ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๒.  ภูริทตฺตจริยาวณฺณนา
        [๑๑] "ปุนาปรํ ยทา โหมิ       ภูริทตฺโต มหิทฺธิโก
             วิรูปกฺเขน มหารญฺญา      เทวโลกมคจฺฉหนฺ"ติ. ๓-
     #[๑๑]  ทุติเย ภูริทตฺโตติ ภูริสมทตฺโต. ทตฺโตติ หิ ตทา โพธิสตฺตสฺส
มาตาปิตูหิ กตํ นามํ, ยสฺมา ปเนโส นาคภวเน วิรูปกฺขมหาราชภวเน ตาวตึสภวเน จ
อุปฺปนฺเน ปเญฺห สมฺมเทว วินิจฺฉินาติ, เอกทิวสญฺจ วิรูปกฺขมหาราเช นาคปริสาย
สทฺธึ ติทสปุรํ คนฺตฺวา สกฺกํ ปริวาเรตฺวา นิสินฺเน เทวานมนฺตเร ปโญฺห สมุฏฺฐาสิ.
ตํ โกจิ กเถตุํ นาสกฺขิ. สกฺเกน ปน อนุญฺญาโต ปลฺลงฺกวรคโต หุตฺวา มหาสตฺโตว
กเถสิ. อถ นํ เทวราชา ทิพฺพคนฺธปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา "ทตฺต ตฺวํ ปฐวิสมาย วิปุลาย
@เชิงอรรถ:  สี. สนฺตาปนมตฺเตนาปิ   สี. เวทิตพฺพา   ขุ.จริยา. ๓๓/๑๑/๖๐๑

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.

ปญฺญาย สมนฺนาคโต, อิโต ปฏฺฐาย ภูริทตฺโต นามา"ติ อาห. ภูรีติ หิ ปฐวิยา นามํ, ตสฺมา ภูริสมตาย ภูเต อตฺเถ รมตีติ จ ภูริสงฺขาตาย มหติยา ปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา มหาสตฺโต "ภูริทตฺโต"ติ ปญฺญายิตฺถ. มหติยา ปน นาคิทฺธิยา สมนฺนาคตตฺตา มหิทฺธิโก จาติ. อตีเต หิ อิมสฺมึเยว กปฺเป พาราณสิรญฺโญ ปุตฺโต ปิตรา รฏฺฐโต ปพฺพาชิโต วเน วสนฺโต อญฺญตราย นาคมาณวิกาย สํวาสํ กปฺเปสิ. เตสํ สํวาสมนฺวาย เทฺว ทารกา ชายึสุ ปุตฺโต จ ธีตา จ. ปุตฺตสฺส "สาครพฺรหฺมทตฺโต"ติ นามํ กรึสุ ธีตาย "สมุทฺทชา"ติ. โส อปรภาเค ปิตุ อจฺจเยน พาราณสึ คนฺตฺวา รชฺชํ กาเรสิ. อถ ธตรฏฺโฐ นาม นาคราชา ปญฺจโยชนสติเก นาคภวเน นาครชฺชํ กาเรนฺโต ตํ อภูตวาทิเกน จิตฺตจูเฬน ๑- นาม กจฺฉเปน "พาราณสิราชา อตฺตโน ธีตรํ ตุยฺหํ ทาตุกาโม, สา โข ปน ราชธีตา สมุทฺทชา นาม อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา จา"ติ กถิตํ สุตฺวา ธตรฏฺโฐ จตฺตาโร นาคมาณวเก เปเสตฺวา ตํ ทาตุํ อนิจฺฉนฺตํ นาควิภึสิกาย ภึสาเปตฺวา "ทมฺมี"ติ วุตฺเต มหนฺตํ ปณฺณาการํ ๒- เปเสตฺวา มหติยา นาคิทฺธิยา มหนฺเตน ปริวาเรน ตสฺส ธีตรํ นาคภวนํ เนตฺวา อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิ. สา อปรภาเค ธตรฏฺฐํ ปฏิจฺจ สุทสฺสโน ทตฺโต สุโภโค อริฏฺโฐติ จตฺตาโร ปุตฺเต ปฏิลภิ. เตสุ ทตฺโต โพธิสตฺโต, โส ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว สกฺเกน ตุฏฺฐจิตฺเตน "ภูริทตฺโต"ติ คหิตนามตฺตา "ภูริทตฺโต"เตฺวว ปญฺญายิตฺถ. อถ เนสํ ปิตา โยชนสติกํ โยชนสติกํ รชฺชํ ภาเชตฺวา อทาสิ. มหนฺโต ยโส อโหสิ. โสฬสโสฬสนาคกญฺญาสหสฺสานิ ปริวารยึสุ. ปิตุปิ เอกโยชนสตเมว รชฺชํ อโหสิ. ตโย ปุตฺตา มาเส มาเส มาตาปิตโร ปสฺสิตุํ อาคจฺฉนฺติ, โพธิสตฺโต ปน อนฺวทฺธมาสํ อาคจฺฉติ. โส เอกทิวสํ วิรูปกฺขมหาราเชน สทฺธึ สกฺกสฺส อุปฏฺฐานํ คโต เวชยนฺตปาสาทํ สุธมฺมเทวสภํ ปาริจฺฉตฺตกโกวิฬารํ ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ เทวจฺฉราปริวารํ อติมโนหรํ @เชิงอรรถ: สี. จิตฺตสูเลน สี.,ม. สกฺการํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.

