ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                       ๔. จูฬเวทลฺลสุตฺตวณฺณนา
    [๔๖๐] เอวมฺเม สุตนฺติ จูฬเวทลฺลสุตฺตํ. ตตฺถ วิสาโข อุปาสโกติ
วิสาโขติ เอวํนามโก อุปาสโก. เยน ธมฺมทินฺนาติ เยน ธมฺมทินฺนา นาม ภิกฺขุนี
เตนุปสงฺกมิ. โก ปนายํ วิสาโข? กา ธมฺมทินฺนา? กสฺมา อุปสงฺกมีติ?
วิสาโข นาม ธมฺมทินฺนาย คิหิกาเล ฆรสามิโก. โส ยทา ภควา สมฺมาสมฺโพธึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๔.

อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก ยสาทโย กุลปุตฺเต วิเนตฺวา ๑- อุรุเวลํ ปตฺวา ตตฺถ ชฏิลสหสฺสํ วิเนตฺวา ปุราณชฏิเลหิ ขีณาสวภิกฺขูหิ สทฺธึ ราชคหํ คนฺตฺวา พุทฺธทสฺสนตฺถํ ทฺวาทสนหุตาย ปริสาย สทฺธึ อาคตสฺส พิมฺพิสารมหาราชสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. ตทา รญฺญา สทฺธึ อาคเตสุ ทฺวาทสนหุเตสุ เอกํ นหุตํ อุปาสกตฺตํ ปฏิเวเทสิ, เอกาทสนหุตานิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ สทฺธึ รญฺญา พิมฺพิสาเรน. อยํ อุปาสโก เตสํ อญฺญตโร, เตหิ สทฺธึ ปฐมทสฺสเนเยว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย, ปุน เอกทิวสํ ธมฺมํ สุตฺวา สกทาคามิผลํ ปตฺวา, ตโต อปรภาเคปิ เอกทิวสํ ธมฺมํ สุตฺวา อนาคามิผเล ปติฏฺฐิโต. โส อนาคามี หุตฺวา เคหํ อาคจฺฉนฺโต ยถา อญฺเญสุ ทิวเสสุ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต สิตํ กุรุมาโน หสมาโน ๒- อาคจฺฉติ, เอวํ อนาคนฺตฺวา สนฺตินฺทฺริโย สนฺตมานโส หุตฺวา อคมาสิ. ธมฺมทินฺนา ๓- สีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏตฺวา วีถึ โอโลกยมานา ตสฺส อาคมนการณํ ๔- ทิสฺวา "กึ นุ โข เอตนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ตสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กุรุมานา โสปานสีเส ฐตฺวา โอลมฺพนตฺถํ หตฺถํ ปสาเรสิ. อุปาสโก อตฺตโน หตฺถํ สมิญฺเชสิ. สา "ปาตราสโภชนกาเล ชานิสฺสามี"ติ จินฺเตสิ. อุปาสโก ปุพฺเพ ตาย สทฺธึ เอกโต ภุญฺชติ, ตํ ทิวสํ ปน ตํ อนวโลเกตฺวา ๕- โยคาวจรภิกฺขุ วิย เอกโกว ภุญฺชิ. สา "สยนกาเล ๖- ชานิสฺสามี"ติ. จินฺเตสิ. อุปาสโก ตํ ทิวสํ สิริคพฺภํ น ปาวิสิ, อญฺญํ คพฺภํ ปฏิชคฺคาเปตฺวา กปฺปิยมญฺจกํ ปญฺญาเปตฺวา นิปชฺชิ. อุปาสิกา "กึ นุ ขฺวสฺส พหิทฺธา ปตฺถนา อตฺถิ, อุทาหุ เกนจิเทว ปริเภทเกน ภิกนฺโน, อุทาหุ มยฺหเมว โกจิ โทโส อตฺถี"ติ พลวโทมนสฺสา หุตฺวา "เอกํ เทฺว ทิวเส วสิตกาเล สกฺกา ญาตุนฺ"ติ ตสฺส อุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. อุปาสโก "กึ ธมฺมทินฺเน อกาเล อาคตาสี"ติ ปุจฺฉิ. อาม อยฺยปุตฺต อาคตามฺหิ, น ตฺวํ ยถา ปุราโณ, ๗- กึ นุ เต พหิทฺธา ปตฺถนา อตฺถีติ. @เชิงอรรถ: สี. วิเนนฺโต ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ม. ธมฺมทินฺนาปิ @ ฉ.ม. อาคมนาการํ ฉ.ม. อนปโลเกตฺวา ฉ.ม. สายณฺหกาเล @ สี. โปราโณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๕.

