อรรถกถาเล่มที่ ๓๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถรี.อ. (ปรมตฺถที.)

                    ๔๖๘. ๒. โรหิณีเถรีคาถาวณฺณนา
      สมณาติ โภติ สุปีติอาทิกา โรหิณิยา เถริยา คาถา.
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินนฺตี อิโต เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา
วิญฺุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ พนฺธุมตีนคเร ภควนฺตํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปตฺตํ
คเหตฺวา ปูวสฺส ปูเรตฺวา ภควโต ทตฺวา ปิติโสมนสฺสชาตา ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิ ๑-.
สา เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อนุกฺกเมน อุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา
หุตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ มหาวิภวสฺส พฺราหฺมณสฺส เคเห นิพฺพตฺติตฺวา
โรหิณีติ ลทฺธนามา วิญฺุตํ ปตฺตา สตฺถริ เวสาลิยํ วิหรนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา
ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปนฺนา หุตฺวา มาตาปิตูนํ ธมฺมํ เทเสตฺวา สาสเน ปสาทํ
อุปฺปาเทตฺวา เต อนุชานาเปตฺวา สยํ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี
นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๒-:-
            "นคเร พนฺธุมติยา          วิปสฺสิสฺส มเหสิโน
             ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส         ปูเวทาสิมหํ ตทา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. วนฺทิตฺวา  ๒ อิมา คาถา อปทาเน น ทิสฺสนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๓.
             เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
             ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา      ตาวตึสํ อคจฺฉหํ.
             ฉตฺตึสเทวราชูนํ           มเหสิตฺตมการยึ
             ปญฺาสจกฺกวตฺตีนํ          มเหสิตฺตมการยึ.
             มนสา ปตฺถิตา นาม        สพฺพา มยฺหํ สมิชฺฌถ
             สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน        เทเวสุ มนุเชสุ จ.
             ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต        ชาตา วิปฺปกุเล อหํ
             โรหิณี นาม นาเมน        าตเกหิ ปิยายิตา.
             ภิกฺขูนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา       ธมฺมํ สุตฺวา ยถาตถํ
             สํวิคฺคมานสา หุตฺวา        ปพฺพชึ อนคาริยํ.
             โยนิโส ปทหนฺตีนํ          อรหตฺตมปาปุณึ
             เอกนวุติโต กปฺเป         ยํ ทานมททึ ตทา.
             ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปูวทานสฺสิทํ ผลํ
             กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปุพฺเพ โสตาปนฺนกาเล
ปิตรา อตฺตนา จ วจนปฏิวจนวเสน วุตฺตคาถา อุทานวเสน ภาสนฺตี:-
      [๒๗๑] "สมณาติ โภติ สุปิ          สมณาติ ปพุชฺฌสิ
             สมณาเนว กิตฺเตสิ         สมณี นูน ภวิสฺสสิ.
      [๒๗๒]  วิปุลํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       สมณานํ ปเวจฺฉสิ
             โรหิณี ทานิ ปุจฺฉามิ        เกน เต สมณา ปิยา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๔.
      [๒๗๓]  อกมฺมกามา อลสา         ปรทตฺตูปชีวิโน
             อาสํสุกา สาทุกามา        เกน เต สมณา ปิยา.
      [๒๗๔]  จิรสฺสํ วต มํ ตาต         สมณานํ ปริปุจฺฉสิ
             เตสํ เต กิตฺตยิสฺสามิ       ปญฺาสีลปรกฺกมํ.
      [๒๗๕]  กมฺมกามา อนลสา         กมฺมเสฏฺสฺส การกา
             ราคํ โทสํ ปชหนฺติ         เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๗๖]  ตีณิ ปาปสฺส มูลานิ         ธุนนฺติ สุจิการิโน
             สพฺพปาปํ ปหีเนสํ          เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๗๗]  กายกมฺมํ สุจิ เนสํ         วจีกมฺมญฺจ ตาทิสํ
             มโนกมฺมํ สุจิ เนสํ         เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๗๘]  วิมลา สงฺขมุตฺตาว         สุทฺธา สนฺตรพาหิรา
             ปุณฺณา สุกฺกาน ธมฺมานํ      เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๗๙]  พหุสฺสุตา ธมฺมธรา         อริยา ธมฺมชีวิโน
             อตฺถํ ธมฺมญฺจ เทเสนฺติ      เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๘๐]  พหุสฺสุตา ธมฺมธรา         อริยา ธมฺมชีวิโน
             เอกคฺคจิตฺตา สติมนฺโต      เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๘๑]  ทูรงฺคมา สติมนฺโต         มนฺตภาณี อนุทฺธตา
             ทุกฺขสฺสนฺตํ ปชานนฺติ        เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๘๒]  ยมฺหา คามา ปกฺกมนฺติ      น วิโลเกนฺติ กิญฺจนํ
             อนเปกฺขาว คจฺฉนฺติ        เตน เม สมณา ปิยา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๕.
