ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

หน้าที่ ๓๙๕.

๑๗. ตึสนิปาต ๓๙๕. ๑. ปุสฺสตฺเถรคาถาวณฺณนา ๑- ตึสนิปาเต ปาสาทิเก พหู ทิสฺวาติอาทิกา อายสฺมโต ปุสฺสตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺส มณฺฑลิกรญฺโญ ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ปุสฺโสติ นามํ อโหสิ. โส วิญฺญุตํ ปตฺโต ขตฺติยกุมาเรหิ สิกฺขิตพฺพสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คโต อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตฺตา กาเมสุ อลคฺคจิตฺโต อญฺญตรสฺส มหาเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา จริยานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ภาวนํ อนุยุญฺชนฺโต ฌานานิ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานปาทกํ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา น จิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อโหสิ. อเถกทิวสํ ปณฺฑรโคตฺโต ๒- นาม เอโก ตาปโส ตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา นิสินฺโน สมฺพหุเล ภิกฺขู สีลาจาร- สมฺปนฺเน สุสํวุตินฺทฺริเย ภาวิตกาเย ภาวิตจิตฺเต ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต "สาธุ วตายํ ปฏิปตฺติ โลเก จิรํ ติฏฺเฐยฺยา"ติ จินฺเตตฺวา "กถํ นุ โข ภนฺเต อนาคตมทฺธานํ ภิกฺขูนํ ปฏิปตฺติ ภวิสฺสตี"ติ เถรํ ปุจฺฉิ. ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต สงฺคีติการา:- [๙๔๙] "ปาสาทิเก พหู ทิสฺวา ภาวิตตฺเต สุสํวุเต อิสิ ปณฺฑรสโคตฺโต อปุจฺฉิ ปุสฺสสวฺหยนฺ"ติ คาถํ อาทิโต ฐเปสุํ. ตตฺถ ปาสาทิเกติ อตฺตโน ปฏิปตฺติยา ปสาทารเห. พหูติ สมฺพหุเล. ภาวิตตฺเตติ สมถวิปสฺสนาภาวนาหิ ภาวิตจิตฺเต. สุสํวุเตติ สุฏฺฐุ สํวุตินฺทฺริเย. อิสีติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ผุสฺสตฺเถร..... เอวมุปริปิ. สี. ปณฺฑรสฺสโคตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๖.

ตาปโส. ปณฺฑรสโคตฺโตติ ปณฺฑรสฺส นาม อิสิโน วํเส ชาตตฺตา เตน สมานโคตฺโต. ปุสฺสสวฺหยนฺติ ปุสฺสสทฺเทน อวฺหาตพฺพํ, ปุสฺสนามกนฺติ อตฺโถ. [๙๕๐] "กึ ฉนฺทา กิมธิปฺปายา กิมากปฺปา ภวิสฺสเร อนาคตมฺหิ กาลมฺหิ ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต"ติ อยํ ตสฺส อิสิโน ปุจฺฉาคาถา. ตตฺต กึ ฉนฺทาติ อิมสฺมึ สาสเน อนาคเต ภิกฺขู กีทิสจฺฉนฺทา กีทิสาธิมุตฺติกา, กึ หีนาธิมุตฺติกา, อุทาหุ ปณีตาธิมุตฺติกาติ อตฺโถ. กิมธิปฺปายาติ กีทิสาธิปฺปา ยา กีทิสชฺฌาสยา, กึ สงฺกิเลสชฺฌาสยา, อุทาหุ โวทานชฺฌาสยาติ อตฺโถ. อถวา ฉนฺทา นาม กตฺตุกมฺยตา, ตสฺมา กีทิสี ๑- เตสํ กตฺตุกมฺยตาติ อตฺโถ. อธิปฺปาโย อชฺฌาสโยเยว. กิมากปฺปาติ กีทิสากปฺปา. อากปฺปาติ จ เวสคหณาทิวาริตฺต- จาริตฺตวนฺโตติ อตฺโถ. ภวิสฺสเรติ ภวิสฺสนฺติ. ตํ เมติ ตํ อนาคเต ภิกฺขูนํ ฉนฺทาธิปฺปายากปฺปเภทํ ปุจฺฉิโต มยฺหํ อกฺขาหิ กเถหีติ เถรํ อชฺเฌสติ. ตสฺส เถโร ตมตฺ ถํ อาจิกฺขนฺโต สกฺกจฺจสวเน ตาว นิโยเชตุํ:- [๙๕๑] "สุโณหิ วจนํ มยฺหํ อิสิ ปณฺฑรสวฺหย สกฺกจฺจํ อุปธาเรหิ อาจิกฺขิสฺสามฺยนาคตนฺ"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- โภ ปณฺฑรนาม อิสิ ยํ ตฺวํ มํ ปุจฺฉสิ, ตํ เต อนาคตํ อาจิกฺขิสฺสามิ, อาจิกฺขโต ปน มม วจนํ สุณาหิ อนาคตตฺถทีปนโต สํเวคาวหโต จ สกฺกจฺจํ อุปธาเรหีติ. อถ เถโร อนาคตํสญาเณน ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนญฺจ ภาวินึ ๒- ปวตฺตึ ยถาภูตํ ทิสฺวา ตสฺส อาจิกฺขนฺโต:- @เชิงอรรถ: สี. ตสฺมา กีทสจฺฉนฺทา กีทิสี สี. ภาวิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๗.

