํ โลกนายกํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฉินฺทสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๒.

กปฺปํ วา เต กิตฺตยนฺตา นานาวณฺเณหิ กิตฺตยุํ ปริเมตุํ น สกฺเกยฺยุํ อปฺปเมยฺโย ตถาคโต. ยถา สเกน ถาเมน กิตฺติโต หิ มยา ชิโน กปฺปโกฏี ปกิตฺเตนฺตา ๑- เอวเมว ปกิตฺตยุํ. สเจ หิ โกจิ เทโว วา มนุสฺโส วา สุสิกฺขิโต ปเมตุํ ปริกปฺเปยฺย วิฆาตํว ลเภยฺย โส. สาสเน เต ปติฏฺฐาย สกฺยปุตฺต มหายส ปญฺญาย ปารมึ คนฺตฺวา วิหรามิ อนาสโว. ติตฺถิเย สมฺปมทฺทามิ วตฺเตมิ ชินสาสนํ ธมฺมเสนาปติ อชฺช สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน. อปริเมยฺเย กตํ กมฺมํ ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ สุขิตฺโต สารเวโคว กิเลเส ฌาปยี มม. โย โกจิ มนุโช ภารํ ธาเรยฺย มตฺถเก สทา ภาเรน ทุกฺขิโต อสฺส ภา เรหิ ภริโต ตถา. ฑยฺหมาโน ตีหคฺคีหิ ภเวสุ สํสรึ อหํ ภริโต ภวภาเรน คิรึ อุจฺจาริโต ยถา. โอโรปิโต จ เม ภาโร ภวา อุคฺฆาฏิตา มยา กรณียํ กตํ สพฺพํ สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน. ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ ฐเปตฺวา สกฺยปุงฺควํ อหํ อคฺโคมฺหิ ปญฺญาย สทิโส เม น วิชฺชติ. สมาธิมฺหิ สุกุสโล อิทฺธิยา ปารมึ คโต อิจฺฉมาโน จหํ อชฺช สหสฺสํ อภินิมฺมิเน. อนุปุพฺพวิหารสฺส วสีภูโต มหามุนิ กเถสิ สาสนํ มยฺหํ นิโรโธ สยนํ ๒- มม. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กปฺปโกฏีปิ กิตฺเตนฺตา ก. สาสนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๓.

ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม สมาธิกุสโล อหํ สมฺมปฺปธานานุยุตฺโต โพชฺฌงฺคภาวนารโต. สาวเกน หิ ปตฺตพฺพํ สพฺพเมว กตํ มยา โลกนาถํ ฐเปตฺวาน สทิโส เม น วิชฺชติ. สมาปตฺตีนํ กุสโล ฌานวิโมกฺขาน ขิปฺปปฏิลาภี โพชฺฌงฺคภาวนารโต สาวกคุณปารมิคโตสฺมิ. สาวกคุเณนปิ ผุสฺเสน พุทฺธิยา ปริสุตฺตมภารวา ยํ สทฺธาสงฺคหิตํ จิตฺตํ สทา สพฺรหฺมจารีสุ. อุทฺธตวิโสว สปฺโป ฉินฺนวิสาโณว อุสโภ นิกฺขิตฺตมานทปฺโปว อุเปมิ ครุคารเวน คณํ. ยทิ รูปินี ภเวยฺย ปญฺญา เม วสุมตีปิ น สเมยฺย อโนมทสฺสิสฺส ภควโต ผลเมตํ ญาณถวนาย. ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ สกฺยปุตฺเตน ตาทินา อนุวตฺเตมหํ สมฺมา ญาณถวนายิทํ ผลํ. มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ กุสีโต หีนวีริโย อปฺปสฺสุโต อนาจาโร สเมโต อหุ กตฺถจิ. พหุสฺสุโต จ เมธาวี สีเลสุ สุสมาหิโต เจโตสมถานุยุตฺโต อปิ มุทฺธนิ ติฏฺฐตุ. ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา อปฺปิจฺฉา โหถ สนฺตุฏฺฐา ฌายี ฌานรตา สทา. ยมหํ ปฐมํ ทิสฺวา วิรโช วิมโล อหุํ โส เม อาจริโย ธีโร อสฺสชิ นาม สาวโก. ตสฺสาหํ วาหสา อชฺช ธมฺมเสนาปตี อหุํ สพฺพตฺถ ปารมึ ปตฺวา วิหรามิ อนาสโว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๔.

โย เม อาจริโย อาสิ อสฺสชิ นาม สาวโก ยสฺสํ ทิสายํ วสติ อุสฺสีสมฺหิ กโรมหํ. มม กมฺมํ สริตฺวาน โคตโม สกฺยปุงฺคโว ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ มํ. กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน อตฺตโน สาวเก เตน เตน คุณวิเสเสน เอตทคฺเค ฐเปนฺโต "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ มหาปญฺญานํ ยทิทํ สารีปุตฺโต"ติ ๑- เถรํ มหาปญฺญภาเวน เอตทคฺเค ฐเปสิ. โส เอวํ สาวกปารมีญาณสฺส มตฺถกํ ปตฺวา ธมฺมเสนาปติฏฺฐาเน ปติฏฺฐหิตฺวา สตฺตหิตํ กโรนฺโต เอกทิวสํ สพฺรหฺมจารีนํ อตฺตโน จริยวิภาวนมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต:- [๙๘๑] "ยถาจารี ยถาสโต สตีมา ยตสงฺกปฺปชฺฌายิ ๒- อปฺปมตฺโต อชฺฌตฺตรโต สุสมาหิตตฺโต เอโก สนฺตุสิโต ตมาหุ ภิกฺขุํ. [๙๘๒] อลฺลํ สุกฺขํ วา ภุญฺชนฺโต น พาฬฺหํ สุหิโต สิยา อูนูทโร ๓- มิตาหาโร สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช. [๙๘๓] จตฺตาโร ปญฺจ อาโลเป อภุตฺวา อุทกํ ปิเว อลํ ผาสุวิหาราย ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน. [๙๘๔] กปฺปิยํ ตญฺเจ ฉาเทติ ๔- จีวรํ อิทมตฺถิกํ อลํ ผาสุวิหาราย ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน. [๙๘๕] ปลฺลงฺเกน นิสนฺนสฺส ชณฺณุเก นาภิวสฺสติ อลํ ผาสุวิหาราย ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน. @เชิงอรรถ: องฺ.เอกก. ๒๐/๑๘๙/๒๓ เอตทคฺควคฺค ปาลิ. ยถา สงฺกปฺปจริยาย @ สี. อูนูทโย ปาลิ. กปฺปิยตญฺจ อาเทติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๕.

