ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๔. จตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๓๒] จตุกฺกนิทฺเทเส อสปฺปุริโสติ ลามกปุริโส อธมฺมปุริโส. ๒- ปาณํ
อติปาเตตีติ ปาณาติปาตี. อทินฺนํ อาทิยตีติ อทินฺนาทายี. กาเมสุ มิจฺฉา
จรตีติ กาเมสุมิจฺฉาจารี. มุสา วทตีติ มุสาวาที. สุราเมรยมชฺชปมาเท ติฏฺฐตีติ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี.
     [๑๓๓] ปาณาติปาเต สมาทเปตีติ ยถา ปาณํ อติปาเตติ, ตถา นํ
ตตฺถ คหณํ คณฺหาเปติ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. อยํ วุจฺจตีติ อยํ เอวรูโป
ปุคฺคโล ยสฺมา สยํ กเตน จ ทุสฺสีเลฺยน สมนฺนาคโต, ยญฺจ สมาทปิเตน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปรสฺมึ              ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.

กตํ, ตโต อุปฑฺฒสฺส ทายาโท, ตสฺมา อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโรติ วุจฺจติ. สปฺปุริโสติ อุตฺตมปุริโส. [๑๓๕] สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ อตฺตนาว กเตน สุสีเลฺยน สมนฺนาคตตฺตา ยญฺจ สมาทปิโต กโรติ, ตโต อุปฑฺฒสฺส ทายาทตฺตา อุตฺตมปุริเสน อุตฺตมปุริสตโร. [๑๓๖] ปาโปติ อกุสลกมฺมปถสงฺขาเตน ทสวิเธน ปาเปน สมนฺนาคโต. [๑๓๘] กลฺยาโณติ กุสลกมฺมปถสงฺขาเตน ทสวิเธน กลฺยาณธมฺเมน สมนฺนาคโต สุทฺธโก ภทฺรโก. เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมว. [๑๔๐] ปาปธมฺมาทีสุ ปาโป ธมฺโม อสฺสาติ ปาปธมฺโม. กลฺยาโณ ธมฺโม อสฺสาติ กลฺยาณธมฺโม. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว. [๑๔๔] สาวชฺชาทีสุ สาวชฺโชติ สโทโส. สาวชฺเชน กายกมฺเมนาติ สโทเสน ปาณาติปาตาทินา กายกมฺเมน. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. อยํ วุจฺจตีติ อยํ เอวรูโป ปุคฺคโล ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺมสฺส สโทสตฺตา คูถกุณปาทิภริโต ปเทโส วิย "สาวชฺโช"ติ วุจฺจติ. [๑๔๕] สาวชฺเชน พหุลนฺติ ยสฺส สาวชฺชเมว กายกมฺมํ พหุลํ ๑- โหติ อปฺปํ อนวชฺชํ, โส "สาวชฺเชน พหุลํ กายกมฺเมน สมนฺนาคโต อปฺปํ อนวชฺเชนา"ติ วุจฺจติ. อิตเรสุ เอเสว นโย. โก ปน เอวรูโป โหตีติ? โย คามธมฺมตาย วา นิคมธมฺมตาย วา กทาจิ กรหจิ อุโปสถํ สมาทิยติ, สีลานิ ปูเรติ. อยํ วุจฺจตีติ อยํ เอวรูโป ปุคฺคโล ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺเมน ๒- สาวชฺชสฺเสว พหุลตาย อนวชฺชสฺส อปฺปตาย วชฺชพหุโลติ วุจฺจติ. ยถา หิ เอกสฺมึ ปเทเส ทุพฺพณฺณานิ ทุคฺคนฺธานิ ปุปฺผานิ ราสิกตานสฺสุ, เตสํ อุปริ ตหํ ตหํ อธิมุตฺตกวสฺสิกปาฏลาทีนิ ๓- ปติตานิ ภเวยฺยุํ, เอวรูโป @เชิงอรรถ: ฉ.ม. พหุ ฉ.ม. อายูหนกมฺเมสุ @ ฉ.ม......ปาฏลานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.

อยํ ปุคฺคโล เวทิตพฺโพ. ยถา ปน เอกสฺมึ ปเทเส อธิมุตฺตกวสฺสิกปาฏลาทีนิ ราสิกตานสฺสุ, เตสํ อุปริ ตหํ ตหํ ทุพฺพณฺณทุคฺคนฺธานิ พทรปุปฺผาทีนิ ปติตานิ ภเวยฺยุํ, เอวรูโป ตติโย ปุคฺคโล เวทิตพฺโพ. จตุตฺโถ ปน ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺมสฺส นิทฺโทสตฺตา จตุมธุรภริตสุวณฺณปาติ วิย ทฏฺฐพฺโพ. เตสุ ปฐโม อนฺธพาลปุถุชฺชโน. ทุติโย อนฺตรนฺตรา กุสลการโก โลกิยปุถุชฺชโน. ตติโย โสตาปนฺโน. สกทาคามิอนาคามิโนปิ เอเตเนว สงฺคหิตา. จตุตฺโถ ขีณาสโว. โส หิ เอกนฺเตน อนวชฺโชเยวาติ ๑- อยํ องฺคุตฺตรฏฺฐกถานโย. [๑๔๘] อุคฺฆฏิตญฺญูอาทีสุ อุคฺฆฏิตญฺญูติ เอตฺถ อุคฺฆฏิตํ นาม ญาณุคฺฆาฏนํ, ญาเณน ๒- อุคฺฆฏิตมตฺเตเยว ชานาตีติ อตฺโถ. สห อุทาหฏเวลายาติ อุทาหาเร อุทาหฏมตฺเตเยว. ธมฺมาภิสมโยติ จตุสจฺจธมฺมสฺส ญาเณน สทฺธึ อภิสมโย. อยํ วุจฺจตีติ "อยํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา"ติอาทินา นเยน สงฺขิตฺเตน มาติกาย ฐปิยมานาย เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา อรหตฺตํ คณฺหิตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล "อุคฺฆฏิตญฺญู"ติ วุจฺจติ. [๑๔๙] วิปจิตํ วิตฺถาริตเมว อตฺถํ ชานาตีติ วิปจิตญฺญู. อยํ วุจฺจตีติ อยํ สงฺขิตฺเตน มาติกํ ฐเปตฺวา วิตฺถาเรน อตฺเถ ภาชิยมาเน อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล "วิปจิตญฺญู"ติ วุจฺจติ. [๑๕๐] อุทฺเทสาทีหิ เนตพฺโพติ เนยฺโย. อนุปุพฺเพน ธมฺมาภิสมโย โหตีติ อนุกฺกเมน อรหตฺตปฺปตฺติ. [๑๕๑] พฺยญฺชนปทเมว ปรมํ อสฺสาติ ปทปรโม. น ตาย ชาติยา ธมฺมาภิสมโย โหตีติ เตน อตฺตภาเวน ฌานํ วา วิปสฺสนํ วา มคฺคํ วา ผลํ วา นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อนวชฺโชเยว ฉ. ญาเณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๖.

[๑๕๒] ยุตฺตปฏิภาณาทีสุ ปฏิภาณํ วุจฺจติ ญาณมฺปิ ญาณสฺส อุปฏฺฐิต- วจนมฺปิ, ตํ อิธาธิปฺเปตํ. อตฺถยุตฺตํ การณยุตฺตญฺจ ปฏิภาณมสฺสาติ ยุตฺตปฏิภาโณ. ปุจฺฉิตานนฺตรเมว สีฆํ พฺยากาตุํ อสมตฺถตาย โน มุตฺตํ ปฏิภาณมสฺสาติ โน มุตฺตปฏิภาโณ. อิมินา นเยน เสสา เวทิตพฺพา. เอตฺถ ปน ปฐโม กญฺจิ กาลํ วีมํสิตฺวา ยุตฺตเมว เปกฺขติ ติปิฏกจูฬนาคตฺเถโร วิย. โส กิร ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ปริคฺคเหตฺวา ยุตฺตปยุตฺตการณเมว กเถติ. ทุติโย ปุจฺฉานนฺตรเมว เยน วา เตน วา วจเนน ปฏิพาหติ. วีมํสิตฺวาปิ จ ยุตฺตํ น เปกฺขติ จตุนิกายิกปณฺฑิตติสฺสตฺเถโร วิย. โส กิร ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ปญฺหาปริโยสานมฺปิ นาคเมติ, ยํ วา ตํ วา กเถติเยว, วจนตฺถํ ปนสฺส วีมํสิยมานํ กตฺถจิ น ลคฺคติ. ตติโย ปุจฺฉาสมกาลเมว ยุตฺตํ เปกฺขติ, ตํขณญฺเญว วจนํ พฺยากโรติ ติปิฏกจูฬาภยตฺเถโร วิย. โส กิร ปญฺหํ ปุฏฺโฐ สีฆเมว กเถติ, ยุตฺตปยุตฺตการโณ จ โหติ. จตุตฺโถ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ สมาโน เนว ยุตฺตํ เปกฺขติ, น เยน วา เตน วา ปฏิพาหิตุํ สกฺโกติ, ติพฺพนฺธการนิมุคฺโค วิย โหติ โลลุทายิตฺเถโร ๑- วิย. [๑๕๖] ธมฺมกถิเกสุ อปฺปญฺจ ภาสตีติ สมฺปตฺตปริสาย โถกเมว กเถติ. อสหิตญฺจาติ กเถนฺโต จ ปน น อตฺถยุตฺตํ การณยุตฺตํ กเถติ. ปริสา จสฺส อกุสลา โหตีติ โสตุํ นิสินฺนปริสา จสฺส ยุตฺตายุตฺตํ การณาการณํ สิลิฏฺฐาสิลิฏฺฐํ น ชานาตีติ อตฺโถ. เอวรูโปติ อยํ เอวํชาติโก พาลธมฺมกถิโก เอวํชาติกาย พาลปริสาย ธมฺมกถิโกเตฺวว นามํ ลภติ. อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอตฺถ จ เทฺวเยว ชนา สภาวธมฺมกถิกา, อิตเร ปน ธมฺมกถิกานํ อนฺตเร ปวิฏฺฐตฺตา เอวํ วุตฺตา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ลาฬุทายิตฺเถโร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๗.