สกฺกสฺส สมฺปตฺตึ ทิสฺวา "เอตฺตกมตฺตมฺปิ นาคตฺตภาเว ฐิตสฺส ทุลฺลภํ, กุโต สมฺมาสมฺโพธี"ติ นาคตฺตภาวํ ชิคุจฺฉิตฺวา "นาคภวนํ คนฺตฺวา อุโปสถวาสํ วสิตฺวา สีลเมว ปคฺคณฺหิสฺสามิ. ตํ โพธิปริปาจนํ โหติ, อิมสฺมึ เทวโลเก อุปฺปตฺติการณํ ภวิสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา นาคภวนํ คนฺตฺวา มาตาปิตโร อาห "อมฺมตาตา อหํ อุโปสถกมฺมํ กริสฺสามี"ติ. เตหิ "อิเธว อุโปสถํ อุปวสาหิ, พหิคตานํ นาคานํ มหนฺตํ ภยนฺ"ติ วุตฺเต เอกวารํ ตถา กตฺวา นาคกญฺญาหิ อุปทฺทุโต ปุนวาเร มาตาปิตูนํ อนาโรเจตฺวา อตฺตโน ภริยํ อามนฺเตตฺวา "ภทฺเท อหํ มนุสฺสโลกํ คนฺตฺวา ยมุนาตีเร มหานิโคฺรธรุกฺโข อตฺถิ, ตสฺส อวิทูเร วมฺมิกมตฺถเก โภเค อาภุชิตฺวา จตุรงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อธิฏฺฐาย นิปชฺชิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กริสฺสามี"ติ นาคภวนโต นิกฺขมิตฺวา ตถา กโรติ. เตน วุตฺตํ:- "วิรูปกฺเขน มหารญฺญา เทวโลกมคจฺฉหนฺ"ติอาทิ. [๑๒] ตตฺถ ปสฺสึ ตฺวาหํ ๑- เทเว เอกนฺตํ สุขสมปฺปิเต ตํ สคฺคํ คมนตฺถาย สีลพฺพตํ สมาทิยึ. [๑๓] สรีรกิจฺจํ กตฺวาน ภุตฺวา ยาปนมตฺตกํ จตุโร องฺเค อธิฏฺฐาย เสมิ วมฺมิกมุทฺธนิ. [๑๔] ฉวิยา จมฺเมน มํเสน นฺหารูหิ อฏฺฐิเกหิ วา ยสฺส เอเตน กรณียํ ทินฺนํเยว หราตุ โส"ติ. ๒- ตตฺถ วิรูปกฺเขน มหารญฺญาติ วิรูปกฺเขน นาม นาคาธิปติมหาราเชน. เทวโลกนฺติ ตาวตึสเทวโลกํ. อคจฺฉหนฺติ อคจฺฉึ, อุปสงฺกมึ อหํ. #[๑๒] ตตฺถาติ ตสฺมึ เทวโลเก. ปสฺสึ ตฺวาหนฺติ อทกฺขึ อหํ, ตุสทฺโท นิปาตมตฺโต. เอกนฺตํ สุขสมปฺปิเตติ เอกนฺตํ อจฺจนฺตเมว สุเขน สมงฺคีภูเต. วุตฺตเญฺหตํ ภควตา @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ปสฺสิตฺวาหํ ขุ.จริยา. ๓๓/๑๒-๔/๖๐๑

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.