[๙๘๖] โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺท ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต อุภยนฺตเรน นาโหสิ เกน โลกสฺมิ กึ สิยา. [๙๘๗] มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ กุสีโต หีนวีริโย อปฺปสฺสุโต อนาทโร เกน โลกสฺมิ กึ สิยา. [๙๘๘] พหุสฺสุโต จ เมธาวี สีเลสุ สุสมาหิโต เจโตสมถมนุยุตฺโต อปิ มุทฺธนิ ติฏฺฐตุ. [๙๘๙] โย ปปญฺจมนุยุตฺโต ปปญฺจาภิรโต มโค ๑- วิราธยี โส นิพฺพานํ โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ. [๙๙๐] โย จ ปปญฺจํ หิตฺวาน นิปฺปปญฺจปเถ รโต อาราธยี โส นิพฺพานํ โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ. [๙๙๑] คาเม วา ยทิ วารญฺเญ นินฺเน วา ยทิ วา ถเล ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ ตํ ภูมิรามเณยฺยกํ. [๙๙๒] รมณียานิ อรญฺญานิ ยตฺถ น รมตี ชโน วีตราคา รมิสฺสนฺติ น เต กามคเวสิโน. [๙๙๓] นิธีนํว ปวตฺตารํ ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเว ตาทิสํ ภชมานสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโย. [๙๙๔] โอวเทยฺยานุสาเสยฺย อสพฺภา จ นิวารเย สตํ หิ โส ปิโย โหติ อสตํ โหติ อปฺปิโย. [๙๙๕] อญฺญสฺส ภควา พุทฺโธ ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ โสตโมเธสิมตฺถิโก ตํ เม อโมฆํ สวนํ วิมุตฺโตมฺหิ อนาสโว. [๙๙๖] เนว ปุพฺเพนิวาสาย นปิ ทิพฺพสฺส จกฺขุโน เจโตปริยาย อิทฺธิยา จุติยา อุปปตฺติยา โสตธาตุวิสุทฺธิยา ปณิธี เม น วิชฺชติ. @เชิงอรรถ: ปาลิ. มโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๖.

[๙๙๗] รุกฺขมูลํว นิสฺสาย มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต ปญฺญาย อุตฺตโม เถโร อุปติสฺโสว ฌายติ. [๙๙๘] อวิตกฺกํ สมาปนฺโน สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก อริเยน ตุณฺหีภาเวน อุเปโต โหติ ตาวเท. [๙๙๙] ยถาปิ ปพฺพโต เสโล อจโล สุปฺปติฏฺฐิโต เอวํ โมหกฺขยา ภิกฺขุ ปพฺพโตว น เวธติ. [๑๐๐๐] อนงฺคณสฺส โปสสฺส นิจฺจํ สุจิคเวสิโน วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส อพฺภมตฺตํว น เวธติ. [๑๐๐๑] นาภินนฺทามิ มรณํ นาภินนฺทามิ ชีวิตํ นิกฺขิปิสฺสํ อิมํ กายํ สมฺปชาโน ปติสฺสโต. [๑๐๐๒] นาภินนฺทามิ มรณํ นาภินนฺทามิ ชีวิตํ กาลญฺจ ปฏิกงฺขามิ นิพฺพิสํ ภตโก ยถา. [๑๐๐๓] อุภเยน มิทํ มรณเมว นามรณํ ปจฺฉา วา ปุเร วา ปฏิปชฺชถ มา วินสฺสถ ขโณ โว มา อุปจฺจคา. [๑๐๐๔] นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ เอวํ โคเปถ อตฺตานํ ขโณ โว มา อุปจฺจคา ขณาตีตา หิ โสจนฺติ นิรยมฺหิ สมปฺปิตา. [๑๐๐๕] อุปสนฺโต อุปรโต มนฺตภาณี อนุทฺธโต ธุนาติ ปาปเก ธมฺเม ทุมปตฺตํว มาลุโต. [๑๐๐๖] อุปสนฺโต อุปรโต มนฺตภาณี อนุทฺธโต อปฺปาสิ ๑- ปาปเก ธมฺเม ทุมปุตฺตํว มาลุโต. [๑๐๐๗] อุปสนฺโต อนายาโส วิปฺปสนฺโน อนาวิโล กลฺยาณสีโล เมธาวี ทุกฺขสฺสนฺตกโร สิยา. @เชิงอรรถ: ปาลิ. อพฺพหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๗.

[๑๐๐๘] น วิสฺสเส เอกติเยสุ เอวํ อคาริสุ ปพฺพชิเตสุ จาปิ สาธูปิ หุตฺวาน อสาธุ โหนฺติ อสาธุ หุตฺวา ปุน สาธุ โหนฺติ. [๑๐๐๙] กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท ถีนมิทฺธญฺจ ภิกฺขุโน อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ ปญฺเจเต จิตฺตเกลิสา. [๑๐๑๐] ยสฺส สกฺกริยมานสฺส อสกฺกาเรน จูภยํ สมาธิ น วิกมฺปติ อปฺปมาทวิหาริโน. [๑๐๑๑] ตํ ฌายินํ สาตติกํ สุขุมทิฏฺฐิปสฺสกํ อุปาทานกฺขยารามํ อาหุ สปฺปุริโส อิติ. [๑๐๑๒] มหาสมุทฺโท ปฐวี ปพฺพโต อนิโลปิ จ อุปมาย น ยุญฺชนฺติ ๑- สตฺถุ วรวิมุตฺติยา. [๑๐๑๓] จกฺกานุวตฺตโก เถโร มหาญาณี สมาหิโต ปฐวาปคฺคิสมาโน น รชฺชติ น ทุสฺสติ. [๑๐๑๔] ปญฺญาปารมิตํ ปตฺโต มหาพุทฺธิ มหามติ ๒- อชโฬ ชฬสมาโน สทา จรติ นิพฺพุโต. [๑๐๑๕] ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา ฯเปฯ ภวเนตฺติสมูหตา. [๑๐๑๖] สมฺปาเทถปฺปมาเทน เอสา เม อนุสาสนี หนฺทาหํ ปรินิพฺพิสฺสํ วิปฺปมุตฺโตมฺหิ สพฺพธี"ติ อิมา คาถา อภาสิ. อิมา หิ กาจิ คาถา เถเรน ภาสิตา, กาจิ เถรํ อารพฺภ ภควตา ภาสิตา, สพฺพา ปจฺฉา อตฺตโน จริยปเวทนวเสน เถเรน ภาสิตตฺตา เถรสฺเสว คาถา อเหสุํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยุชฺชนฺติ ปาลิ. มหามุนิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๘.