[๑๕๗] วลาหกูปเมสุ วลาหกาติ เมฆา. คชฺชิตาติ ถนิตา. ตตฺถ คชฺชิตฺวา โน วสฺสนภาโว นาม ปาปโก. มนุสฺสา หิ ยทา เทโว คชฺชติ, "สุวุฏฺฐิกา ภวิสฺสตี"ติ พีชานิ นีหริตฺวา วปนฺติ, อถ เทเว อวสฺสนฺเต เขตฺเต พีชานิ เขตฺเตเยว นสฺสนฺติ, เคเห พีชานิ เคเหเยว นสฺสนฺตีติ ทุพฺภิกฺขํ โหติ. โน คชฺชิตฺวา วสฺสนภาโวปิ ปาปโกว. มนุสฺสา หิ "อิมสฺมึ กาเล ทุพฺพุฏฺฐิกา ภวิสฺสตี"ติ นินฺนฏฺฐาเนสุเยว วปฺปํ กโรนฺติ, อถ เทโว วสฺสิตฺวา พีชานิ ๑- มหาสมุทฺทํ ปาเปติ, ทุพฺภิกฺขเมว โหติ. คชฺชิตฺวา วสฺสนภาโว ปน ภทฺรโก, ตทา หิ สุภิกฺขํ โหติ. โน คชฺชิตฺวา โน วสฺสนภาโว เอกนฺตปาปโกว. ภาสิตา โหติ โน กตฺตาติ "อิทานิ ๒- คนฺถธุรํ ปูเรสฺสามี"ติ วา วิปสฺสนาธุรํ ปูเรสฺสามี"ติ วา กเถติเยว, ๒- น จ ปน อุทฺเทสํ คณฺหาติ, น กมฺมฏฺฐานํ ภาเวติ. กตฺตา โหติ โน ภาสิตาติ ๓- "อิทานิ คนฺถธุรํ วา ปูเรสฺสามี"ติ "วิปสฺสนาธุรํ วา ปูเรสฺสามี"ติ น ภาสติ, ๓- สมฺปตฺเต ปน กาเล ตมตฺถํ สมฺปาเทติ. อิมินา นเยน อิตเรปิ เวทิตพฺพา. สพฺพมฺปเนตํ ปจฺจยทายเกเนว กถิตํ. เอโก หิ "อสุกทิวเส นาม ทานํ ทสฺสามี"ติ สํฆํ นิมนฺเตติ, สมฺปตฺเต กาเล โน กโรติ, อยํ ปุคฺคโล ปุญฺเญน ปริหายติ, ภิกฺขุสํโฆปิ ลาเภน ปริหายติ. อปโร สํฆํ อนิมนฺเตตฺวาว สกฺการํ กตฺวา "ภิกฺขู อาเนสฺสามี"ติ น ลภติ, สพฺเพ อญฺญตฺถ นิมนฺติตา โหนฺติ, อยมฺปิ ปุญฺเญน ปริหายติ, สํโฆปิ เตน ลาเภน ปริหายติ. อปโรปิ ปฐมํ สํฆํ นิมนฺเตตฺวา ปจฺฉา สกฺการํ กตฺวา ทานํ เทติ, อยํ กิจฺจการี โหติ. อปโร เนว สํฆํ นิมนฺเตติ, น ทานํ เทติ, อยํ ปาปปุคฺคโลติ เวทิตพฺโพ. [๑๕๘] มูสิกูปเมสุ คาธํ กตฺตา โน วสิตาติ อตฺตโน อาสยํ พิลํ กูปํ ขนติ, โน ตตฺถ วสติ, กิสฺมิญฺจิเทว ฐาเน วสติ, เอวํ พิฬาราทิอมิตฺตวสํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สพฺพพีชานิ ๒-๒ ฉ.ม. คนฺถธุรํ ปูเรสฺสามิ วาสธุรํ ปูเรสฺสามีติ กเถติเยว @๓-๓ ฉ.ม. คนฺถธุรํ วา ปูเรสฺสามิ วาสธุรํ วาติ น ภาสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๘.

คจฺฉติ. "ขตฺตา"ติปิ ปาโฐ. วสิตา โน คาธํ กตฺตาติ สยํ น ขนติ, ปเรน ขเต พิเล วสติ, เอวํ ชีวิตํ รกฺขติ. ตติยา เทฺวปิ กโรนฺตี ชีวิตํ รกฺขติ. จตุตฺถา เทฺวปิ อกโรนฺตี อมิตฺตวสํ คจฺฉติ. อิมาย ปน อุปมาย อุปมิเตสุ ปุคฺคเลสุ ปฐโม ยถา สา มูสิกา คาธํ ขนติ, เอวํ นวงฺคสตฺถุสาสนํ อุคฺคณฺหาติ. ยถา ปน สา ตตฺถ น วสติ, กิสมิญฺจิเทว ฐาเน วสนฺตี อมิตฺตวสํ คจฺฉติ, ตถา อยมฺปิ ปริยตฺติวเสน ญาณํ เปเสตฺวา จตุสจฺจธมฺมํ น ปฏิวิชฺฌติ, โลกามิสฏฺฐาเนสุ เอวํ ๑- จรนฺโต มจฺจุมารกิเลสมารเทวปุตฺตมารสงฺขาตานํ อมิตฺตานํ วสํ คจฺฉติ. ทุติโย ยถา สา มูสิกา คาธํ น ขนติ, เอวํ นวงฺคสตฺถุสาสนํ น อุคฺคณฺหาติ. ยถา ปน สา ๒- ปเรน ขเต พิเล วสนฺตี ชีวิตํ รกฺขติ, เอวํ ปรสฺส กถํ สุตฺวา จตุสจฺจธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ติณฺณํ มารานํ วสํ อติกฺกมติ. อิมินา นเยน ตติยจตุตฺเถสุปิ โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ. [๑๕๙] อมฺพูปเมสุ อามํ ปกฺกวณฺณีติ อนฺโตอามํ, พหิปกฺกสทิสํ. ปกฺกํ อามวณฺณีติ อนฺโตปกฺกํ, พหิอามสทิสํ. เสสทฺวเยสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ ยถา อมฺเพ อปกฺกภาโว อามตา โหติ, เอวํ ปุคฺคเลปิ ปุถุชฺชนภาโว อามตา, อริยภาโว ปกฺกตา. ยถา จ ตตฺถ ปกฺกสทิสตา ปกฺกวณฺณิตา, เอวํ ปุคฺคเลปิ อริยานํ อภิกฺกมนาทิสทิสตา ปกฺกวณฺณิตาติ อิมินา นเยน อุปมิตปุคฺคเลสุ โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ. [๑๖๐] กุมฺภูปเมสุ กุมฺโภติ ฆโฏ. ตุจฺโฉติ อนฺโต ริตฺโต. ปิหิโตติ ปิทหิตฺวา ฐปิโต. ปูโรติ อนฺโต ปุณฺโณ. วิวโฏติ วิวริตฺวา ฐปิโต. อุปมิตปุคฺคเลสุ ปเนตฺถ อนฺโต คุณสารวิรหิโต ตุจฺโฉ พาหิรโสภณตาย ปิหิโต ปุคฺคโลติ ๓- เวทิตพฺโพ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โลกามิสฏฺฐาเนสุเยว ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. ปุคฺคโล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๙.

[๑๖๑] อุทกรหทูปเมสุ อุทรหโท ตาว ชานุมตฺเตปิ อุทเก สติ ปณฺณรสสมฺภินฺนวณฺณตฺตา วา พหลตฺตา วา อุทกสฺส อปญฺญายมานตโล อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส นาม โหติ. ติโปริสจตุโปริเส ปน อุทเกปิ สติ อจฺฉตฺตา อุทกสฺส ปญฺญายมานตโล คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส นาม โหติ. อุภยการณสพฺภาวโต ปน อิตเร เทฺว เวทิตพฺพา. ปุคฺคโลปิ กิเลสุสฺสทภาวโต คุณคมฺภีรตาย จ อภาวโต คุณคมฺภีรานํ สทิเสหิ อภิกฺกมาทีหิ ยุตฺโต อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส นาม. อิมินา นเยน เสสาปิ เวทิตพฺพา. [๑๖๒] พลิพทฺทูปเมสุ พลิพทฺโท ตาว โย อตฺตโน โคคณํ ฆฏฺเฏติ อุพฺเพเชติ, ปรโคคเณ ปน โสรโต สุขสีโล โหติ, อยํ สกควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ นาม. ปุคฺคโลปิ อตฺตโน ปริสํ ฆฏฺเฏนฺโต วิชฺฌนฺโต ผรุเสน สมุทาจรนฺโต, ปริสาย ๑- ปน โสรจฺจํ นิวาตวุตฺติตํ อาปชฺชนฺโต สกควจณฺโฑ โหติ โน ปรควจณฺโฑ นามาติ อิมินา นเยน เสสาปิ เวทิตพฺพา. นิทฺเทสวาเร ปเนตฺถ อุพฺเพชิตา โหตีติ ฆฏฺเฏตฺวา วิชฺฌิตฺวา อุพฺเพคปฺปตฺตํ กโรติเยวาติ ๒- อตโถ. [๑๖๓] อาสีวิสูปเมสุ อาสีวิโส ตาว ยสฺส วิสํ อาสุํ อาคจฺฉติ, สีฆํ ผรติ, โฆรํ ปน น โหติ, จิรกาลํ น ปีเฬติ, อยํ อาคตวิโส โน โฆรวิโส. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. ปุคฺคลวิภาชนํ ปน อุตฺตานตฺถเมว. [๑๖๔] อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหตีติอาทีสุ อนนุวิจฺจาติ อตุลยิตฺวา อปริคฺคณฺหิตฺวา. อปริโยคาเหตฺวาติ ปญฺญาย คุเณ อโนคาเหตฺวา. [๑๖๖] ภูตํ ตจฺฉนฺติ วิชฺชมานโต ภูตํ, อวิปรีตโต ตจฺฉํ. กาเลนาติ ยุตฺตปยุตฺตกาเลน. ตตฺร กาลญฺญู โหตีติ ยมิทํ กาเลนาติ วุตฺตํ, ตตฺร โย @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปรปริสาย ฉ.ม. กโรติจฺเจว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๐.

ปุคฺคโล กาลญฺญู โหติ กาลํ ชานาติ ตสฺส ปญฺหสฺส เวยฺยากรณตฺถาย "อิมสฺมึ กาเล ปุจฺฉิเตนาปิ มยา น กเถตพฺโพ, ๑- อิมสฺมึ กาเล กเถตพฺโพ"ติ, อยํ กาเลน ภณติ นาม. อุเปกฺขโก วิหรตีติ มชฺฌตฺตภูตาย อุเปกฺขาย ฐิโต หุตฺวา วิหรติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมว. [๑๖๗] อุฏฺฐานผลูปชีวีติอาทีสุ โย อุฏฺฐานวิริเยเนว ทิวสํ วีตินาเมตฺวา ตสฺส นิสฺสนฺทผลมตฺตํ กิญฺจิเทว ลภิตฺวา ชีวิตํ กปฺเปติ, ตมฺปน อุฏฺฐานํ อาคมฺม กิญฺจิ ปุญฺญผลํ น ปฏิลภติ, ตํ สนฺธาย ยสฺส ปุคฺคลสฺส อุฏฺฐหโตติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถุปริ ๒- เทวาติ ตโต อุปริ พฺรหฺมกายิกาทโย เทวา. เตสญฺหิ อุฏฺฐานวิริเยน กิจฺจํ นาม นตฺถิ, ปุญฺญผลเมว อุปชีวนฺติ. ปุญฺญวโต จาติ อิทํ ปุญฺญวนฺเต ขตฺติยพฺราหฺมณมหาสาลาทโย ๓- เจว ภุมฺมเทเว อาทึ กตฺวา นิมฺมานรติปริโยสาเน เทเว จ สนฺธาย วุตฺตํ. สพฺเพปิ เหเต วายามผลญฺเจว ปุญฺญผลญฺจ อนุภวนฺติ. เนรยิกา ปน เนว อุฏฺฐาเนน อาชีวํ อุปฺปาเทตุํ สกฺโกนฺติ, นาปิ เตสํ ปุญฺญผเลน โกจิ อาชีโว อุปฺปชฺชติ. [๑๖๘] ตมาทีสุ "นีเจ กุเล ปจฺฉาชาโต"ติอาทิเกน ตเมน ยุตฺโตติ ตโม. กายทุจฺจริตาทีหิ ปุน นิรยตมูปคมนโต ตมปรายโน. เนสาทกุเลติ มิคลุทฺทกาทีนํ กุเล. เวนกุเลติ วิลีวการกุเล. รถการกุเลติ จมฺมการกุเล. ปุกฺกุสกุเลติ ปุปฺผฉฑฺฑกกุเล. กสิรวุตฺติเกติ ทุกฺขวุตฺติเก. ทุพฺพณฺโณติ ปํสุปิสาจโก วิย ฌามขาณุวณฺโณ. ทุทฺทสิโกติ วิชาตมาตุยาปิ อมนาปทสฺสโน. โอโกฏิมโกติ ลกุณฺฏโก. กาโณติ เอกกฺขิกาโณ วา อุภยกฺขิกาโณ วา. กุณีติ เอกหตฺถกุณี วา อุภยหตฺถกุณี วา. ขญฺโชติ เอกปาทขญฺโช วา อุภยปาทขญฺโช วา. ปกฺขหโตติ หตปกฺโข ปีฐสปฺปี. ปทีเปยฺยสฺสาติ เตลกปลฺลาทิโน ปทีปูปกรณสฺส. เอวํ ปุคฺคโล ตโม โหติ ตมปรายโนติ เอตฺถ เอโก ปุคฺคโล พหิทฺธา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กเถตพฺพา ฉ.ม. ตตูปริ ฉ.ม. ขตฺติยพฺราหฺมณาทโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๑.

