อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                       อโยฆรชาตกํ
      ยเมกรตฺตึ ปฐมนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
มหาภินิกฺขมนญฺเญว อารพฺภ กเถสิ ฯ
      ตทาปิ หิ โส น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ตถาคโต
มหาภิเนกฺขมฺมํ นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
      อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต พฺรหฺมทตฺตสฺส
รญฺโญ อคฺคมเหสี คพฺภํ ปฏิลภิตฺวา ลทฺธคพฺภปริหารา ปริณตคพฺภา
ปจฺจูสสมนนฺตเร ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตสฺสา ปุริมภเว เอกา สปติกา
ตว ชาตํ ชาตํ ปชํ ขาทิตุํ ลภิสฺสามีติ ปตฺถนํ ฐเปสิ ฯ สา
กิร สยํ วญฺฌา หุตฺวา ปุตฺตมาตุโกเธน ตํ ปตฺถนํ กตฺวา ยกฺขินิโยนิยํ
นิพฺพตฺติ ฯ อิตรา รญฺโญ อคฺคมเหสี หุตฺวา อิมํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ
สา ยกฺขินี ตทา โอกาสํ ลภิตฺวา เทวิยา ปสฺสนฺติยาว ตุจฺฉรูปา
วิย อาคนฺตฺวา ตํ ทารกํ คเหตฺวา ปลายิ ฯ เทวี ยกฺขินี เม ปุตฺตํ
คเหตฺวา ปลายีติ มหาสทฺเทน วิรวิ ฯ อิตราปิ ทารกํ มูลกนฺทํ วิย
มุรุมุรายนฺตี ขาทิตฺวา เทวิยา หตฺถวิการาทีนิ ทสฺเสตฺวา ตชฺเชนฺตี
ปกฺกามิ ฯ ราชา ตํ วจนํ สุตฺวา ยกฺขินิยา กึ สกฺกา กาตุนฺติ
ตุณฺหี อโหสิ ฯ ปุน เทวิยา วิชายนกาเล ทฬฺหํ อารกฺขมกาสิ ฯ
เทวี ปุน ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ยกฺขินี อาคนฺตวา ตํปิ ขาทิตฺวา
คตา ฯ ตติยวาเร ตสฺสา กุจฺฉิยํ มหาสตฺโต ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ
ราชา มหาชนํ สนฺนิปาเตตฺวา เทวิยา ชาตํ ชาตํ ปชํ เอกา
ยกฺขินี ขาทติ กึ นุโข กาตพฺพนฺติ ปุจฺฉิ ฯ อเถโก ยกฺขินี
นาม ตาลปณฺณสฺส ภายนฺติ เทวิยา หตฺถปาเทสุ ตาลปณฺณํ
พนฺธิตุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ อปโร ยกฺขินี นาม อโยฆรสฺส ภายนฺติ
อโยฆรํ กาตุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ ราชา สาธูติ อตฺตโน วิชิเต
กมฺมาเร สนฺนิปาเตตฺวา อโยฆรํ กาเรถาติ อาณาเปตฺวา อายุตฺตเก
อทาสิ ฯ อนฺโตนคเรเยว รมณีเย ภูมิภาเค เคหํ ปติฏฺฐาเปสุํ ฯ
ถมฺเภ อาทึ กตฺวา สพฺเพ เคหสมฺภารา อโยมยาว อเหสุํ ฯ
นวหิ มาเสหิ อโยมยํ มหนฺตํ จตุสาลํ นิฏฺฐานํ อคมาสิ ฯ ตํ
นิจฺจํ ปชฺชลิตปทีปสทิสเมว โหติ ฯ ราชา เทวิยา คพฺภปริปากํ
ญตฺวา อโยฆรํ อลงฺการาเปตฺวา ตํ อาทาย อโยฆรํ ปาวิสิ ฯ
สา ตตฺถ ธญฺญปุญฺญลกฺขณสมฺปนฺนํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ
อโยฆรกุมาโรเตฺววสฺส นามํ กรึสุ ฯ ตํ ธาตีนํ ทตฺวา มหนฺตํ อารกฺขํ
สํวิทหิตฺวา ราชา เทวึ อาทาย นครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา
อลงฺกตปาสาทตลเมว อภิรุหิ ฯ ยกฺขินีปิ อุทกวารํ คนฺตฺวา เวสฺสวณสฺส
อุทกํ วหนฺตี ชีวิตกฺขยํ ปตฺตา ฯ มหาสตฺโต อโยฆเรเยว วฑฺฒิตฺวา
วิญฺญุตํ ปตฺโต ตตฺเถว สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิ ฯ ราชา โก เม
ปุตฺตสฺส วยปฺปเทโสติ อมจฺเจ ปุจฺฉิตฺวา โสฬสวสฺโส เทว สูโร
ถามสมฺปนฺโน ยกฺขสหสฺสํปิ ปฏิพาหิตุํ สมตฺโถติ สุตฺวา รชฺชมสฺส
ทสฺสามิ สกลนครํ อลงฺการาเปตฺวา อโยฆรโต ตํ นีหริตฺวา
อาเนถาติ อาห ฯ อมจฺจา สาธุ เทวาติ ทฺวาทสโยชนิกํ พาราณสึ
อลงฺการาเปตฺวา สพฺพาลงฺการภูสิตํ มงฺคลวารณํ อาทาย ตตฺถ
คนฺตฺวา กุมารํ อลงฺกริตฺวา หตฺถิกฺขนฺเธ นิสีทาเปตฺวา เทว กุลสนฺตกํ
อลงฺกตนครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปิตรํ กาสิกราชานํ วนฺทถ อชฺเชว
เสตจฺฉตฺตํ ลภิสฺสถาติ อาหํสุ ฯ มหาสตฺโต นครํ ปทกฺขิณํ
กโรนฺโต อารามรามเณยฺยกํ วนโปกฺขรณิภูมิภาครามเณยฺยกปาสาท-
รามเณยฺยกาทีนิ ทิสฺวา จินฺเตสิ มม ปิตา มํ เอตฺตกํ กาลํ
พนฺธนาคาเร วสาเปสิ เอวรูปํ อลงฺกตนครํ ทฏฺฐุํ นาทาสิ โก
นุโข มยฺหํ โทโสติ อมจฺเจ ปุจฺฉิ ฯ เทว นตฺถิ ตุมฺหากํ โทโส
ตุมฺหากํ ปน เทฺว ภาติเก เอกา ยกฺขินี ขาทิ เตน โว ปิตา
อโยฆเร วสาเปสิ อโยฆเรน ตุมฺหากํ ชีวิตํ ลทฺธนฺติ ฯ โส
เตสํ วจนํ สุตฺวา จินฺเตสิ อหํ ทส มาเส โลหกุมฺภินิรเย วิย
คูถนิรเย วิย จ มาตุกุจฺฉิมฺหิ วสิตฺวา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตกาลโต
ปฏฺฐาย โสฬสวสฺสานิ เอตสฺมึ พนฺธนาคาเร วสึ พหิ โอโลเกตุํปิ
น ลภึ อุสฺสุทนิรเย ขิตฺโต วิย อโหสึ ยกฺขินิยา หตฺถโต
มุตฺโตปิ ปนาหํ เนว อชโร น อมโร กึ เม รชฺเชน รชฺเช
ฐิตกาลโต ปฏฺฐาย ทุนฺนิกฺขมนํ โหติ อชฺเชว มม ปิตรํ ปพฺพชฺชํ
อนุชานาเปตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ โส นครํ
ปทกฺขิณํ กตฺวา ราชกุลํ ปวิสิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
ราชา ตสฺส สรีรโสภํ โอโลเกตฺวา พลวสิเนเหน อมจฺเจ โอโลเกสิ ฯ
เต กึ กโรม เทวาติ วทึสุ ฯ ปุตฺตํ เม รตนราสิมฺหิ ฐเปตฺวา ตีหิ
สงฺเขหิ อภิสิญฺจิตฺวา กาญฺจนมาลํ เสตจฺฉตฺตญฺจ อุสฺสาเปถาติ ฯ
มหาสตฺโต ปิตรํ วนฺทิตฺวา น มยฺหํ รชฺเชนตฺโถ อหํ ปพฺพชิสฺสามิ
ปพฺพชฺชํ เม อนุชานาถาติ  ปิตรํ ปฏิกฺขิปิ ฯ ตาต รชฺชํ
ปฏิกฺขิปิตฺวา กึการณา ปพฺพชิสฺสสีติ ฯ เทว อหํ มาตุกุจฺฉิมฺหิ
ทส มาเส คูถนิรเย วิย วสิตฺวา กุจฺฉิโต นิกฺขนฺโต ยกฺขินิภเยน
โสฬส วสฺสานิ พนฺธนาคาเร วสนฺโต พหิ โอโลเกตุํปิ น ลภึ
อุสฺสุทนิรเย ขิตฺโต วิย อโหสึ ยกฺขินิยา หตฺถโต มุตฺโตมฺหิ
น อชโร อมโร โหมิ มจฺจุ นาเมส สกฺกา เกนจิ ชินิตุํ
วญฺเจตุํ ภเว อุกฺกณฺฐิโตสฺมิ ยาว เม พฺยาธิชรามรณานิ