"สนฺติ ภิกฺขเว ฉ ผสฺสายตนิกา นาม สคฺคา. ยาวญฺจิทํ ภิกฺขเว น สุกรํ อกฺขาเนน ปาปุณิตุํ ยาว สุขา สคฺคา"ติ ๑- จ. ตํสคฺคคมนตฺถายาติ ตสฺมึ สคฺคสฺมึ อุปฺปตฺติวเสน คมนตฺถาย. สีลพฺพตนฺติ สีลสงฺขาตํ วตํ. อถ วา สีลพฺพตนฺติ อุโปสถสีลญฺเจว "มม จมฺมํ จมฺมตฺถิกา หรนฺตู"ติอาทินา อตฺตโน สรีราวยวปริจฺจาคสมาทิยนสงฺขาตํ วตญฺจ. #[๑๓] สรีรกิจฺจนฺติ มุขโธวนาทิสรีรปฏิชคฺคนํ. ภุตฺวา ยาปนมตฺตกนฺติ อินฺทฺริยานิ นิพฺพิเสวนานิ กาตุํ สรีรฏฺฐิติมตฺตกํ อาหารํ อาหริตฺวา. จตุโร องฺเคติ จตฺตาริ องฺคานิ. อธิฏฺฐายาติ อธิฏฺฐหิตฺวา. เสมีติ สยามิ. #[๑๔] ฉวิยาติอาทิ เตสํ จตุนฺนํ องฺคานํ ทสฺสนํ. ตตฺถ จ ฉวิจมฺมานํ วิสฺสชฺชนํ เอกํ องฺคํ, เสสานิ เอเกกเมว, มํสคฺคหเณเนว เจตฺถ รุธิรมฺปิ สงฺคหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ. เอเตนาติ เอเตหิ. หราตุ โสติ ยสฺส เอเตหิ ฉวิอาทีหิ กรณียํ อตฺถิ, ตสฺส มยา ทินฺนเมเวตํ, สพฺพํ โส หรตูติ อตฺตโน อตฺตภาเว อนเปกฺขปวารณํ ปวาเรติ. เอวํ มหาสตฺตสฺส อิมินา นิยาเมเนว อนฺวทฺธมาสํ อุโปสถกมฺมํ กโรนฺตสฺส ทีโฆ อทฺธา วีติวตฺโต. เอวํ คจฺฉนฺเต กาเล เอกทิวสํ อญฺญตโร เนสาทพฺราหฺมโณ โสมทตฺเตน นาม อตฺตโน ปุตฺเตน สห ตํ ฐานํ ปตฺวา อรุณุคฺคมนสมเย นาคกญฺญาหิ ปริวาริยมานํ ๒- มหาสตฺตํ ทิสฺวา ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. ตาวเทว นาคกญฺญาโย ปฐวิยํ นิมุชฺชิตฺวา นาคภวนเมว คตา. พฺราหฺมโณ มหาสตฺตํ ปุจฺฉิ "โก นุ โข ตฺวํ มาริส เทโว วา ยกฺโข วา นาโค วา"ติ. โพธิสตฺโต "ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺวา สจายํ อิโต คจฺเฉยฺย, อิธ เม วาสํ มหาชนสฺส ปากฏํ กเรยฺย, เตน เม อุโปสถวาสสฺส อนฺตราโยปิสิยา, ยนฺนูนาหํ อิโต อิมํ นาคภวนํ เนตฺวา มหติยา สมฺปตฺติยา โยเชยฺยํ, เอวายํ ตตฺเถว อภิรมิสฺสติ, เตน เม อุโปสถกมฺมํ อทฺธนิยํ สิยา"ติ. อถ นํ อาห "พฺราหฺมณ มหนฺตํ เต ยสํ ทสฺสามิ, รมณียํ นาคภวนํ, เอหิ ตตฺถ คจฺฉามา"ติ. "สามิ @เชิงอรรถ: ม.อุ. ๑๔/๑๕๕/๒๒๓ สี. ปริจาริยมานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

ปุตฺโต เม อตฺถิ, ตสฺมึ อาคจฺฉนฺเต อาคมิสฺสามี"ติ. "คจฺฉ พฺราหฺมณ ปุตฺตํ อาเนหี"ติ พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา ปุตฺตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ตํ อาเนสิ. มหาสตฺโต เต อุโภปิ อาทาย อตฺตโน อานุภาเวน นาคภวนํ อาเนสิ. เตสํ ตตฺถ ทิพฺโพ อตฺตภาโว ปาตุภวิ. อถ เตสํ มหาสตฺโต ทิพฺพสมฺปตฺตึ ทตฺวา จตฺตาริ จตฺตาริ นาคกญฺญาสตานิ อทาสิ. เต มหตึ สมฺปตฺตึ อนุภวึสุ. โพธิสตฺโตปิ อปฺปมตฺโต อุโปสถกมฺมํ กโรติ, อนฺวทฺธมาสํ มาตาปิตูนํ อุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา ธมฺมกถํ กเถตฺวา ตโต จ พฺราหฺมณสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาโรคฺยํ ปุจฺฉิตฺวา "เยน เต อตฺโถ, ตํ วเทยฺยาสี"ติ อาปุจฺฉิตฺวา "อนุกฺกณฺฐมาโน อภิรมา"ติ วตฺวา โสมทตฺเตนปิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อตฺตโน นิเวสนํ คจฺฉติ. พฺราหฺมโณ เอกสํวจฺฉรํ ๑- ตตฺถ วสิตฺวา มนฺทปุญฺญตาย อุกฺกณฺฐิตฺวา อนิจฺฉมานมฺปิ ปุตฺตํ คเหตฺวา โพธิสตฺตํ อาปุจฺฉิตฺวา เตน ทิยฺยมานํ พหุํ ธนํ สพฺพกามททํ มณิรตนมฺปิ อลกฺขิกตาย อคฺคเหตฺวา "มนุสฺสโลกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิสฺสามี"ติ อาห. มหาสตฺโต นาคมาณวเก อาณาเปตฺวา ตํ สปุตฺตกํ มนุสฺสโลกํ ปาเปสิ. เต อุโภปิ ทิพฺพาภรณานิ ทิพฺพวตฺถานิ จ โอมุญฺจิตฺวา นฺหายิตุํ เอกํ โปกฺขรณึ โอตรึสุ, ตสฺมึ ขเณ ตานิ อนฺตรธายิตฺวา นาคภวนเมว อคมํสุ, อถ ปฐมนิวตฺถกาสาวปิโลติกาว สรีเร ปฏิมุญฺจิ, ธนุสรสตฺติโย คเหตฺวา อรญฺญํ คนฺตฺวา มิเค วธิตฺวา ปุริมนิยาเมเนว ชีวิกํ กปฺเปสุํ. เตน จ สมเยน อญฺญตโร ตาปโส สุปณฺณราชโต ลทฺธํ อาลมฺพายนมนฺตํ ๒- ตสฺส อนุจฺฉวิกานิ โอสธานิ มนฺตูปจารญฺจ อตฺตานํ อุปฏฺฐหนฺตสฺส อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส อทาสิ. โส "ลทฺโธ เม ชีวิกูปาโย"ติ กติปาหํ วสิตฺวา ตาปสํ อาปุจฺฉิตฺวา ปกฺกมนฺโต อนุปุพฺเพน ยมุนาตีรํ ปตฺวา ตํ มนฺตํ สชฺฌายนฺโต มหามคฺเคน คจฺฉติ. ตทา โพธิสตฺตสฺส ภวนโต ตสฺส ปริจาริกา นาคมาณวิกา ตํ สพฺพกามททํ มณิรตนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สํวจฺฉรํ ฉ.ม. อาลมฺปายนมนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.