อาโลกํ อทิสฺวา มาตุกุจฺฉิสฺมึเยว กาลํ กตฺวา อปาเยสุ นิพฺพตฺโต ๑- สกเลปิ กปฺเป สรติ, ๒- โสปิ ตโม ตมปรายโนว. โส ปน กุหกปุคฺคโล ภเวยฺย, กุหกสฺส หิ เอวรูปา นิพฺพตฺติ โหตีติ วุตฺตํ. เอตฺถ จ นีเจ กุเล ปจฺฉาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล วาติอาทีหิ อาคมนวิปตฺติ เจว ปุพฺพุปฺปนฺนปจฺจยวิปตฺติ จ ทสฺสิตา, ทลิทฺเทติอาทีหิ ปจฺจยวิปตฺติ, ๓- กสิรวุตฺติเกติอาทีหิ อาชีวุปายวิปตฺติ, ทุพฺพณฺโณติอาทีหิ รูปวิปตติ, พฺหวาพาโธติอาทีหิ ทุกฺขการณสมาโยโค, น ลาภีติอาทีหิ สุขการณวิปตฺติ เจว อุปโภควิปตฺติ จ, กาเยน ทุจฺจริตนฺติอาทีหิ ตมปรายนภาวสฺส การณสมาโยโค, กายสฺส เภทาติอาทีหิ สมฺปรายิกตมูปคโม. สุกฺกปกฺโข วุตฺตปฏิปกฺขนเยน เวทิตพฺโพ. อปิเจตฺถ ติวิธาย กุลสมฺปตฺติยา ปจฺฉาชาติอาทิเกน โชตินา ยุตฺตโต โชติ, อาโลกภูโตติ วุตฺตํ โหติ. กายสุจริตาทีหิ ปน สคฺคูปปตฺติโชติภาวูปคมนโต โชติปรายโน. ขตฺติยมหาสาลกุเล วาติอาทีสุ ขตฺติยมหาสาลาติ ขตฺติยา มหาสารา มหาสารปฺปตฺตา ขตฺติยา. เยสญฺหิ ขตฺติยานํ เหฏฺฐิมนฺเตน โกฏิสตํ นิธานคตํ โหติ, ตโย กหาปณกุมฺภา วลญฺชนตฺถาย เคหมชฺเฌ ราสึ กตฺวา ฐปิตา โหนฺติ, เต ขตฺติยมหาสาลา นาม. เยสํ พฺราหฺมณานํ อสีติโกฏิธนํ นิหิตํ โหติ, ทิยฑฺโฒ กหาปณกุมฺโภ วลญฺชนตฺถาย เคหมชฺเฌ ราสึ กตฺวา ฐปิโต โหติ, เต พฺราหฺมณมหาสาลา นาม. เยสํ คหปตีนํ จตฺตาฬีสโกฏิธนํ นิหิตํ โหติ, กหาปณกุมฺโภ วลญฺชนตฺถาย เคหมชฺเฌ ราสึ กตฺวา ฐปิโต โหติ, เต คหปติมหาสาลา นาม, เตสํ กุเลติ อตฺโถ. อฑฺเฒติ อิสฺสเร. นิธานคตธนสฺส มหนฺตตาย มหทฺธเน. สุวณฺณรชตภาชนาทีนํ อุปโภคภณฺฑานํ มหนฺตตาย มหาโภเค. นิธานคตสฺส ชาตรูปรชตสฺส ปหูตตาย ปหูตชาตรูปรชเต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิพฺพตฺตนฺโต ฉ.ม. สํสรติ ฉ.ม. ปวตฺติปจฺจยวิปตฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๒.

วิตฺตูปกรณสฺส ตุฏฺฐิการณสฺส ปหูตตาย ปหูตวิตฺตูปกรเณ. โคธนาทีนญฺจ สตฺตวิธ- ธญฺญานญฺจ ปหูตตาย ปหูตธนธญฺเญ. อภิรูโปติ สุนฺทรรูโป. ทสฺสนีโยติ อญฺญํ กมฺมํ ปหาย ทิวสมฺปิ ปสฺสิตพฺพยุตฺโต. ปาสาทิโกติ ทสฺสเนเนว จิตฺตปฺปสาทาวโห. ปรมายาติ อุตฺตมาย. วณฺณโปกฺขรตายาติ โปกฺขรวณฺณตาย. โปกฺขรํ วุจฺจติ สรีรํ, ตสฺส วณฺณสมฺปตฺติยาติ อตฺโถ. สมนฺนาคโตติ อุเปโต. [๑๖๙] โอณโตณตาทีสุ ทิฏฺฐธมฺมิกาย วา สมฺปรายิกาย วา สมฺปตฺติยา วิรหิโต โอณโต, นีโจ ลามโกติ อตฺโถ. ตพฺพิปกฺขโต อุณฺณโต, อุจฺโจ อุคฺคโตติ อตฺโถ. เสสเมตฺถ ตมาทีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อปิจ โอณโตณโตติ อิทานิ นีโจ, อายติมฺปิ นีโจว ภวิสฺสติ. โอณตุณฺณโตติ อิทานิ นีโจ, อายตึ อุจฺโจ ภวิสฺสติ. อุณฺณโตณโตติ อิทานิ อุจฺโจ, อายตึ นีโจ ภวิสฺสติ. อุณฺณตุณฺณโตติ อิทานิ อุจฺโจ, อายติมฺปิ อุจฺโจ ภวิสฺสติ. [๑๗๐] รุกฺขูปเมสุ รุกฺโข ตาว เผคฺคุสารปริวาโรติ วนเชฏฺฐกรุกฺโข สยํ เผคฺคุ โหติ, ปริวารรุกฺขา ปนสฺส สารา โหนฺติ. อิมินา นเยน เสสา เวทิตพฺพา. ปุคฺคเลสุ ปน สีลสารวิรเหน ๑- เผคฺคุตา สีลาจารสมนฺนาคเมน จ สารตา เวทิตพฺพา. [๑๗๑] รูปปฺปมาณาทีสุ สมฺปตฺติยุตฺตรูปํ ปมาณํ กโรตีติ รูปปฺปมาโณ. ตตฺถ ปสาทํ ชเนตีติ รูปปฺปสนฺโน. กิตฺติสทฺทภูตํ โฆสํ ปมาณํ กโรตีติ โฆสปฺปมาโณ. อาโรหํ วาติอาทีสุ ปน อาโรหนฺติ อุจฺจตฺตนํ. ปริณาหนฺติ กิสถูลภาวาปคตํ ปริกฺเขปสมฺปตฺตึ. สณฺฐานนฺติ องฺคปจฺจงฺคานํ ทีฆรสฺสวฏฺฏตาทิ- ยุตฺตฏฺฐาเนสุ ตถาภาวํ. ปาริปูรินฺติ ยถาวุตฺตปฺปการานํ อนูนตํ ลกฺขณปริปุณฺณ- ภาวํ วา. ปรวณฺณนายาติ ปเรหิ ปรมฺมุขา นิจฺฉาริตาย คุณวณฺณนาย. ปรโถมนายาติ ปเรหิ ถุติวเสน คาถาทิอุปนิพนฺธเนน วุตฺตาย โถมนาย. ปรปสํสนายาติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สีลสารวิรหโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๓.

ปเรหิ สมฺมุขา วุตฺตาย ปสํสาย. ปรวณฺณหาริกายาติ ปรมฺปราย ถุติวเสน ปเรหิ ปวตฺติตาย วณฺณหรณาย. [๑๗๒] จีวรลูขนฺติ จีวรสฺส ทุพฺพณฺณาทิภาเวน ลูขตํ. ปตฺตลูขนฺติ ภาชนสฺส วณฺณสณฺฐานวตฺถูหิ ลูขตํ. เสนาสนลูขนฺติ นาฏกาทิสมฺปตฺติวิรเหน เสนาสนสฺส ลูขตํ. วิวิธนฺติ อเจลกาทิภาเวน อเนกปฺปการํ. ทุกฺกรการิกนฺติ สรีรตาปนํ. อปโร นโย:- อิเมสุ หิ จตูสุ ปุคฺคเลสุ รูเป ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน รูปปฺปมาโณ นาม, รูปปฺปสนฺโนติ ตสฺเสว อตฺถวจนํ. โฆเส ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน โฆสปฺปมาโณ นาม. จีวรลูขปตฺตลูเขสุ ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน ลูขปฺปมาโณ นาม. ธมฺเม ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน ธมฺมปฺปมาโณ นาม. อิตรานิ เตสํเยว อตฺถวจนานิ. สพฺพสตฺเต จ ตโย โกฏฺฐาเส กตฺวา เทฺว โกฏฺฐาสา รูปปฺปมาณา, เอโก น รูปปฺปมาโณ. ปญฺจ โกฏฺฐาเส กตฺวา จตฺตาโร โกฏฺฐาสา โฆสปฺปมาณา, เอโก น โฆสปฺปมาโณ. ทส โกฏฺฐาเส กตฺวา นว โกฏฺฐาสา ลูขปฺปมาณา, เอโก น ลูขปฺปมาโณ. สตสหสฺสํ โกฏฺฐาเส กตฺวา ปน เอโก โกฏฺฐาโสว ธมฺมปฺปมาโณ, เสสา น ธมฺมปฺปมาณาติ ๑- เอวมยํ จตุปฺปมาโณ โลกสนฺนิวาโส. เอตสฺมึ จตุปฺปมาเณ โลกสนฺนิวาเส พุทฺเธสุ อปฺปสนฺนา มนฺทา, ปสนฺนาว พหุกาติ. ๑- รูปปฺปมาณสฺส หิ พุทฺธรูปโต อุตฺตริปสาทาวหํ รูปํ นาม นตฺถิ. โฆสปฺปมาณสฺส พุทฺธานํ กิตฺติโฆสโต อุตฺตริปสาทาวโห โฆโส นาม นตฺถิ. ลูขปฺปมาณสฺส กาสิกานิ วตฺถานิ มหารหานิ กญฺจนภาชนานิ ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิเก สพฺพสมฺปตฺติยุตฺเต ปาสาทวเร ปหาย ปํสุกูลจีวรเสลมยปตฺต- รุกฺขมูลาทิเสนาสนเสวิโน พุทฺธสฺส ภควโต ลูขโต อุตฺตริปสาทาวหํ อญฺญํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๔.