นาคจฺฉนฺติ ตาวเทว ปพฺพชิตฺวา ธมฺมํ จริสฺสามิ อลํ เม
รชฺเชน อนุชานาถ มํ เทวาติ วตฺวา ปิตุ ธมฺมํ เทเสนฺโต อาห
      ยเมกรตฺตึ ปฐมํ       คพฺเภ วสติ มาณโว
      อพฺภุฏฺฐิโตว โส ยาติ   ส คจฺฉํ น นิวตฺตติ ฯ
                น ยุชฺฌมานา น พเลน วสฺสิตา
                นรา น ชีรนฺติ น จาปิ มิยฺยเร
                สพฺพํ หิ ตํ ชาติชรายุปทฺทุตํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                จตุรงฺคินึ เสน สุภึสรูปํ
                ชยนฺติ รฏฺฐาธิปตี ปสยฺห
                น มจฺจุโน ชินิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺตีหิ
                ปริวาริตา มุจฺจเร เอกจฺจยา
                น มจฺจุโน ภญฺชิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺตีหิ
                สูรา ปภิญฺชนฺติ ปธํสยนฺติ
                น มจฺจุโน มทฺทิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                มตฺตา คชา ภินฺนคฬา ปภินฺนา
                นครานิ มทฺทนฺติ ชนํ หนนฺติ
                น มจฺจุโน มทฺทิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อิสฺสาสิโน กตหตฺถาปิ ธีรา
                ทูเรปาตี อกฺขณเวธิโนปิ
                น มจฺจุโน วิชฺฌิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                สรานิ ขิยฺยนฺติ สเสลกานนา
                สพฺพํปิ ตํ ขิยฺยติ ทีฆมนฺตรํ
                สพฺพํ หิ ตํ ภญฺชเร กาลปริยายํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                สพฺเพสํ เอวํ หิ นารีนรานํ
                จลาจลํ ปาณภุโนธ ชีวิตํ
                ปโฏว ธุตฺตสฺส ทุโมว กูลโช
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ทุมปฺผลาเนว ปตนฺติ มาณวา
                ทหรา จ วุฑฺฒา จ สรีรเภทา
                นาริโย นรา มชฺฌิมโปริสา จ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                นายํ วโย ตารกราชสนฺนิโภ
                ยทพฺภตีตํ คตเมวทานิ ตํ
                ชิณฺณสฺส หี นตฺถิ รตี กุโต สุขํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ยกฺขา ปิสาจา อถวาปิ เปตา
                กุปฺปิตา เต อสฺสสนฺติ มนุสฺเส
                น มจฺจุโน อสฺสสิตุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ยกฺเข ปิสาเจ อถวาปิ เปเต
                กุปฺปิเตปิ เต นิชฺฌปนํ กโรนฺติ
                น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อปราธเก ทูสเก เหฐเก จ
                ราชาโน ทณฺเฑนฺติ วิทิตฺวาน โทสํ