      [๒๘๓]  น เต สํ โกฏฺเ โอเปนฺติ   น กุมฺภึ น ขโฬปิยํ
             ปรินิฏฺิตเมสานา          เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๘๔]  น เต หิรญฺ คณฺหนฺติ       น สุวณฺณํ น รูปิยํ
             ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปนฺติ      เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๘๕]  นานากุลา ปพฺพชิตา        นานาชนปเทหิ จ
             อญฺมญฺ ปิหยนฺติ          เตน เม สมณา ปิยา.
      [๒๘๖]  อตฺถาย วต โน โภติ       กุเล ชาตาสิ โรหิณี
             สทฺธา พุทฺเธ จ ธมฺเม จ    สํเฆ จ ติพฺพคารวา.
      [๒๘๗]  ตุวํ เหตํ ปชานาสิ         ปุญฺกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ
             อมฺหมฺปิ เอเต สมณา       ปฏิคฺคณฺหนฺติ ทกฺขิณํ.
      [๒๘๘]  ปติฏฺิโต เหตฺถ ยญฺโ      วิปุโล โน ภวิสฺสติ
             สเจ ภายสิ ทุกฺขสฺส        สเจ เต ทุกฺขมปฺปิยํ.
      [๒๘๙]  อุเปหิ สรณํ พุทฺธํ          ธมฺมํ สํฆญฺจ ตาทินํ
             สมาทิยามิ สีลานิ          ตนฺเต อตฺถาย เหหิติ.
      [๒๙๐]  อุเปมิ สรณํ พุทฺธํ          ธมฺมํ สํฆญฺจ ตาทินํ
             สมาทิยามิ สีลานิ          ตํ เม อตฺถาย เหหิติ.
      [๒๙๑]  พฺรหฺมพนฺธุ ปุเร อาสึ       โส อิทานิมฺหิ พฺราหฺมโณ
             เตวิชฺโช โสตฺติโย จมฺหิ     เวทคู จมฺหิ นฺหาตโก"ติ
อิมา คาถา ปจฺจุทาหาสิ.
      ตตฺถ อาทิโต ติสฺโส คาถา อตฺตโน ธีตุ ภิกฺขูสุ สมฺมุตึ อนิจฺฉนฺเตน ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อนิจฺฉนฺเตน เตน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๖.
วุตฺตา. ตตฺถ สมณาติ โภติ สุปีติ ๑- โภติ ตฺวํ สุปนกาเลปิ "สมณา สมณา"ติ
กิตฺเตนฺตี สมณปฏิพทฺธํเยว กถํ กเถนฺตี สุปสิ. สมณาติ ปพุชฺฌสีติ สุปนโต
อุฏฺหนฺตีปิ "สมณา"อิจฺเจวํ วตฺวา ปพุชฺฌสิ ๒- นิทฺทาย วุฏฺาสิ ๓-. สมณาเนว
กิตฺเตสีติ สพฺพกาลมฺปิ สมเณ เอว สมณานเมว วา คุเณ กิตฺเตสิ อภิตฺถวสิ. สมณี นูน
ภวิสฺสสีติ อิทานิ ๔- คิหิรูเปน ิตาปิ จิตฺเตน สมณี เอว มญฺเ ภวิสฺสสิ. อถวา
สมณี นูน ภวิสฺสสีติ อิทานิ คิหิรูเปน ิตาปิ นจิเรเนว สมณี เอว มญฺเ
ภวิสฺสสิ สมเณสุ เอว นินฺนโปณภาวโต.
      ปเวจฺฉสีติ เทสิ. โรหิณี ทานิ ปุจฺฉามีติ อมฺม โรหิณิ ตํ อหํ อิทานิ
ปุจฺฉามีติ พฺราหฺมโณ อตฺตโน ธีตรํ ปุจฺฉนฺโต อาห. เกน เต สมณา ปิยาติ
อมฺม โรหิณิ ตฺวํ สยนฺตีปิ ปพุชฺฌนฺตีปิ อญฺทาปิ สมณานเมว คุเณ กิตฺตยสิ,
เกน นาม การเณน ตุยฺหํ สมณา ปิยายิตพฺพา ชาตาติ อตฺโถ.
      อิทานิ พฺราหฺมโณ สมเณสุ โทสํ ธีตุ อาจิกฺขนฺโต "อกมฺมกามา"ติ คาถมาห.
ตตฺถ อกมฺมกามาติ น กมฺมกามา, อตฺตโน ปเรสญฺจ อตฺถาวหํ กิญฺจิ กมฺมํ
น กาตุกามา. อลสาติ กุสีตา. ปรทตฺตูปชีวิโนติ ปเรหิ ทินฺเนเนว อุปชีวนสีลา.