ลูขํ นาม นตฺถิ. ธมฺมปฺปมาณสฺส สเทวเก โลเก อสาธารณสีลาทิคุณสฺส ตถาคตสฺส สีลาทิคุณโต อุตฺตริปสาทาวโห อญฺโญ สีลาทิคุโณ นาม นตฺถิ. อิติ ภควา อิมํ จตุปฺปมาณิกํ โลกสนฺนิวาสํ มุฏฺฐินา คเหตฺวา วิย ฐิโตติ. [๑๗๓] อตฺตหิตาย ปฏิปนฺนาทีสุ สีลสมฺปนฺโนติ สีเลน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต. สมาธิสมฺปนฺโนติอาทีสุ เอเสว นโย. เอตฺถ จ สีลํ โลกิยโลกุตฺตรํ กถิตํ. ตถา สมาธิปญฺญา จ. วิมุตฺติ อรหตฺตผลวิมุตฺติ. วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ๑- เอกูนวีสติ- วิธํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ. โน ปรนฺติอาทีสุ ปน ๒- ปรปุคฺคลํ "ตยาปิ สีลสมฺปนฺเนน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺวา ยถา สีลํ สมาทิยติ, เอวํ น สมาทเปติ น คณฺหาเปติ. เอเสว นโย สพฺพตฺถ. เอเตสุ ปน จตูสุ ปฐโม พหุลตฺเถรสทิโส ๓- โหติ, ทุติโย อุปนนฺทสกฺยปุตฺตสทิโส, ตติโย สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานตฺเถรสทิโส, จตุตฺโถ เทวทตฺตสทิโสติ เวทิตพฺโพ. [๑๗๔] อตฺตนฺตปาทีสุ อตฺตานํ ตปติ ทุกฺขาเปตีติ อตฺตนฺตโป. อตฺตโน ปริตาปนานุโยคํ อตฺตปริตาปนานุโยคํ. อเจลโกติ นิจฺเจโล นคฺโค. มุตฺตาจาโรติ วิสฏฺฐาจาโร, อุจฺจารกมฺมาทีสุ โลกิยกุลปุตฺตาจาเรน วิรหิโต ฐิตโกว ๔- อุจฺจารํ ปสฺสาวํ วา กโรติ, ขาทติ ปริภุญฺชติ. ๔- หตฺถาวเลขโนติ ๕- หตฺเถ ปิณฺฑมฺหิ นิฏฺฐิเต ชิวฺหาย หตฺถํ อวเลขติ, อุจฺจารํ วา กตฺวา หตฺถสฺมึเยว ทณฺฑกสญฺญี หุตฺวา หตฺเถน อวเลขตีติ ทสฺเสติ. เต กิร ทณฺฑกํ สตฺโตติ ปญฺญเปนฺติ. ตสฺมา เตสํ ปฏิปทํ ปูเรนฺโต เอวํ กโรติ. ภิกฺขาคหณตฺถํ "เอหิ ภทฺทนฺเต"ติ วุตฺโต น เอตีติ นเอหิภทฺทนฺติโก. "เตนหิ ติฏฺฐ ภทฺทนฺเต"ติ วุตฺโตปิ น ติฏฺฐตีติ นติฏฺฐภทฺทนฺติโก. ตทุภยมฺปิ เหตํ ติตฺถิยา "เอตสฺส วจนํ กตํ ภวิสฺสตี"ติ น กโรนฺติ. อภิหฏนฺติ ปุเรตรํ คเหตฺวา อาหฏภิกฺขํ. อุทฺทิสฺส กตนฺติ "อิทํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ญาณทสฺสนํ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. วกฺกลิตฺเถรสทิโส @๔-๔ ฉ.ม. อุจฺจารํ กโรติ, ปสฺสาวํ กโรติ, ขาทติ, ภุญฺชติ จ @ ฉ.ม. หตฺถาปเลขโนติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๕.

ตุเมฺห อุทฺทิสฺส กตนฺ"ติ เอวํ อาโรจิตภิกฺขํ. น นิมนฺตนนฺติ "อสุกนฺนาม กุลํ วา วีถึ วา คามํ วา ปวิเสยฺยาถา"ติ เอวํ นิมนฺติตภิกฺขมฺปิ น สาทิยติ, น คณฺหาติ. น กุมฺภีมุขาติ กุมฺภิโต อุทฺธริตฺวา ทิยฺยมานํ ภิกฺขํ น คณฺหาติ. น กโฬปิมุขาติ กโฬปีติ อุกฺขลิ วา ปจฺฉิ วา, ตโตปิ น คณฺหาติ. กสฺมา? กุมฺภิกโฬปิโย กฏจฺฉุนา ปหารํ ลภนฺตีติ. น เอฬกมนฺตรนฺติ อุมฺมารํ อนฺตรํ กตฺวา ทิยฺยมานํ น คณฺหาติ. กสฺมา? อยํ มํ นิสฺสาย อนฺตรกรณํ ลภตีติ. ทณฺฑมุสเลสุปิ เอเสว นโย. ทฺวินฺนนฺติ ทฺวีสุ ภุญฺชมาเนสุ เอกสฺมึ อุฏฺฐาย เทนฺเต น คณฺหาติ. กสฺมา? กพฬนฺตราโย โหตีติ. น คพฺภินิยาติอาทีสุ ปน คพฺภินิยา กุจฺฉิยํ ทารโก กิลมติ. ปายนฺติยา ทารกสฺส ขีรนฺตราโย โหติ. ปุริสนฺตรคตาย รติอนฺตราโย โหตีติ น คณฺหาติ. น สงฺกิตฺตีสูติ สงฺกิตฺเตตฺวา กตภตฺเตสุ. ทุพฺภิกฺขสมเย กิร อเจลกสาวกา อเจลกานํ อตฺถาย ตโต ตโต ตณฺฑุลาทีนิ สมาทเปตฺวา ภตฺตํ ปจนฺติ, อุกฺกฏฺฐาเจลโก ตโต น ปฏิคฺคณฺหาติ. น ยตฺถ สาติ ยตฺถ สุนโข "ปิณฺฑํ ลภิสฺสามี"ติ อุปฏฺฐิโต โหติ, ตตฺถ ตสฺส อทตฺวา อาหฏํ น คณฺหาติ. กสฺมา? เอตสฺส ปิณฺฑนฺตราโย โหตีติ. สณฺฑสณฺฑจารินีติ สมูหสมูหจารินี. สเจ หิ อเจลกํ ทิสฺวา "อิมสฺส ภิกฺขํ ทสฺสามา"ติ มานุสฺสกา ภตฺตเคหํ ปวิสนฺติ, เตสุ จ ปวิสนฺเตสุ กโฬปิมุขาทีสุ นิลีนา มกฺขิกา อุปฺปติตฺวา สณฺฑสณฺฑา จรนฺติ, ตโต อาหฏํ ภิกฺขํ น คณฺหาติ. กสฺมา? มํ นิสฺสาย มกฺขิกานํ โคจรนฺตราโย ชาโตติ. ถุโสทกนฺติ สพฺพสสฺส- สมฺภาเรหิ กตํ โสวีรกํ. เอตฺถ จ สุราปานเมว สาวชฺชํ, อยมฺปน เอตสฺมิมฺปิ สาวชฺชสญฺญี. เอกาคาริโกติ โย เอกสฺมึเยว เคเห ภิกฺขํ ลภิตฺวา นิวตฺตติ. เอกาโลปิโกติ โย เอเกเนว อาโลเปน ยาเปติ. ทฺวาคาริกาทีสุปิ เอเสว นโย.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๖.

เอกิสฺสาปิ ทตฺติยาติ เอกาย ทตฺติยา. ทตฺติ นาม เอกา ขุทฺทกปาติ โหติ, ยตฺถ อคฺคภิกฺขํ ปกฺขิปิตฺวา ฐเปนฺติ. เอกาหิกนฺติ เอกทิวสนฺตริกํ. อฑฺฒมาสิกนฺติ อฑฺฒมาสนฺตริกํ. ปริยายภตฺต- โภชนนฺติ วารภตฺตโภชนํ, เอกาหวาเรน ทฺวีหวาเรน สตฺตาหวาเรน อฑฺฒมาสวาเรนาติ เอวํ ทิวสวาเรน อาภตภตฺตโภชนํ. สากภกฺโขติ อลฺลสากภกฺโข. สามากภกฺโขติ สามากตณฺฑุลภกฺโข. นีวาราทีสุ นีวารา นาม ตาว อรญฺเญ สยญฺชาตา วีหิชาติ. ททฺทุลนฺติ จมฺมกาเรหิ จมฺมํ วิลิขิตฺวา ฉฑฺฑิตกสฏํ. หฏํ วุจฺจติ สิเลโสปิ เสวาโลปิ กณิการาทิรุกฺขนิยฺยาโสปิ. กณนฺติ กุณฺฑกํ. อาจาโมติ ภตฺตอุกฺขลิกาย ลคฺโค ฌาโมทโน, ตํ ฉฑฺฑิตฏฺฐาเน คเหตฺวา ขาทติ. "โอทนกญฺชิยนฺ"ติปิ วทนฺติ. ปิญฺญากาทโย ปากฏาเอว. ปวตฺตผลโภชีติ ปติตผลโภชี. สาณานีติ สาณวากเจลานิ. มสาณานีติ มิสฺสเจลานิ. ฉวทุสฺสานีติ มตสรีรโต ฉฑฺฑิตวตฺถานิ, เอรกติณาทีนิ วา คนฺเถตฺวา กตนิวาสนานิ. ปํสุกูลานีติ ปฐวิยํ ฉฑฺฑิตนนฺตกานิ. ติรีฏานีติ ๑- รุกฺขตจวตฺถานิ. อชินนฺติ อชินมิคจมฺมํ. อชินกฺขิปนติ ตเทว มชฺเฌ ผาลิตํ, สขุรนฺติปิ วทนฺติ. กุสจีรนฺติ กุสติณานิ คนฺเถตฺวา กตจีรกํ. วากจีรผลกจีเรสุปิ เอเสว นโย. เกสกมฺพลนฺติ มนุสฺสเกเสหิ กตกมฺพลํ. ยํ สนฺธาย วุตฺตํ "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยานิ กานิจิ ตนฺตาวุตานํ วตฺถานํ, เกสกมฺพโล เตสํ *- ปฏิกุฏฺโฐ อกฺขายตี"ติ. ๒- วาฬกมฺพลนฺติ อสฺสวาฬาทีหิ กตกมฺพลํ. อุลูกปกฺขนฺติ อุลูกปตฺตานิ คนฺเถตฺวา กตนิวาสนํ. อุพฺภฏฺฐโกติ อุทฺธํ ฐิตโก. อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโตติ อุกฺกุฏิกวิริยํ อนุยุตฺโต, คจฺฉนฺโตปิ อุกฺกุฏิโกว หุตฺวา อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา คจฺฉติ. กณฺฏกาปสฺสยิโกติ อยกณฺฏเก วา ปกติกณฺฏเก วา ภูมิยํ โกฏฺเฏตฺวา ตตฺถ จมฺมํ อตฺถริตฺวา ฐานจงฺกมาทีนิ กโรติ. @เชิงอรรถ: ก. คิริฏกานีติ องฺ. ติก. ๒๐/๑๓๘/๒๗๙ @* ปาลิ. ปฏิกิฏฺโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๗.