นตฺถิ ธมฺมทินฺเนติ. อญฺโญ โกจิ ปริเภทโก อตฺถีติ. อยํปิ นตฺถีติ. เอวํ สนฺเต มยฺหเมว โกจิ โทโส ภวิสฺสตีติ. ตุยฺหํปิ โทโส นตฺถีติ. อถ กสฺมา มยา สทฺธึ ยถาปกติยา อลฺลาปสลฺลาปมตฺตํปิ น กโรถาติ. โส จินฺเตสิ "อยํ โลกุตฺตรธมฺโม นาม ครุภาริโย น ปกาเสตพฺโพ, สเจ โข ปนาหํ น กเถสฺสามิ, อยํ หทยํ ผาเลตฺวา เอตฺเถว กาลํ กเรยฺยา"ติ ตสฺสา อนุคฺคหนตฺถาย กเถสิ "ธมฺมทินฺเน อหํ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นาม อธิคโต, ตํ อธิคตสฺส เอวรูปา โลกิยกิริยา น วฏฺฏติ, ยทิ ตฺวํ อิจฺฉสิ, ตว จตฺตาฬีสโกฏิโย มม จตฺตาฬีสโกฏิโยติ อสีติโกฏิธนํ อตฺถิ, เอตฺถ อิสฺสรา หุตฺวา มม มาติฏฺฐาเน วา ภคินิฏฺฐาเน วา ฐตฺวา วส, ตยา ทินฺเนน ภตฺตปิณฺฑมตฺตเกน อหํ ยาเปสฺสามิ, อเถวํ น กโรสิ, อิเม โภเค คเหตฺวา กุลเคหํ คจฺฉ, อถาปิ เต พหิทฺธา ปตฺถนา นตฺถิ, อหํ ตํ ภคินิฏฺฐาเน วา ธีตุฏฺฐาเน วา ฐเปตฺวา โปสิสฺสามี"ติ. สา จินฺเตสิ "ปกติปุริโส เอวํ วตฺตา นาม นตฺถิ, อทฺธา เอเตน โลกุตฺตรธมฺโม ๑- ปฏิวิทฺโธ, โส ปน ธมฺโม กึ ปุริเสเหว ปฏิวิชฺฌิตพฺโพ ๒- อุทาหุ มาตุคาโมปิ ปฏิวิชฺฌิตุํ สกฺโกตี"ติ วิสาขํ เอตทโวจ "กึ นุ โข เอโส ธมฺโม ปุริเสเหว ลภิตพฺโพ, มาตุคาเมนปิ ๓- สกฺกา ลทฺธุนฺ"ติ. กึ วเทสิ ธมฺมทินฺเน, เย ปฏิปนฺนกา, เต เอตสฺส ทายาทา, ยสฺส ยสฺส อุปนิสฺสโย อตฺถิ, โส โส เอตํ ปฏิลภตีติ. เอวํ สนฺเต มยฺหํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาถาติ. สาธุ ภทฺเท อหํปิ ตํ เอตสฺมึเยว มคฺเค โยเชตุกาโม, มนํ ปน เต อชานมาโน น กเถมีติ ตาวเทว พิมฺพิสารสฺส รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ, ราชา "กึ คหปติ อกาเล อาคโตสี"ติ ปุจฺฉิ. ธมฺมทินฺนา มหาราช ปพฺพชิสฺสามีติ วทตีติ. กึ ปนสฺส ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. อญฺญํ กิญฺจิ นตฺถิ, โสวณฺณสิวิกํ เทว ลทฺธุํ วฏฺฏติ นครํ จ ปฏิชคฺคาเปตุนฺติ. ราชา โสวณฺณสิวิกํ ทตฺวา นครํ ปฏิชคฺคาเปสิ. วิสาโข ธมฺมทินฺนํ คนฺโธทเกน นหาเปตฺวา สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺการาเปตฺวา โสวณฺณสิวิกาย นิสีทาเปตฺวา ญาติคเณน ปริวาเรตฺวา ๔- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โลกุตฺตรวรธมฺโม ฉ.ม. ปฏิพุชฺฌิตพฺโพ @ ม. มาตุคาเมน วา ฉ.ม. ปริวาราเปตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๖.