อาทาย ยมุนาตีเร วาลุการาสิมตฺถเก ฐเปตฺวา ตสฺโสภาเสน รตฺติยํ กีฬิตฺวา อรุณุคฺคมเน ตสฺส พฺราหฺมณสฺส มนฺตสทฺทํ สุตฺวา "สุปณฺโณ"ติ สญฺญาย ภยตชฺชิตา มณิรตนํ อคฺคเหตฺวา ปฐวิยํ นิมุชฺชิตฺวา นาคภวนํ อคมํสุ. พฺราหฺมโณ ตํ มณิรตนํ อาทาย ปายาสิ. ตสฺมึ ขเณ โส เนสาทพฺราหฺมโณ ปุตฺเตน สทฺธึ มิควธาย อรญฺญํ คจฺฉนฺโต ตสฺส หตฺเถ ตํ มณิรตนํ ทิสฺวา "อิทํ ภูริทตฺตสฺส สพฺพกามททํ มณิรตนนฺ"ติ สญฺชานิตฺวา ตํ คณฺหิตุกาโม เตน สทฺธึ อลฺลาปสลฺลาปํ ๑- กตฺวา มนฺตวาทิภาวํ ชานิตฺวา เอวมาห "สเจ เม ตฺวํ อิมํ มณิรตนํ ทสฺสสิ, เอวาหํ เต มหานุภาวํ นาคํ ทสฺเสสฺสามิ, ยํ ตฺวํ คเหตฺวา คามนิคมราชธานิโย จรนฺโต พหุธนํ ลจฺฉสี"ติ. "เตน หิ ทสฺเสตฺวา คณฺหาหี"ติ วุตฺเต ตํ อาทาย โพธิสตฺตํ อุโปสถกรณฏฺฐาเน วมฺมิกมตฺถเก โภเค อาภุชิตฺวา นิปนฺนํ อวิทูเร ฐิโต หตฺถํ ปสาเรตฺวา ทสฺเสสิ. มหาสตฺโต ตํ เนสาทํ ทิสฺวา "อยํ อุโปสถสฺส เม อนฺตรายํ กเรยฺยาติ นาคภวนํ เนตฺวา มหาสมฺปตฺติยํ ปติฏฺฐาปิโตปิ น อิจฺฉิ. ตโต อปกฺกมิตฺวา สยํ คนฺตุกาโม มยา ทิยฺยมานมฺปิ มณิรตนํ คณฺหิตุํ น อิจฺฉิ. อิทานิ ปน อหิตุณฺฑิกํ คเหตฺวา อาคจฺฉติ. สจาหํ อิมสฺส มิตฺตทุพฺภิโน กุชฺเฌยฺยํ, สีลํ เม ขณฺฑํ ภวิสฺสติ. มยา โข ปน ปฐมํเยว จตุรงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ อธิฏฺฐิโต, โส ยถาธิฏฺฐิโตว โหตุ. อลมฺปายโน มํ ฉินฺทตุ วา มา วา, เนวสฺส กุชฺฌิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา อกฺขีนิ นิมฺมีเลตฺวา อธิฏฺฐานปารมึ ปุเรจาริกํ กตฺวา โภคนฺตเร สีสํ ปกฺขิปิตฺวา นิจฺจโลว หุตฺวา นิปชฺชิ. เนสาทพฺราหฺมโณปิ "โภ อลมฺปายน อิมํ นาคํ คณฺห, มณึ เม เทหี"ติ อาห. อลมฺปายโน นาคํ ทิสฺวา ตุฏฺโฐ มณึ กิสฺมิญฺจิ อคเณตฺวา "คณฺห พฺราหฺมณา"ติ หตฺเถ ขิปิ. โส ตสฺส หตฺถโต ภสฺสิตฺวา ปฐวิยํ ปติตมตฺโตว ปฐวึ ปวิสิตฺวา นาคภวนเมว คโต. เนสาทพฺราหฺมโณ มณิรตนโต ภูริทตฺเตน สทฺธึ มิตฺตภาวโต จ ปริหายิตฺวา นิปฺปจฺจโยว ปกฺกนฺโต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาลาปสลฺลาปํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.