เสยฺยนฺติ สยนฺโตปิ ตตฺเถว เสยฺยํ กปฺเปติ. สายํ ตติยมสฺสาติ สายตติยกํ. ปาโต, มชฺฌนฺติเก, สายนฺติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ปาปํ ปวาเหสฺสามีติ อุทโกโรหนานุโยคํ อนุยุตฺโต วิหรติ. [๑๗๕] ปรํ ตปตีติ ปรนฺตโป. ปเรสํ ปริตาปนานุโยคํ ปรปริตาปนานุโยคํ. โอรพฺภิกาทีสุ อุรพฺภา วุจฺจนฺติ เอฬกา, อุรพฺเภ หนตีติ โอรพฺภิโก. สูกริกาทีสุปิ เอเสว นโย. ลุทฺโทติ ทารุโณ กกฺขโฬ. มจฺฉฆาตโกติ มจฺฉพนฺโธ เกวฏฺโฏ. พนฺธนาคาริโกติ พนฺธนาคารโคปโก. กุรูรกมฺมนฺตาติ ทารุณกมฺมนฺตา. [๑๗๖] มุทฺธาภิสิตฺโตติ ๑- ขตฺติยาภิเสเกน มุทฺธนิ อภิสิตฺโต. ปุรตฺถิเมน นครสฺสาติ นครโต ปุรตฺถิมทิสาย. สนฺถาคารนฺติ ยญฺญสาลํ. ขุราชินํ นิวาเสตฺวาติ สขุรํ อชินจมฺมํ นิวาเสตฺวา. สปฺปิเตเลนาติ สปฺปินา จ เตเลน จ. ฐเปตฺวา หิ สปฺปึ อวเสโส โย โกจิ เสฺนโห เตลนฺติ วุจฺจติ. กณฺฑุวมาโนติ นขานํ ฉินฺนตฺตา กณฺฑุวิตพฺพกาเล เตน กณฺฑุวมาโน. อนนฺตรหิตายาติ อสนฺถตาย. สรูปวจฺฉายาติ สทิสวจฺฉาย. สเจ คาวี เสตา โหติ, วจฺโฉปิ เสตโกว, สเจ กปิลา ๒- วา รตฺตา วา, วจฺโฉปิ ตาทิโสวาติ เอวํ สรูปวจฺฉาย. โส เอวมาหาติ โส ราชา เอวํ วเทติ. วจฺฉตราติ ตรุณวจฺฉกภาวํ อติกฺกนฺตา พลววจฺฉา. วจฺฉตรีสุปิ เอเสว นโย. ปริหึสตฺถายาติ ๓- ปริกฺเขปกรณตฺถาย เจว ยญฺญภูมิยํ อตฺถรณตฺถาย จ. [๑๗๗] ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว. นิจฺฉาโตติ ฉาตํ วุจฺจติ ตณฺหา, สา อสฺส นตฺถีติ นิจฺฉาโต. สพฺพกิเลสานํ นิพฺพุตตฺตา นิพฺพุโต. อนฺโต ตาปนกิเลสานํ อภาวา สีตโล ชาโตติ สีตีภูโต. ฌานมคฺคผลนิพฺพานสุขานิ ปฏิสํเวเทตีติ สุขปฏิสํเวที. พฺรหฺมภูเตน อตฺตนาติ เสฏฺฐภูเตน อตฺตนา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มุทฺธาวสิตฺโตติ ฉ.ม. กพรา ฉ.ม. พริหิสตฺถายาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๘.

อิมมฺปน ปุคฺคลํ พุทฺธุปฺปาทโต ปฏฺฐาย ทสฺเสตุํ อิธ ตถาคโตติอาทิมาห, ตตฺถ ตถาคโตติ อฏฺฐหิ การเณหิ ภควา ตถาคโต, ตถา อาคโตติ ตถาคโต, ตถา คโตติ ตถาคโต, ตถลกฺขณํ อาคโตติ ตถาคโต, ตถธมฺเม ยาถาวโต อภิสมฺพุทฺโธติ ตถาคโต, ตถทสฺสิตาย ตถาคโต, ตถาวาทิตาย ตถาคโต, ตถาการิตาย ตถาคโต, อภิภวนฏฺเฐน ตถาคโตติ. อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตาเนว. ตํ ธมฺมนฺติ ตํ วุตฺตปฺปการสมฺปทํ ธมฺมํ. สุณาติ คหปติ วาติ กสฺมา ปฐมํ คหปตึ นิทฺทิสติ? นิหตมานตฺตา จ อุสฺสนฺนตฺตา จ, เยภุยฺเยน หิ ขตฺติยกุลา ปพฺพชิตา ชาตึ นิสฺสาย มานํ กโรนฺติ, พฺราหฺมณกุลา ปพฺพชิตา มนฺเต นิสฺสาย มานํ กโรนฺติ, หีนชจฺจกุลา ปพฺพชิตา อตฺตโน อวชฺชาติตาย ๑- ปติฏฺฐาตุํ น สกฺโกนฺติ. คหปติทารกา ปน กจฺเฉหิ เสทํ มุญฺจนฺเตหิ ปิฏฺฐิยา โลณํ ปุปฺผมานาย ภูมึ กสิตฺวา ตาทิสสฺส มานสฺส อภาวโต นิหตมานทปฺปา ๒- โหนฺติ, เต ปพฺพชิตา ๓- มานํ วา ทปฺปํ วา อกตฺวา ยถาพลํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตา สกฺโกนฺติ อรหตฺเต ปติฏฺฐาตุํ. อิตเรหิ จ กุเลหิ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตา นาม น พหุกา, คหปติกาว พหุกา. อิติ นิหตมานตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา จ ปฐมํ คหปตึ นิทฺทิสตีติ. อญฺญตรสฺมึ วาติ อิตเรสํ วา กุลานํ อญฺญตรสฺมึ ชาโต. ๔- ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภตีติ ปริสุทฺธํ ธมฺมํ สุตฺวา ธมฺมสฺสามิมฺหิ ตถาคเต "สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต โส ภควา"ติ สทฺธํ ปฏิลภติ. อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ เอวํ ปจฺจเวกฺขติ. สมฺพาโธ ฆราวาโสติ สเจ หิ สฏฺฐิหตฺเถ ฆเร โยชนสตนฺตเรปิ วา เทฺว ชายมฺปติกา วสนฺติ, ตถาปิ เนสํ สกิญฺจนสปลิโพธนฏฺเฐน ฆราวาโส สมฺพาโธว. รชาปโถติ ๕- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิชาติตาย ม. นิหตมานทพฺพา ฉ.ม. ปพฺพชิตฺวา @ ฉ.ม. อญตรญสฺมึ. ปจฺจาชาโตติ ปติชาโต @ ฉ.ม. รโชปโถติ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.

ราครชาทีนํ อุฏฺฐานฏฺฐานนฺติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ. "อาคมนปโถ"ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ. อลคฺคนฏฺเฐน อพฺโภกาโส วิยาติ อพฺโภกาโส. ปพฺพชิโต หิ กูฏาคาร- รตนปาสาเท จ เทววิมานาทีสุ จ สุปิหิตทฺวารวาตปาเนสุ สุปฏิจฺฉนฺเนสุ วสนฺโตปิ เนว ลคฺคติ น สชฺชติ น พชฺฌติ. เตน วุตฺตํ "อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา"ติ. อปิจ สมฺพาโธ ฆราวาโส กุสลกิริยาย ยถาสุขํ ๑- โอกาสาภาวโต. รชาปโถ อสํวุตสงฺการฏฺฐานํ วิย รชานํ กิเลสรชานํ สนฺนิปาตฏฺฐานโต. อพฺโภภาโส ปพฺพชฺชา กุสลกิริยาย ยถาสุขํ โอกาสภาวโต. ๒- นยิทํ สุกรํ ฯเปฯ ปพฺพเชยฺยนฺติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปกถา:- ยเทตํ สิกฺขตฺตยพฺรหฺมจริยํ เอกมฺปิ ทิวสํ อขณฺฑํ กตฺวา จริมกจิตฺตํ ปาเปตพฺพตาย เอกนฺตปริปุณฺณํ, เอกทิวสมฺปิ จ กิเลสมเลน อมลีนํ กตฺวา จริมกจิตฺตํ ปาเปตพฺพตาย เอกนฺตปริสุทฺธํ, สงฺขลิขิตนฺติ ๓- ลิขิตสงฺขสทิสํ โธตสงฺขสปฺปฏิภาคํ จริตพฺพํ. อิทํ น สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา อคารมชฺเฌ วสนฺเตน เอกนฺตปริปุณฺณํ ฯเปฯ จริตุํ, ยนฺนูนาหํ เกเส จ มสฺสุญฺจ โอหาเรตฺวา กาสายรสปีตตาย กาสายานิ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตานํ อนุจฺฉวิกานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา ปริทเหตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ. เอตฺถ จ ยสฺมา อคารสฺส หิตํ กสิวาณิชฺชาทิกมฺมํ อคาริยนฺติ วุจฺจติ, ตญฺจ ปพฺพชฺชาย นตฺถิ, ตสฺมา ปพฺพชฺชา อนคาริยนฺติ ญาตพฺพา, ตํ อนคารียํ. ปพฺพเชยฺยนฺติ ปฏิปชฺเชยฺยํ. อปฺปํ วาติ สหสฺสโต เหฏฺฐา โภคกฺขนฺโธ อปฺโป นาม โหติ, สหสฺสโต ปฏฺฐาย มหา. อาพนฺธนฏฺเฐน ญาติเยว ญาติปริวฏฺโฏ, โส วีสติยา เหฏฺฐา อปฺโป นาม โหติ, วีสติยา ปฏฺฐาย มหา. [๑๗๘] ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโนติ ยา ภิกฺขูนํ อธิสีลสงฺขาตา สิกฺขา, ตญฺจ ยตฺถ เจเต สห ชีวนฺติ, เอกชีวิกา สภาควุตฺติโน โหนฺติ, ตํ ภควตา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. โอภาสสพฺภาวโต ฉ.ม. สงฺขลิขิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๐.

ปญฺญตฺตสิกฺขาปทสงฺขาตํ สาชีวํ จ ตตฺถ สิกฺขนภาเวน สมาปนฺโนติ ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน. สมาปนฺโนติ สิกฺขํ ปริปูเรนฺโต สาชีวญฺจ อวีติกฺกมนฺโต หุตฺวา ตทุภยํ อุปคโตติ อตฺโถ. ปาณาติปาตํ ปหายาติอาทีสุ ปาณาติปาตาทิกถา เหฏฺฐา วิตฺถาริตาเอว. ปหายาติ อิมํ ปาณาติปาตเจตนาสงฺขาตํ ทุสฺสีลฺยํ ปชหิตฺวา. ปฏิวิรโต โหตีติ ปหีนกาลโต ปฏฺฐาย ตโต ทุสฺสีลฺยโต โอรโต วิรโตว โหติ. นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถติ ปรูปฆาตตฺถาย ทณฺฑํ วา สตฺถํ วา อาทาย อปวตฺตนโต นิกฺขิตฺตทณฺโฑ เจว นิกฺขิตฺตสตฺโถ จาติ อตฺโถ. เอตฺถ จ ฐเปตฺวา ทณฺฑํ สพฺพมฺปิ อวเสสํ อุปกรณํ สตฺตานํ วิหึสนภาวโต ๑- สตฺถนฺติ เวทิตพฺพํ. ยมฺปน ภิกฺขู กตฺตรทณฺฑํ วา ทนฺตกฏฺฐวาสึ วา ปิปฺผลิกํ วา คเหตฺวา วิจรนฺติ, น ตํ ปรูปฆาตตฺถาย. ตสฺมา "นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถา"เตฺวว สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ. ลชฺชีติ ปาปชิคุจฺฉนลกฺขณาย ลชฺชาย สมนฺนาคโต. ทยาปนฺโนติ ทยํ เมตฺตจิตฺตตํ อาปนฺโน. สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปีติ สพฺเพ ปาณภูเต หิเตน อนุกมฺปโก, ตาย ทยาปนฺนตาย สพฺเพสํ ปาณภูตานํ หิตจิตฺตโกติ อตฺโถ. วิหรตีติ อิริยติ ปาเลติ. ทินฺนเมว อาทิยตีติ ทินฺนาทายี. จิตฺเตนปิ ทินฺนเมว ปฏิกงฺขตีติ ทินฺนปาฏิกงฺขี. เถเนตีติ เถโน, น เถเนน อเถเนน อเถนตฺตาเยว สุจิภูเตน. อตฺตนาติ อตฺตภาเวน. อเถนํ สุจิภูตํ อตฺตภาวํ กตฺวา วิหรตีติ วุตฺตํ โหติ. อพฺรหฺมจริยนฺติ อเสฏฺฐจริยํ. พฺรหฺมํ เสฏฺฐํ อาจารํ จรตีติ พฺรหฺมจารี. อาราจารีติ อพฺรหฺมจริยโต ทูราจารี. ๒- เมถุนาติ ราคปริยุฏฺฐานวเสน สทิสตฺตา เมถุนกาติ ลทฺธโวหาเรหิ ปฏิเสวิตพฺพโต เมถุนาติ สงฺขฺยํ คตา อสทฺธมฺมา. คามธมฺมาติ คามวาสีนํ ธมฺมา. สจฺจํ วทตีติ สจฺจวาที. สจฺเจน สจฺจํ สนฺทหติ ฆฏฺเฏตีติ สจฺจสนฺโธ, น อนฺตรนฺตรา มุสา วทตีติ อตฺโถ. โย หิ ปุริโส กทาจิ มุสา วทติ, กทาจิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วินาสนภาวโต ฉ.ม. ทูรจารี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๑.