อาสํสุกาติ ตโต เอว ฆาสจฺฉาทนาทีนํ ๕- อาสีสนกา. สาทุกามาติ สาทุํ มธุรเมว
อาหารํ อิจฺฉนกา. สพฺพเมตํ พฺราหฺมโณ สมณานํ คุเณ อชานนฺโต อตฺตนาว
ปริกปฺปิตํ โทสมาห.
      ตํ สุตฺวา โรหิณี "ลทฺโธ เม ๖- โอกาโส อยฺยานํ คุเณ กเถตุนฺ"ติ ตุฏฺมานสา
ภิกฺขูนํ คุเณ กิตฺเตตุกามา ปมํ ตาว เตสํ กิตฺตเน โสมนสฺสํ ปเวเทนฺตี "จิรสฺสํ
วต มํ ตาตา"ติ คาถมาห. ตตฺถ จิรสฺสํ วตาติ จิเรน วต. ตาตาติ ปิตรํ
อาลปติ. สมณานนฺติ สมเณ  สมณานํ วา มยฺหํ ปิยายิตพฺพํ ๗- ปริปุจฺฉสิ. เตสนฺติ
สมณานํ. ปญฺาสีลปรกฺกมนฺติ ปญฺญฺจ สีลญฺจ อุสฺสาหญฺจ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โภติ ตฺวํ สยสีติ  ๒ สี. ปฏิพุชฺฌสิ  ๓ สี. วุฏฺหสิ  ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโ น
@ทิสฺสติ  ๕ ม. ตโต วุฑฺฒาปจายนาทีนํ  ๖ ฉ.ม. ลทฺโธ ทานิ เม  ๗ สี. ปิยายิตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๗.
      กิตฺตยิสฺสามีติ กถยิสฺสามิ. ปฏิชาเนตฺวา เต กิตฺเตนฺตี "อกมฺมกามา อลสา"ติ
เตน วุตฺตํ โทสํ ตาว นิพฺเพเตฺวา ตปฺปฏิปกฺขภูตํ คุณํ ทสฺเสตุํ "กมฺมกามา"ติ-
อาทิมาห. ตตฺถ กมฺมกามาติ วตฺตปฏิวตฺตาทิเภทํ ๑- กมฺมํ สมณกิจฺจํ ปริปูรณวเสน
กาเมนฺติ อิจฺฉนฺตีติ กมฺมกามา. ตตฺถ ยุตฺตปฺปยุตฺตา หุตฺวา อุฏฺาย สมุฏฺาย
วายมนโต น อลสาติ อนลสา. ตํ ปน กมฺมํ เสฏฺ อุตฺตมํ นิพฺพานาวหเมว
กโรนฺตีติ กมฺมเสฏฺสฺส การกา. กโรนฺตา ปน ตํ ปฏิปตฺติยา อนวชฺชภาวโต
ราคํ โทสํ ปชหนฺติ, ยถา ราคโทสา ปหียนฺติ, เอวํ สมณา กมฺมํ ๒- กโรนฺติ.
เตน เม สมณา ปิยาติ เตน ยถาวุตฺเตน สมฺมาปฏิปชฺชเนน มยฺหํ สมณา
ปิยายิตพฺพาติ อตฺโถ.
      ตีณิ ปาปสฺส มูลานีติ โลภโทสโมหสงฺขาตานิ อกุสลสฺส ตีณิ มูลานิ. ธุนนฺตีติ
นิคฺฆาเตนฺติ, ๓- ปชหนฺตีติ อตฺโถ. สุจิการิโนติ อนวชฺชกมฺมการิโน. สพฺพปาปํ
ปหีเนสนฺติ อคฺคมคฺคาธิคเมน เอสํ สพฺพมฺปิ ปาปํ ปหีนํ.
      เอวํ "สมณา สุจิการิโน"ติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ "กาย-
กมฺมนฺ"ติ คาถมาห. ตํ สุวิญฺเยฺยเมว.
      วิมลา สงฺขมุตฺตาวาติ สุโธตสงฺขา วิย มุตฺตา วิย จ วิคตมลา ราคาทิมล-
รหิตา. สุทฺธา สนฺตรพาหิราติ สนฺตรญฺจ พาหิรญฺจ สนฺตรพาหิรํ. ตโต สนฺตร-
พาหิรโต สุทฺธา, สุทฺธาสยปโยคาติ อตฺโถ. ปุณฺณา สุกฺกาน ธมฺมานนฺติ เอกนฺต-
สุกฺเกหิ อนวชฺชธมฺเมหิ ปริปุณฺณา, อเสเขหิ สีลกฺขนฺธาทีหิ สมนฺนาคตาติ อตฺโถ.