[๙๕๒] "โกธนา อุปนาหี จ มกฺขี ถมฺถี สฐา พหู อิสฺสุกี นานาวาทา จ ภวิสฺสนฺติ อนาคเต. [๙๕๓] อญฺญาตมานิโน ธมฺเม คมฺภีเร ตีรโคจรา ลหุกา อครู ธมฺเม อญฺญมญฺญมคารวา. [๙๕๔] พหู อาทีนวา โลเก อุปฺปชฺชิสฺสนฺตฺยนาคเต สุเทสิตํ อิมํ ธมฺมํ กิเลสิสฺสนฺติ ทุมฺมตี. [๙๕๕] คุณหีนาปิ สํฆมฺหิ โวหรนฺตา วิสารทา พลวนฺโต ภวิสฺสนฺติ มุขรา อสฺสุตาวิโน. [๙๕๖] คุณวนฺโตปิ สํฆมฺหิ โวหรนฺตา ยถาตฺถโต ๑- ทุพฺพลา เต ภวิสฺสนฺติ หิรีมนา อนตฺถิกา. [๙๕๗] รชตํ ชาตรูปญฺจ เขตฺตํ วตฺถุมเชฬกํ ทาสีทาสญฺจ ทุมฺเมธา สาทิยิสฺสนฺตฺยนาคเต. [๙๕๘] อุชฺฌานสญฺญิโน พาลา สีเลสุ อสมาหิตา อุนฺนฬา วิจริสฺสนฺติ กลหาภิรตา มคา. [๙๕๙] อุทฺธตา จ ภวิสฺสนฺติ นีลจีวรปารุตา กุหา ถทฺธา ลปา สิงฺคี จริสฺสนฺตฺยริยา วิย. [๙๖๐] เตลสณฺเฐหิ ๒- เกเสหิ จปลา อญฺชนกฺขิกา รถิยาย คมิสฺสนฺติ ทนฺตวณฺณกปารุตา. [๙๖๑] อเชคุจฺฉํ วิมุตฺเตหิ สุรตฺตํ อรหทฺธชํ ชิคุจฺฉิสฺสนฺติ กาสาวํ โอทาเตสุ สมุจฺฉิตา. [๙๖๒] ลาภกามา ภวิสฺสนฺติ กุสีตา หีนวีริยา กิจฺฉนฺตา วนปตฺถานิ ๓- คามนฺเตสุ วสิสฺสเร. [๙๖๓] เย เย ลาภํ ลภิสฺสนฺติ มิจฺฉาชีวรตา สทา เต เตว อนุสิกฺขนฺตา ภมิสฺสนฺติ อสญฺญตา. ๔- @เชิงอรรถ: ปาลิ. ยถตฺถโต ปาลิ. เตลสเณฺหหิ @ ปาลิ. วนปตฺตานิ, อฏฺฐกถา. วนปตฺเถสุ ฉ.ม. อสํยตา ฉ.ม. อสํยตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๘.

[๙๖๔] เย เย อลาภิโน ลาภํ น เต ปุชฺชา ภวิสฺสเร สุเปสเลปิ เต ธีเร เสวิสฺสนฺติ น เต ตทา. [๙๖๕] มิลกฺขุรชนํรตฺตํ ครหนฺตา สกํ ธชํ ติตฺถิยานํ ธชํ เกจิ ธาริสฺสนฺตฺยวทาตกํ. [๙๖๖] อคารโว จ กาสาเว ตทา เตสํ ภวิสฺสติ ปฏิสงฺขา จ กาสาเว ภิกฺขูนํ น ภวิสฺสติ. [๙๖๗] อภิภูตสฺส ทุกฺเขน สลฺลวิทฺธสฺส รุปฺปโต ปฏิสงฺขา มหาโฆรา นาคสฺสาสิ อจินฺติยา. [๙๖๘] ฉทฺทนฺโต หิ ตทา ทิสฺวา สุรตฺตํ อรหทฺธชํ ตาวเทวภณี คาถา คโช อตฺโถปสํหิตา. [๙๖๙] อนิกฺกสาโว กาสาวํ โย วตฺถํ ปริทเหสฺสติ ๑- อเปโต ทมสจฺเจน น โส กาสาวมรหติ. [๙๗๐] โย จ วนฺตกสาวสฺส สีเลสุ สุสมาหิโต อุเปโต ทมสจฺเจน ส เว กาสาวมรหติ. [๙๗๑] วิปนฺนสีโล ทุมฺเมโธ ปากโฏ กามการิโย วิพฺภนฺตจิตฺโต นิสฺสุกฺโก น โส กาสาวมรหติ. [๙๗๒] โย จ สีเลน สมฺปนฺโน วีตราโค สมาหิโต โอทาตมนสงฺกปฺโป ส เว กาสาวมรหติ. [๙๗๓] อุทฺธโต อุนฺนโฬ พาโล สีลํ ยสฺส น วิชฺชติ โอทาตกํ อรหติ กาสาวํ กึ กริสฺสติ. ตาทีนํ เมตฺตจิตฺตานํ นิคฺคณฺหิสฺสนฺตฺยนาคเต. [๙๗๕] สิกฺขาเปนฺตาปิ เถเรหิ พาลา จีวรธารณํ น สุณิสฺสนฺติ ทุมฺเมธา ปากฏา กามการิยา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปริธสฺสติ, สี. ปริทหิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๙.

