ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

                          ๓. จกฺกวตฺติสุตฺต
                         อตฺตทีปสรณตาวณฺณนา
     [๘๐] เอวมฺเม สุตนฺติ จกฺกวตฺติสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนา:-
     มาตุลายนฺติ เอวํนามเก นคเร. ตํ นครํ โคจรคามํ กตฺวา
อวิทูเร วนสณฺเฑ วิหรติ. "ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสี"ติ เอตฺถ
อยมนุปุพฺพิกถา:-
     ภควา กิร อิมสฺส สุตฺตสฺส สมุฏฺฐานสมเย ปจฺจูสกาเล มหากรุณาสมาปตฺติโต
วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต อิมาย อนาคตวํสทีปิกาย สุตฺตนฺตกถาย
มาตุลนครวาสีนํ จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมยํ ทิสฺวา ปาโตว
วีสติภิกฺขุสหสฺสปริวาโร มาตุลนครํ สมฺปตฺโต. มาตุลนครวาสิโน ขตฺติยา
"ภควา กิร อาคโต"ติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมฺม ๒- ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา
มหาสกฺกาเรน นครํ ปเวเสตฺวา นิสชฺชฏฺฐานํ สํวิธาย ภควนฺตํ มหารเห ปลฺลงฺเก
นิสีทาเปตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ อทํสุ. ภควา ภตฺตกิจฺจํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จิตฺตํ นุปฺปนฺนํ       สี. ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

นิฏฺฐเปตฺวา จินฺเตสิ "สจาหํ อิมสฺมึ ฐาเน อิเมสํ มนุสฺสานํ ธมฺมํ เทเสสฺสามิ, อยํ ปเทโส สมฺพาโธ, มนุสฺสานํ ฐาตุํ วา นิสีทิตุํ วา โอกาโส น ภวิสฺสติ, มหตา โข ปน สมาคเมน ภวิตพฺพนฺ"ติ. อถ ราชกุลานํ ภตฺตานุโมทนํ ๑- อกตฺวาว ปตฺตํ คเหตฺวา นครโต นิกฺขมิ. มนุสฺสา จินฺตยึสุ "สตฺถา อมฺหากํ อนุโมทนํปิ อกตฺวา คจฺฉติ, อทฺธา ภตฺตคฺคํ อมนาปํ อโหสิ, พุทฺธานํ นาม น สกฺกา จิตฺตํ คเหตุํ, พุทฺเธหิ สทฺธึ วิสฺสาสกรณํ นาม สมุสฺสิตผณํ อาสีวิสํ คีวายํ คหณสทิสํ โหติ, เอถ โภ, ตถาคตํ ขมาเปสฺสามา"ติ. สกลนครวาสิโน ภควตา สเหว นิกฺขนฺตา. ภควา คจฺฉนฺโตว มคธกฺเขตฺเต ฐิตํ สาขาวิฏปสมฺปนฺนํ สณฺฑจฺฉานํ ๒- กรีสมตฺตภูมิภาเค ปติฏฺฐิตํ เอกํ มาตุลรุกฺขํ ทิสฺวา อิมสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิตฺวา ธมฺเม เทสิยมาเน "มหาชนสฺส ฐานนิสชฺชานํ โอกาโส ภวิสฺสตี"ติ นิวตฺติตฺวา มคฺคา โอกฺกมฺม รุกฺขมูลํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมภณฺฑาคาริกํ อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกสิ. เถโร โอโลกิตสญฺญายเอว "สตฺถา นิสีทิตุกาโม"ติ ญตวา สุคตมหาจีวรํ ปญฺญเปตฺวา อทาสิ. นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเน. อถสฺส ปุรโต มนุสฺสา นิสีทึสุ. อุโภสุ ปสฺเสสุ ปจฺฉโต จ ภิกฺขุสํโฆ, อากาเส เทวตา อฏฺฐํสุ, เอวํ มหาปริสมชฺฌคโต ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ. เต ภิกฺขูติ ตตฺร อุปวิฏฺฐา ธมฺมปฏิคฺคาหกา ภิกฺขู. อตฺตทีปาติ อตฺตานํ ทีปํ ตาณํ เลณํ คตึ ปรายนํ ปติฏฺฐํ กตฺวา วิหรถาติ อตฺโถ. อตฺตสรณาติ อิทํ ตสฺเสว เววจนํ. อนญฺญสรณาติ อิทํ อญฺญสรณปฏิกฺเขปวจนํ. น หิ อญฺโญ อญฺญสฺส สรณํ โหติ, อญฺญสฺส วายาเมน อญฺญสฺส อสุชฺฌนโต. ๓- วุตฺตมฺปิ เจตํ "อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ, โก หิ นาโถ ปโร สิยา"ติ. ๔- เตนาห "อนญฺญสรณา"ติ. โก ปเนตฺถ อตฺตา นาม, @เชิงอรรถ: สี. ภุตฺตนุโมทนํ ฉ.ม. สนฺทจฺฉายํ @ สี. อสิชฺฌนโต ขุ.ธ. ๒๕/๑๖๐/๔๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