#[๑๕] อลมฺปายโนปิ มหานุภาเวหิ โอสเธหิ อตฺตโน สรีรํ มกฺเขตฺวา โถกํ ขาทิตฺวา เขฬํ อตฺตโน กายสฺมึ ปริภาเวตฺวา ทิพฺพมนฺตํ ชปฺปนฺโต โพธิสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา นงฺคุฏฺเฐ คเหตฺวา อากฑฺฒิตฺวา สีเส ทฬฺหํ คณฺหนฺโต มุขมสฺส วิวริตฺวา โอสธํ ขาทิตฺวา มุเข สหเขฬํ โอสิญฺจิ. สุจิชาติโก มหาสตฺโต สีลเภทภเยน อกุชฺฌิตฺวา อกฺขีนิ น อุมฺมีเลสิ. อถ นํ โอสธมนฺตพเลน นงฺคุฏฺเฐ คเหตฺวา เหฏฺฐา สีสํ กตฺวา สญฺจาเลตฺวา คหิตโคจรํ ฉฑฺฑาเปตฺวา ภูมิยํ ทีฆโส นิปชฺชาเปตฺวา มสูรกํ มทฺทนฺโต วิย หตฺเถหิ ปริมทฺทิ. อฏฺฐีนิ จุณฺณิยมานานิ วิย อเหสุํ. ปุน นงฺคุฏฺเฐ คเหตฺวา ทุสฺสํ โปเถนฺโต วิย โปเถสิ. มหาสตฺโต เอวรูปํ ทุกฺขํ อนุโภนฺโตปิ เนว กุชฺฌิตฺถ, อญฺญทตฺถุ อตฺตโน สีลเมว อาวชฺเชสิ. อิติ โส มหาสตฺตํ ทุพฺพลํ กตฺวา วลฺลีหิ เปฬํ สชฺเชตฺวา มหาสตฺตํ ตตฺถ ปกฺขิปิ. สรีรํ ปนสฺส มหนฺตํ ตตฺถ น ปวิสติ. อถ นํ ปณฺหิยา โกฏฺเฏนฺโต ปเวเสตฺวา เปฬํ อาทาย เอกํ คามํ คามมชฺเฌ โอตาเรตฺวา "นาคสฺส นจฺจํ ทฏฺฐุกามา อาคจฺฉนฺตู"ติ สทฺทมกาสิ. สกลคามวาสิโน สนฺนิปตึสุ. ตสฺมึ ขเณ อลมฺปายโน "นิกฺขม มหานาคา"ติ อาห. มหาสตฺโต จินฺเตสิ "อชฺช มยา ปริสํ โตเสนฺเตน กีฬิตุํ วฏฺฏติ, เอวํ อลมฺปายโน พหุธนํ ลภิตฺวา ตุฏฺโฐ มํ วิสฺสชฺเชสฺสติ, ยํ ยํ เอส มํ กาเรติ, ตํ ตํ กริสฺสามี"ติ. อถ นํ โส เปฬโต นิกฺขมนฺตํ "มหา โหหี"ติ อาห, โส มหา อโหสิ. "ขุทฺทโก วฏฺโฏ วิผโณ เอกผโณ ทฺวิผโณ ยาว สหสฺสผโณ อุจฺโจ นีโจ ทิสฺสมานกาโย อทิสฺสมานกาโย ทิสฺสมานอุปฑฺฒกาโย นีโล ปีโต โลหิโต โอทาโต มญฺชิฏฺโฐ โหหิ, ธูมํ วิสฺสชฺเชหิ, ชาลสิขํ อุทกญฺจ วิสฺสชฺเชหี"ติ วุตฺเต, เตน วุตฺตํ ตํ ตํ อาการํ นิมฺมินิตฺวา นจฺจํ ทสฺเสสิ. ตํ ทิสฺวา มนุสฺสา อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาตา พหูนิ หิรญฺญสุวณฺณวตฺถาลงฺการาทีนิ อกํสุ. อิติ ตสฺมึ คาเม สตสหสฺสมตฺตํ ลภิ. โส กิญฺจาปิ มหาสตฺตํ คณฺหนฺโต "สหสฺสํ ลภิตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชสฺสามี"ติ อาห. ตํ ปน ธนํ ลภิตฺวา "คามเกปิ ตาว มยา เอตฺตกํ ธนํ ลทฺธํ, นคเร กิร พหุธนํ ลภิสฺสามี"ติ ธนโลเภน น มุญฺจิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.