[๙๗๖] เต ตถา สิกฺขิตา พาลา อญฺญมญฺญํ อคารวา นาทิยิสฺสนฺตุปชฺฌาเย ขลุงฺโก วิย สารถึ. [๙๗๗] เอวํ อนาคตทฺธานํ ปฏิปตฺติ ภวิสฺสติ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนญฺจ ปตฺเต กาลมฺหิ ปจฺฉิเม. [๙๗๘] ปุรา อาคจฺฉเต เอตํ อนาคตํ มหพฺภยํ สุพฺพจา โหถ สขิลา อญฺญมญฺญํ สคารวา. [๙๗๙] เมตฺตจิตฺตา การุณิกา โหถ สีเลสุ สํวุตา อารทฺธวีริยา ปหิตตฺตา นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา. [๙๘๐] ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา อปฺปมาทญฺจ เขมโต ภาเวถฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ผุสนฺตา อมตํ ปทนฺ"ติ อิมา คาถา อภาสิ. ตตฺถ โกธนาติ กุชฺฌนสีลา. ภวิสฺสนฺติ อนาคเตติ สมฺพนฺโธ. กึ เถรสฺส กาเล ตถา นาเหสุนฺติ? น นาเหสุํ, ตทา ปน กลฺยาณมิตฺตพหุลตาย โอวาทเกสุ วิญฺญาปเกสุ สพฺรหฺมจารีสุ พหูสุ วิชฺชมาเนสุ กิเลเสสุ พลวนฺเตสุ ปฏิสงฺขานพหุลตาย จ เยภุยฺเยน ภิกฺขู อกฺโกธนา อเหสุํ, ๑- อายตึ ตพฺพิปริยาเย อติโกธนา ภวิสฺสนฺติ, ตสฺมา "อนาคเต"ติ วุตฺตํ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. อุปนาหีติ อาฆาตวตฺถูสุ อาฆาตสฺส อุปนยหนสีลา อุปนาหสมฺภวโต วา อุปนาหี. ตตฺถ ปุริมกาลิโก พฺยาปาโท โกโธ, อปรกาลิโก อุปนาโห. สกึ ปวตฺโต วา โทโส โกโธ, อเนกกฺขตฺตุํ ปวตฺโต อุปนาโห. ปเรสํ วิชฺชมาเน คุเณ มกฺขนฺติ ปุญฺชนฺติ เตสํ วา อุทกปุญฺชนิยา วิย อุทกสฺส มกฺโข มกฺขนํ ปุญฺชนํ เอเตสํ อตฺถีติ มกฺขี. อติมานลกฺขโณ ถมฺโภ เอเตสํ อตฺถีติ ถมฺภี. สฐาติ อสนฺตคุณวิภาวนลกฺขเณน สาเฐยฺเยน สมนฺนาคตา. อิสฺสุกีติ ปรสมฺปตฺติขิยฺยนลกฺขณาย อิสฺสาย สมนฺนาคตา. นานาวาทาติ อญฺญมญฺญํ วิรุทฺธวาทา วิรุทฺธทิฏฺฐิกา, กลหการกา จาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: สี. โกธนา นาเหสุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๐.

อญฺญาตมานิโน ธมฺเม, คมฺภีเร ตีรโคจราติ คมฺภีเร ทุโรภาเส สทฺธมฺเม อญฺญาเต เอว "ญาโตติ, ทิฏฺโฐ"ติ เอวํ มานิโน, ตโต เอว ตสฺส โอรภาเค ปวตฺติตาย โอริมตีรโคจรา. ลหุกาติ ลหุสภาวา จปลา. อครู ธมฺเมติ สทฺธมฺเม คารว- รหิตา. อญฺญมญฺญมคารวาติ อญฺญมญฺญสฺมึ อปฺปติสฺสา, สํเฆ สพฺรหฺมจารีสุ จ ครุคารว- วิรหิตา. พหู อาทีนวาติ วุตฺตปฺปการา วกฺขมานา จ พหู อเนกโทสา อนฺตรายา. โลเกติ สตฺตโลเก. อุปฺปชฺชิสฺสนฺตฺยนาคเตติ อนาคเต ปาตุ ภวิสฺสนฺติ. สุเทสิตํ อิมํ ธมฺมนฺติ ๑- สมฺมาสมฺพุทฺเธน สุฏฺฐุ อวิปรีตํ อาทิกลฺยาณาทิปฺปกาเรน เทสิตํ อิมํ อาคมสทฺธมฺมํ. กิเลสิสฺสนฺตีติ กิลิฏฺฐํ กิเลสทูสิตํ กริสฺสนฺติ, "อาปตฺตึ `อนาปตฺตี'ติ ครุกาปตฺตึ `ลหุกาปตฺตี"ติอาทินา ทุจฺจริตสงฺกิเลเสน อสทฺธมฺเมน สณฺหสุขุมํ รูปารูปธมฺมํ ปฏิกฺขิปิสฺสนฺติ, ทิฏฺฐิสงฺกิเลเสน อุภยตฺราปิ ตณฺหา- สงฺกิเลเสน สงฺกิเลสิสฺสนฺติ มลีนํ กริสฺสนฺติ. ทุมฺมตีติ นิปฺปญฺญา. วุตฺตํ เหตํ ภควตา "ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขเว ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ ฯเปฯ อภิธมฺมกถํ เวทลฺลกถํ กเถนฺตา กณฺหธมฺมํ โอกฺกมมานา น พุชฺฌิสฺสนฺตี"ติ. ๒- คุณหีนาติ สีลาทิคุณวิรหิตา ทุสฺสีลา อลชฺชิโน จ. อถวา คุณหีนาติ วินยวาริตฺตาทิคุเณน หีนา ธมฺมวินเย อปฺปกตญฺญุโน. สํฆมฺหีติ สํฆมชฺเฌ. โวหรนฺตาติ กเถนฺตา, สํเฆ วินิจฺฉยกถาย วตฺตมานาย ยงฺกิญฺจิ ภณนฺตา. วิสารทาติ นิพฺภยา ปคพฺภา. พลวนฺโตติ ปกฺขพเลน พลวนฺโต. มุขราติ มุขขรา ขรวาทิโน. อสฺสุตาวิโนติ น สุตวนฺโต, เกวลํ ลาภสกฺการสิโลกสนฺนิสฺสเยน คุณธรา หุตฺวา "ธมฺมํ `อธมฺโม'ติ อธมฺมญฺจ `ธมฺโม'ติ, วินยํ `อวินโย'ติ อวินยญฺจ `วินโย"ติ เอวํ อตฺตนา ยถิจฺฉิตมตฺถํ สํฆมชฺเฌ ปติฏฺฐเปนฺตา พลวนฺโต ภวิสฺสนฺติ. คุณวนฺโตติ สีลาทิคุณสมฺปนฺนา. โวหรนฺตา ยถาตฺถโตติ อตฺถานุรูปํ อวิปรีตตฺถํ "ธมฺมํ `ธมฺโม'ติ, อธมฺมํ `อธมฺโม'ติ, วินยํ `วินโย'ติ, อวินยํ `อวินโย"ติ เอวํ @เชิงอรรถ: สี. สุเทสิตํ อิทํ ธมฺมนฺติ องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๗๙/๑๒๒ ตติยอนาคตภยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๑.