โลกิยโลกุตฺตโร ธมฺโม. เตนาห "ธมฺมทีปา ธมฺมสรณา อนญฺญสรณา"ติ. "กาเย กายานุปสฺสี"ติ อาทีนิ มหาสติปฏฺฐาเน วิตฺถาริตานิ. โคจเรติ จริตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน. สเกติ อตฺตโน สนฺตเก. เปตฺติเก วิสเยติ ปิติโต อาคตวิสเย. จรตนฺติ วิจรนฺตานํ. ๑- "จรนฺตนฺ"ติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถ. น ลจฺฉตีติ น ลภิสฺสติ น ปสฺสิสฺสติ. มาโรติ เทวปุตฺตมาโรปิ มจฺจุมาโรปิ กิเลสมาโรปิ. โอตารนฺติ รนฺธํ ฉิทฺทํ วิวรํ. อยํ ปนตฺโถ เลฑฺฑุฏฺฐานโต นิกฺขมฺม โตรเณ นิสีทิตฺวา พาลาตปํ ตปนฺตํ ลาปํ สกุณํ คเหตฺวา ปกฺขนฺทเสนสกุณวตฺถุนา ทีเปตพฺโพ. วุตฺตํ เหตํ:- ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว สกุณคฺฆี ลาปํ สกุณํ สหสา อชฺฌปฺปตฺตา อคฺคเหสิ. อถโข ภิกฺขเว ลาโป สกุโณ สกุณคฺฆิยา หริยมาโน เอวํ ปริเทเวสิ "มยเมวมฺห อลกฺขิกา, มยํ อปฺปปุญฺญา, เย มยํ อโคจเร จริมฺห ปรวิสเย, สเจชฺช มยํ โคจเร จเรยฺยาม สเก เปตฺติเก วิเสย, น มฺยายํ สกุณคฺฆี อลํ อภวิสฺส ยทิทํ ยุทฺธายา"ติ. โก ปน เต ลาป โคจโร สโก เปตฺติโก วิสโยติ. ยทิทํ นงฺคลฏฺฐกรณํ เลฑฺฑุฏฺฐานนฺติ. อถโข ภิกฺเขเว สกุณคฺฆี สเก พเล อปตมานา ๒- ลาปํ สกุณํ มุญฺจิ "คจฺฉ โข ตฺวํ ลาป, ตตฺรปิ คนฺตฺวา น โมกฺขสี"ติ. อถโข ภิกฺขเว ลาโป สกุโณ นงฺคลกฏฺฐกรณํ เลฑฺฑุฏฺฐานํ คนฺตฺวา มหนฺตํ เลฑฺฑุํ อภิรูหิตฺวา สกุณคฺฆึ อปตมาโน ๓- อฏฺฐาสิ "เอหิ โขทานิ เม สกุณคฺฆิ, เอหิ โขทานิ เม สกุณคฺฆี"ติ. อถโข สา ภิกฺขเว สกุณคฺฆี สเก พเล อปตฺถทฺธา สเก พเล อปตมานา อุโภ ปกฺเข สนฺนยฺห ลาปํ สกุณํ สหสา อชฺฌปฺปตฺตา. ยทา โข ภิกฺขเว อญฺญาสิ ลาโป สกุโณ ปหุอาคตา โข มฺยายํ สกุณคฺฆีติ, อถโข ตสฺเสว เลฑฺฑุสฺส อนฺตรํ ปจฺจุปาทิ. อถโข ภิกฺขเว สกุณคฺฆี ตตฺเถว อุรํ ปจฺจตาเลสิ. เอวญฺหิ ตํ ภิกฺขเว โหติ โย อโคจเร จรติ ปรวิสเย. ตสฺมาติห ภิกฺขเว มา อโคจเร จริตฺถ ปรวิสเย, อโคจเร ภิกฺขเว จรตํ ปรวิสเย ลจฺฉติ มาโร โอตารํ, ลจฺฉติ มาโร อารมฺมณํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. จรนฺตานํ ฉ.ม. อสํวทมานา. ฉ.ม. วทมาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

โก จ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อโคจโร ปรวิสโย, ยทิทํ ปญฺจ กามคุณา. กตเม ปญฺจ? จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา กามูปสญฺหิตา รชนียา ฯเปฯ กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา ฯเปฯ รชนียา. อยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อโคจโร ปรวิสโย. โคจเร ภิกฺขเว จรถ ฯปฯ น ลจฺฉติ มาโร อารมฺมณํ. โก จ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน โคจโร สโก เปตฺติโก วิสโย, ยทิทํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา. กตเม จตฺตาโร.? อิธิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯเปฯ สโก เปตฺติโก วิสโย"ติ. ๑- กุสลานนฺติ อนวชฺชลกฺขณานํ. สมาทานเหตูติ สมาทาย วตฺตนเหตุ. เอวมิทํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒตีติ เอวํ อิทํ โลกิยโลกุตฺตรํ ปุญฺญผลํ ปวฑฺฒติ. ปุญฺญผลนฺติ จ อุปรูปริ ปุญฺญํปิ ปุญฺญวิปาโกปิ เวทิตพฺโพ. ทฬฺหเนมิจกฺกวตฺติราชกถาวณฺณนา [๘๑] ตตฺถ ทุวิธํ กุสลํ วฏฺฏคามิ จ วิวฏฺฏคามิ จ. ตตฺถ วฏฺฏคามิกุสลํ นาม มาตาปิตูนํ ปุตฺตธีตูสุ ปุตฺตธีตานญฺจ มาตาปิตูสุ สิเนหวเสน มุทุมทฺทวจิตฺตํ. วิวฏฺฏคามิกุสลํ นาม จตฺตาโร "สติปฏฺฐานา"ติ อาทิเภทา สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺมา. เตสุ วฏฺฏคามิปุญฺญสฺส ปริโยสานํ มนุสฺสโลเก จกฺกวตฺติสิริวิภโว. วิวฏฺฏคามิกุสลสฺส มคฺคผลนิพฺพานสมฺปตฺติ. ตตฺถ วิวฏฺฏคามิกุสลสฺส วิปากํ สุตฺตปริโยสาเน ทสฺเสสฺสติ. อิธ ปน วฏฺฏคามิกุสลสฺส วิปากทสฺสนตฺถํ ภิกฺขเว ยทา ปุตฺตธีตโร มาตาปิตูนํ โอวาเท น อฏฺฐํสุ, ตทา อายุนาปิ วณฺเณนาปิ อิสฺสริเยนาปิ ปริหายึสุ. ยทา ปน อฏฺฐํสุ, ตทา วฑฺฒึสูติ วตฺวา วฏฺฏคามิกุสลานุสนฺธิวเสน "ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว"ติ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ จกฺกวตฺตีติ อาทีนิ มหาปทาเน วิตฺถาริตาเนว. @เชิงอรรถ: สํ. มหาวาร. ๑๙/๓๗๒/๑๒๘ สกุณคฺฆิสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