ตตฺถ ยถาจารีติ ยถา กายาทีหิ สํยโต สํวุโต หุตฺวา จรติ วิหรติ ยถา จรณสีโลติ วา ยถาจารี, สีลสมฺปนฺโนติ อตฺโถ. ยถาสโตติ ยถาสนฺโต. คาถา สุขตฺถํ หิ อนุนาสิกโลปํ กตฺวา นิทฺเทโส กโต, สนฺโต วิย อริเยหิ นิพฺพิเสโสติ อตฺโถ. สตีมาติ ปรมาย. สติยา สมนฺนาคโต. ยตสงฺกปฺปชฺฌายีติ สพฺพโส มิจฺฉา- สงฺกปฺปํ ปหาย เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทิวเสน สํยตสงฺกปฺโป หุตฺวา อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ ฌายนสีโล. อปฺปมตฺโตติ ตสฺมึเยว ยถาจาริภาเว ยตสงฺกปฺโป หุตฺวา ฌายเนน จ ปมาทรหิโต สพฺพตฺถ สุปฺปติฏฺฐิตสติสมฺปชญฺโญ. อชฺฌตฺตรโตติ โคจรชฺฌตฺเต กมฺมฏฺฐานภาวนาย อภิรโต. สุสมาหิตตฺโตติ ตาย เอว ภาวนาย เอกคฺคจิตฺโต. เอโกติ อสหาโย คณสํสคฺคํ กิเลสสํสคฺคญฺจ ปหาย กายวิเวกํ จิตฺต- วิเวกญฺจ ปริพฺรูหยนฺโต. สนฺตุสิโตติ ปจฺจยสนฺโตเสน จ ภาวนารามสนฺโตเสน จ สมฺมเทว ตุสิโต ตุฏฺโฐ. ภาวนาย หิ อุปรูปริ วิเสสํ อาวหนฺติยา อุฬารํ ปีติปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชติ, มตฺถกํ ปตฺตาย ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. ตมาหุ ภิกฺขุนฺติ ตํ เอวรูปํ ปุคฺคลํ สิกฺขตฺตยปาริปูริยา ภยํ อิกฺขนตาย ภินฺนกิเลสตาย จ ภิกฺขูติ วทนฺติ. อิทานิ ยถาวุตฺตสนฺโตสทฺวเย ปจฺจยสนฺโตสํ ตาว ทสฺเสนฺโต "อลฺลํ สุกฺขํ วา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อลฺลนฺติ สปฺปิอาทิอุปเสเกน ตินฺตํ สินิทฺธํ. สุกฺขนฺติ ตทภาเวน ๑- ลูขํ. วาสทฺโท อนิยมตฺโถ, อลฺลํ วา สุกฺขํ วาติ. พาฬฺหนฺติ อติวิย. สุหิโตติ ธาโต น สิยาติ อตฺโถ. กถํ ปน สิยาติ อาห "อูนูทโร มิตาหาโร"ติ, ปณีตํ ลูขํ วาปิ โภชนํ ภุญฺชนฺโต ภิกฺขุ ยาวทตฺถํ อภุญฺชิตฺวา อูนูทโร สลฺลหุกุทโร ตโต เอว มิตาหาโร ปริมิตโภชโน อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อาหารํ อาหรนฺโต ตตฺถ มตฺตญฺญุตาย ปจฺจเวกฺขณสติยา ๒- จ สโต หุตฺวา ปริพฺพเช วิหเรยฺย. @เชิงอรรถ: สี. ตจภาเวน ม. ปจฺจเวกฺขณาย สติยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๙.

ยถา ปน อูนูทโร มิตาหาโร จ นาม โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ "จตฺตาโร"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อภุตฺวาติ จตฺตาโร วา ปญฺจ วา อาโลเป กพเฬ อภุญฺชิตฺวา ตตฺตกสฺส อาหารสฺส โอกาสํ ฐเปตฺวา ปานียํ ปิเวยฺย. อยํ หิ อาหาเร สลฺลหุกวุตฺติ. นิพฺพานํ หิ เปสิตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน ผาสุวิหาราย ฌานาทีนํ อธิคมโยคฺยตาย สุขวิหาราย อลํ ปริยตฺตนฺติ อตฺโถ. อิมินา กุจฺฉิปริหาริยํ ปิณฺฑปาตํ วทนฺโต ปิณฺฑปาเต อิตรีตรสนฺโตสํ ทสฺเสติ. "ภุตฺวานา"ติ วา ปาโฐ, โส จตุปญฺจาโลปมตฺเตนาปิ อาหาเรน สรีรํ ยาเปตุํ สมตฺถสฺส อติวิย ถิรปกติกสฺส ปุคฺคลสฺส วเสน วุตฺโต สิยา, อุตฺตรคาถาหิปิ สํสนฺทติ เอว อปฺปกสฺเสว จีวรสฺส เสนาสนสฺส จ วกฺขมานตฺตา. กปฺปิยนฺติ ยํ กปฺปิยกปฺปิยานุโลเมสุ โขมาทีสุ อญฺญตรนฺติ อตฺโถ. ตญฺเจ ฉาเทตีติ กปฺปิยํ จีวรํ สมานํ ฉาเทตพฺพํ ฐานํ ฉาเทติ เจ, สตฺถารา อนุญฺญาตชาติยํ สนฺตํ เหฏฺฐิมนฺเตน อนุญฺญาตปมาณยุตฺตํ เจ โหตีติ อตฺโถ. อิทมตฺถิกนฺติ อิทํ ปโยชนตฺถํ สตฺถารา วุตฺตปโยชนตฺถํ, ยาวเทว สีตาทิปฏิ- ฆาตนตฺถญฺเจว ๑- หิริโกปินปฏิจฺฉาทนตฺถญฺจาติ อตฺโถ. เอเตน กายปริหาริยํ จีวรํ ตตฺถ อิตรีตรสนฺโตสญฺจ วทติ. ปลฺลงฺเกน นิสนฺนสฺสาติ ปลฺลงฺกํ วุจฺจติ สมนฺตโต อูรุพทฺธาสนํ, เตน นิสินฺนสฺส, ติสนฺธิปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสนฺนสฺสาติ อตฺโถ. ชณฺณุเก นาภิวสฺสตีติ ยสฺสํ กุฏิยํ ตถา นิสินฺนสฺส เทเว วสฺสนฺเต ชณฺณุกทฺวยํ วสฺโสทเกน น เตมิยติ, เอตฺตกมฺปิ สพฺพปริยนฺตเสนาสนํ, สกฺกา หิ ตตฺถ นิสีทิตฺวา อตฺถกามรูเปน กุลปุตฺเตน สทตฺถํ นิปฺผาเทตุํ. เตนาห "อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน"ติ. เอวํ เถโร อิมาหิ จตูหิ คาถาหิ เย เต ภิกฺขู มหิจฺฉา อสนฺตุฏฺฐา, เตสํ ปรมุกฺกํสคตํ สลฺเลขโอวาทํ ปกาเสตฺวา อิทานิ เวทนามุเขน ภาวนารามสนฺโตสํ @เชิงอรรถ: ม.....พาหนตฺถญฺเจว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๐.