ทีเปนฺตา. ทุพฺพลา เต ภวิสฺสนฺตีติ ปริสายํ อลชฺชุสฺสนฺนตาย พลวิรหิตา เต ภวิสฺสนฺติ, เตสํ วจนํ น ติฏฺฐิสฺสติ. หิรีมนา อนตฺถิกาติ หิรีมนฺโต เกนจิ อนตฺถิกา. เต หิ ธมฺเมน วตฺตุํ สมตฺถาปิ ปาปชิคุจฺฉตาย อปฺปกิจฺจตาย จ เกหิจิ วิโรธํ อกโรนฺตา อตฺตโน วาทํ ปติฏฺฐาเปตุํ น วายมนฺตา ทิฏฺฐาวิกมฺมํ วา อธิฏฺฐานํ วา อกตฺวา ตุณฺหี โหนฺติ. รชตนฺติ รูปิยํ, เตน กหาปณโลหมาสกาทีนมฺปิ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ. ชาตรูปนฺติ สุวณฺณํ, เตน มณิมุตฺตาทีนมฺปิ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ. วาสทฺโท สมุจฺจยตฺโถ "อปทา วา"ติอาทีสุ ๑- วิย. "รชตชาตรูปญฺจา"ติ วา ปาโฐ. เขตฺตนฺติ ยตฺถ ปุพฺพณฺณาปรณฺณํ ๒- รุหติ, ตํ เขตฺตํ. ตทตฺถํ อกตภูมิภาโค วตฺถุ. อเชฬกนฺติ เอฬกา นาม อชาเยว, เต ฐเปตฺวา อวเสสา ปสุชาตี อชา นาม. อเชฬกคฺคหเณเนว เหตฺถ โคมหึสาทีนมฺปิ สงฺคโห กโต. ทาสีทาสญฺจาติ ทาสิโย จ ทาเส จ. ทุมฺเมธาติ อวิทฺทสุโน, กปฺปิยากปฺปิยํ สารุปฺปาสารุปฺปํ อชานนฺตา อตฺตโน อตฺถาย สาทิยิสฺสนฺติ สมฺปฏิจฺฉิสฺสนฺติ. อุชฺฌานสญฺญิโนติ ปเร เหฏฺฐโต กตฺวา โอโลกนจิตฺตา, อนุชฺฌายิตพฺพฏฐาเนปิ วา อุชฺฌานสีลา. พาลาติ ทุจฺจินฺติตจินฺตนาทินา พาลลกฺขเณน สมนฺนาคตา, ตโต เอว สีเลสุ อสมาหิตา จตุปาริสุทฺธิสีเลสุ น สมาหิตจิตฺตา. อุนฺนฬาติ สมุสฺสิตตุจฺฉมานา. วิจริสฺสนฺตีติ มานทฺธชํ อุกฺขิปิตฺวา วิจริสฺสนฺติ. กลหาภิรตา มคาติ สารมฺภพหุลตาย กรณุตฺตริยปสุตา กลเห เอว อภิรตา มคสทิสา มิคา วิย อตฺตหิตาเปกฺขา ๓- ฆาเสสนาภิรตา ทุพฺพลวิเหสปราติ อตฺโถ. อุทฺธตาติ อุทฺธจฺเจน สมนฺนาคตา จิตฺเตกคฺคตารหิตา. นีลจีวรปารุตาติ อกปฺปิยรชนรตฺเตน นีลวณฺเณน จีวเรน ปารุตา, ตาทิสํ จีวรํ นิวาเสตฺวา เจว ปารุปิตฺวา จ วิจรณกา. กุหาติ สามนฺตชปฺปนาทินา กุหนวตฺถุนา กุหกา, @เชิงอรรถ: องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙ อคฺคปฺปสาทสุตฺตา, องฺปญฺจก. ๒๒/๓๒/๓๗(สฺยา), @ขุ.อิติ. ๒๕/๙๐/๓๐๘ อคฺคปฺปสาทสุตฺต สี. ปุพฺพนฺนาปรนฺนํ @ ม. อตฺตหิตนิรเปกฺขา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๒.

อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาย โกหญฺญํ กตฺวา ปเรสํ วิมฺหาปยา. ถทฺธาติ โกเธน มาเนน จ ถทฺธมานสา กกฺขฬหทยา. ลปาติ ลปนกา กุหนวุตฺติกา, ปสนฺนมานเสหิ มนุสฺเสหิ "เกน ภนฺเต อยฺยสฺส อตฺโถ"ติ ปจฺจยทายกานํ วทาปนกา, ปยุตฺตวาจา- วเสน นิปฺเปสิกตาวเสน จ ปจฺจยตฺถํ ลปกาติ วา อตฺโถ. สิงฺคีติ "ตตฺถ กตมํ สิงฺคํ, ยํ สิงฺคํ สิงฺคารตา จาตุรตา จาตุริยํ ปริกฺขตตา ปาริกฺขติยนฺ"ติ ๑- เอวํ วุตฺเตหิ สิงฺคสทิเสหิ ปากฏกิเลเสหิ สมนฺนาคตา, สิงฺคารจริตาติ อตฺโถ. "อริยา วิยา"ติอิทํ "กุหา"ติ เอตสฺเสว อตฺถทสฺสนํ. กุหกานญฺหิ อริยานมิว ฐิตภาวํ ทสฺเสนฺโต อริยา วิย วิจรนฺตีติ อาห. เตลสณฺเฐหีติ สิตฺถกเตเลน วา อุทกเตเลน วา โอสณฺฐิเตหิ. จปลาติ กายมณฺฑนปริกฺขารมณฺฑนาทินา จาปลฺเลน ยุตฺตา. อญฺชนกฺขิกาติ อลงฺการญฺชเนน อญฺชิตเนตฺตา. รถิยาย คมิสฺสนฺตีติ ภิกฺขาจริยาย กุลูปสงฺกมนาปเทเสหิ, มหารจฺฉาย อิโต จิโต จ ปริพฺภมิสฺสนฺติ. ทนฺตวณฺณกปารุตาติ ทนฺตวณฺณรตฺเตน จีวเรน ปารุตสรีรา. อเชคุจฺฉนฺติ อชิคุจฺฉิตพฺพํ. วิมุตฺเตหีติ อริเยหิ. สุรตฺตนฺติ กปฺปิยรชเนน สุฏฺฐุ รตฺตํ, อรหนฺตานํ พุทฺธาทีนํ จิณฺณตาย อรหทฺธชํ ชิคุจฺฉิสฺสนฺติ กาสาวํ. กสฺมา? โอทาเตสุ สมุจฺฉิตา เคธํ อาปนฺนา. ทนฺตวณฺณปารุปนสฺส หิ อิทํ การณวจนํ. เต หิ เสตกํ สมฺภาเวนฺตา "สพฺเพน สพฺพํ เสตเก คหิเต ลิงฺคปริจฺจาโค เอว สิยา"ติ ทนฺตวณฺณํ ปารุปนฺติ ลาภกามาติ ลาภคิทฺธา. ภิกฺขาจริยาสุปิ โกสชฺชโยคโต กุสีตา. สมณธมฺมํ กาตุํ จิตฺตสฺส อุสฺสาหาภาเวน หีนวีริยา. กิจฺฉนฺตาติ กิลมนฺตา, วนปตฺเถสุ วสิตุํ กิจฺฉนฺตา กิลนฺตจิตฺตาติ อตฺโถ. คามนฺเตสูติ คามนฺตเสนาสเนสุ คามสมีเปสุ เสนาสเนสุ, คามทฺวาเรสุ วา เสนาสเนสุ. วสิสฺสเรติ วสิสฺสนฺติ. @เชิงอรรถ: อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๘๕๒/๔๒๘ ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค: เอกกนิทฺเทส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๓.