[๘๒] โอสกฺกิตนฺติ อีสกมฺปิ อวสกฺกิตํ. ฐานา จุตนฺติ สพฺพโส ฐานา อปคตํ. ตํ กิร จกฺกรตนํ อนฺเตปุรทฺวาเร อกฺขาหตํ วิย เวหาสํ อฏฺฐาสิ. อถสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ เทฺว ขทิรตฺถมฺเภ นิกฺขณิตฺวา จกฺกรตนมตฺถเก เนมิอภิมุขํ เอกํ สุตฺตกํ พนฺธึสุ. อโธภาเคปิ เนมิอภิมุขํ เอกํ พนฺธึสุ. เตสุ อุปริมสุตฺตโต อปฺปมตฺตกมฺปิ โอคตํ จกฺกรตนํ โอสกฺกิตํ นาม โหติ, เหฏฺฐา สุตฺตสฺส ฐานํ อุปริมโกฏิยา อติกฺกนฺตคตํ ฐานา จุตํ นาม โหติ, ตเทตํ อติพลวโทเส สติ เอวํ โหติ. สุตฺตมตฺตํปิ ปน เอกงฺคุลทฺวงฺคุลมตฺตํ วา ภฏฺฐํ ฐานา จุตเมว โหติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ "โอสกฺกิตํ ฐฺานา จุตนฺ"ติ. อถ เม อาโรเจยฺยาสีติ ตาต ตฺวํ อชฺชาทึ กตฺวา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ จกฺกรตนสฺส อุปฏฺฐานํ คจฺฉ, เอวํ ตฺวํ คจฺฉนฺโต ยทา จกฺกรตนํ อีสกํปิ โอสกฺกิตํ ฐานา จุตํ ปสฺสสิ, อถ มยฺหํ อาจิกฺเขยฺยาสิ. ชีวิตญฺหิ เม ตว หตฺเถ นิกฺขิตฺตนฺติ. อทฺทสาติ อปฺปมตฺโต ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ คนฺตฺวา โอโลเกนฺโต เอกทิวสํ อทฺทส. อถโข ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว อถ ราชา ทฬฺหเนมิ "จกฺกรตนํ โอสกฺกิตนฺ"ติ สุตฺวา อุปฺปนฺนพลวโทมนสฺโส "นทานิ มยา จิรํ ชีวิตพฺพํ ภวิสฺสติ, อปฺปาวเสสํ เม อายุ, น เมทานิ กาเม ปริภุญฺชนกาโล, ปพฺพชฺชากาโล เม อิทานี"ติ โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา เชฏฺฐปุตฺตํ กุมารํ อามนฺตาเปตฺวา เอตทโวจ. สมุทฺทปริยนฺตนฺติ ปริกฺขิตฺตเอกสมุทฺทปริยนฺตเมว. อิทญฺหิสฺส กุลสนฺตกํ. จกฺกวาฬปริยนฺตํ ปน ปุญฺญิทฺธิวเสน นิพฺพตฺตํ, น ตํ สกฺกา ทาตุํ. กุลสนฺตกํ ปน นิยฺยาเทนฺโต "สมุทฺทปริยนฺตนฺ"ติ อาห. เกสมสฺสุนฺติ ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชนฺตาปิ หิ ปฐมํ เกสมสฺสุํ โอหาเรนฺติ. ตโต ปฏฺฐาย ปรุฬฺหเกเส พนฺธิตฺวา วิจรนฺติ, เตน วุตฺตํ "เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา"ติ. [๘๓] กาสายานีติ กาสายรสปีตานิ. อาทิโต เอวํ กตฺวา ปจฺฉา วกฺกลานิปิ ธาเรนฺติ. ปพฺพชีติ ปพฺพชิโต. ปพฺพชิตฺวา จ อตฺตโน มงฺคลวนุยฺยาเนเยว วสิ. ราชีสิมฺหีติ ราชอิสิมฺหิ. พฺราหฺมณปพฺพชิตา หิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

"พฺราหฺมณีสโย"ติ วุจฺจนฺติ. เสตจฺฉตฺตํ ปน ปหาย ราชปพฺพชิตา ราชีสโยติ. อนฺตรธายีติ อนฺตรหิตํ นิพฺพุตทีปสิขา วิย อภาวํ อุปคตํ. ปฏิสํเวเทสีติ กนฺทนฺโต ปริเทวนฺโต ชานาเปสิ. เปตฺติกนฺติ ปิติโต อาคตํ ทายชฺชํ น โหติ, น สกฺกา กุสีเตน หีนวิริเยน ทส อกุสลกมฺมปเถ สมาทาย วตฺตนฺเตน ปาปุณิตุํ. อตฺตโน ปน สุกฏกมฺมํ นิสฺสาย ทสวิธํ วา ทฺวาทสวิธํ วา จกฺกวตฺติวตฺตํ ปูเรนฺเตเนว ตํ ปตฺตพฺพนฺติ ทีเปติ. อถ นํ วตฺตปฏิปตฺติยํ โจเทนฺโต "อิงฺฆ ตฺวนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อริเยติ นิทฺโทเส. จกฺกวตฺติวตฺเตติ จกฺกวตฺตีนํ วตฺเต. จกฺกวตฺติอริยวตฺตวณฺณนา [๘๔] ธมฺมนฺติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมํ. นิสฺสายาติ ตทธิฏฺฐาเนน เจตสา ตเมว นิสฺสยํ กตฺวา. ธมฺมํ สกฺกโรนฺโตติ ยถา กโต โส ธมฺโม สุฏฺฐุ กโต โหติ, เอวเมตํ กโรนฺโต. ธมฺมํ ครุกโรนฺโตติ ตสฺมึ คารวุปฺปตฺติยา ตํ ครุํ กโรนฺโต. ธมฺมํ มาเนนฺโตติ ตเมว ธมฺมํ ปิยญฺจ ภาวนียญฺจ กตฺวา วิหรนฺโต. ธมฺมํ ปูเชนฺโตติ ตํ อปทิสิตฺวา คนฺธมาลาทิปูชเนนสฺส ปูชํ กโรนฺโต. ธมฺมํ อปจายมาโนติ ตสฺเสว ธมฺมสฺส อญฺชลิกรณาทีหิ นีจวุตฺติตํ กโรนฺโต. ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตูติ ตํ ธมฺมํ ธชมิว ปุรกฺขตฺวา เกตุมิว ๑- จ กตฺวา อุกฺขิปิตฺวา ปวตฺติยา ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ จ หุตฺวาติ อตฺโถ. ธมฺมาธิปเตยฺโยติ ธมฺมาธิปติภูโต อาคตภาเวน ธมฺมวเสเนว จ สพฺพกิริยานํ กรเณน ธมฺมาธิปเตยฺโย หุตฺวา. ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตึ สํวิทหสฺสูติ ธมฺโม อสฺสา อตฺถีติ ธมฺมิกา, รกฺขา จ อาวรณญฺจ คุตฺติ จ รกฺขาวรณคุตฺติ. ตตฺถ "ปรํ รกฺขนฺโต อตฺตานํ รกฺขี"ติ วจนโต ขนฺติอาทโย รกฺขา. วุตฺตเญฺหตํ "กถญฺจ ภิกฺขเว ปรํ รกฺขนฺโต อตฺตานํ รกฺขติ. ขนฺติยา อวิหึสาย เมตฺตจิตฺตตาย อนุทยตายา"ติ. ๒- @เชิงอรรถ: ม. กุนฺตมิว, สํ. มหา. ๑๙/๓๘๕/๑๔๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