ทสฺเสนฺโต "โย สุขนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สุขนฺติ สุขเวทนํ. ทุกฺขโตติ วิปริณาม- ทุกฺขโต. อทฺทาติ อทฺทส, วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ยถาภูตํ โย อปสฺสีติ อตฺโถ. สุขเวทนา หิ ปริโภคกาเล อสฺสาทิยมานาปิ วิสมิสฺสํ วิย โภชนํ วิปริฌาม- กาเล ๑- ทุกฺขาเยว โหติ. เตเนตฺถ ทุกฺขานุปสฺสนํ ทสฺเสติ. ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโตติ ทุกฺขเวทนํ โย สลฺลนฺติ ปสฺสิ. ทุกฺขเทวนา หิ ยถา สลฺลํ สรีรํ อนุปวิสนฺตมฺปิ อนุปวิสิตฺวา ฐิตมฺปิ อุทฺธริยมานมฺปิ ปีฬนเมว ๒- ชเนติ, เอวํ อุปฺปชฺชมานาปิ ฐิติปตฺตาปิ ภิชฺชมานาปิ วิพาธติเยวาติ. เอเตเนตฺถ ทุกฺขานุปสฺสนํเยว อุกฺกํเสตฺวา วทติ, เตน จ "ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา"ติ วจนโต ๓- เวทนาทฺวเย อตฺตตฺตนิยคาหํ. วินิเวเฐติ. ๔- อุภยนฺตเรนาติ อุภเยสํ อนฺตเร, สุขทุกฺขเวทนานํ มชฺฌภูเต อทุกฺขมสุเขติ อตฺโถ. นาโหสีติ ยถาภูตาวโพธเน อตฺตตฺตนิยาภินิเวสนํ อโหสิ. เกน โลกสฺมิ กึ สิยาติ เอวํ เวทนามุเขน ปญฺจปิ อุปาทานกฺขนฺเธ ปริชานิตฺวา ตปฺปฏิพทฺธํ สกลกิเลสชาลํ สมุจฺฉินฺทิตฺวา ฐิโต เกน นาม กิเลเสน โลกสฺมึ พทฺโธ, เทวตาทีสุ กึ วา อายติ ๕- สิยา, อญฺญทตฺถุ ฉินฺนพนฺธโน อปญฺญตฺติโกว สิยาติ อธิปฺปาโย. อิทานิ มิจฺฉาปฏิปนฺเน ปุคฺคเล ครหนฺโต สมฺมาปฏิปนฺเน ปสํสนฺโต "มา เม"ติอาทิกา จตสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉติ โย อสนฺต- คุณสมฺภาวนิจฺฉาย ปาปิจฺโฉ, สมณธมฺเม อุสฺสาหาภาเวน กุสีโต, ตโตเยว หีนวีริโย, สจฺจปฏิจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตสฺส สุตสฺส อภาเวน อปฺปสฺสุโต, โอวาทานุสาสนีสุ อาทราภาเวน อนาทโร, ตาทิโส อติหีนปุคฺคโล ๖- มม สนฺติเก กทาจิปิ มา โหตุ. กสฺมา? เกน โลกสฺมิ กึ สิยาติ โลกสฺมึ สตฺตนิกาเย ตสฺส ตาทิสสฺส ปุคฺคลสฺส เกน โอวาเทน กึ ภวิตพฺพํ, เกน วา กเตน กึ สิยา, นิรตฺถกเมวาติ อตฺโถ. พหุสฺสุโต จาติ โย ปุคฺคโล สีลาทิปฏิสํยุตฺตสฺส สุตฺตเคยฺยาทิเภทสฺส พหุโน สุตสฺส สมฺภเวน พหุสฺสุโต, ธมฺโมชปญฺญาย ปาริหาริยปญฺญาย ปฏิเวธปญฺญาย @เชิงอรรถ: สี. ปริณมนกาเล ม. ปีฬิตเมว สํ.ขนฺธ. ๑๗/๑๕/๑๙ ยทนิจฺจสุตฺต @ ม. วินิเวเทติ ม. อายตึ สี. หีนปุคฺคโล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๑.

จ วเสน เมธาวี, สีเลสุ จ สุฏฺฐุ ปติฏฺฐิตตฺตา สุสมาหิโต, เจโตสมถํ โลกิย- โลกุตฺตรเภทํ จิตฺตสมาธานํ อนุยุตฺโต, ตาทิโส ปุคฺคโล มยฺหํ มตฺถเกปิ ติฏฺฐตุ, ปเคว สหวาโส. โย ปปญฺจมนุยุตฺโตติ โย ปน ปุคฺคโล กมฺมารามตาทิวเสน รูปาภิสงฺคาทิ- วเสน จ ปวตฺติยา ปปญฺจนฏฺเฐน ตณฺหาทิเภทํ ปปญฺจํ อนุยุตฺโต, ตตฺถ จ อนาทีนวทสฺสเนน อภิรโต มคสทิโส, โส นิพฺพานํ วิราธยิ, โส นิพฺพานา สุวิทูร- วิทูเร ฐิโต. โย จ ปปญฺจํ หิตฺวานาติ โย ปน ปุคฺคโล ตณฺหาปปญฺจํ ปหาย ตทภาวโต นิปฺปปญฺจสฺส นิพฺพานสฺส ปเถ อธิคมุปาเย อริยมคฺเค รโต ภาวนาภิสมเย อภิรโต, โส นิพฺพานํ อาราธยิ สาเธสิ ๑- อธิคจฺฉีติ อตฺโถ. อเถกทิวสํ เถโร อตฺตโน กนิฏฺฐภาติกสฺส เรวตตฺเถรสฺส กณฺฏกนิจิตขทิรรุกฺข- สญฺฉนฺเน นิรุทกกนฺตาเร วาสํ ทิสฺวา ตํ ปสํสนฺโต "คาเม วา"ติอาทิกา เทฺว คาถา อภาสิ. ตตฺถ คาเม วาติ กิญฺจาปิ อรหนฺโต คามนฺเต กายวิเวกํ น ลภนฺติ, จิตฺตวิเวกํ ปน ลภนฺเตว. เตสํ หิ ทิพฺพปฏิภาคานิปิ อารมฺมณานิ จิตฺตํ จาเลตุํ น สกฺโกนฺติ, ตสฺมา คาเม วา โหตุ อรญฺญาทีสุ อญฺญตรํ วา, ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ โส ภูมิปฺปเทโส รมณีโย เอวาติ อตฺโถ. อรญฺญานีติ สุปุปฺผิตตรุสณฺฑมณฺฑิตานิ วิมลสลิลาสยสมฺปนฺนานิ อรญฺญานิ รมณียานีติ สมฺพนฺโธ. ยตฺถาติ เยสุ อรญฺเญสุ วิกสิเตสุ วิย รมมาเนสุ กามปกฺขิโก กามคเวสโก ชโน น รมติ. วีตราคาติ วิคตราคา ปน ขีณาสวา ภมรมธุกรา วิย ปทุมวเนสุ ตถารูเปสุ อรญฺเญสุ รมิสฺสนฺตีติ. น เต กามคเวสิโนติ ยสฺมา เต วีตราคา กามคเวสิโน น โหนฺตีติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: สี. สาธยี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๒.