โส ตสฺมึ คาเม กุฏุมฺพํ สณฺฐเปตฺวา รตนมยํ เปฬํ กาเรตฺวา ตตฺถ มหาสตฺตํ ปกฺขิปิตฺวา สุขยานกํ อารุยฺห มหนฺเตน ปริวาเรน คามนิคมราชธานีสุ ตํ กีฬาเปตฺวา พาราณสึ ปาปุณิ, นาคราชสฺส มธุลาชํ เทติ, อพทฺธสตฺตุญฺจ เทติ. โส โคจรํ น คณฺหิ อวิสฺสชฺชนภเยน. โคจรํ อคณฺหนฺตมฺปิ จ นํ จตฺตาโร นครทฺวาเร อาทึ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ มาสมตฺตํ กีฬาเปสิ. เตน วุตฺตํ:- [๑๕] "สํสิโต อกตญฺญุนา อลมฺปายโน ๑- มมคฺคหิ เปฬาย ปกฺขิปิตฺวาน กีเฬติ มํ ตหึ ตหึ. [๑๖] เปฬาย ปกฺขิปนฺเตปิ มํ มทฺทนฺเตปิ ปาณินา อลมฺปาเน น กุปฺปามิ สีลขณฺฑภยา มม. [๑๗] สกชีวิตปริจฺจาโค ติณโตปิ ลหุโก มม ๒- สีลวีติกฺกโม มยฺหํ ปฐวีอุปฺปตนํ ๓- วิย. [๑๘] นิรนฺตรํ ชาติสตํ จเชยฺยํ มม ชีวิตํ เนว สีลํ ปภินฺเทยฺยํ จตุทฺทีปาน ๔- เหตุปิ. [๑๙] อปิ จาหํ สีลรกฺขาย สีลปารมิปูริยา น กโรมิ จิตฺเต อญฺญถตฺตํ ปกฺขิปนฺตมฺปิ เปฬเก"ติ. #[๑๕] ตตฺถ สํสิโตติ เอโส นาโค อมุกสฺส นิโคฺรธรุกฺขสฺส สมีเป วมฺมิกมตฺถเก สยิโตติ เอวํ ฐานํ ทสฺเสตฺวา กถิโต. อกตญฺญุนาติ อตฺตนา กตํ อุปการํ อชานนฺเตน มิตฺตทุพฺภินา เนสาทพฺราหฺมเณนาติ อธิปฺปาโย. อลมฺปายโนติ อลมฺปายนวิชฺชาปริชปฺปเนน "อลมฺปายโน"ติ เอวํลทฺธนาโม อหิตุณฺฑิกพฺราหฺมโณ. มมคฺคหีติ มํ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. อาลมฺพาโน ปาฬิ. มยิ ปาฬิ. อุพฺพตฺตนา จตุนฺนํ ทีปาน(สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.

อคฺคเหสิ. กีเฬติ มํ ตหึ ตหินฺติ ตตฺถ ตตฺถ คามนิคมชนปทราชธานีสุ อตฺตโน ชีวิกตฺถํ มํ กีฬาเปติ. #[๑๗] ติณโตปิ ลหุโก มมาติ อตฺตโน ชีวิตปริจฺจาโค ติณสลากปริจฺจาคโตปิ ลหุโก หุตฺวา มม อุปฏฺฐาตีติ อตฺโถ. ปฐวีอุปฺปตนํ วิยาติ สีลวีติกฺกโม ปน จตุนหุตาธิกทฺวิโยชนสตสหสฺสพหลาย มหาปฐวิยา ปริวตฺตนํ วิย ตโตปิ ตํ ภาริยตรํ หุตฺวา มยฺหํ อุปฏฺฐาตีติ ทสฺเสติ. #[๑๘] นิรนฺตรํ ชาติสตนฺติ มม ชาตีนํ อเนกสตมฺปิ อเนกสตาสุปิ ชาตีสุ นิรนฺตรเมว สีลสฺส อวีติกฺกมนเหตุ มม ชีวิตํ จเชยฺยํ จชิตุํ สกฺโกมิ. เนว สีลํ ปภินฺเทยฺยนฺติ สีลํ ปน สมาทินฺนํ เอกมฺปิ เนว ภินฺเทยฺยํ น วินาเสยฺยํ. จตุทฺทีปาน เหตุปีติ จกฺกวตฺติรชฺชสิริยาปิ การณาติ ทสฺเสติ. #[๑๙] อิทานิ ยทตฺถํ อตฺตโน ชีวิตมฺปิ ปริจฺจชิตฺวา ตทา สีลเมว รกฺขิตํ, ตาย จ สีลรกฺขาย ตถา อนตฺถการเกสุ เนสาทอลมฺปายนพฺราหฺมเณสุ จิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ น กตํ, ตํ ทสฺเสตุํ "อปิ จา"ติ โอสานคาถมาห. ตํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมว. เอวํ ปน มหาสตฺเต อหิตุณฺฑิกหตฺถคเต ๒- ตสฺส มาตา ทุสฺสุปินํ ทิสฺวา ปตฺตญฺจ ตตฺถ อปสฺสนฺตี โลกาทิภูตา อโหสิ. อถสฺสา เชฏฺฐปุตฺโต สุทสฺสโน ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา สุโภคํ "หิมวนฺตํ คนฺตฺวา ปญฺจสุ มหานทีสุ สตฺตสุ จ มหาสเรสุ ภูริทตฺตํ อุปธาเรตฺวา เอหี"ติ ปหิณิ. กาณาริฏฺฐํ "เทวโลกํ คนฺตฺวา สเจ เทวตาหิ ธมฺมํ โสตุกามาหิ ภูริทตฺโต ตตฺถ นีโต, ตโต นํ อาเนหี"ติ ปหิณิ. สยมฺปน "มนุสฺสโลเก คเวสิสฺสามี"ติ ตาปสเวเสน นาคภวนโต นิกฺขมิ. อจฺจิมุขี ๓- นามสฺส เวมาติกา ภคินี โพธิสตฺเต อธิมตฺตสิเนหา ตํ อนุพนฺธิ. ตํ มณฺฑูกจฺฉาปึ กตฺวา ชฏนฺตเร ปกฺขิปิตฺวา มหาสตฺตสฺส อุโปสถกรณฏฺฐานํ อาทึ กตฺวา สพฺพตฺถ คเวสนฺโต อนุกฺกเมน พาราณสึ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เหตูติ สี. อหิคุณฺฑิก... ม. อชมุขี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.