นิวาสนปารุปนเคหาทีนํ นิวารณา อาวรณํ, โจราทิอุปทฺทวนิวารณตฺถํ โคปายนา คุตฺติ, ตํ สพฺพมฺปิ สุฏฺฐุ สํวิทหสฺสุ ปวตฺตยํ ฐเปหีติ อตฺโถ. อิทานิ ยสฺส สา สํวิทหิตพฺพา, ตํ ทสฺเสนฺโต อนฺโตชนสฺมินฺติ อาทิมาห. ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ:- อนฺโตชนสงฺขาตํ ตว ปุตฺตทารํ สีลสํวเร ปติฏฺฐเปหิ, วตฺถคนฺธมาลาทีนิ จสฺส เทหิ, สพฺเพ อุปทฺทเว จสฺส นิวาเรหิ. พลกายาทีสุปิ เอเสว นโย. อยํ ปน วิเสโส:- พลกาโย กาลํ อนติกฺกมิตฺวา ภตฺตเวตฺตนสมฺปทาเนนปิ อนุคฺคเหตพฺโพ. อภิสิตฺตขตฺติยา ภทฺรอสฺสาชาเนยฺยาทิรตนสมฺปทาเนนปิ ๑- อุปสงฺคหิตพฺพา. อนุยนฺตขตฺติยา ๒- เตสํ อนุรูปยานวาหนสมฺปทาเนนปิ โตเสตพฺพา. พฺราหฺมณา อนฺนปานวตฺถาทินา เทยฺยธมฺเมน. คหปติกา ภตฺตวีชนงฺคลผาลพลิพทฺธาทิสมฺปทาเนน. ตถา นิคมวาสิโน เนคมา, ชนปทวาสิโน จ ชานปทา. สมิตปาปวาหิตปาปา สมณพฺราหฺมณา สมณพฺราหฺมณปริกฺขารสมฺปทาเนน สกฺกาเรตพฺพา. มิคปกฺขิโน อภยทาเนน สมสฺสาเสตพฺพา. วิชิเตติ อตฺตโน อาณาปวตฺติฏฺฐาเน. อธมฺมกาโรติ อธมฺมกิริยา. มา ปวตฺติตฺถาติ ยถา น ปวตฺตติ, ตถา นํ ปฏิปาเทหีติ อตฺโถ. สมณพฺราหฺมณาติ สมิตปาปา พาหิตปาปา. มทปฺปมาทา ปฏิวิรตาติ นววิธมานมทา, ปญฺจสุ กามคุเณสุ จิตฺตโวสฺสชฺชนสงฺขาตา ปมาทา จ ปฏิวิรตา. ขนฺติโสรจฺเจ นิวิฏฺฐาติ อธิวาสนขนฺติยญฺจ สุรตภาเว จ ปติฏฺฐิตา. เอกมตฺตานนฺติ อตฺตโน ราคาทีนํ ทมนาทีหิ เอกมตฺตานํ ทเมนฺติ สาเมนฺติ ปรินิพฺพาเปนฺตีติ วุจฺจนฺติ. กาเลน กาลนฺติ กาเล กาเล. อภินิวชฺเชยฺยาสีติ คูถํ วิย วิสํ วิย อคฺคึ วิย จ สุฏฺฐุ วชฺเชยฺยาสิ. สมาทายาติ สุรภิกุสุมทามํ วิย อมตํ วิย จ สมฺมา อาทาย ปวตฺเตยฺยาสิ. อิธ ฐตฺวา วตฺตํ สมาเนตพฺพํ. อนฺโตชนสฺมึ พลกาเย เอกํ, ขตฺติเยสุ เอกํ, อนุยนฺเตสุ ๓- เอกํ, พฺราหฺมณคหปติเกสุ เอกํ, เนคมชานปเทสุ @เชิงอรรถ: ม. คทฺรภสฺสา..., ฉ.ม. ภทฺรสฺสา... สี. อนุยุตฺตขตฺติยา. @ สี. อนุยุตฺเตสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

เอกํ, สมณพฺราหฺมเณสุ เอกํ, มิคปกฺขีสุ เอกํ, อธมฺมการปฏิกฺเขโป เอกํ, อธนานํ ธนานุปฺปทานํ เอกํ, สมณพฺราหฺมเณ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหปุจฺฉนํ เอกนฺติ เอวเมตํ ทสวิธํ โหติ. คหปติเก ปน ปกฺขิชาเต จ วิสุํ กตฺวา คณฺหนฺตสฺส ทฺวาทสวิธํ โหติ. ปุพฺเพ อวุตฺตํ คณฺหนฺเตน อธมฺมราคสฺส จ วิสมโลภสฺส จ ปหานวเสน ทฺวาทสวิธํ เวทิตพฺพํ. อิทํ โข ตาต ตนฺติ อิทํ ทสวิธํ ทฺวาทสวิธญฺจ อริยํ จกฺกวตฺติวตฺตํ นาม. จกฺกรตนปาตุภาวกถาวณฺณนา [๘๕] วตฺตมานสฺสาติ ปูเรตฺวา วตฺตมานสฺส. ตทหุโปสเถติ อาทิ มหาสุทสฺสเน วุตฺตํ. ทุติยาทิจกฺกวตฺติกถาวณฺณนา [๙๐] สมเตนาติ ๑- อตฺตโน มติยา. สุทนฺติ นิปาตมตฺตํ. ปสาสตีติ อนุสาสติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- โปราณกํ ราชวํสํ ราชปฺปเวณึ ราชธมฺมํ ปหาย อตฺตโน มติมตฺเต ฐตฺวา ชนปทมนุสาสตีติ. เอวมยํ มฆเทววํสสฺส กฬารชนโก วิย ทฬฺหเนมิวํสสฺส อุปจฺเฉทโก อนฺติมปุริโส หุตฺวา อุปฺปนฺโน. ปุพฺเพนาปรนฺติ ปุพฺพกาเลน สทิสา หุตฺวา อปรกาลํ. ชนปทา น ปพฺพนฺตีติ น วฑฺฒนฺติ. ยถา ตํ ปุพฺพกานนฺติ ยถา ปุพฺพกานํ ราชูนํ ปุพฺเพ จ ปจฺฉา จ สทิสาเยว หุตฺวา ปจฺจึสุ. ๒- ตถา น ปจฺจนฺติ ๓- กตฺถจิ สุญฺญา โหนฺติ หตวิลุตฺตา, เตลมธุผาณิตาทีสุ เจว ยาคุภตฺตาทีสุ จ โอชาปิ ปริหายิตฺถาติ อตฺโถ. อมจฺจา ปาริสชฺชาติ อมจฺจา เจว ปริสาวจรา จ. คณกมหามตฺตาติ อจฺฉินฺทิกาทิปาฐคณกา เจว มหาอมจฺจา จ. อนีกฏฺฐาติ หตฺถิอาจริยาทโย. โทวาริกาติ ทฺวารรกฺขิโน. มนฺตสฺสาชีวิโนติ มนฺตา วุจฺจติ ปญฺญา, ตํ นิสฺสาย กตฺวา เย ชีวนฺติ ปณฺฑิตา มหามตฺตา, เตสํ เอตํ นามํ. @เชิงอรรถ: สี. สมเนน, ฉ.ม. ปพฺพึสุ ฉ.ม. ปพฺพนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