ปุน เถโร ราธํ นาม ทุคฺคตพฺราหฺมณํ อนุกมฺปาย ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทตฺวา ตเมว ปจฺฉาสมณํ กตฺวา วิจรนฺโต เอกทิวสํ ตสฺส จ สุพฺพจภาเวน ตุสิตฺวา โอวาทํ เทนฺโต "นิธีนํวา"ติอาทิมาห. ตตฺถ นิธีนํวาติ ตตฺถ ตตฺถ นิท หิตฺวา ฐปิตานํ หิรญฺญสุวณฺณาทิปูรานํ นิธิกุมฺภีนํ. ปวตฺตารนฺติ กิจฺฉชีวิเก ทุคฺคตมนุสฺเส อนุกมฺปํ กตฺวา "เอหิ เต สุเขน ชีวิตุํ อุปายํ ทสฺเสสฺสามี"ติ นิธิฏฺฐานํ เนตฺวา หตฺถํ ปสาเรตฺวา "อิมํ คเหตฺวา สุขํ ชีวาหี"ติ อาจิกฺขิตารํวิย. วชฺชทสฺสินนฺติ เทฺว วชฺชทสฺสิโน:- "อิมินา นํ อสารุปฺเปน วา ขลิเตน วา สํฆมชฺเฌ นิคฺคณฺหิสฺสามี"ติ รนฺธคเวสโก จ อญฺญาตํ ญาเปตุกาโม ญาตํ อสฺสาเทนฺโต สีลาทิวุทฺธิกามตาย ตํ ตํ วชฺชํ โอโลเกนฺโต อุลฺลุมฺปนสภาวสณฺฐิโต จาติ, อยํ อิธ อธิปฺเปโต. ยถา หิ ทุคฺคตมนุสฺโส "อิมํ นิธึ คณฺหาหี"ติ นิคฺคยฺห- มาโนปิ นิธิทสฺสเน โกปํ น กโรติ, ปมุทิโตว โหติ, เอวํ เอวรูเปสุ ปุคฺคเลสุ อสารุปฺปํ วา ขลิตํ วา ทิสฺวา อาจิกฺขนฺเต โกโป น กาตพฺโพ, ตุฏฺฐจิตฺเตเนว ภวิตพฺพํ, "ภนฺเต ปุนปิ มํ เอวรูปํ วเทยฺยาถา"ติ ปวาเรตพฺพเมว. นิคฺคยฺหวาทินฺติ โย วชฺชํ ทิสฺวา อยํ เม สทฺธิวิหาริโก, อนฺเตวาสิโก, อุปการโกติ อจินฺเตตฺวา วชฺชานุรูปํ ตชฺเชนฺโต ปณาเมนฺโต ทณฺฑกมฺมํ กโรนฺโต สิกฺขาเปติ, อยํ นิคฺคยฺหวาที นาม สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิย. วุตฺตํ เหตํ:- "นิคฺคยฺห นิคฺคยฺหาหํ อานนฺท วกฺขามิ, ปวยฺห ปวยฺหาหํ ๑- อานนฺท วกฺขามิ, โย สาโร โส ฐสฺสตี"ติ. ๒- เมธาวินฺติ ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคตํ. ตาทิสนฺติ เอวรูปํ ปณฺฑิตํ. ภเชติ ปยิรุปาเสยฺย. ตาทิสํ หิ อาจริยํ ภชมานสฺส อนฺเตวาสิกสฺส เสยฺโย โหติ, น ปาปิโย, วุฑฺฒิเยว โหติ, โน ปริหานีติ อตฺโถ. อเถกทา อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ กีฏาคิริสฺมึ อาวาเส ทูสิเต สตฺถารา อาณตฺโต อตฺตโน ปริสาย มหาโมคฺคลฺลาเนน จ สทฺธึ ตตฺถ คโต ธมฺมเสนาปติ อสฺสชิ- ปุนพฺพสุเกสุ โอวาทํ อนาทิยนฺเตสุ อิมํ คาถมาห. ตตฺถ โอวเทยฺยาติ โอวาทํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปวยฺห ม. อุปริ. ๑๔/๑๙๖/๑๖๗ มหาสุญฺญตสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๓.

อนุสิฏฺฐึ ทเทยฺย. อนุสาเสยฺยาติ ตสฺเสว ปริยายวจนํ. อถวา อุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ วทนฺโต โอวทติ นาม, อนุปฺปนฺเน "อยโสปิ ๑- เต สิยา"ติอาทึ อนาคตํ อุทฺทิสฺส วทนฺโต อนุสาสติ นาม. สมฺมุขา วทนฺโต วา โอวทติ นาม, ปรมฺมุขา ทูตํ, สาสนํ วา เปเสตฺวา วทนฺโต อนุสาสติ นาม. สกึ วทนฺโต วา โอวทติ ๒- นาม, ปุนปฺปุนํ วทนฺโต อนุสาสติ นาม. อสพฺภา จาติ อกุสลา ธมฺมา จ นิวารเย, กุสเล ธมฺเม จ ปติฏฺฐาเปยฺยาติ อตฺโถ. สตํ หิ โสติ เอวรูโป ปุคฺคโล สาธูนํ ปิโย โหติ. เย ปน อสนฺตา อสปฺปุริสา วิติณฺณปรโลกา อามิสจกฺขุกา ชีวิกตฺถาย ปพฺพชิตา, เตสํ โส โอวาทโก อนุสาสโก "น ตฺวํ อมฺหากํ อุปชฺฌาโย, น อาจริโย, กสฺมา อเมฺห วทสี"ติ เอวํ มุขสตฺตีหิ วิชฺฌนฺตานํ อปฺปิโย โหตีติ. "ยํ อารพฺภ สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ, โส เอว อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน"ติ ภิกฺขูสุ กถาย สมุฏฺฐิตาย "นยิทเมตนฺ"ติ ทสฺเสนฺโต "อญฺญสฺสา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อญฺญสฺสาติ อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ทีฆนขปริพฺพาชกํ สนฺธายาห. ๓- ตสฺส หิ สตฺถารา เวทนาปริคฺคหสุตฺเต ๔- เทสิยมาเน อยํ มหาเถโร ภาวนามคฺเค อธิคนฺตฺวา สาวก- ปารมีญาณสฺส มตฺถกํ ปตฺโต. โสตโมเธสิมตฺถิโกติ สตฺถารํ พีชยมาโน ฐิโต อตฺถิโก หุตฺวา สุสฺสูสนฺโต โสตํ โอทหึ. ตํ เม อโมฆํ สวนนฺติ ตํ ตถา สุตํ สวนํ มยฺหํ อโมฆํ อวญฺฌํ อโหสิ, อคฺคสาวเกน ปตฺตพฺพํ สมฺปตฺตีนํ อวสฺสโย อโหสิ. เตนาห "วิมุตฺโตมฺหี"ติอาทิ. ตตฺถ เนว ปุพฺเพนิวาสายาติ อตฺตโน ปเรสญฺจ ปุพฺเพนิวาสชานนญาณตฺถาย, ปณิธิ เม เนว วิชฺชตีติ โยชนา. ปริกมฺมกรณวเสน ตทตฺถํ จิตฺตปณิธานมตฺตมฺปิ เนวตฺถิ เนว อโหสีติ ๕- อตฺโถ. เจโตปริยายาติ เจโตปริยญาณสฺส. อิทฺธิยาติ อิทฺธิวิธญาณสฺส. จุติยา อุปปตฺติยาติ สตฺตานํ จุติยา อุปปตฺติยา จ ชานนญาณสฺส ๖- จุตูปปาตญาณตฺถาย. โสตธาตุวิสุทฺธิยาติ ทิพฺพโสตญาณสฺส. ปณิธี เม น วิชฺชตีติ @เชิงอรรถ: สี. อยํ โทโสปิ สี. สกึ วา วทนฺโต โอวทติ สี. สนฺธาย วทติ @ ม.ม. ๑๓/๒๐๕/๑๘๒ ทีฆนขสุตฺต สี.,ม. น วิชฺชตีติ ฉ.ม. ชานนญาณาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๔.