      สุตฺตเคยฺยาทิพหุํ สุตํ เอเตสํ, สุเตน วา อุปฺปนฺนาติ พหุสฺสุตา, ปริยตฺติ-
พาหุสจฺเจน ปฏิเวธพาหุสจฺเจน จ สมนฺนาคตาติ อตฺโถ. ตเมว ทุวิธมฺปิ ธมฺมํ
ธาเรนฺตีติ ธมฺมธรา. สตฺตานํ อาจารสมาจารสิกฺขาปเทน อรียนฺตีติ อริยา. ธมฺเมน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วตฺตปฏิปตฺติอาทิเภทํ  ๒ สี. สมณกมฺมํ  ๓ อิ. นิจฺฉาเทนฺตี
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๘.
าเยน ชีวนฺตีติ ธมฺมชีวิโน. อตฺถํ ธมฺมญฺจ เทเสนฺตีติ ภาสิตตฺถญฺจ เทสนา
ธมฺมญฺจ กเถนฺติ ปกาเสนฺติ. อถวา อตฺถโต อนเปตํ ธมฺมโต อนเปตญฺจ เทเสนฺติ
อาจิกฺขนฺติ.
      เอกคฺคจิตฺตาติ สมาหิตจิตฺตา. สติมนฺโตติ อุปฏฺิตสติโน.
      ทูรงฺคมาติ อรญฺคตา, มนุสฺสูปจารํ มุญฺจิตฺวา ทูรํ คจฺฉนฺตา, อิทฺธานุภาเวน
วา ยถารุจิตํ ทูรํ านํ คจฺฉนฺตีติ ทูรงฺคมา. มนฺตา วุจฺจติ ปญฺา, ตาย
ภณนสีลตาย มนฺตภาณี. อนุทฺธตาติ น อุทฺธตา ๑-, อุทฺธจฺจรหิตา วูปสนฺตจิตฺตา.
ทุกฺขสฺสนฺตํ ปชานนฺตีติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริยนฺตภูตํ นิพฺพานํ ปฏิวิชฺฌนฺติ.
      น วิโลเกนฺติ กิญฺจนนฺติ ยโต คามโต ปกฺกมนฺติ, ตสฺมึ คาเม กญฺจิ
สตฺตํ วา สงฺขารํ วา อเปกฺขาวเสน น โอโลเกนฺติ, อถโข ปน อนเปกฺขาว
คจฺฉนฺติ ปกฺกมนฺติ.
      น เต สํ โกฏฺเ โอเปนฺตีติ เต สมณา สํ อตฺตโน สนฺตกํ สาปเตยฺยํ
โกฏฺเ น โอเปนฺติ น ปฏิสาเมตฺวา เปนฺติ ตาทิสสฺส ปริคฺคหสฺส อภาวโต.
กุมฺภินฺติ กุมฺภิยํ. ขโฬปิยนฺติ ปจฺฉิยํ. ปรินิฏฺิตเมสานาติ ปรกุเลสุ ปเรสํ
อตฺถาย สิทฺธเมว ฆาสํ ปริเยสนฺตา.
      "หิรญฺนฺ"ติ กหาปณํ. รูปิยนฺติ รชตํ. ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปนฺตีติ อตีตํ
อนนุโสจนฺตา อนาคตญฺจ อปจฺจาสึสนฺตา ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปนฺติ อตฺตภาวํ
ปวตฺเตนฺติ.
      อญฺมญฺ ปิหยนฺตีติ อญฺมญฺสฺมึ เมตฺตึ กโรนฺติ. "ปิหายนฺตี"ติปิ ๒-
ปาโ, โส เอวตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. น อุทฺธตาติ อนุทฺธตา  ๒ สี. ปิยาสนฺติปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๙.
      เอวํ โส พฺราหฺมโณ ธีตุยา สนฺติเก ภิกฺขูนํ คุเณ สุตฺวา ปสนฺนมานโส
ธีตรํ ปสํสนฺโต "อตฺถาย วตา"ติอาทิมาห. อมฺหมฺปีติ อมฺหากมฺปิ. ทกฺขิณนฺติ
เทยฺยธมฺมํ. เอตฺถาติ เอเตสุ สมเณสุ. ยญฺโติ ทานธมฺโม. วิปุโลติ วิปุลผโล.
เสสํ วุตฺตนยเมว.
      เอวํ พฺราหฺมโณ สรเณสุ สีเลสุ จ ปติฏฺิโต อปรภาเค สญฺชาตสํเวโค
ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺาย อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
อุทาเนนฺโต "พฺรหฺมพนฺธู"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ เหฏฺาวุตฺโตเยว.
                     โรหิณีเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๒๗๒-๒๗๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=34&A=5833&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=5833&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=468
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=9667
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=9726
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=9726
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26