                น มจฺจุโน ทณฺฑยิตุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อปราธกา ทูสกา เหฐกา จ
                ลภนฺติ เต ราชิโน นิชฺฌเปตุํ
                น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                น ขตฺติโยปิ น จ พฺราหฺมโณปิ
                น อฑฺฒกา พลวา เตชวาปิ
                น มจฺจุราชสฺส อเปกฺขมตฺถิ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                สีโห จ พฺยคฺโฆ จ อโถ ทีปิโย จ
                ปสยฺห ขาทนฺติ วิผนฺทมานํ
                น มจฺจุโน ขาทิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                มายาการา รงฺคมชฺเฌ กโรนฺตา
                โมเหนฺติ จกฺขูนิ ชนสฺส ตาวเท
                น มจฺจุโน โมหยิตุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อาสีวิสา กุปฺปิตา อุคฺคเตชา
                ฑํสนฺติ มาเรนฺติปิ เต มนุสฺเส
                น มจฺจุโน ฑํสิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อาสีวิสา กุปฺปิตา ยํ ฑํสนฺติ
                ติกิจฺฉกา เตส วิสํ หรนฺติ
                น มจฺจุโน ทุฏฺฐ วิสํ หรนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ธมฺมนฺตรี เวตฺตรุโณ จ โภโช
                วิสานิ หนฺตฺวาน ภุชงฺคมานํ
                สุยฺยนฺติ เต กาลกตา ตเถว
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                วิชฺชาธรา โฆรมธียมานา
                อทสฺสนํ โอสเธภิ วชนฺติ
                น มจฺจุราชสฺส วชนฺตทสฺสนํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ
                ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ
                เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ
                น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี ฯ
        นหิ ธมฺโม อธมฺโม จ     อุโภ สมวิปากิโน
        อธมฺโม นิรยํ เนติ       ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตินฺติ ฯ
      ตตฺถ ยเมกรตฺตินฺติ เยภุยฺเยน สตฺตา มาตุกุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ
คณฺหนฺตา รตฺตึ คณฺหนฺติ ตสฺมา เอวมาห ฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ
ยํ เอกรตฺตึ วา ทิวํ วา ปฐมเมว ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา มาตุกุจฺฉิสงฺขาเต
คพฺเภ วสติ ฯ มาณโวติ สตฺโต กลลภาเวน ปติฏฺฐาสิ ฯ
อพฺภุฏฺฐิโตว โส ยาตีติ โส มาณโว ยถา นาม วลาหกสงฺขาโต
อพฺโภ อุฏฺฐิโต นิพฺพตฺติโต วายุเวเคน หโต ปฏิคจฺฉติ ตเถว ฯ
        ปฐมํ กลลํ โหติ        กลลา โหติ อพฺภุทํ