สจฺจํ, ตสฺส มุสาวาเทน อนฺตริตตฺตา สจฺจํ สจฺเจน น ฆฏฺฏิยติ, ตสฺมา น โส สจฺจสนฺโธ. อยมฺปน น ตาทิโส, ชีวิตเหตุปิ มุสา อวตฺวา สจฺเจน สจฺจํ สนฺทหติเยวาติ สจฺจสนฺโธ. เถโตติ ถิโร, ฐิตกโถติ ๑- อตฺโถ. เอโก หิ ปุคฺคโล หลิทฺทิราโค วิย ถุสราสิมฺหิ นิขาตขาณุโก วิย อสฺสปิฏฺเฐ ฐปิตกุมฺภณฺฑมิว จ น ฐิตกโถ โหติ, เอโก ปาสาณเลขา วิย อินฺทขีโล วิย จ ฐิตกโถ โหติ, อสินา สีเส ฉิชฺชนฺเตปิ ๒- เทฺว กถา น กเถติ, อยํ วุจฺจติ เถโต. ปจฺจยิโกติ ปติยายิตพฺพโก, ๓- สทฺธายิโกติ อตฺโถ. เอกจฺโจ หิ ปุคฺคโล น ปจฺจยิโก โหติ, "อิทํ เกน วุตฺตํ, อสุเกนา"ติ วุตฺเต "มา ตสฺส วจนํ สทฺทหถา"ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ. เอโก ปจฺจยิโก โหติ, "อิทํ เกน วุตฺตํ, อสุเกนา"ติ วุตฺเต, "ยทิ เตน วุตฺตํ, อิทเมว ปมาณํ, อิทานิ อุปปริกฺขิตพฺพํ นตฺถิ, เอวเมว อิทนฺ"ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ, อยํ วุจฺจติ ปจฺจยิโก. อวิสํวาทโก โลกสฺสาติ ตาย สจฺจวาทิตาย โลกํ น วิสํวาเทตีติ อตฺโถ. อิเมสํ เภทายาติ เยสํ อิโต สุตฺวาติ วุตฺตานํ สนฺติเก สุตํ, เตสํ เภทาย. ภินฺนานํ วา สนฺธาตาติ ทฺวินฺนํ มิตฺตานํ วา สมานุปชฺฌายกาทีนํ วา เกนจิเทว การเณน ภินฺนานํ เอกเมกํ อุปสงฺกมิตฺวา "ตุมฺหากํ อีทิเส กุเล ชาตานํ เอวํ พหุสฺสุตานํ อิทํ น ยุตฺตนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา สนฺธานํ กตฺตา. อนุปฺปทาตาติ สนฺธานํ อนุปฺปทาตา, เทฺว ชเน สมคฺเค ทิสฺวา "ตุมฺหากํ เอวรูเป กุเล ชาตานํ เอวรูเปหิ คุเณหิ สมนฺนาคตานํ อนุจฺฉวิกเมตนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา ทฬฺหีกมฺมํ กตฺตาติ อตฺโถ. สมคฺเคสุ ๔- อาราโม อสฺสาติ สมคฺคาราโม, ยตฺถ สมคฺคา นตฺถิ, ตตฺถ วสิตุมฺปิ น คจฺฉตีติ ๕- อตฺโถ. "สมคฺคราโม"ติปิ ปาลิ, อยเมว อตฺโถ. สมคฺครโตติ สมคฺเคสุ รโต, เต ปหาย อญฺญตฺร คนฺตุมฺปิ น อิจฺฉตีติ อตฺโถ. สมคฺเค ทิสฺวาปิ สุตฺวาปิ นนฺทตีติ สมคฺคนนฺที. สมคฺคกรณึ วาจํ ภาสิตาติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ถิรกโถติ ฉ. ฉินฺทนฺเตปิ สี. ปจฺจยายิตพฺพโก, ฉ.ม. ปตฺติยายิตพฺพโก @ ฉ.ม. สมคฺโค ฉ.ม. น อิจฺฉตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๒.

ยา วาจา สตฺเต สมคฺเคเยว กโรติ, ตํ สามคฺคีคุณปริทีปกเมว วาจํ ภาสติ, น อิตรนฺติ. กาเลน วทตีติ กาลวาที, วตฺตพฺพยุตฺตกํ กาลํ สลฺลกฺเขตฺวา วทตีติ อตฺโถ. ภูตํ ตถํ ตจฺฉํ สภาวเมว วทตีติ ภูตวาที. ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกตฺถ- สนฺนิสฺสิตเมว กตฺวา วทตีติ อตฺถวาที. นวโลกุตฺตรธมฺมสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา วทตีติ ธมฺมวาที. สํวรวินยปหานวินยสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา วทตีติ วินยวาที. นิธานํ วุจฺจติ ฐปโนกาโส, นิธานมสฺสา อตฺถีติ นิธานวตี, หทเย นิเธตพฺพยุตฺตกํ ๑- วาจํ ภาสิตาติ อตฺโถ. กาเลนาติ เอวรูปึ วาจํ ภาสมาโนปิ จ "อหํ นิธานวตึ วาจํ ภาสิสฺสามี"ติ น อกาเลน ภาสติ, ยุตฺตกาลมฺปน อเวกฺขิตฺวาว ๒- ภาสตีติ อตฺโถ. สาปเทสนฺติ สอุปมํ, สการณนฺติ อตฺโถ. ปริยนฺตวตินฺติ ปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา ยถาสฺสา ปริจฺเฉโท ปญฺญายติ, เอวํ ภาสตีติ อตฺโถ. อตฺถสญฺหิตนฺติ อเนเกหิปิ นเยหิ วิภชนฺเตน ปริยาทาตุํ อสกฺกุเณยฺยํ อตฺถสมฺปนฺนํ. ๓- ยํ วา โส อตฺถวาที อตฺถํ วทติ, เตน อตฺเถน สํหิตตฺตา อตฺถสญฺหิตํ วาจํ ภาสติ, น อญฺญํ นิกฺขิปิตฺวา อญฺญํ ภาสตีติ วุตฺตํ โหติ. [๑๗๙] พีชคามภูตคามสมารมฺภาติ มูลพีชํ ขนฺธพีชํ ผลพีชํ ๔- อคฺคพีชํ พีชพีชนฺติ ปญฺจวิธสฺส พีชคามสฺส เจว ยสฺส กสฺสจิ นีลติณรุกฺขาทิกสฺส ภูตคามสฺส จ สมารมฺภา, เฉทนปจนาทิภาเวน ๕- วิโกปนา ปฏิวิรโตติ อตฺโถ. เอกภตฺติโกติ ปาตราสภตฺตํ สายมาสภตฺตนฺติ เทฺว ภตฺตานิ, เตสุ ปาตราสภตฺตํ อนฺโตมชฺฌนฺติเกน ปริจฺฉินฺนํ, อิตรํ มชฺฌนฺติกโต ๖- อุทฺธํ อนฺโตอรุเณน. ตสฺมา อนฺโตมชฺฌนฺติเก ทสกฺขตฺตุํ ภุญฺชมาโนปิ เอกภตฺติโกว โหติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "เอกภตฺติโก"ติ. รตฺตึ โภชนํ ๗- รตฺติ, ตโต อุปรโตติ รตฺตูปรโต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิธาตพฺพยุตฺตกํ ฉ.ม. สลฺลกฺเขตฺวาว @ ฉ.ม. อสกฺกุเณยฺยตาย อตฺถสมฺปนฺนํ ภาสติ ฉ.ม. ผฬุพีชํ @ ฉ.ม. เฉทนเภทนปจนาทิภาเวน ฉ.ม. มชฺฌนฺหิกโต @ สี. รตฺติโภชนํ, ฉ.ม. รตฺติยา โภชนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๓.

อติกฺกนฺเต มชฺฌนฺติเก ยาว สุริยตฺถงฺคมนา โภชนํ วิกาลโภชนํ นาม, ตโต วิรตตฺตา วิรโต วิกาลโภชนา. สาสนสฺส อนนุโลมตฺตา วิสูกํ ปฏาณีภูตํ ทสฺสนนฺติ วิสูกทสฺสนํ. อตฺตนา นจฺจนนจฺจาปนาทิวเสน นจฺจา จ คีตา จ วาทิตา จ อนฺตมโส มยูรนจฺจนาทิวเสนาปิ ปวตฺตานํ นจฺจาทีนํ วิสูกภูตา ทสฺสนา จาติ นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา. นจฺจาทีนิ หิ อตฺตนา ปโยเชตุํ วา ปเรหิ ปโยชาเปตุํ วา ปยุตฺตานิ ปสฺสิตุํ วา เนว ภิกฺขูนํ น ภิกฺขุนีนํ วฏฺฏติ. ๑- มาลาทีสุ มาลาติ ยงฺกิญฺจิ ปุปฺผํ. คนฺธนฺติ ยงฺกิญฺจิ คนฺธชาตํ. วิเลปนนฺติ ฉวิราคกรณํ. ตตฺถ ปิลนฺธนฺโต ธาเรติ นาม, อูนฏฺฐานํ ปูเรนฺโต มณฺเฑติ นาม, คนฺธวเสน ฉวิราควเสน จ สาทิยนฺโต วิภูเสติ นาม. ฐานํ วุจฺจติ การณํ. ตสฺมา ยาย ทุสฺสีลฺยเจตนาย ตานิ มาลาธารณาทีนิ มหาชโน กโรติ, ตโต ปฏิวิรโตติ อตฺโถ. อุจฺจาสยนํ วุจฺจติ ปมาณาติกฺกนฺตํ. มหาสยนํ อกปฺปิยตฺถรณํ, ๒- ตโต ปฏิวิรโตติ อตฺโถ. ชาตรูปนฺติ สุวณฺณํ. รชตนฺติ กหาปโณ, โลหมาสโก ชตุมาสโก ทารุมาสโกติ เย โวหารํ คจฺฉนฺติ, ตสฺส อุภยสฺสาปิ ปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต, เนว นํ อุคฺคณฺหาติ น อุคฺคณฺหาเปติ, น อุปนิกฺขิตฺตํ สาทิยตีติ อตฺโถ. อามกธญฺญปฏิคฺคหณาติ สาลิวีหิยวโคธุมกงฺคุวรกกุทฺรูสกสงฺขาตสฺส สตฺต- วิธสฺสาปิ อามกธญฺญสฺส ปฏิคฺคหณา. น เกวลญฺจ เอเตสํ ปฏิคฺคหณเมว, อามสนมฺปิ ภิกฺขูนํ น วฏฺฏติเยว. อามกมํสปฏิคฺคหณาติ เอตฺถ ปน อญฺญตฺร อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตา อามกมจฺฉมํสานํ ปฏิคฺคหณเมว ภิกฺขูนํ น วฏฺฏติ, โน อามสนํ. อิตฺถีกุมารีปฏิคฺคหณาติ เอตฺถ อิตฺถีติ ปุริสนฺตรคตา, อิตรา กุมาริกา นาม, ตาสํ ปฏิคฺคหณมฺปิ อามสนมฺปิ อกปฺปิยเมว. ทาสีทาสปฏิคฺคหณาติ เอตฺถ ทาสีทาสวเสเนว เตสํ ปฏิคฺคหณํ น วฏฺฏติ. "กปฺปิยการกํ ทมฺมิ, อารามิกํ ทมฺมี"ติ เอวํ วุตฺเต ปน วฏฺฏติ. อเชฬกาทีสุปิ เขตฺตวตฺถุปริโยสาเนสุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วฏฺฏนฺติ ฉ.ม. อกปฺปิยสนฺถตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๔.