คนฺธปุปฺผาทีหิ ปูชยมาโน นครวาสนํ กโรนฺโต วิย ภิกฺขุนูปสฺสยํ คนฺตฺวา "อยฺเย ๑- ธมฺมทินฺนํ ปพฺพาเชถา"ติ อาห. ภิกฺขุนิโย "เอกํ วา เทฺว วา โทเส สหิตุํ วฏฺฏติ คหปตี"ติ อาหํสุ. นตฺถยฺเย ๒- โกจิ โทโส, สทฺธาย ปพฺพชีติ. ๓- อเถกา พฺยตฺตา เถรี ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา เกเส โอหาเรตฺวา ปพฺพาเชสิ. วิสาโข "อภิรมยฺเย สฺวากฺขาโต ธมฺโม"ติ วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. ตสฺสา ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิ, เตน ๔- ปลิพุทฺธา สมณธมฺมํ กาตุํ โอกาสํ น ลภติ, อถาจริยูปชฺฌายเถริโย คเหตฺวา ชนปทํ คนฺตฺวา อฏฺฐตฺตึสาย อารมฺมเณสุ จิตฺตรุจิตํ กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อารทฺธา, อภินีหารสมฺปนฺนตฺตา ปน นาติจิรํ กิลมิตฺถ. อิโต ปฏฺฐาย หิ สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก ปทุมุตฺตโร นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิ, ตทา เอสา เอกสฺมึ กุเล ทาสี หุตฺวา อตฺตโน เกเส วิกฺกิณิตฺวา สุชาตตฺเถรสฺส นาม อคฺคสาวกสฺส ทานํ ทตฺวา ปตฺถนํ อกาสิ. สา ตาย ปตฺถนาภินีหารสมฺปตฺติยา นาติจิรํ กิลมิตฺถ, กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปตฺวา จินฺเตสิ "อหํ เยนตฺเถน สาสเน ปพฺพชิตา, โส มตฺถกํ ปตฺโต, กึ เม ชนปทวาเสน, มยฺหํ ญาตกาปิ ปุญฺญานิ กริสฺสนฺติ, ภิกฺขุนีสํโฆ ปจฺจเยหิ น กิลมิสฺสติ, ราชคหํ คจฺฉามี"ติ ภิกฺขุนีสํฆํ คเหตฺวา ราชคหเมว อคมาสิ. วิสาโข "ธมฺมทินฺนา กิร อาคตา"ติ สุตฺวา "ปพฺพชิตฺวา น จิรสฺเสว ชนปทํ คตา, คนฺตฺวาปิ น จิรสฺเสว ปจฺจาคตา, กึ นุ โข ภวิสฺสติ, คนฺตฺวา ชานิสฺสามี"ติ ทุติยคมเนน ภิกฺขุนูปสฺสยํ อคมาสิ. เตน วุตฺตํ "อถโข วิสาโข อุปาสโก เยน ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมี"ติ. เอตทโวจาติ เอตํ สกฺกาโยติอาทิวจนํ อโวจ. กสฺมา อโวจาติ? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อยฺเย อภิรมสิ นาภิรมสี"ติ เอวํ ปุจฺฉนํ นาม น ปณฺฑิตกิจฺจํ, ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อุปเนตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺามิ, ปญฺหพฺยากรเณเนวสฺสา ๕- อภิรตึ วา อนภิรตึ วา ชานิสฺสามีติ, ตสฺมา อโวจ. ตํ สุตฺวาว ธมฺมทินฺนา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี. น อยฺเย ฉ.ม. ปพฺพชตีติ @ ฉ.ม. เตเนว ฉ.ม. ปญฺหพฺยากรเณน ตสฺสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๗.