        อพฺภุทา ชายเต เปสิ    เปสิยา ชายเต ฆโน
        ฆนา จ สาขา ชายนฺติ   เกสา โลมา นขาปิ จ
        ยญฺจสฺส ภุญฺชติ มาตา    อนฺนํ ปานญฺจ โภชนํ
        เตน โส ตตฺถ ยาเปติ   มาตุกุจฺฉิคโต นโรติ ฯ
ตตฺถ อิมํ มาตุกุจฺฉิยํ กลลาทิภาวํ มาตุกุจฺฉิโต จ นิกฺขนฺโต
มนฺททสกาทิภาวํ อาปชฺชมาโน สสตํ สมิตํ คจฺฉติ ฯ ส คจฺฉํ
น นิวตฺตตีติ สจายํ เอวํ คจฺฉนฺโต ปุน อพฺภุทโต กลลภาวํ
เปสิอาทิโต วา อพฺภุทาทิภาวํ วา ขิฑฺฑาทสกโต มนฺททสกภาวํ
วณฺณทสกาทิโต วา ขิฑฺฑาทสกาทิภาวํ ปาปุณิตุํ น นิวตฺตติ ฯ
ยถา ปน โส วลาหโก วาตเวเคน สญฺจุณฺณิยมาโน อหํ อสุกฏฺฐาเน
นาม อุฏฺฐิโต ปุน นิวตฺเตตฺวา ตตฺเถว คนฺตฺวา ปกติภาเวน ฐสฺสามีติ
น ลภติ ยทสฺส คตํ ตํ คตเมว ยํ อนฺตรหิตํ ตํ อนฺตรหิตเมว
โหติ ฯ ตถา โสปิ กลลาทิภาเวน คจฺฉมาโน คจฺฉเตว
ตสฺมึ ตสฺมึ โกฏฺฐาเส สงฺขารา ปุริมานํ ปจฺจยา หุตฺวา ปจฺฉโต
อนิวตฺเตตฺวา ตตฺถ ตตฺเถว ภิชฺชนฺติ ชรากาเล สงฺขารา อมฺเหหิ
เอส ปุพฺเพ ยุวา ถามสมฺปนฺโน กโต ปุน นํ นิวตฺเตตฺวา ตตฺเถว
กริสฺสามาติ น ลภนฺติ ตตฺถ ตตฺเถว อนฺตรธายนฺตีติ ทสฺเสติ ฯ
น ยุชฺฌมานาติ อุภโต พฺยุเฬฺห สงฺคาเม ยุชฺฌนฺตา ฯ น พเลน
วสฺสิตาติ น กายพเลน โยธพเลน วา อุปคตา สมนฺนาคตา ฯ น
ชีรนฺตีติ ปุริมํ นการํ อาหริตฺวา เอวรูปาปิ นรา น ชีรนฺติ น
จาปิ มิยฺยเรติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ สพฺพมฺหิ ตนฺติ มหาราช
สพฺพเมว หิ อิทํ ปาณมณฺฑลํ มหายนฺเตน ปีฬิยมานา อุจฺฉุฆฏิกา
วิย ชาติยา จ ชราย จ อุปทฺทุตํ นิจฺจปีฬิตํ ฯ ตํ เม มตี
โหตีติ เตน การเณนปิ มม ปพฺพชิตฺวา ธมฺมํ จรามีติ มติ โหติ
จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ ฯ จตุรงฺคินินฺติ หตฺถิอาทีหิ จตุรงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ฯ
เสนํ สุภึสรูปนฺติ สุฏฺฐุ ภึสนกชาติกํ เสนํ ฯ ชยนฺตีติ กทาจิ
เอกจฺเจ ราชาโน อตฺตโน เสนาย ชยนฺติ ฯ น มจฺจุโนติ เตปิ
ราชาโน มหาเสนสฺส มจฺจุโน เสนํ ชยิตุํ น อุสฺสหนฺติ น
พฺยาธิชรามรณานิ มทฺทิตุํ สกฺโกนฺติ ฯ มุจฺจเร เอกจฺจยาติ เอเตหิ
หตฺถิอาทีหิ ปริวาริตา เอกจฺเจ ปจฺจามิตฺตานํ หตฺถโต มุจฺจนฺติ มจฺจุโน
ปน สนฺติกา มุจฺจิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ ปภิญฺชนฺตีติ เอเตหิ หตฺถิอาทีหิ
ปจฺจตฺถิกราชูนํ นครานิ ปภิญฺชนฺติ ฯ ปธํสยนฺตีติ มหาชนํ ธํเสนฺตา
วิธํเสนฺตา ชีวิตกฺขยํ ปาเปนฺติ ฯ น มจฺจุโนติ เตปิ มรณกาเล
สมฺปตฺเต มจฺจุโน ภญฺชิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ ภินฺนคฬา ปภินฺนาติ
ตีสุ ฐาเนสุ ปภินฺนา หุตฺวา มทํ คฬนฺตา ปคฺฆริตมทาติ อตฺโถ ฯ
น มจฺจุโนติ เตปิ มหามจฺจุํ มทฺทิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ อิสฺสาสิโนติ