เต เตว อนุสิกฺขนฺตาติ เย เย ๑- มิจฺฉาชีวปฺปโยเคน ลทฺธลาภา, เต เต เอว ปุคฺคเล อนุสิกฺขนฺตา ภมิสฺสนฺติ. ภมิสฺสนฺตีติ สยมฺปิ เต วิย มิจฺฉาชีเวน ลาภํ อุปฺปาเทตุํ ราชกุลาทีนิ เสวนฺตา ปริพฺภมิสฺสนฺติ. "ภชิสฺสนฺตี"ติ วา ปาโฐ, เสวิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. อสญฺญตาติ สีลสญฺญมรหิตา. เย เย อลาภิโน ลาภนฺติ เย เย ภิกฺขู มิจฺฉาชีวปริวชฺชเนน อปฺปปุญฺญตาย จ ลาภสฺส ปจฺจยสฺส น ลาภิโน, เต ปุชฺชา ปูชนียา ปาสํสา ตทา อนาคเต กาเล น ภวิสฺสนฺติ. สุเปสเลปิ เต ธีเรติ ธิติสมฺปนฺนตาย ธีเร สุฏฺฐุ เปสเลปิ เต ภิกฺขู น เสวิสฺสนฺติ, ตทา อนาคเต เต ลาภิโน ลาภกามาว ภิกฺขูติ อตฺโถ. มิลกฺขุรชนํรตฺตนฺติ กาลกจฺฉกรชเนน รตฺตํ. สมาสปทํ เหตํ, คาถาสุขตฺถํ สานุนาสิกนิทฺเทโส. ครหนฺตา สกํ ธชนฺติ อตฺตโน ธชภูตํ กาสาวํ ชิคุจฺฉนฺตา. สาสเน ปพฺพชิตานํ หิ กาสาโว ธโช นาม. ติตฺถิยานํ ธชํ เกจีติ เกจิ สกฺยปุตฺติยภาวํ ปฏิชานนฺตา เอว ติตฺถิยานํ เสตวตฺถิกานํ ธชภูตํ อวทาตกํ เสตวตฺถํ ธาเรสฺสนฺติ. อคารโว จ กาสาเวติ อรหทฺธชภูเต กาสาเว อคารโว อพหุมานํ ตทา อนาคเต เตสํ ภวิสฺสติ. ปฏิสงฺขา จ กาสาเวติ "ปฏิสงฺขา โยนิโส จีวรํ ปฏิเสวามี"ติ- อาทินา ๒- นเยน ปจฺจเวกฺขณมตฺตมฺปิ กาสาวปริโภเค น ภวิสฺสติ. กาสาวํ ธาเรนฺเตน กาสาวํ พหุมาเนน "ทุจฺจริตโต โอรมิตพฺพนฺ"ติ กาสาวสฺส ครุกาตพฺพภาเว ฉทฺทนฺตชาตกมุทาหรนฺโต "อภิภูตสฺส ทุกฺเขนา"ติอาทิมาห. ตตฺถ สลฺลวิทฺธสฺสาติ ปุถุนา สวิเสน สลฺเลน วิทฺธสฺส, ตโต เอว มหตา ทุกฺเขน อภิภูตสฺส. รุปฺปโตติ สรีรวิการํ อาปชฺชโต. มหาโฆราติ สรีรชีวิเตสุ นิรเปกฺขตาย ภีมา ๓- ครุตรา ปฏิสงฺขา อญฺเญหิ อจินฺติยา จินฺตามตฺเตน ปวตฺเตตุํ อสกฺกุเณยฺยา @เชิงอรรถ: สี. เย เยว ม.มูล. ๑๒/๒๓/๑๔ สพฺพาสวสุตฺต, @องฺ.ฉกฺก. ๒๒/๕๘/๔๓๔ อาสวสุตฺต ฉ.ม.ภิมฺมา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๔.

ฉทฺทนฺตมหานาคสฺส อาสิ อโหสิ. ฉทฺทนฺตนาคราชกาเล หิ โพธิสตฺโต โสณุตฺตเรน นาม เนสาเทน ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ฐตฺวา วิสปีเตน สลฺเลน วิทฺโธ มหตา ทุกฺเขน อภิภูโต ตํ คเหตฺวา ปริทหิตํ กาสาวํ ทิสฺวา "อยํ อริยทฺธเชน ปฏิจฺฉนฺโน, น มยา หึสิตพฺโพ"ติ ตตฺถ เมตฺตจิตฺตเมว ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อุปริธมฺมํ เทเสสิ. ยถาห:- "สมปฺปิโต ปุถุสลฺเลน นาโค อทุฏฺฐจิตฺโต ลุทฺทกมชฺฌภาสิ กิมตฺถิยํ ๑- กิสฺส วา สมฺม เหตุ มมํ วธี กสฺส วายํ ปโยโค"ติอาทิ. ๒- อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต เถโร "ฉทฺทนฺโต หี"ติอาทิมาห. ตตฺถ สุรตฺตํ อรหทฺธชนฺติ โสณุตฺตเรน ปริทหิตกาสาวํ สนฺธายาห. อภณีติ อภาสิ. คาถาติ คาถาโย. คโชติ ฉทฺทนฺโต นาคราชา. อตฺโถปสํหิตาติ อตฺถสนฺนิสฺสิตา หิตา, หิตยุตฺตาติ อตฺโถ. ฉทฺทนฺตนาคราเชน วุตฺตคาถาสุ อนิกฺกสาโวติ ราคาทีหิ กสาเวหิ กสาโว. ปริทเหสฺสตีติ ๓- นิวาสนปารุปนอตฺถรณวเสน ปริภุญฺชิสฺสติ. "ปริธสฺสตี"ติ วา ปาโฐ. อเปโต ทมสจฺเจนาติ อินฺทฺริยทเมน เจว ปรมตฺถสจฺจปกฺขิเกน วจีสจฺเจน จ อเปโต, วิยุตฺโต ปริจฺจตฺโตติ อตฺโถ. น โสติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล กาสาวํ ปริทหิตุํ นารหติ. วนฺตกสาวสฺสาติ จตูหิ มคฺเคหิ วนฺตกสาโว ฉฑฺฑิตกสาโว ปหีนกสาโว อสฺส ภเวยฺยาติ อตฺโถ. สีเลสูติ จตุปาริสุทฺธิสีเลสุ. สุสมาหิโตติ สุฏฺฐุ สมาหิโต. อุเปโตติ อินฺทฺริยทเมน เจว วุตฺตปฺปกาเรน สจฺเจน จ อุปคโต สมนฺนาคโต. ส เวติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล ตํ คนฺธกาสาววตฺถํ เอกนฺเตน อรหตีติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กมตฺถยํ ขุ.ชา. ๒๗/๒๓๔๓/๔๙๖ ฉทฺทนฺตชาตก (สฺยา) @ ฉ.ม. ปริทหิสฺสตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๕.