อาวุโส วิสาข อหํ อจิรปพฺพชิตา สกายํ วา ปรกายํ วา กุโต ชานิสฺสามีติ วา, อญฺญา เถริโย อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉาติ วา อวตฺวา อุปนิกฺขิตฺตํ สมฺปฏิจฺฉมานา วิย เอกปาสกคณฺฐึ โมเจนฺตี วิย คหนฏฺฐาเน หตฺถิมคฺคํ นีหรมานา วิย ขคฺคมุเขน สมุคฺคํ วิวรมานา วิย ปฏิสมฺภิทาวิสเย ฐตฺวา ปญฺหํ วิสฺสชฺชมานา ปญฺจ โข อิเม อาวุโส วิสาข อุปาทานกฺขนฺธาติอาทิมาห. ตตฺถ ปญฺจาติ คณนปริจฺเฉโท. อุปาทานกฺขนฺธาติ อุปาทานานํ ปจฺจยภูตา ขนฺธาติ เอวมาทินา นเยเนตฺถ อุปาทานกฺขนฺธตฺถกถา ๑- วิตฺถาเรตฺวา กเถตพฺพา. สา ปเนสา วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตา เอวาติ ตตฺถ วิตฺถาริตนเยเนว เวทิตพฺพา. สกฺกายสมุทยาทีสุปิ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตเมว. อิทํ ปน จตุสจฺจพฺยากรณํ สุตฺวา วิสาโข เถริยา อภิรตภาวํ อญฺญาสิ. โย หิ พุทฺธสาสเน อุกฺกณฺฐิโต โหติ อนภิรโต, โส เอวํ ปุจฺฉิตปุจฺฉิตปญฺหํ สณฺฑาเสน เอเกกํ ปลิตํ คณฺหนฺโต วิย สิเนรุปาทโต วาลุกํ อุทฺธรนฺโต วิย วิสฺสชฺเชตุํ น สกฺโกติ. ยสฺมา ปน อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิ โลเก จนฺทิมสุริยา วิย พุทฺธสาสเน ปากฏานิ, ปริสมชฺเฌ คโต หิ ภควาปิ มหาเถราปิ สจฺจาเนว ปกาเสนฺติ, ภิกฺขุสํโฆปิ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย กุลปุตฺเต จตฺตาริ นาม กึ, จตฺตาริ อริยสจฺจานีติ ปญฺหํ อุคฺคณฺหาเปติ. อยญฺจ ธมฺมทินฺนา อุปายโกสลฺเล ฐิตา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา นยํ คเหตฺวา สุเตนาปิ กเถตุํ สมตฺถา, ตสฺมา "น สกฺกา เอติสฺสา เอตฺตาวตา สจฺจานํ ปฏิวิทฺธภาโว ญาตุํ, สจฺจวินิพฺโภคปญฺหพฺยากรเณน สกฺกา ญาตุนฺ"ติ จินฺเตตฺวา เหฏฺฐา กถิตานิ เทฺว สจฺจานิ ปฏินิวตฺเตตฺวา คุฬฺหํ กตฺวา คณฺฐิปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉนฺโต ตํเยว นุ โข อยฺเยติอาทิมาห. ตสฺส วิสฺสชฺชเน น โข อาวุโส วิสาข ตํเยว อุปาทานนฺติ อุปาทานสฺส สงฺขารกฺขนฺเธกเทสภาวโต น ตํเยว อุปาทานํ เต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา, นาปิ อญฺญตฺร ปญฺจหิ อุปาทานกฺขนฺเธหิ อุปาทานํ, ยทิ หิ ตญฺเญว สิยา, รูปาทิสภาวํปิ อุปาทานํ สิยา. ยทิ อญฺญตฺร สิยา, ปรสมเย จิตฺตวิปฺปยุตฺโต อนุสโย วิย ปณฺณตฺติ วิย นิพฺพานํ วิย จ ขนฺธวินิมุตฺตํ วา สิยา. ฉฏฺโฐ วา ขนฺโธ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุปาทานกฺขนฺธกถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๘.