อิเมสํ อภิญฺญาวิเสสานํ อตฺถาย ปริกมฺมวเสน จิตฺตสฺส ปณิธิ จิตฺตาภินีหาโร เม นตฺถิ นาโหสีติ อตฺโถ. สพฺพญฺญุคุณา วิย หิ พุทฺธานํ อคฺคมคฺคาธิคเมเนว สาวกานํ สพฺเพ สาวกคุณา หตฺถคตา โหนฺติ, น เตสํ อธิคมาย วิสุํ ปริกมฺมกรณ- กิจฺจํ อตฺถีติ. รุกฺขมูลนฺติอาทิกา ติสฺโส คาถา กโปตกนฺทรายํ วิหรนฺตสฺส ยกฺเขน ปหตกาเล สมาปตฺติพเลน อตฺตโน นิพฺพิการตาทีปนวเสน วุตฺตา. ตตฺถ มุณฺโฑติ นโวโรปิตเกโส. ๑- สงฺฆาฏิปารุโตติ สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา นิสินฺโน. "สงฺฆาฏิยา สุปารุโต"ติ จ ปฐนฺติ. ปญฺญาย อุตฺตโม เถโรติ เถโร หุตฺวา ปญฺญาย อุตฺตโม, สาวเกสุ ปญฺญาย เสฏฺโฐติ อตฺโถ. ฌายตีติ อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ ฌายติ, พหุลํ สมาปตฺติวิหาเรน วิหรตีติ อตฺโถ. อุเปโต โหติ ตาวเทติ ยทา ยกฺเขน สีเส ปหโต, ตาวเทว อวิตกฺกํ จตุตฺถชฺ- ฌานิกผลสมาปตฺตึ สมาปนฺโน อริเยน ตุณฺหีภาเวน อุเปโต สมนฺนาคโต อโหสิ. อตีตตฺเถ หิ โหตีติ อิทํ วตฺตมานวจนํ. ปพฺพโตว น เวธตีติ โมหกฺขยา ภินฺนสพฺพกิเลโส ภิกฺขุ โส เสลมยปพฺพโต วิย อจโล สุปฺปติฏฺฐิโต อิฏฺฐาทินา ๒- เกนจิ น เวธติ, สพฺพตฺถ นิพฺพิกาโร โหตีติ อตฺโถ. อเถกทิวสํ เถรสฺส อสติยา นิวาสนกณฺเณ ๓- โอลมฺพนฺเต อญฺญตโร สามเณโร "ภนฺเต ปริมณฺฑลํ นิวาเสตพฺพนฺ"ติ อาห. ตํ สุตฺวา "ภทฺทํ ตยา สุฏฺฐุ วุตฺตนฺ"ติ สิรสา วิย สมฺปฏิจฺฉนฺโต ตาวเทว โถกํ อปกฺกมิตฺวา ๔- ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา "มาทิสานํ อยมฺปิ โทโสเยวา"ติ ทสฺเสนฺโต "อนงฺคณสฺสา"ติ คาถมาห. ปุน มรเณ ชีวิเต จ อตฺตโน สมจิตฺตตํ ทสฺเสนฺโต "นาภินนฺทามี"ติอาทินา @เชิงอรรถ: สี. โวโรปิตเกโส สี. อิฏฺฐานิฏฺฐาทินา สี. จีวรโกเณ @ ม. อุปกฺกมิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๕.

เทฺว คาถา วตฺวา ปเรสํ ธมฺมํ กเถนฺโต "อุภเยน มิทนฺ"ติอาทินา คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ อุภเยนาติ อุภเยสุ, อุโภสุ กาเลสูติ อตฺโถ. มิทนฺติ มกาโร ปทสนฺธิกโร. อิทํ มรณเมว, มรณํ อตฺเถว นาม, อมรณํ นาม นตฺถิ. เกสุ อุโภสุ กาเลสูติ อาห "ปจฺฉา วา ปุเร วา"ติ, มชฺฌิมวยสฺส ปจฺฉา วา ชราชิณฺณกาเล ปุเร วา ทหรกาเล มรณเมว มรณํ เอกนฺติกเมว. ตสฺมา ปฏิปชฺชถ สมฺมาปฏิปตฺตึ ปูเรถ วิปฺปฏิปชฺชิตฺวา มา วินสฺสถ อปาเยสุ มหาทุกฺขํ มานุภวถ. ขโณ โว มา อุปจฺจคาติ อฏฺฐหิ อกฺขเณหิ วิวชฺชิโต อยํ นวโม ขโณ มา ตุเมฺห อติกฺกมีติ อตฺโถ. อเถกทิวสํ อายสฺมนฺตํ มหาโกฏฺฐิกํ ทิสฺวา ตสฺส คุณํ ปกาเสนฺโต "อุปสนฺโต"ติ- อาทินา ติสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ อนุทฺเทสิกวเสน "ธุนาตี"ติ วุตฺตเมวตฺถํ ปุน เถรสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา วทนฺโต "อปฺปาสี"ติอาทิมาห. ตตฺถ อปฺปาสีติ อธุนา ปหาสีติ อตฺโถ. อนายาโสติ อปริสฺสโม, กิเลสทุกฺขรหิโตติ อตฺโถ. วิปฺปสนฺโน อนาวิโลติ วิปฺปสนฺโน อสทฺธิยาทีนํ อภาเวน สุฏฺฐุ ปสนฺนจิตฺโต อนาวิลสงฺกปฺปตาย อนาวิโล. น วิสฺสเสติ คาถา เทวทตฺตํ สทฺทหิตฺวา ตสฺส ทิฏฺฐึ โรเจตฺวา ฐิเต วชฺชิปุตฺตเก อารพฺภ วุตฺตา. ตตฺถ น วิสฺสเสติ วิสฺสฏฺโฐ น ภเวยฺย, น สทฺทเหยฺยาติ อตฺโถ. เอกติเยสูติ เอกจฺเจสุ อนวฏฺฐิตสภาเวสุ ปุถุชฺชเนสุ. เอวนฺติ ยถา ตุเมฺห "เทวทตฺโต สมฺมา ปฏิปนฺโน"ติ วิสฺสาสํ อาปชฺชิตฺถ, เอวํ. อคาริสูติ คหฏฺเฐสุ. สาธูปิ หุตฺวานาติ ยสฺมา ปุถุชฺชนภาโว นาม อสฺสปิฏฺเฐ ฐปิตกุมฺภณฺฑํ วิย ถุสราสิมฺหิ นิขาตขาณุกํ วิย จ ๑- อนวฏฺฐิโต, ตสฺมา เอกจฺเจ อาทิโต สาธู หุตฺวา ฐิตาปิ ปจฺฉา อสาธู โหนฺติ. ยถา เทวทตฺโต ปุพฺเพ สีลสมฺปนฺโน อภิญฺญาสมาปตฺติลาภี หุตฺวา ลาภสกฺการปกโต อิทานิ ปริหีนวิเสโส ฉินฺนปกฺขกาโก วิย อาปายิโก @เชิงอรรถ: สี. ขาณุ วิย จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๖.