อิสฺสาสา ธนุคฺคหา ฯ กตหตฺถาติ สุสิกฺขิตา ฯ ทูเรปาตีติ ทูเร
ปาเตตุํ สมตฺถา ฯ อกฺขณเวธิโนติ อวิรุทฺธเวธิโน วิชฺชุอาโลเกน
วิชฺฌนสมตฺถา วา ฯ สรานีติ อโนตตฺตาทีนิ มหาสรานิปิ ขียนฺติเยว ฯ
สเสลกานนาติ สปพฺพตวนสณฺฑา มหาปฐวีปิ ขียติ ฯ สพฺพํ
หิ ตนฺติ สพฺพมิทํ สงฺขารคตํ ทีฆมนฺตรํ ฐตฺวา ขียเตว
กปฺปุฏฺฐานคฺคึ ปตฺวา มหาเมรูปิ อคฺคิมุเข มธุสิฏฺฐกํ วิย วิลียเตว ฯ
อณุมตฺโตปิ สงฺขาโร ฐาตุํ น สกฺโกติ ฯ กาลปริยายนฺติ กาลปริยายํ
นสฺสนกาลวารํ ปตฺวา สพฺพํ ภญฺชเร สพฺพํ สงฺขารคตํ ภิชฺชเตว ฯ
ตสฺส ปกาสนตฺถํ สตฺตสุริยสุตฺตํ อาหริตพฺพํ ฯ จลาจลนฺติ จญฺจลํ
สกภาเวน ฐาตุํ อสมตฺโถ นานาภาววินาภาโว ฯ ปาณภุโนธ ชีวิตนฺติ
อิธ โลเก อิเมสํ ปาณภูตานํ ชีวิตํ ฯ ปโฏว ธุตฺตสฺส ทุโมว
กูลโชติ สุราธุตฺโต หิ สุรํ ทิสฺวาว อุทเร พนฺธสาฏกํ ทตฺวา ปิวเตว
นทีกูเล ชาตทุโมว กูเล ลุชฺชมาเน ลุชฺชติ ยถา เอส ปโฏ จ
ทุโม จ จญฺจโล เอวํ สตฺตานํ ชีวิตํ เทวาติ ฯ ทุมปฺผลาเนวาติ
ยถา ปกฺกานิ ผลานิ วาตหตานิ ทุมคฺคโต ภูมิยํ ปตนฺติ ตเถว
อิเม มาณวา ชราวาเตน หตา ชีวิตา คฬิตฺวา มรณปฐวิยํ ปตนฺติ ฯ
ทหราติ อนฺตมโส กลลภาเว ฐิตาปิ ฯ มชฺฌิมโปริสาติ นารีนรานํ
มชฺเฌ ฐิตา อุภโตพฺยญฺชนกนปุํสกา ฯ ตารกราชสนฺนิโภติ ยถา
ตารกราชา กาฬปกฺเข ขีโณ ปน ชุณฺหปกฺเข ปูรติ น เอวํ
สตฺตานํ วโย ฯ สตฺตานํ วโย หิ ยทพฺภตีตํ คตเมวทานิ ตํ น
ตสฺส ปุนาคมนํ อตฺถิ ฯ กุโต รตีติ ชราชิณฺณสฺส กามคุเณสุ
รติปิ นตฺถิ เต ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกสุขํ กุโตเยว ฯ ยกฺขาติ
มหิทฺธิกา ยกฺขา ฯ ปิสาจาติ ปํสุปิสาจกา ฯ เปตาติ ปิตฺติวิสยิกา ฯ
อสฺสสนฺตีติ อสฺสาสวาเตน อุปหนนฺติ อาวิสนฺตีติ วา อตฺโถ ฯ น
มจฺจุโนติ มจฺจุํ ปน เตปิ อสฺสาเสน วา อุปหนิตุํ อาวิสิตุํ วา
น สกฺโกนฺติ ฯ นิชฺฌาปนํ กโรนฺตีติ พลิกมฺมวเสน ขมาเปนฺติ
ปสาเทนฺติ ฯ อปราธเกติ ราชาปราธการเก ฯ ทูสเกติ รชฺชทูสเก ฯ
เหฐเกติ สนฺธิจฺเฉทาทีหิ โลกวิเหฐเก ฯ ราชาโนติ ราชาโน ฯ
วิทิตฺวาน โทสนฺติ โทสํ ชานิตฺวา ยถานุรูเปน ทณฺเฑนฺติ ฯ น
มจฺจุโนติ เตปิ มจฺจุํ ตณฺฑยิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ นิชฺฌาเปตุนฺติ
สกฺขีหิ อตฺตโน นิรปราธภาวํ ปกาเสตฺวา ปสาเทตุํ ฯ น อฑฺฒกา
พลวา เตชวาปีติ อิเม อฑฺฒา อยํ กายพลญาณพเลหิ พลวา อยํ
เตชวาติ เอวํปิ น มจฺจุราชสฺส อเปกฺขมตฺถิ เอกสฺมึปิ สตฺเต
อเปกฺขา เปมํ สิเนโห นตฺถิ สพฺพเมวาภิมทฺทตีติ ทสฺเสติ ฯ
ปสยฺหาติ พลกฺกาเรหิ อภิภวิตฺวา ฯ น มจฺจุโนติ เตปิ มจฺจุํ
ขาทิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ กโรนฺตาติ มายํ กโรนฺตา ฯ โมเหนฺตีติ
อภูตํ ภูตํ กตฺวา ทสฺเสนฺตา โมเหนฺติ ฯ อุคฺคเตชาติ อุคฺคเตน