อายุวณฺณาทิปริหานิกถาวณฺณนา [๙๑] โน จ โข อธนานนฺติ พลวโลภตฺตา ปน อธานานํ ทลิทฺทมนุสฺสานํ ธนํ นานุปฺปทาสิ. ธเน อนนุปฺปทิยมาเนติ น อนุปฺปทิยมาเน, อยเมว วา ปาโฐ. ทาลิทฺทิยนฺติ ทลิทฺทภาโว. อตฺตนา จ ชีวาหีติ สยญฺจ ชีวํ ยาเปหีติ อตฺโถ. อุทฺธคฺคิกนฺติ อาทีสุ อุปรูปริภูมีสุ ผลทานวเสน อุทฺธมคฺคมสฺสาติ อุทฺธคฺคิกา. สคฺคสฺส หิตา ตตฺรูปปตฺติชนนโตติ โสวคฺคิกา. นิพฺพตฺตฏฺฐาเน สุโข วิปาโก อสฺสาติ สุขวิปากา. สุฏฺฐุ อคฺคานํ ทิพฺพวณฺณาทีนํ ทสนฺนํ วิเสสานํ นิพฺพตฺตนโต สคฺคสํวตฺตนิกา. เอวรูปํ ทกฺขิณทานํ ปติฏฺฐเปหีติ อตฺโถ. [๙๒] ปวฑฺฒิสฺสตีติ วฑฺฒิสฺสติ พหุํ ภวิสฺสติ. สุนิเสธํ นิเสเธยฺยนฺติ สุฏฺฐุ นิสิทฺธํ กตฺวา นิเสเธยฺยํ. มูลฆจฺจนฺติ ๑- มูลหตํ. ขรสฺสเรนาติ ผรุสสทฺเทน. ปณเวนาติ วชฺฌเภริยา. [๙๓] สีลานิ เนสํ ฉินฺทิสฺสามาติ เยสํ อนฺตมโส มูลกมุฏฺฐึปิ หริสฺสาม, เตสํ ตเถว สีสานิ ฉินฺทิสฺสาม, ยถา โกจิ หตภาวํปิ น ชานิสฺสติ, อมฺหากํทานิ กิเมตฺถ ราชาปิ เอวํ อุฏฺฐาย ปรํ มาเรตีติ อยํ เนสํ อธิปฺปาโย. อุปกฺกมึสูติ อารภึสุ. ปนฺถทุหนนฺติ ปนฺถฆาตํ, ปนฺเถ ฐตฺวา โจรกมฺมํ. [๙๔] น หิ เทวาติ โส กิร จินฺเตสิ "อยํ ราชา สจฺจํ เทวาติ มุขปฏิญฺญาย ทินฺนาย มาราเปติ, หนฺทาหํ มุสาวาทํ กโรมี"ติ มรณภยา ๒- "น หิ เทวา"ติ อโวจ. [๙๖] เอกิทนฺติ เอตฺถ อิทนฺติ นิปาตมตฺตํ, เอเก สตฺตาติ อตฺโถ. จาริตฺตนฺติ มิจฺฉาจารํ. [๙๙] อภิชฺฌาพฺยาปาทาติ อภิชฺฌา จ พฺยาปาโท จ. @เชิงอรรถ: ม.,อิ. มูลฆจฺฉํ. สี. มรณภเยน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