ชาโต, ตสฺมา ตาทิโส ทิฏฺฐมตฺเตน "สาธู"ติ น วิสฺสาสิตพฺโพ. เอกจฺเจ ปน กลฺยาณมิตฺตสํสคฺคาภาเวน อาทิโต อสาธู หุตฺวาปิ ปจฺฉา กลฺยาณสํสคฺเคน สาธู โหนฺติเยว, ตสฺมา เทวทตฺตสทิเส สาธุปฏิรูเป "สาธู"ติ น วิสฺสาเสยฺยาติ อตฺโถ. เยสํ กามจฺฉนฺทาทโย จิตฺตุปกฺกิเลสา อวิคตา, เต อสาธู. เยสํ เต วิคตา, เต สาธูติ ทสฺเสตุํ "กามจฺฉนฺโท"ติ คาถํ วตฺวา อสาธารณโต อุกฺกํสคตํ สาธุลกฺขณํ ทสฺเสตุํ "ยสฺส สกฺกริยมานสฺสา"ติอาทินา คาถาทฺวยํ วุตฺตํ. อสาธารณโต ปน อุกฺกํสคตํ ตํ ทสฺเสตุํ สตฺถารํ อตฺตานญฺจ อุทาหรนฺโต "มหาสมุทฺโท"ติอาทิกา คาถา อภาสิ. ตตฺถ มหาสมุทฺโทติ อยํ มหาสมุทฺโท มหาปฐวี เสโล ปพฺพโต ปุรตฺถิมาทิเภทโต อนิโล จ อตฺตโ นอเจตนาภาเวน อิฏฺฐานิฏฺฐํ สหนฺติ, น ปฏิสงฺขานพเลน, สตฺถา ปน ยสฺสา อรหตฺตุ ปฺปตฺติยา วเสน อุตฺตเม ตาทิภาเว ฐิโต อิฏฺฐาทีสุ สพฺพตฺถ สโม นิพฺพิกาโร, ตสฺสา สตฺถุ วรวิมุตฺติยา อคฺคผลวิมุตฺติยา เต มหาสมุทฺทาทโย อุปมาย อุปมาภาเวน น ยุญฺชนฺติ กลภาคมฺปิ น อุเปนฺตีติ อตฺโถ. จกฺกานุวตฺตโกติ สตฺถารา วตฺติตสฺส ธมฺมจกฺกสฺส อนุวตฺตโก. เถโรติ อเสกฺเขหิ สีลกฺขนฺธาทีหิ สมนฺนาคเมน เถโร. มหาญาณีติ มหาปญฺโญ. สมาหิโตติ อุปจารปฺปนา- สมาธินา อนุตฺตรสมาธินา จ สมาหิโต. ปฐวาปคฺคิสมาโนติ อิฏฺฐาทิอารมฺมณ- สนฺนิปาเต นิพฺพิการตาย ปฐวิยา อาเปน อคฺคินา จ สทิสวุตฺติโก. เตนาห "น รชฺชติ น ทุสฺสตี"ติ. ปญฺญาปารมิตํ ปตฺโตติ สาวกญาณสฺส ปารมึ ปารโกฏึ ปตฺโต. มหาพุทฺธีติ มหาปุถุหาสชวนติกฺขนิพฺเพธิกภาวปฺปตฺตาย มหติยา พุทฺธิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต. มหามตีติ ธมฺมนฺวยเวทิตสงฺขาตาย มหติยา นยคฺคาหมติยา สมนฺนาคโต. เย หิ เต จตุพฺพิธา โสฬสวิธา จตุจตฺตาฬีสวิธา เตสตฺตติวิธา จ ปญฺญปฺปเภทา, เตสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๗.

สพฺพโส อนวเสสานํ อธิคตตฺตา มหาปญฺญตาทิวิเสสโยคโต จ อยํ มหาเถโร สาติสยํ "มหาพุทฺธี"ติ วตฺตพฺพตํ อรหติ. ยถาห ภควา:- "ปณฺฑิโต ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, มหาปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, ปุถุปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, หาสปญฺโญ ๑- ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, ชวนปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺต, ติกฺขปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, นิพฺเพธิกปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต"ติอาทิ. ๒- ตตฺถายํ ปณฺฑิตภาวาทีนํ วิภาควิภาวนา. ธาตุกุสลตา, อายตนกุสลตา, ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา, ฐานาฏฺฐานกุสลตาติ อิเมหิ จตูหิ การเณหิ ปณฺฑิโต. มหาปญฺญตาทีนํ วิภาคทสฺสเน อยํ ปาลิ:- "กตมา มหาปญฺญา:- มหนฺเต อตฺเถ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺ เต ธมฺเม ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตา นิรุตฺติโย ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ ปฏิภาณานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สีลกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สมาธิกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต ปญฺญากฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต วิมุตฺติกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ ฐานาฏฺฐานานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตา วิหารสมาปตฺติโย ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ อริยสจฺจานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สติปฏฺฐาเน ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สมฺมปฺปธาเน ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต อิทฺธิปาเท ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ อินฺทฺริยานิปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ พลานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต โพชฺฌงฺเค ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต อริยมคฺเค ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, @เชิงอรรถ: สี. หาสุปญฺโญ ม.อุปริ. ๑๔/๙๓/๗๗ อนุปทสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๘.

มหนฺตานิ สามญฺญผลานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตา อภิญฺญาโย ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตํ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา. ๑- กตมา ปุถุปญฺญา:- ปุถุนานาขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาธาตูสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอายตเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาปฏิจฺจสมุปฺปาเทสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสุญฺญตมนุปลพฺเภสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอตฺเถสุ ญาณํ ปวตฺตตีติปุถุปญฺญา, ปุถุนานาธมฺเมสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานานิรุตฺตีสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาปฏิภาเณสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสีลกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสมาธิกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาปญฺญากฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาวิมุตฺติกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาวิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาฐานาฏฺฐาเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาวิหารสมาปตฺตีสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอริยสจฺเจสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสติปฏฺฐาเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสมฺมปฺปธาเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอิทฺธิปาเทสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอินฺทฺริเยสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาพเลสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาโพชฺฌงฺเคสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอริยมคฺเคสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสามญฺญผเลสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอภิญฺญาสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุชฺชนสาธารเณ ธมฺเม อติกฺกมฺม ปรมตฺเถ นิพฺพาเน ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา. ๒- @เชิงอรรถ: ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๖๕/๕๗๐ (สฺยา) ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๖๖/๕๗๑ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๙.

กตมา หาสปญฺญา:- อิเธกจฺโจ หาสพหุโล เวทพหุโล ตุฏฺฐิพหุโล ปาโมชฺชพหุโล ๑- สีลานิ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเปฯ ปาโมชฺชพหุโล อินฺทฺริยสํวรํ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเป ฯ ปาโมชฺชพหุโล โภชเน มตฺตญฺญุตํ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเปฯ ปาโมชฺชพหุโล ชารคิยา นุโยคํ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเปฯ ปาโมชฺชพหุโล สีลกฺขนฺธํ ฯเปฯ สมาธิกฺขนฺธํ. ปญฺญากฺขนฺธํ. วิมุตฺติกฺขนฺธํ. วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺธํ ปริปูเรตีติ ฯเปฯ ปฏิวิชฺฌตีติ. วิหารสมาปตฺติโย ปริปูเรตีติ. อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌตีติ. สติปฏฺฐาเน ภาเวตีติ. สมฺมปฺปธาเน ภาเวตีติ. อิทฺธิปาเท ภาเวตีติ. อินฺทฺริยานิ ภาเวตีติ. พลานิ ภาเวตีติ. โพชฺฌงฺเค ภาเวตีติ. อริยมคฺคํ ภาเวตีติ ฯเปฯ สามญฺญผลานิ สจฺฉิกโรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล เวทพหุโล ตุฏฺฐิพหุโล ปาโมชฺชพหุโล อภิญฺญาโย ปฏิวิชฺฌตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล เวทพหุโล ตุฏฺฐิพหุโล ปาโมชฺชพหุโล ปรมตฺถํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ หาสปญฺญา. ๒- กตมา ชวนปญฺญา:- ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนินํ ฯเปฯ ยํ ทูเร ๓- สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ อนิจฺจโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ทุกฺขโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ยา กาจิ เวทนา ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ ฯเปฯ สพฺพํ วิญฺญาณํ อนิจฺจโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ทุกฺขโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. จกฺขุ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ. อนิจฺจโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ทุกฺขโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน ทุกฺขํ ภยฏฺเฐน อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา กตฺวา รูปนิโรเธ นิพฺพาเน @เชิงอรรถ: ก. ปามุชฺช... เอวมุปริปิ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๔/๕๘๒ (สฺยา) ก. ยนฺทูเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๐.

ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา ฯเปฯ เวทนา ฯเปฯ สญฺญา. สงฺขารา. วิญฺญาณํ. จกฺขุ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน ทุกฺขํ ภยฏฺเฐน อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ชรามรณนิโรเธ ๑- นิพฺพาเน ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา รูปนิโรเธ นิพฺพาเน ๒- ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. เวทนา ฯเปฯ สญฺญา. สงฺขารา. วิญฺญาณํ. จกฺขุ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ชรามรณนิโรเธ นิพฺพาเน ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. ๓- กตมา ติกฺขปญฺญา:- ขิปฺปํ กิเลเส ภินฺทตีติ ๔- ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ นาธิวาเสติปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ฯเปฯ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม นาธิวาเสติปชหติวิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ ราคํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ โทสํ ฯเปฯ อุปฺปนฺนํ โมหํ. อุปฺปนฺนํ โกธํ. อุปฺปนฺนํ อุปนาหํ. มกฺขํ. ปลาสํ. อิสฺสํ. มจฺฉริยํ. มายํ. สาเฐยฺยํ. ถมฺภํ. สารมฺภํ. มานํ. อติมานํ. มทํ. ปมาทํ. สพฺเพ กิเลเส. สพฺเพ ทุจฺจริเต. สพฺเพ อภิสงฺขาเร ฯเปฯ สพฺเพ ภวคามิกมฺเม นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมตีติ ติกฺขปญฺญา, @เชิงอรรถ: ก. ชรามรณํ นิโรเธ ฉ.ม. อยํ น ทิสฺสติ @ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๕/๕๘๔ (สฺยา) ฉ.ม. ฉินฺทตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๑.

เอกสฺมึ อาสเน จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ สามญฺญผลานิ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย ฉ อภิญฺญาโย อธิคตา โหนฺติ สจฺฉิกตา ผสฺสิตา ปญฺญายาติ ติกฺขปญฺญา. ๑- กตมา นิพฺเพธิกปญฺญา:- อิเธกจฺโจ สพฺพสงฺขาเรสุ อุพฺเพคพหุโล โหติ อุตฺตาสพหุโล อุกฺกณฺฐนพหุโล อรติพหุโล อนภิรติพหุโล พหิมุโข น รมติ สพฺพสงฺขาเรสุ, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โลภกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โทสกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โมหกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โกธํ ฯเปฯ อุปนาหํ ฯเปฯ สพฺเพ ภวคามิกมฺเม นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา"ติ. ๒- เอวํ ยถา วุตฺตวิภาคาย มหติยา ปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา "มหาพุทฺธี"ติ วุตฺตํ. อปิจ อนุปทธมฺมวิปสฺสนาวเสนาปิ อิมสฺส เถรสฺส มหาปญฺญาตา เวทิตพฺพา. วุตฺตํ เหตํ:- "สาริปุตฺโต ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ อนุปทธมฺมวิปสฺสนํ วิปสฺสติ. ตตฺริทํ ภิกฺขเว สาริปุตฺตสฺส อนุปทธมฺมวิปสฺสนาย โหติ. อิธ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เย จ ปฐเม ฌาเน ธมฺมา วิตกฺโก จ ฯเปฯ จิตฺเตกคฺคตา จ ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา จิตฺตํ ฉนฺโท อธิโมกฺโข วิริยํ สติ อุเปกฺขา @เชิงอรรถ: ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๖/๕๘๔ (สฺยา) ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๗/๕๘๕ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๒.

มนสิกาโร. ตฺยาสฺส ธมฺมา อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ, ตฺยาสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ, วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ, วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ. โส เอวํ ปชานาติ `เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ, หุตฺวา ปฏิเวนฺตี'ติ. โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทีกเตน เจตสา วิหรติ, โส "อตฺถิ อนุตฺตรึ ๑- นิสฺสรณนฺ"ติ ปชานาติ. ตพฺพหุลีการา อตฺถิเตฺววสฺส โหติ. ๒- ปุน จปรํ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ. ตติยํ ฌานํ. จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อากาสานญฺจายตนํ. วิญฺญาณญฺจายตนํ. อากิญฺจญฺญายตนํ. สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหติ, โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหิตฺวา เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา, เต ธมฺเม สมนุปสฺสติ "เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ, หุตฺวา ปฏิเวนฺตี"ติ. โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทีกเตน เจตสา วิหรติ, โส "อตฺถิ อุตฺตริ นิสฺสรณนฺ"ติ ปชานาติ. ตพฺพหุลีการา อตฺถิเตฺววสฺส โหติ. ๒- ปุน จปรํ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหติ, โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหิตฺวา เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา, เต ธมฺเม สมนุปสฺสติ "เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ, หุตฺวา ปฏิเวนฺตี"ติ. โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทีกเตน เจตสา วิหรติ, โส "นตฺถิ อุตฺตรึ นิสฺสรณนฺ"ติ ปชานาติ. ตพฺพหุลีการา นตฺถิเตฺววสฺส โหติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุตฺตริ ม. โหนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๓.

ยํ โข ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย "วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ สีลสฺมึ, วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ สมาธิสฺมึ, วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยาย ปญฺญาย, วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยาย วิมุตฺติยา"ติ. สาริปุตฺตเมว ตํ ๑- สมฺมา วทมาโน วเทยฺยา"ติ. ๒- เอวํ มหาปุถุหาสชวนติกฺขนิพฺเพธิกภาวปฺปตฺตาย มหติยา พุทฺธิยา สมนฺนาคตตฺตา เถโร มหาพุทฺธีติ อตฺโถ. ธมฺมนฺวยเวทิตา ปนสฺส สมฺปสาทนียสุตฺเตน ๓- ทีเปตพฺพา. ตตฺถ หิ สพฺพญฺญุตญาณสทิโส เถรสฺส นยคฺคาโห วุตฺโต. อชโฬ ชฬสมาโนติ สาวเกสุ ปญฺญาย อุกฺกํสคตตฺตา สพฺพถาปิ อชโฬ สมาโน ปรมปฺปิจฺฉตาย อตฺตานํ อชานนฺตํ วิย กตฺวา ทสฺสเนน ชฬสทิโส มนฺทสริกฺโข กิเลสปริฬาหาภาเวน นิพฺพุโต สีติภูโต สทา จรติ นิจฺจํ วิหรตีติ อตฺโถ. ปริจิณฺโณติ คาถา เถเรน อตฺตโน กตกิจฺจตํ ปกาเสนฺเตน ภาสิตา, สาปิ วุตฺตตฺถาเยว. สมฺปาเทถปฺปมาเทนาติ อยํ ปน อตฺตโน ปรินิพฺพานกาเล สนฺนิปติตานํ ภิกฺขูนํ โอวาททานวเสน ภาสิตา, สาปิ วุตฺตตฺถาเยวาติ. สาริปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณณา นิฏฺฐิตา. ----------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๔๐๘-๔๕๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=33&A=9393&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=9393&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=396              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8049              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8148              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8148              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]