ปตฺวา ราชทฺวารํ อคมาสิ. ตทา อลมฺปายโน ราชงฺคเณ มหาชนสฺส มชฺเฌ รญฺโญ ภูริทตฺตสฺส กีฬํ ทสฺเสตุํ เปฬํ วิวริตฺวา "เอหิ มหานาคา"ติ สญฺญมทาสิ. มหาสตฺโต สีสํ นีหริตฺวา โอโลเกนฺโต เชฏฺฐภาติกํ ทิสฺวา เปฬโต นิกฺขมฺม ตทภิมุโข ปายาสิ. มหาชโน ภีโต ปฏิกฺกมิ. โส คนฺตฺวา ตํ อภิวาเทตฺวา นิวตฺติตฺวา เปฬเมว ปาวิสิ. อลมฺปายโน "อิมินา อยํ ตาปโส ทฏฺโฐ"ติ สญฺญาย "มา ภายิ, มา ภายี"ติ อาห. สุทสฺสโน "อยํ นาโค มยฺหํ กึ กริสฺสติ มยา สทิโส อหิตุณฺฑิโก นาม นตฺถี"ติ เตน วาทปฺปฏิวาทํ สมุฏฺฐาเปตฺวา "ตฺวํ อิมํ นาคํ คเหตฺวา คชฺชสิ, อหํ ตํ อิมาย มณฺฑูกจฺฉาปิยา อิจฺฉนฺโต นาสยิสฺสามี"ติ ภคินึ ปกฺโกสาเปตฺวา ๑- หตฺถํ ปสาเรสิ. สา ตสฺส สทฺทํ สุตฺวา ชฏนฺตเร นิปนฺนา ติกฺขตฺตุํ มณฺฑูกวสฺสิตํ วสฺสิตฺวา นิกฺขมิตฺวา อํสกูเฏ นิสีทิตฺวา อุปฺปติตฺวา ตสฺส หตฺถตเล ตีณิ วิสพินฺทูนิ ปาเตตฺวา ปุน ตสฺส ชฏนฺตรเมว ปาวิสิ. สุทสฺสโน วิสพินฺทุํ ทสฺเสตฺวา "อิทํ พินฺทุํ สเจ ปฐวิยํ ปาเตสฺสติ, โอสธิติณวนปฺปตโย สพฺเพ นสฺสิสฺสนฺติ. สเจ อากาเส ขิปิสฺสติ, สตฺต วสฺสานิ เทโว น วสฺสิสฺสติ. สเจ อุทเก ปาเตสฺสติ, ยาวตา ตตฺถ อุทกชาตา ปาณา สพฺเพ มเรยฺยุนฺ"ติ วตฺวา ราชานํ สทฺทหาเปตุํ ตโย อาวาเฏ ขณาเปตฺวา เอกํ นานาเภสชฺชานํ ปูเรสิ, ทุติยํ โคมยสฺส, ตติยํ ทิพฺโพสธานญฺเจว ปูเรตฺวา มชฺเฌ อาวาเฏ วิสพินฺทุํ ปกฺขิปิ. ตํขณญฺเญว ธูมายิตฺวา ชาลา อุฏฺฐหิ. สา คนฺตฺวา โคมยอาวาฏํ คณฺหิ. ตโตปิ ชาลา อุฏฺฐาย ทิพฺโพสธปุณฺณํ คเหตฺวา ทิพฺโพสธานิ ฌาเปตฺวา นิพฺพายิ. อลมฺปายนํ ตตฺถ อาวาฏสฺส อวิทูเร ฐิตํ อุสุมา ผริตฺวา สรีรจฺฉวึ อุปฺปาเฏตฺวา คตา. เสตกุฏฺฐี อโหสิ. โส ภยตชฺชิโต "นาคราชานํ วิสฺสชฺเชมี"ติ ติกฺขตฺตุํ วาจํ นิจฺฉาเรสิ. ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต รตนเปฬาย นิกฺขมิตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ อตฺตภาวํ มาเปตฺวา เทวลีฬาย ฐิโต. สุทสฺสโน จ อจฺจิมุขี จ ตเถว อฏฺฐํสุ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปกฺโกสิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๙.