[๑๐๐] มิจฺฉาทิฏฺฐีติ นตฺถิ ทินฺนนฺติ อาทิกา อนฺตคฺคาหิกา ปจฺจกนีกทิฏฺฐิ. [๑๐๑] อธมฺมราโคติ มาตา มาตุจฺฉา ปิตา ปิตุจฺฉา มาตุลานีติ อาทิเก อยุตฺตฏฺฐาเน ราโค. วิสมโลโภติ ปริโภคยุตฺเตสุปิ ฐาเนสุ อติพลวโลโภ. มิจฺฉาธมฺโมติ ปุริสานํ ปุริเสสุ อิตฺถีนญฺจ อิตฺถีสุ ฉนฺทราโค. อมตฺเตยฺยตาติ อาทีสุ มาตุ หิโต มตฺเตยฺโย, ตสฺส ภาโว มตฺเตยฺยตา, มาตริ สมฺมา ปฏิปตฺติยา เอตํ นามํ. ตสฺสา อภาโว เจว ตปฺปฏิปกฺขตา จ อมตฺเตยฺยตา. อเปตฺเตยฺยตาทีสุปิ เอเสว นโย. น กุเล เชฏฺฐาปจายิตาติ กุเล เชฏฺฐานํ อปจิติยา นีจวุตฺติยา อกรณภาโว. ทสวสฺสายุกสมยวณฺณนา [๑๐๓] ยํ อิเมสนฺติ ยสฺมึ สมเย อิเมสํ. อลํปเตยฺยาติ ปติโน ทาตุํ ยุตฺตา. อิมานิ รสานีติ อิมานิ โลเก อคฺครสานิ. อติพฺยาทิปฺปิสฺสนฺตีติ อติวิย ทิปฺปิสฺสนฺติ, อยเมว วา ปาโฐ. กุสลนฺติปิ น ภวิสฺสตีติ นามํปิ น ภวิสฺสติ, ปญฺญตฺติมตฺตํปิ น ปญฺญายิสฺสตีติ อตฺโถ. ปุชฺชา จ ภวิสฺสนฺติ ปาสํสา จาติ ปูชารหา จ ภวิสฺสนฺติ ปสํสารหา จ. ตทา กิร มนุสฺสา "อสุเกน นาม มาตา ปหฏา, ปิตา ปหโฏ, สมณพฺราหฺมณา ชีวิตา โวโรปิตา, กุเล เชฏฺฐานํ อตฺถิภาวํปิ น ชานาติ, อโห ปุริโส"ติ ตเมว ปูชิสฺสนฺติ เจว ปสํสิสฺสนฺติ จ. น ภวิสฺสติ มาตาติ วาติ อยํ มยฺหํ มาตาติ ครุจิตฺตํ น ภวิสฺสติ. เคเห มาตุคามํ วิย นานาวิธํ อสพฺภิกถํ กถยมานา อคารวูปจาเรน อุปสงฺกมิสฺสนฺติ. มาตุจฺฉาทีสุ เอเสว นโย. เอตฺถ จ มาตุจฺฉาติ มาตุ ภคินี. มาตุลานีติ มาตุลภริยา. อาจริยภริยาติ สิปฺปายตนานิ สิกฺขาปกสฺส อาจริยสฺส ภริยา. ครูนํ ทาราติ จูฬปิตุมหาปิตุอาทีนํ ภริยา. สมฺเภทนฺติ มิสฺสกภาวํ. ๑- มริยาทเภทํ วา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มิสฺสีภาวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

ติพฺโพ อาฆาโต ปจฺจุปฏฺฐิโต ภวิสฺสตีติ พลวโกโป ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติวเสน ปจฺจุปฏฺฐิโต ภวิสฺสติ. อปรานิ เทฺว เอตสฺเสว เววจนานิ. โกโป หิ จิตฺตํ อาฆาเตตีติ อาฆาโต. อตฺตโน จ ปรสฺส จ หิตสุขํ พฺยาปาเทตีติ พฺยาปาโท. มโน ปทูสนโต มโนปโทโสติ วุจฺจติ. ติพฺพํ วธกจิตฺตนฺติ ปิยมานสฺสาปิ ปรํ มารณตฺถาย วธกจิตฺตํ. ตสฺส วตฺถุํ ทสฺเสตุํ มาตุปิ ปุตฺตมฺหีติ อาทิ วุตฺตํ. มาควิกสฺสาติ มิคลุทฺทกสฺส. [๑๐๔] สตฺถนฺตรกปฺโปติ สตฺเถน อนฺตรกปฺโป. สํวฏฺฏกปฺปํ อปฺปตฺวา อนฺตราว โลกวินาโส. อนฺตรกปฺโป จ นาเมส ทุพฺภิกฺขนฺตรกปฺโป โรคนฺตรกปฺโป สตฺถนฺตรกปฺโปติ ติวิโธ. ตตฺถ โลภุสฺสทาย ปชาย ทุพฺภิกฺขนฺตรกปฺโป โหติ. โมหุสฺสทาย โรคนฺตรกปฺโป. โทสุสฺสทาย สตฺถนฺตรกปฺโป. ตตฺถ ทุพฺภิกฺขนฺตรกปฺเปน นฏฺฐา เยภุยฺเยน ปิตฺติวิสเย ๑- อุปฺปชฺชนฺติ. ๒- กสฺมา.? อาหารนิกฺกนฺติยา พลวตฺตา. โรคนฺตรกปฺเปน นฏฺฐา เยภุยฺเยน สคฺเค นิพฺพตฺตนฺติ. กสฺมา? เตสญฺหิ "อโห วต อญฺเญสํ สตฺตานํ เอวรูโป โรโค น ภเวยฺยา"ติ เมตฺตจิตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ. สตฺถนฺตรกปฺเปน นฏฺฐา เยภุยฺเยน นิรเย อุปฺปชฺชนฺติ. ๓- กสฺมา? อญฺญมญฺญํ พลวาฆาตตาย. มิคสญฺญนฺติ "อยํ มิโค, อยํ มิโค"ติ สญฺญํ. ติณฺหานิ สตฺถานิ หตฺเถสุ ปาตุภวิสฺสนฺตีติ เตสํ กิร หตฺเถน ผุฏฺฐมตฺตํ ยงฺกิญฺจิ อนฺตมโส ติณปณฺณํ อุปาทาย อาวุธเมว ภวิสฺสติ. มา จ มยํ กญฺจีติ มยํ กญฺจิ เอกํ ปุริสํปิ ชีวิตา มา โวโรปยิมฺห. มา จ อเมฺห โกจีติ อเมฺหปิ โกจิ เอกปุริโส ชีวิตา มา โวโรปยิตฺถ. ยนฺนูน มยนฺติ อยํ โลกวินาโส ปจฺจุปฏฺฐิโต, น สกฺกา ทฺวีหิ เอกฏฺฐาเน ฐิเตหิ ชีวิตํ ลทฺธุนฺติ มญฺญมานา เอวํ จินฺตยิสฺสนฺติ. ๔- วนคหนนฺติ วนสงฺขาเตหิ ติณคุมฺพลตาทีหิ คหนฏฺฐานํ. ๕- รุกฺขคหนนฺติ รุกฺเขหิ คหนํ ทุปฺปเวสนฏฺฐานํ. ๖- นทีวิทุคฺคนฺติ นทีนํ อนฺตรทีปาทีสุ ทุคฺคมนฏฺฐานํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. เปตฺติวิสเย ฉ.ม., อิ. อุปปชฺชนฺติ. ฉ.ม., อิ. อุปปชฺชนฺติ @ ฉ.ม., อิ. จินฺตยึสฺ ฉ.ม. คหนํ ทุปฺปเวสฏฺฐานํ ฉ.ม. ทุปฺปเวสฏฺฐานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.