วิปนฺนสีโลติ ภินฺนสีโล. ทุมฺเมโธติ นิปฺปญฺโญ สีลวิโสธนปญฺญาย วิรหิโต. ปากโฏติ "ทุสฺสีโล อยนฺ"ติ ปากโฏ ๑- ปกาโส, วิกฺขิตฺตินฺทฺริยตาย ๒- วา ปากโฏ ปากฏินฺทฺริโยติ อตฺโถ. กามการิโยติ ภินฺนสํวรตาย ยถิจฺฉิตการโก, กามสฺส วา มารสฺส ยถากามกรณีโย. วิพฺภนฺตจิตฺโตติ รูปาทีสุ วิสเยสุ วิกฺขิตฺตจิตฺโต. นิสฺสุกฺโกติ อสุกฺโก สุกฺกธมฺมรหิโต หิโรตฺตปฺปวิวชฺชิโต, กุสลธมฺมสมฺปาทน- อุสฺสุกฺกรหิโต วา. วีตราโคติ วิคตจฺฉนฺทราโค. โอทาตมนสงฺกปฺโปติ สุจิสุทฺธมโนวิตกฺโก, อนาวิล- สงฺกปฺโป วา. กาสาวํ กึ กริสฺสตีติ ยสฺส สีลํ นตฺถิ, ตสฺส กาสาวํ กึ นาม ปโยชนํ สาเธสฺสติ, จิตฺตกตสทิสํ ตสฺส ปพฺพชิตลิงฺคนฺติ อตฺโถ. ทุฏฺฐจิตฺตาติ ราคาทิโทเสหิ ทูสิตจิตฺตา. อนาทราติ สตฺถริ ธมฺเม อญฺญ- มญฺญญฺจ อาทรรหิตา อคารวา. ตาทีนํ เมตฺตจิตฺตานนฺติ เมตฺตาภาวนาย สมฺปยุตฺต- หทเย เตเนว อรหตฺตาธิคเมน อิฏฺฐาทีสุ ๓- ตาทิภาวปฺปตฺเต อุฬารคุเณ. อุปโยคตฺเถ หิ อิทํ สามิวจนํ. นิคฺคณฺหิสฺสนฺตีติ "สีลาทิสมฺปนฺเน ทิสฺวา เต สมฺภาเวนฺตา วิปนฺนสีเล อเมฺห น พหุํ มญฺญิสฺสนฺตี"ติ อตฺตนิ อคารวภเยน ยถา เต อุพฺพาฬฺหา ปกฺกมิสฺสนฺติ, ตถา พาธิสฺสนฺตีติ ๔- อตฺโถ. สิกฺขาเปนฺตาปีติ สิกฺขาปิยมานาปิ. กมฺมตฺเถ หิ อยํ กตฺตุนิทฺเทโส. เถเรหีติ อตฺตโน อาจริยุปชฺฌาเยหิ. จีวรธารณนฺติ อิทํ สมณปฏิปตฺติยา นิทสฺสนมตฺตํ, ตสฺมา "เอวํ เต อภิกฺกมิตพฺพํ, เอวํ เต ปฏิกฺกมิตพฺพนฺ"ติอาทินา ๕- สิกฺขาปิยมานาปีติ อตฺโถ. น สุณิสฺสนฺตีติ โอวาทํ น คณฺหิสฺสนฺติ. เต ตถา สิกฺขิตา พาลาติ เต อนฺธพาลา อาจริยุปชฺฌาเยหิ สิกฺขาปิยมานาปิ @เชิงอรรถ: ม. อยนฺติ วา ปากโฏ ม. วิตฺตินฺทฺริยตาย สี. อิฏฺฐานิฏฺฐาทีสุ @ สี. พาเธสฺสนฺตีติ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๒๒/๑๔๐ อูมิภยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๖.