กปฺปิยากปฺปิยนโย วินยวเสน อุปปริกฺขิตพฺโพ. ตตฺถ เขตฺตํ นาม ยสฺมึ ปุพฺพณฺณํ รูหติ. วตฺถุ นาม ยสฺมึ อปรณฺณํ รูหติ. ยตฺถ วา อุภยํ รูหติ, ตํ เขตฺตํ. ตทตฺถาย กตภูมิภาโค ๑- วตฺถุ. เขตฺตวตฺถุสีเสน เจตฺถ วาปีตฬากาทีนิปิ สงฺคหิตาเนว. ทูเตยฺยํ วุจฺจติ ทูตกมฺมํ, คิหีนํ ปหิตํ ปณฺณํ วา สาสนํ วา คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ คมนํ. ปหิณคมนํ วุจฺจติ ปรฆรํ ๒- เปสิตสฺส ขุทฺทกคมนํ. อนุโยโค นาม ตทุภยกรณํ. ตสฺมา ทูเตยฺยปหิณคมนานํ อนุโยโคติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ๓- กยวิกฺกยาติ กยา จ วิกฺกยา จ. ตุลากูฏาทีสุ กูฏนฺติ วญฺจนํ. ตตฺถ ตุลากูฏํ นาม รูปกูฏํ องฺคกูฏํ คหณกูฏํ ปฏิจฺฉนฺนกูฏนฺติ จตุพฺพิธํ โหติ. ตตฺถ รูปกูฏํ นาม เทฺว ตุลา สมานรูปา กตฺวา คณฺหนฺโต มหติยา คณฺหาติ, ททนฺโต ขุทฺทิกาย เทติ. องฺคกูฏํ นาม คณฺหนฺโต ปจฺฉาภาเค หตฺเถน ตุลํ อกฺกมติ, ททนฺโต ปุพฺพภาเค. คหณกูฏํ นาม คณฺหนฺโต มูเล รชฺชุํ คณฺหาติ, ททนฺโต อคฺเค. ปฏิจฺฉนฺนกูฏํ นาม ตุลํ สุสิรํ กตฺวา อนฺโต อโยจุณฺณํ ปกฺขิปิตฺวาว คณฺหนฺโต ตํ ปจฺฉาภาเค กโรติ, ททนฺโต อคฺคภาเค. กํโส วุจฺจติ สุวณฺณปาติ, ตาย วญฺจนํ กํสกูฏํ. กถํ? เอกํ สุวณฺณปาตึ กตฺวา อญฺญา เทฺว ติสฺโส โลหปาติโย สุวณฺณวณฺณา กโรนฺติ, ตโต ชนปทํ คนฺตฺวา กิญฺจิเทว อฑฺฒกุลํ ปวิสิตฺวา "สุวณฺณภาชนานิ กิณถา"ติ วตฺวา อคฺเฆ ปุจฺฉิเต สมคฺฆตรํ ทาตุกามา โหนฺติ. ตโต เตหิ "กถํ อิเมสํ สุวณฺณภาโว ชานิตพฺโพ"ติ วุตฺเต "วีมํสิตฺวา คณฺหถา"ติ สุวณฺณปาตึ ปาสาเณ ฆํสิตฺวา สพฺพปาติโย ทตฺวา คจฺฉนฺติ. มานกูฏํ นาม หทยเภทสิขาเภทรชฺชุเภทวเสน ติวิธํ โหติ. ตตฺถ หทยเภโท สปฺปิเตลาทิมินนกาเล ลพฺภติ. ตานิ หิ สยํ ๔- คณฺหนฺโต เหฏฺฐา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อกตภูมิภาโค ฆรา ฆรํ, สุ.วิ. ๑/๑๐/๗๖ @ ฉ.ม. ทฏฺฐพฺโพ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๕.

ฉิทฺเทน มาเนน "สณิกํ อาสิญฺจา"ติ วตฺวา อนฺโตภาชเน พหุํ ปคฺฆราเปตฺวา คณฺหาติ, ททนฺโต ฉิทฺทํ ปิธาย สีฆํ ปูเรตฺวา เทติ. สิขาเภโท ติลตณฺฑุลาทิ- มินนกาเล ลพฺภติ. ตานิ หิ สยํ คณฺหนฺโต สณิกํ สิขํ อุสฺสาเปตฺวา คณฺหาติ, ททนฺโต เวเคน ปูเรตฺวา สิขํ ภินฺทนฺโต ๑- เทติ. รชฺชุเภโท เขตฺตวตฺถุมินนกาเล ลพฺภติ. ลญฺจํ อลภนฺตา หิ เขตฺตํ อมหนฺตมฺปิ มหนฺตํ กตฺวา มินนฺติ. อุกฺโกฏนาทีสุ อุกฺโกฏนนฺติ อสฺสามิเก สามิเก กาตุํ ลญฺจคฺคหณํ. วญฺจนนฺติ เตหิ เตหิ อุปาเยหิ ปเรสํ วญฺจนํ. ตตฺริทเมกํ วตฺถุ:- เอโก กิร ลุทฺทโก มิคญฺจ มิคโปตกญฺจ คเหตฺวา อาคจฺฉติ, ตเมโก ธุตฺโต "กึ โภ มิโค อคฺฆติ, กึ มิคโปตโก"ติ อาห. "มิโค เทฺว กหาปเณ, มิคโปตโก เอกนฺ"ติ จ วุตฺเต กหาปณํ ทตฺวา มิคโปตกํ คเหตฺวา โถกํ คนฺตฺวา นิวตฺโต "น เม โภ มิคโปตเกน อตฺโถ, มิคํ เม เทหี"ติ อาห. เตนหิ เทฺว กหาปเณ เทหีติ. โส อาห "นนุ เต โภ มยา ปฐมํ เอโก กหาปโณ ทินฺโน"ติ. อาม ทินฺโนติ, อิมมฺปิ ๒- มิคโปตกํ คณฺห, เอวํ โส จ กหาปโณ อยญฺจ กหาปณคฺฆนโก มิคโปตโกติ เทฺว กหาปณา ภวิสฺสนฺตีติ. โส "การณํ วทตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา มิคโปตกํ คเหตฺวา มิคํ อทาสีติ. นิกตีติ โยควเสน วา มายาวเสน วา อปามงฺคํ ปามงฺคนฺติ, อมณึ มณีติ, อสุวณฺณํ สุวณฺณนฺติ กตฺวา ปฏิรูปเกน วญฺจนํ. สาจิโยโคติ กุฏิลโยโค, เอเตสํเยว อุกฺโกฏนาทีนเมตํ นามํ. ตสฺมา อุกฺโกฏนสาจิโยโค วญฺจนสาจิโยโค นิกติสาจิโยโคติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ๓- เกจิ อญฺญํ ทสฺเสตฺวา อญฺญสฺส ปริวตฺตนํ สาจิโยโคติ วทนฺติ, ตํ ปน วญฺจเนเนว สงฺคหิตํ. เฉทนาทีสุ เฉทนนฺติ หตฺถจฺเฉทนาทิ. วโธติ มารณํ. พนฺโธติ รชฺชุ- พนฺธนาทีหิ พนฺธนํ. วิปราโมโสติ หิมวิปราโมโส คุมฺพวิปราโมโสติ ทุวิโธ. ยญฺหิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฉินฺทนฺโต ฉ.ม. อิทมฺปิ ฉ.ม. ทฏฺฐพฺโพ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๖.

หิมปาตสมเย หิเมน ปฏิจฺฉนฺนา หุตฺวา มคฺคปฏิปนฺนํ ชนํ มุสนฺติ, อยํ หิมวิปราโมโส. ยํ คุมฺพาทีหิ ปฏิจฺฉนฺนา มุสนฺติ, อยํ คุมฺพวิปราโมโส. อาโลโป วุจฺจติ คามนิคมาทีนํ วิโลปกรณํ. สหสากาโรติ สาหสิกกิริยา, เคหํ ปวิสิตฺวา มนุสฺสานํ อุเร สตฺถํ ฐเปตฺวา อิจฺฉิตภณฺฑคฺคหณํ. เอวเมตสฺมา เฉทนาทิสหสาการา ๑- ปฏิวิรโต โหติ. [๑๘๐] โส สนฺตุฏฺโฐ โหตีติ โส จตูสุ ปจฺจเยสุ ทฺวาทสวิเธน อิตรีตรปจฺจยสนฺโตเสน สมนฺนาคโต โหติ. กายปริหาริเกนาติ กายปริหรณมตฺตเกน. กุจฺฉิปริหาริเกนาติ กุจฺฉิปริหรณมตฺตเกน. สมาทาเยว ปกฺกมตีติ อฏฺฐวิธํ ภิกฺขุ ปริกฺขารมตฺตกํ สพฺพํ คเหตฺวาว กายปฏิพทฺธํ กตฺวาว คจฺฉติ, "มม วิหาโร ปริเวณํ อุปฏฺฐากา"ติ ๒- สงฺโค วา พนฺโธ วา น โหติ. โส ชิยา มุตฺตสโร วิย, ยูถา ปกฺกนฺโต มตฺตหตฺถี วิย อิจฺฉิติจฺฉิตํ เสนาสนํ วนสณฺฑํ รุกฺขมูลํ วนปถํ ปพฺภารํ ปริภุญฺชนฺโต เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, สพฺพิริยาปเถสุ เอโกว อทุติโย. "จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป"ติ ๓- เอวํ วณฺณิตขคฺควิสาณกปฺปตํ อาปชฺชติ. อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาย สาเธนฺโต เสยฺยถาปีติอาทิมาห. ตตฺถ ปกฺขี สกุโณติ ปกฺขยุตฺโต สกุโณ. เฑตีติ อุปฺปตติ. อยมฺปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- สกุณา นาม "อสุกสฺมึ ปเทเส รุกฺโข ปริปกฺกผโล"ติ ญตฺวา นานาทิสาหิ อาคนฺตฺวา นขปกฺขตุณฺฑาทีหิ ตสฺส ผลานิ วิชฺฌนฺตา วิธุนนฺตา ๔- ขาทนฺติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เฉทน ฯเปฯ สหสาการา ฉ.ม. อุปฏฺฐาโกติ @ ขุ.สุ. ๒๕/๔๒/๓๔๓ สี.,ม. วิตุทนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๗.