ปพฺพตวิสมนฺติ ปพฺพเตหิ วิสมํ, ปพฺพเตสุ วา วิสมฏฺฐานํ. สภาคายิสฺสนฺตีติ ยถา อหํ ชีวามิ ทิฏฺฐา โภ สตฺตา, ตฺวํปิ ตถา ชีวสีติ เอวํ สมฺโมทนกถาย อตฺตนา สภาเค กริสฺสนฺติ. อายุวณฺณาทิวฑฺฒนกถาวณฺณนา [๑๐๕] อายตนฺติ มหนฺตํ. ปาณาติปาตา วิรเมยฺยามาติ ปาณาติปาตโต โอสกฺเกยฺยาม. ปาณาติปาตํ วิรเมยฺยามาติปิ สชฺฌายนฺติ, ตตฺถ ปาณาติปาตํ ปชเหยฺยามาติ อตฺโถ. วีสติวสฺสายุกาติ มาตาปิตโร ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา, ปุตฺตา กสฺมา วีสติวสฺสายุกา อเหสุนฺติ. เขตฺตวิสุทฺธิยา. เตสญฺหิ มาตาปิตโร สีลวนฺโต ชาตา. อิติ สีลคพฺเภ วฑฺฒิตตฺตา อิมาย เขตฺตวิสุทฺธิยา ทีฆายุกา อเหสุํ. เย ปเนตฺถ กาลํ กตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺตา, เต อตฺตโนว สีลสมฺปตฺติยา ทีฆายุกา อเหสุํ. อสฺสามาติ ภเวยฺยาม. จตฺตารีสวสฺสายุกาติ อาทโย โกฏฺฐาสา อทินฺนาทานาทีหิ ปฏิวิรตานํ วเสน เวทิตพฺพา. สงฺขราชอุปฺปตฺติวณฺณนา [๑๐๖] อิจฺฉาติ มยฺหํ ภตฺตํ เทถาติ เอวํ อุปฺปชฺชนกตณฺหา. อนสนนฺติ น อสนํ อวิปฺผาริกภาโว กายาลสิยํ, ภตฺตํ ภุตฺตานํ ภตฺตสมฺมทปจฺจยา นิปชฺชิตุกามตา. โภชเนน ๑- กายทุพฺพลภาโวติ อตฺโถ. ชราติ ปากฏชรา. กุกฺกุฏสมฺปาติกาติ เอกคามสฺส ฉทนปิฏฺฐิโต อุปฺปติตฺวา อิตรสฺส คามสฺส ฉทนปิฏฺเฐ ปตนสงฺขาโต กุกฺกุฏสมฺปาโต เอตาสุ อตฺถีติ กุกฺกุฏสมฺปาติกา. "สมฺปาทิกา"ติปิ ปาโฐ, คามนฺตรโต คามนฺตรํ กุกฺกุฏานํ ปทสา คมนสงฺขาโต กุกฺกุฏสมฺปาโท เอตาสุ อตฺถีติ อตฺโถ. อุภยํเปตํ ฆนนิวาสตฺตํเยว ทีเปติ. อวีจิ มญฺเญ ผุโฏ ๒- ภวิสฺสตีติ อวีจิมหานิรโย วิย นิรนฺตรํ ปูริโต ภวิสฺสติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ......ชนโก สี. ผุฏฺโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑.

เมตฺเตยฺยพุทฺธุปฺปาทวณฺณนา [๑๐๗] "อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ ภิกฺขเว มนุสฺเสสุ เมตฺเตยฺโย นาม ภควา โลเก อุปฺปชฺชิสฺสตี"ติ น วฑฺฒมานกวเสน วุตฺตํ. น หิ พุทฺธา วฑฺฒมาเน อายุมฺหิ นิพฺพตฺตนฺติ, หายมาเน ปน นิพฺพตฺตนฺติ. ตสฺมา ยทา ตํ อายุ วฑฺฒิตฺวา อสงฺเขยฺยตํ ปตฺวา ปุน ภสฺสมานํ ๑- อสีติวสฺสสหสฺสายุกกาเล ฐสฺสติ, ตทา อุปฺปชฺชิสฺสตีติ อตฺโถ. ปริหริสฺสตีติ อิทํ ปน ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ วเสน วุตฺตํ. [๑๐๘] ยูโปติ ปาสาโท. รญฺญา มหาปนาเทน การาปิโตติ รญฺญา เหตุภูเตน ตสฺสตฺถาย สกฺเกน เทวราเชน วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ ๒- เปเสตฺวา การาปิโต. ปุพฺเพ กิร เทฺว ปิตาปุตฺตา นฬการา ปจฺเจกพุทฺธสฺส นเฬหิ จ อุทุมฺพเรหิ จ ปณฺณสาลํ การาเปตฺวา ตํ ตตฺถ วาสาเปตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหึสุ. เต กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตา. เตสุ ปิตา เทวโลเกเยว อฏฺฐาสิ. ปุตฺโต เทวโลกา จวิตฺวา สุรุจิสฺส รญฺโญ เทวิยา สุเมธาย กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต มหาปนาโท นาม กุมาโร อโหสิ. โส อปรภาเค ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา มหาปนาโท นาม ราชา ชาโต. อถสฺส ปุญฺญานุภาเวน สกฺโก เทวราชา วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ' รญฺโญ ปาสาทํ กโรหีติ ปหิณิ. โส ตสฺส ปาสาทํ นิมฺมินิ ปญฺจวีสติโยชนุพฺเพธํ สตฺตภูมิกํ ๓- สตฺตรตนมยํ. ยํ สนฺธาย ชาตเก วุตฺตํ:- "ปนาโท นาม โส ราชา ยสฺส ยูโป สุวณฺณิโย ติริยํ โสฬสุพฺเพธํ อุพฺภมาหุ ๔- สหสฺสธา. สหสฺสกณฺโฑ ๕- สตฺต เคณฺฑุ ธชาลุ หริตามโย อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา. เอวเมตํ ตทา อาสิ ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ สกฺโก อหํ ตทา อาสึ เวยฺยาวจฺจกโร ตวา"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. หายมานํ ม. วิสุกมฺม...., ฉ.ม. สตฺตภูมกํ @ ฉ.ม. อุทฺธมาหุ สี......กณฺณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