อนาทรตาย อสิกฺขิตาติ. นาทิยิสฺสนฺตุปชฺฌาเยติ อุปชฺฌาเย อาจริเย จ อาทรํ น กโรนฺติ, เตสํ อนุสาสนิยํ น ติฏฺฐนฺติ. ยถา กึ? ขลุงฺโก วิย สารถึ ยถา ขลุงฺโก ทุฏฺฐสฺโส อสฺสทมกํ นาทิยติ น ตสฺส อุปเทเส ติฏฺฐติ, เอวํ เตปิ อุปชฺฌายาจริเย น ภายนฺติ น สารชฺชนฺตีติ อตฺโถ. "เอวนฺ"ติอาทิ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส นิคมนํ. ตตฺถ เอวนฺติ วุตฺตปฺปกาเรน. อนาคตทฺธานนฺติ อนาคตมทฺธานํ, อนาคเต กาเลติ อตฺโถ. ตํเยว สรูปโต ทสฺเสนฺโต "ปตฺเต กาลมฺหิ ปจฺฉิเม"ติ อาห. ตตฺถ กตโม ปจฺฉิมกาโล? "ตติยสงฺคีติโต ปฏฺฐาย ปจฺฉิมกาโล"ติ เกจิ, ตํ เอเก นานุชานนฺติ. สาสนสฺส หิ ปญฺจยุคานิ วิมุตฺติยุคํ, สมาธิยุคํ, สีลยุคํ, สุตยุคํ, ทานยุคนฺติ. เตสุ ปฐมํ วิมุตฺติยุคํ, ตสฺมึ อนฺตร- หิเต สมาธิยุคํ วตฺตติ, ตสฺมิมฺปิ อนฺตรหิเต สีลยุคํ วตฺตติ, ตสฺมิมฺปิ อนฺตรหิเต สุตยุคํ วตฺตเตว. อปริสุทฺธสีโล หิ เอกเทเสน ปริยตฺติพาหุสจฺจํ ปคฺคยฺห ติฏฺฐติ ลาภาทิกามตาย. ยถา ปน มาติกาปริโยสานา ปริยตฺติ สพฺพโส อนฺตรธายติ, ตโต ปฏฺฐาย ลิงฺคมตฺตเมว อวสิสฺสติ, ตทา ยถา ตถา ธนํ สํหริตฺวา ทานมุเข ๑- วิสฺสชฺเชนฺติ, สา กิร เนสํ จริมา สมฺมาปฏิปตฺติ. ตตฺถ สุตยุคโต ปฏฺฐาย ปจฺฉิม- กาโล, "สีลยุคโต ปฏฺฐายา"ติ อปเร. เอวํ เถโร ปจฺฉิเม กาเล อุปฺปชฺชนกํ มหาภยํ ทสฺเสตฺวา ปุน ตตฺถ สนฺนิปติต- ภิกฺขูนํ โอวาทํ ททนฺโต "ปุรา อาคจฺฉเต"ติอาทินา ติสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ ปุรา อาคจฺฉเต เอตนฺติ เอตํ มยา ตุมฺหากํ วุตฺตํ ปฏิปตฺติอนฺตรายกรํ อนาคตํ มหาภยํ อาคจฺฉติ ปุรา, ยาว อาคมิสฺสติ, ตาวเทวาติ อตฺโถ. สุพฺพจาติ วจนกฺขมา โสวจสฺสการเกหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา, ครูนํ อนุสาสนิโย ๒- ปทกฺขิณคฺคาหิโน โหถาติ อตฺโถ. สขิลาติ มุทุหทยา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทานมุเขน ม. อนุสานียา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๗.

เมตฺตจิตฺตาติ สพฺพสตฺเตสุ หิตูปสํหารลกฺขณาย เมตฺตาย สมฺปยุตฺตจิตฺตา. การุณิกาติ กรุณาย นิยุตฺตา ปเรสํ ทุกฺขาปนยนาการวุตฺติยา กรุณาย สมนฺนาคตา. อารทฺธวีริยาติ อกุสลานํ ปหานาย กุสลานํ อุปสมฺปทาย ปคฺคหิตวิริยา. ปหิตตฺตาติ นิพฺพานํ ปฏิเปสิตฺจิตฺตา. นิจฺจนฺติ สพฺพกาลํ. ทฬฺหปรกฺกมาติ ถิรวิริยา. ปมาทนฺติ ปมชฺชนํ กุลสานํ ธมฺมานํ อนนุฏฺฐานํ อกุสเลสุ จ ธมฺเมสุ จิตฺตโวสฺสคฺโค. วุตฺตํ หิ:- "ตตฺถ กตโม ปมาโท, กายทุจฺจริเต วา วจีทุจฺจริเต วา มโนทุจฺจริเต วา ปญฺจสุ วา กามคุเณสุ จิตฺตสฺส โวสฺสคฺโค โวสฺสคฺคานุปฺปทาน, กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย อสกฺกจฺจกิริยตา"ติอาทิ. ๑- อปฺปมาทนฺติ อปฺปมชฺชนํ, โส ปมาทสฺส ปฏิปกฺขโต เวทิตพฺโพ. อตฺถโต หิ อปฺปมาโท นาม สติยา อวิปฺปวาโส, อุปฏฺฐิตาย สติยา เอว เจตํ นามํ. อยํ เหตฺถ อตฺโถ:- ยสฺมา ปมาทมูลกา สพฺเพ อนตฺถา, อปฺปมาทมูลกา จ สพฺเพ อตฺถา, ตสฺมา ปมาทํ ภยโต อุปทฺทวโต ทิสฺวา อปฺปมาทญฺจ เขมโต อนุปทฺทวโต ทิสฺวา อปฺปมาทปฏิปตฺติยา สิขาภูตํ สีลาทิกฺขนฺธตฺตยสงฺคหํ สมฺมา- ทิฏฺฐิอาทีนํ อฏฺฐนฺนํ องฺคานํ วเสน อฏฺฐงฺคิกํ อริยมคฺคํ ภาเวถ, อมตํ นิพฺพานํ ผุสนฺตา สจฺฉิกโรนฺตา อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาเทถ, ทสฺสนมคฺคมตฺเต อฏฺฐตฺวา อุปริ ติณฺณํ มคฺคานํ อุปฺปาทนวเสน วฑฺเฒถ, เอวํ โว อปฺปมาทภาวนา สิขาปตฺตา ภวิสฺสตีติ. เอวํ เถโร สมฺปตฺตปริสํ โอวทติ. อิมา เอว จิมสฺส เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณ- คาถา อเหสุนฺติ. ปุสฺสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๙๓๐/๔๕๓ ติกนิทฺเทส


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๙๕-๔๐๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=33&A=9091&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=9091&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=395              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7980              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8077              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8077              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]