"อิทํ อชฺชตนาย, อิทํ สฺวาตนาย ภวิสฺสตี"ติ เตสํ น โหติ. ผเล ปน ขีเณ เนว รุกฺขสฺส อารกฺขํ ฐเปนฺติ. น ตตฺถ ปตฺตํ วา นขํ วา ตุณฺฑํ วา ฐเปนฺติ. อถโข ตสฺมึ รุกฺเข อนเปกฺโข หุตฺวา, โย ยํ ทิสาภาคํ อิจฺฉติ, โส เตน สปตฺตภาโรว อุปฺปติตฺวา คจฺฉติ. เอวเมว อยํ ภิกฺขุ นิสฺสงฺโค นิรเปกฺโขเยว ปกฺกมติ. เตน วุตฺตํ "สมาทาเยว ปกฺกมตี"ติ. อริเยนาติ นิทฺโทเสน. อชฺฌตฺตนฺติ สเก อตฺตภาเว. อนวชฺชสุขนฺติ นิทฺโทสสุขํ. [๑๘๑] โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวาติ โส อิมินา อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ จกฺขุวิญฺญาเณน รูปํ ปสฺสิตฺวาติ อตฺโถ. เสสปเทสุปิ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ๑- ตํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตเมว. อพฺยาเสกสุขนฺติ กิเลเสหิ อนวสิตฺตสุขํ. "อวิกิณฺณสุขนฺ"ติปิ วุตฺตํ. อินฺทฺริยสํวรสุขญฺหิ ทิฏฺฐาทีสุ ทิฏฺฐมตฺตาทิวเสน ปวตฺตตาย อวิกิณฺณํ โหติ. [๑๘๒] โส อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเตติ โส มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ สํวเรน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อิเมสุ อภิกฺกนฺตปฏิกฺกนฺตาทีสุ สตฺตสุ ฐาเนสุ สติสมฺปชญฺญวเสน สมฺปชานการี โหติ. ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ ฌานวิภงฺเค วุตฺตเมว. โส อิมินา จาติอาทินา กึ ทสฺเสติ? อรญฺญวาสสฺส ปจฺจยสมฺปตฺตึ ทสฺเสติ. ยสฺส หิ อิเม จตฺตาโร ปจฺจยา นตฺถิ, ตสฺส อรญฺญวาโส น อิชฺฌติ. ติรจฺฉานคเตหิ วา วนจรเกหิ วา สทฺธึ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ. อรญฺเญ อธิวตฺถา เทวตา "กึ เอวรูปสฺส ปาปภิกฺขุโน อรญฺญวาเสนา"ติ เภรวสทฺทํ สาเวนฺติ, หตฺเถหิ สีสํ ปรามสิตฺวา ๒- ปลายนาการํ กโรนฺติ. "อสุโก นาม ภิกฺขุ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อิทญฺจิทญฺจ ปาปกมฺมํ อกาสี"ติ อยโส ปตฺถรติ. ยสฺส ปเนเต จตฺตาโร ปจฺจยา อตฺถิ, ตสฺส อรญฺญวาโส อิชฺฌติ. โส หิ อตฺตโน สีลํ ปจฺจเวกฺขนฺโต กิญฺจิ กาฬกํ วา ติลกํ วา อปสฺสนฺโต ปีตึ อุปฺปาเทตฺวา ตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. ปหริตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๘.

ขยโต วยโต สมฺปสฺสนฺโต ๑- อริยภูมึ โอกฺกมติ. อรญฺเญ อธิวตฺถา เทวตา อตฺตมนา วณฺณํ ภาสนฺติ. อิติสฺส อุทเก ปกฺขิตฺตเตลพินฺทุ วิย ยโส วิตฺถาริโต โหติ. วิวิตฺตนฺติอาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถาเนว. โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาตีติ เอตฺตเก ฐาเน ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมว. [๑๘๕] ตติยวิชฺชาย โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติ วิปสฺสนาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานจิตฺตํ เวทิตพฺพํ. อาสวานํ ขยญาณายาติ อรหตฺตมคฺคญาณตฺถาย. อรหตฺตมคฺโค หิ อาสววินาสนโต อาสวานํ ขโยติ วุจฺจติ, ตตฺร เจตํ ญาณํ ตตฺถ ปริยาปนฺนตฺตาติ. จิตฺตํ อภินินฺนาเมตีติ วิปสฺสนาจิตฺตํ อภินีหรติ. โส อิทํ ทุกฺขนฺติ เอวมาทีสุ "เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น อิโต ภิยฺโย"ติ สพฺพมฺปิ ทุกฺขสจฺจํ สรสลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ ปชานาติ ปฏิวิชฺฌติ. ตสฺส จ ทุกฺขสฺส นิพฺพตฺติกํ ตณฺหํ "อยํ ทุกฺขสมุทโย"ติ, ตทุภยมฺปิ ยํ ฐานํ ปตฺวา นิรุชฺฌติ, ตํ เตสํ อปฺปวตฺตึ นิพฺพานํ "อยํ ทุกฺขนิโรโธ"ติ, ตสฺส จ สมฺปาปกํ อริยมคฺคํ อยํ "ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา"ติ สรสลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ ปชานาติ, ปฏิวิชฺฌตีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอวํ สรูปโต สจฺจานิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ กิเลสวเสน ปริยายโต ทสฺเสนฺโต อิเม อาสวาติอาทิมาห. ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโตติ ตสฺส เอวํ ชานนฺตสฺส เอวํ ปสฺสนฺตสฺส, สห วิปสฺสนาย โกฏิปฺปตฺตมตฺถํ กเถติ. ๒- กามาสวาติ กามาสวโต. วิมุจฺจตีติ อิมินา มคฺคกฺขณํ ทสฺเสติ. วิมุตฺตสฺมินฺติ อิมินา ผลกฺขณํ ทสฺเสติ. มคฺคกฺขเณ หิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผลกฺขเณ วิมุตฺตํ โหติ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณนฺติ อิมินา ปจฺจเวกฺขณญาณํ ทสฺเสติ. ขีณา ชาตีติอาทีหิ ตสฺส ภูมึ. เตน หิ ญาเณน โส ปจฺจเวกฺขนฺโต ขีณา ชาตีติอาทีนิ ปชานาติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมฺมสนฺโต ฉ.ม. โกฏิปฺปตฺตํ มคฺคํ กเถติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.

วุสิตนฺติ วุฏฺฐํ ปริวุฏฺฐํ, กตํ จริตํ นิฏฺฐิตนฺติ อตฺโถ. พฺรหฺมจริยนฺติ มคฺค- พฺรหฺมจริยํ. ปุถุชฺชนกลฺยาณเกน หิ สทฺธึ สตฺต เสกฺขา พฺรหฺมจริยวาสํ วสนฺติ นาม, ขีณาสโว วุฏฺฐวาโส. ตสฺมา โส อตฺตโน พฺรหฺมจริยวาสํ ปจฺจเวกฺขนฺโต วุสิตํ พฺรหฺมจริยนฺติ ปชานาติ. กตํ กรณียนฺติ จตูสุ สจฺเจสุ จตูหิ มคฺเคหิ ปริญฺญา- ปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาวเสน โสฬสวิธมฺปิ กิจฺจํ นิฏฺฐาปิตนฺติ อตฺโถ. ปุถุชฺชน- กลฺยาณกาทโย หิ ตํ กิจฺจํ กโรนฺติ, ขีณาสโว กตกรณีโย. ตสฺมา โส อตฺตโน กรณียํ ปจฺจเวกฺขนฺโต "กตํ กรณียนฺ"ติ ปชานาติ. นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อิทานิ ปุน อิตฺถภาวาย, เอวํ โสฬสกิจฺจภาวาย กิเลสกฺขยาย วา อปรํ ๑- มคฺคภาวนากิจฺจํ นตฺถีติ ปชานาติ. [๑๘๖] สราคาทีสุ อปฺปหีโนติ วิกฺขมฺภนปฺปหาเนน วา ตทงฺคปฺปหาเนน วา สมุจฺเฉทปฺปหาเนน วา อปฺปหีโน. [๑๘๗] ลาภี โหตีติอาทีสุ ลาภีติ ลาภวา ปฏิลภิตฺวา ฐิโต. อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺสาติ นิยกชฺฌตฺตสงฺขาเต อตฺตโน จิตฺเต อุปฺปนฺนสฺส เจโตสมถสฺส. อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ อธิปญฺญาสงฺขาตาย ขนฺธธมฺเมสุ อนิจฺจาทิวเสน ปวตฺตาย วิปสฺสนาย. รูปสหคตานนฺติ รูปนิมิตฺตารมฺมณานํ รูปาวจรสมาปตฺตีนํ. อรูปสหคตานนฺติ น รูปนิมิตฺตารมฺมณานํ อรูปสมาปตฺตีนํ. เอตฺถ จ ปฐโม อฏฺฐสมาปตฺติลาภี ปุถุชฺชโน, ทุติโย สุกฺขวิปสฺสกอริยสาวโก, ตติโย อฏฺฐสมาปตฺติลาภี อริยสาวโก, จตุตฺโถ โลกิยปุถุชฺชโนติ ๒- เวทิตพฺโพ. [๑๘๘] อนุโสตคามีอาทีสุ อนุโสตคามีติ วฏฺฏโสตํ อนุคโต, วฏฺฏโสเต นิมุคฺโค ปุถุชฺชโน เวทิตพฺโพ. ปฏิโสตคามีติ ปฏิโสตคมโน, อนุโสตํ อคนฺตฺวา ปฏิโสตํ คจฺฉนฺตสฺเสตํ อธิวจนํ. ปาปญฺจ กมฺมํ น กโรตีติ ปญฺญตฺตึ วีติกฺกนฺโต ๓- น กโรติ. สหาปิ ทุกฺเขน สหาปิ โทมนสฺเสนาติ กิเลสปริยุฏฺฐาเน สติ อุปฺปนฺเนน ทุกฺขโทมนสฺเสน สทฺธิมฺปิ. ปริปุณฺณนฺติ ติสฺสนฺนํ สิกฺขานํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. โลกิยมหาชโน ฉ.ม. ปญฺญตฺตํ วีติกฺกมนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.

เอกายปิ อนูนํ. ปริสุทฺธนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ. พฺรหฺมจริยนฺติ เสฏฺฐจริยํ. อิมินา วาเรน โสตาปนฺนสกทาคามิโน กถิตา. กิมฺปเนเต รุทนฺตา พฺรหฺมจริยํ จรนฺตีติ? อาม, กิเลสโรทเนน รุทนฺตา จรนฺติ นาม. สีลสมฺปนฺโน ปุถุชฺชนภิกฺขุปิ เอตฺเถว สงฺคหิโต. ฐิตตฺโตติ ฐิตสภาโว. อนาคามี หิ กามราคพฺยาปาเทหิ อกมฺปนียจิตฺตตาย จ ตมฺหา โลกา อนาวตฺติธมฺมตาย จ ฐิตสภาโว นาม. ติณฺโณติ ตณฺหาโสตํ โอติณฺโณ. ๑- ปารคโตติ ๒- นิพฺพานปารํ คโต. ถเล ติฏฺฐตีติ อรหตฺตผลสมาปตฺติถเล ติฏฺฐติ. เจโตวิมุตฺตินฺติ ผลสมาธึ. ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ ผลญาณํ. อยํ วุจฺจตีติ อยํ ขีณาสโว "ติณฺโณ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ"ติ วุจฺจติ. พาหิตปาปตาย หิ เอส พฺราหฺมโณ นาม. [๑๘๙] อปฺปสฺสุตาทีสุ อปฺปกํ สุตํ โหตีติ นวงฺเค สตฺถุสาสเน กิญฺจิเทว โถกํ สุตํ โหติ. น อตฺถมญฺญาย น ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหตีติ อฏฺฐกถญฺจ ปาลิญฺจ ชานิตฺวา โลกุตฺตรธมฺมสฺส อนุรูปธมฺมํ ปุพฺพภาคปฏิปทํ ปฏิปนฺโน น โหติ. อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๑๙๐] สมณมจลาทีสุ สมณมจโลติ สมณอจโล, มกาโร ปทสนฺธิกโร, นิจฺจลสมโณ ถิรสมโณติ อตฺโถ. อยํ วุจฺจตีติ อยํ โสตาปนฺโน สาสเน มูลชาตาย สทฺธาย ปติฏฺฐิตตฺตา "สมณมจโล"ติ วุจฺจติ. สกทาคามี ปน รชฺชนกิเลสสฺส อตฺถิตาย สมณปทุโมติ วุตฺโต. รตฺตฏฺโฐ หิ อิธ ปทุมฏฺโฐ นามาติ วุตฺตํ. อนาคามี กามราคสงฺขาตสฺส รชฺชนกิเลสสฺส นตฺถิตาย สมณปุณฺฑรีโกติ วุตฺโต. ปณฺฑรฏฺโฐ หิ อิธ ปุณฺฑรีกฏฺโฐ นามาติ วุตฺตํ. ขีณาสโว จ ถทฺธภาวกรานํ กิเลสานํ อภาเวน สมเณสุ สมณสุขุมาโล นามาติ วุตฺโต. อปฺปทุกฺขฏฺเฐนาปิ เจส สมณสุขุมาโลเยวาติ. จตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุตฺติณฺโณ ฉ.ม. ปารงฺคโตติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๘๓-๑๑๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=1845&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=1845&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=619              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=3659              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=3599              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=3599              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]