โส ราชา ตตฺถ ยาวตายุกํ วสิตฺวา กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติ. ตสฺมึ เทวโลเก นิพฺพตฺเต โส ปาสาโท มหาคงฺคาย อนุโสตํ ปติ. ตสฺส ธุรโสปาณสมฺมุฏฺฐาเน ปยาคปติฏฺฐานํ นาม นครํ มาปิตํ. ถูปิกาสมฺมุขฏฺฐาเน โกฏิคาโม นาม คาโม. อปรภาเค อมฺหากํ ภควโต กาเล โส นฬการเทวปุตฺโต เทวโลกโต จวิตฺวา มนุสฺสปเถ ภทฺทชิเสฏฺฐี นาม หุตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. โส นาวาย คงฺคาตรณทิวเส ภิกฺขุสํฆสฺส ตํ ปาสาทํ ทสฺเสสีติ วตฺถุ วิตฺถาเรตพฺพํ. กสฺมา ปเนส ปาสาโท น อนฺตรหิโตติ. อิตรสฺส อานุภาวา. เตน สทฺธึ ปุญฺญํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตกุลปุตฺโต อนาคเต สงฺโข นาม ราชา ภวิสฺสติ. ตสฺส ปริโภคตฺถาย โส ปาสาโท อุฏฺฐหิสฺสติ, ตสฺมา น อนฺตรหิโตติ. #[๑๐๘] อุสฺสาเปตฺวาติ ตํ ปาสาทํ อุฏฺฐาเปตฺวา. อชฺฌาวสิตฺวาติ ตตฺถ วสิตฺวา. ตํ ทตฺวา วิสชฺชิตฺวาติ ตํ ปาสาทํ ทานวเสน ทตฺวา นิรเปกฺขปริจฺจาควเสน จ วิสชฺชิตฺวา. กสฺส จ เอวํ ทตฺวาติ. สมณาทีนํ. เตนาห "สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ ทานํ ทตฺวา"ติ. กถํ ปน โส เอกํ ปาสาทํ พหูนํ ทสฺสตีติ. เอวํ กิรสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชิสฺสติ "อยํ ปาสาโท วิปฺปกิริยตู"ติ. โส ขณฺฑาขณฺฑํ วิปฺปกิริสฺสติ. โส ตํ อลคฺคมาโนว หุตฺวา "โย ยตฺตกํ อิจฺฉติ, โส ตตฺตกํ คณฺหาตู"ติ ทานวเสน วิสชฺเชสฺสติ. เตน วุตฺตํ "ทานํ ทตฺวา เมตฺเตยฺยสฺส ภควโต ฯเปฯ วิหริสฺสตี"ติ. เอตฺตเกน ภควา วฏฺฏคามิกุสลสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสติ. [๑๐๙] อิทานิ วิวฏฺฏคามิกุสลสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต ปุน อตฺตทีปา ภิกฺขเว วิหรถาติ อาทิมาห. ภิกฺขุโนอายุวณฺณาทิวฑฺฒนกถาวณฺณนา [๑๑๐] อิทํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อายุสฺมินฺติ ภิกฺขเว ยํ โว อหํ อายุนาปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, ตตฺถ อิทํ ภิกฺขุโน อายุสฺมึ อิทํ อายุการณนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

อตฺโถ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ อายุนา วฑฺฒิตุกาเมหิ อิเม จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาเวตพฺพาติ ทสฺเสติ. วณฺณสฺมินฺติ ยํ โว อหํ วณฺเณนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ ตตฺถ วณฺณการณํ. สีลวโต หิ อวิปฺปฏิสาราทีนํ วเสน สรีรวณฺโณปิ กิตฺติวเสน คุณวณฺโณปิ วฑฺฒติ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ วณฺเณน วฑฺฒิตุกาเมหิ สีลสมฺปนฺเนหิ ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติ. สุขสฺมินฺติ ยํ โว อหํ สุเขนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ ตตฺถ วิเวกชปีติสุขาทิ นานปฺปการกํ ฌานสุขํ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ สุเขน วฑฺฒิตุกาเมหิ อิมานิ จตฺตาริ ฌานานิ ภาเวตพฺพานิ. โภคสฺมินฺติ ยํ โว อหํ โภเคนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อยํ โส อปฺปมาณานํ สตฺตานํ อปฺปฏิกูลภาวาวโห ๑- สุขสยนาทิ เอกาทสานิสํโส สพฺพทิสา วิปฺผาริตพฺรหฺมวิหารโภโค. ตสฺมา ตุเมฺหหิ โภเคน วฑฺฒิตุกาเมหิ อิเม พฺรหฺมวิหารา ภาเวตพฺพา. พลสฺมินฺติ ยํ โว อหํ พเลนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ อาสวกฺขยปริโยสาเน อุปฺปนฺนํ อรหตฺตผลสงฺขาตํ พลํ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ พเลน วฑฺฒิตุกาเมหิ อรหตฺตปฺปตฺติยา โยโค กรณีโย. ยถยิทํ ภิกฺขเว มารพลนฺติ ยถา อิทํ เทวปุตฺตมารมจฺจุมารกิเลสมารานํ พลํ ทุปฺปสหํ ทุรภิสมฺภวํ, เอวํ อญฺญํ โลเก เอกพลํปิ น สมนุปสฺสามิ. ตํปิ พลํ อิทเมว อรหตฺตผลํ ปสหติ อภิภวติ อชฺโฌตฺถรติ. ตสฺมา เอตฺเถว โยโค กรณีโยติ ทสฺเสติ. เอวมิทํ ปุญฺญนฺติ เอวํ อิทํ โลกุตฺตรปุญฺญํปิ ยาว อาสวกฺขยา ปวฑฺฒตีติ. วิวฏฺฏคามิกุสลานุสนฺธึ นิฏฺฐเปนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐเปสิ. สุตฺตปริโยสาเน วีสติภิกฺขุสหสฺสานิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตปานํ ปิวึสูติ. จกฺกวตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------- @เชิงอรรถ: ๑. ฉ.ม., อิ. อปฺปฏิกูลตาวโห.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๒๙-๔๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=6&A=727&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=727&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=33              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=1189              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=1264              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=1264              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]