ตโต สุทสฺสโน อตฺตโน ภาคิเนยฺยภาวํ รญฺโญ อาโรเจสิ. ตํ สุตฺวา ราชา เต อาลิงฺคิตฺวา สีเล จุมฺพิตฺวา อนฺเตปุรํ เนตฺวา มหนฺตํ สกฺการสมฺมานํ กตฺวา ภูริทตฺเตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต "ตาต เอวํ มหานุภาวํ ตํ อลมฺปายโน กถํ คณฺหี"ติ ปุจฺฉิ. โส สพฺพํ วิตฺถาเรน กเถตฺวา "มหาราช รญฺญา นาม อิมินา นิยาเมน รชฺชํ กาเรตุํ วฏฺฏตี"ติ มาตุลสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. อถ สุทสฺสโน "มาตุล มม มาตา ภูริทตฺตํ อปสฺสนฺตี กิลมติ, น สกฺกา อเมฺหหิ อิธ ปปญฺจํ กาตุนฺ"ติ มาตุลํ อาปุจฺฉิตฺวา ภูริทตฺตอจฺจิมุขีหิ สทฺธึ นาคภวนเมว คโต. อถ ตตฺถ มหาปุริโส คิลานเสยฺยาย นิปนฺโน คิลานปุจฺฉนตฺถํ อาคตาย มหติยา นาคปริสาย เวเท จ ยญฺเญ จ พฺราหฺมเณ จ สมฺภาเวตฺวา กาณาริฏฺเฐ กเถนฺเต ตํ วาทํ ภินฺทิตฺวา นานานเยหิ ธมฺมํ เทเสตฺวา สีลสมฺปทาย ทิฏฺฐิสมฺปทาย จ ปติฏฺฐาเปตฺวา ยาวชีวํ สีลานิ รกฺขิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา อายุปริโยสาเน สคฺคปุรํ ปูเรสิ. ตทา มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ, เนสาทพฺราหฺมโณเทวทตฺโต, โสมทตฺโต อานนฺโท, อจฺจิมุขี อุปฺปลวณฺณา, สุทสฺสโน สาริปุตฺโต, สุโภโต มหาโมคฺคลฺลาโน, กาณาริฏฺโฐ สุนกฺขตฺโต, ภูริทตฺโต โลกนาโถ. ตสฺส อิธาปิ เสสปารมิโย เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว นิทฺธาเรตพฺพา. อิธาปิ โยชนสติเก อตฺตโน นาคภวนฏฺฐาเน โสฬสหิ นาคกญฺญาสหสฺเสหิ จิตฺตรูปํ วิย ปริจาริยมาโน เทวโลกสมฺปตฺติสทิเส นาคโลกิสฺสริเย ฐิโตปิ อิสฺสริยมทํ อกตฺวา อนฺวทฺธมาสํ มาตาปิตุอุปฏฺฐานํ, กุเล เชฏฺฐาปจายนํ, สกลาย นาคปริสาย จาตุมหาราชิกปริสาย ตาวตึสปริสาย จ สมุฏฺฐิตปญฺหานํ ตํตํปริสมชฺเฌ กุมุทนาลกลาปํ วิย สุนิสิตสตฺเถน อตฺตโน ปญฺญาสตฺเถน ตาวเทว ปจฺฉินฺทิตฺวา เตสํ จิตฺตานุกูลธมฺมเทสนา วุตฺตปฺปการํ, โภคสมฺปตฺตึ ปหาย อตฺตโน สรีรชีวิตนิรเปกฺขํ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถาธิฏฺฐานํ, ตตฺถ จ ปฏิญฺญาย วิสํวาทนภเยน อหิตุณฺฑิกหตฺถคมนํ, ตสฺมึ จ มุเข วิสมิสฺสเขฬปาตนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๐.

นงฺคุฏฺเฐ คเหตฺวา อาวิญฺฉนํ กฑฺฒนํ ภูมิยํ ฆํสนํ มทฺทนํ โปถนนฺติ เอวมาทึ นามปฺปการวิปฺปการํ กโรนฺเตปิ เอวรูปํ มหาทุกฺขํ อนุภวโตปิ ๑- กุชฺฌิตฺวา โอโลกนมตฺเตน ตํ ฉาริกํ กาตุํ สมตฺถสฺสาปิ สีลปารมึ อาวชฺชิตฺวา สีลขณฺฑนภเยน อีสกมฺปิ จิตฺตสฺส วิการาภาโว, ธนํ ลภาเปมีติ วา ตสฺส จิตฺตานุวตฺตนํ, สุโภเคน ปุนานีตสฺส อกตญฺญุโน มิตฺตทุพฺภิสฺส เนสาทพฺราหฺมณสฺส สีลํ อนธิฏฺฐหิตฺวาปิ อกุชฺฌนํ, กาณาริฏฺเฐน กถิตํ มิจฺฉาวาทํ ภินฺทิตฺวา อเนกปริยาเยน ธมฺมํ ภาสิตฺวา นาคปริสาย สีเลสุ สมฺมาทิฏฺฐิยํ จ ปติฏฺฐาปนนฺติ เอวมาทโย โพธิสตฺตสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพา. เตเนตํ วุจฺจติ:- "เอวํ อจฺฉริยา เหเต ฯเปฯ ธมฺมสฺส อนุธมฺมโต"ติ. ภูริทตฺตจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๑๓๙-๑๕๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=52&A=3049&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=3049&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=220              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8973              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11718              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11718              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]