วิสเตเชน สมนฺนาคตา ฯ ติกิจฺฉกาติ วิสเวชฺชา ฯ ธมฺมนฺตรี
เวตฺตรุโณ จ โภโชติ เอเต เอวํนามกา เวชฺชา ฯ โฆรมธียมานาติ
โฆรํ นาม วิชฺชํ อธิยนฺตา ฯ โอสเธภีติ โฆรํ วา คนฺธาทึ วา
วิชฺชํ สาเวตฺวา โอสธานิ อาทาย เตหิ โอสเธหิ ปจฺจตฺถิกานํ
อทสฺสนํ วชนฺติ ฯ ธมฺโมติ สุจริตธมฺโม ฯ รกฺขตีติ เยน รกฺขิโต
ตํ ปฏิรกฺขติ ฯ สุขนฺติ ฉสุ กามสคฺเคสุ สุขํ อาวหติ ปาเปติ
ปฏิสนฺธิวเสน อุปเนติ ฯ
      เอวํ มหาสตฺโต จตุวีสติยา คาถาหิ ปิตุ ธมฺมํ เทเสตฺวา
มหาราช ตุมฺหากํ รชฺชํ ตุมฺหากเมว โหตุ มยฺหํ อิมินา อตฺโถ
นตฺถิ ตุมฺเหหิ สทฺธึ กเถนฺตเมว มํ พฺยาธิชรามรณานิ อุปคจฺฉนฺติ
ติฏฺฐถ ตุมฺเหติ วตฺวา อยทามํ ฉินฺทิตฺวา มตฺตหตฺถี วิย
กาญฺจนปญฺชรํ ฉินฺทิตฺวา สีหโปตโก วิย กาเม ปหาย มาตาปิตโร
วนฺทิตฺวา นิกฺขมิ ฯ อถสฺส ปิตา มมปิ รชฺเชน โก อตฺโถติ
รชฺชํ ปหาย เตน สทฺธิญฺเญว นิกฺขมิ ฯ ตสฺมึ นิกฺขมนฺเต
เทวีปิ อมจฺจาปิ พฺราหฺมณคหปติกาทโยปีติ สกลนครวาสิโน เคหานิ
ฉฑฺเฑตฺวา นิกฺขมึสุ ฯ สมาคโม มหา อโหสิ ฯ ปริสา
ทฺวาทสโยชนิกา ชาตา ฯ ตํ อาทาย มหาสตฺโต หิมวนฺตํ ปาวิสิ ฯ
สกฺโก ตสฺส นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา วิสฺสกมฺมํ เปเสตฺวา ทฺวาทสโยชนายามํ
สตฺตโยชนวิตฺถารํ อสฺสมปทํ กาเรสิ ฯ สพฺเพ ปพฺพชิตปริกฺขาเร
ปฏิทายาเปสิ ฯ อิโต ปรํ มหาสตฺตสฺส ปพฺพชฺชา จ
โอวาททานญฺจ พฺรหฺมโลกปรายนตา จ ปริสาย อนปายคมนตา จ
สพฺพา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา ฯ
      สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เอวํ ภิกฺขเว ปุพฺเพปิ
ตถาคโต มหาภิเนกฺขมฺมํ นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ
ตทา มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ ปริสา พุทฺธปริสา
อโยฆรปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                   อโยฆรชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                        จุทฺทสมํ ฯ
                อิติ วีสตินิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
                     -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๑๖๓-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=41&A=3355&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=3355&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2261
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=9067
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=9651
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=9651
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27