ปญฺญาเปตพฺโพ ภเวยฺย, ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ. ตสฺสา พฺยากรณํ สุตฺวา "อธิคตปฏิเวธา อยนฺ"ติ ๑- วิสาโข นิฏฺฐมคมาสิ. น หิ สกฺกา อขีณาสเวน อสมฺพทฺเธน ๒- อวิตฺถารยนฺเตน ทีปสหสฺสํ ชลาเปนฺเตน ๓- วิย เอวรูโป คุโฬฺห ปฏิจฺฉนฺโน ติลกฺขณาหโต คมฺภีโร ปโญฺห วิสฺสชฺเชตุํ. ๔- นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ปน "อยํ ธมฺมทินฺนา สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺฐา อธิคตปฺปฏิสมฺภิทา เวสารชฺชปฺปตฺตา ภวมตฺถเก ฐิตา มหาขีณาสวา, สมตฺถา มยฺหํ ปุจฺฉิตปญฺหํ กเถตุํ, อิทานิ ปน นํ โอวฏฺฏิกสารํ ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา ตํ ปุจฺฉนฺโต กถํ ปนยฺเยติอาทิมาห. [๔๖๑] ตสฺส วิสฺสชฺชเน อสฺสุตวาติอาทิ มูลปริยาเย วิตฺถาริตเมว. รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตีติ "อิธ เอกจฺโจ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ. ยํ รูปํ โส อหํ, โย อหํ ตํ รูปนฺติ รูปญฺจ อตฺตานญฺจ ๕- อทฺวยํ สมนุปสฺสติ, เสยฺยถาปิ นาม เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ยา อจฺจิ โส วณฺโณ, โย วณฺโณ สา อจฺจีติ อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติ. เอวเมว อิเธกจฺโจ รูปํ อตฺตโต ฯเปฯ อทฺวยํ สมนุปสฺสตี"ติ ๖- เอวํ รูปํ อตฺตาติ ทิฏฺฐิวิปสฺสนาย ปสฺสติ. รูปวนฺตํ วา อตฺตานนฺติ อรูปํ อตฺตาติ คเหตฺวา ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ วิย ตํ อตฺตานํ รูปวนฺตํ สมนุปสฺสติ. อตฺตนิ วา รูปนฺติ อรูปเมว อตฺตาติ คเหตฺวา ปุปฺผสฺมึ คนฺธํ วิย อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติ. รูปสฺมึ วา อตฺตานนฺติ อรูปเมว อตฺตาติ คเหตฺวา กรณฺฑาย มณึ วิย ตํ อตฺตานํ รูปสฺมึ สมนุปสฺสติ. เวทนํ อตฺตโตติอาทีสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตีติ สุทฺธรูปเมว อตฺตาติ กถิตํ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ อตฺตโต, สญฺญํ, สงฺขาเร, วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสตีติ อิเมสุ สตฺตสุ ฐาเนสุ อรูปํ อตฺตาติ กถิตํ. เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา เวทนํ, เวทนาย วา อตฺตานนฺติ เอวํ จตูสุ ขนฺเธสุ ติณฺณํ ติณฺณํ วเสน ทฺวาทสสุ ฐาเนสุ รูปารูปมิสฺสโก อตฺตา กถิโต. ตตฺถ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนํ, สญฺญํ, สงฺขาเร, วิญฺญาณํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาคตปฏิเวธา อยนฺติ สี. อสํสปฺปนฺเตน ฉ.ม. ชาเลนฺเตน @ สี. วิสฺสชฺเชตุนฺติ ฉ.ม. อตฺตญฺจ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๑๓/๒๐๗ทิฏฺฐิกถา (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๙.

อตฺตโต สมนุปสฺสตีติ อิเมสุ ปญฺจสุ ฐาเนสุ อุจฺเฉททิฏฺฐิ กถิตา, อวเสเสสุ สสฺสตทิฏฐีติ เอวเมตฺถ ปณฺณรส ภวทิฏฺฐิโย ปญฺจ วิภวทิฏฺฐิโย โหนฺติ. น รูปํ อตฺตโตติ เอตฺถ รูปํ อตฺตาติ น สมนุปสฺสติ. อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ปน สมนุปสฺสติ. น รูปวนฺตํ อตฺตานํ ฯเปฯ น วิญฺญาณสฺมึ อตฺตานนฺติ อิเม ปญฺจกฺขนฺเธ เกนจิ ปริยาเยน อตฺตโต น สมนุปสฺสติ, สพฺพากาเรน ปน อนิจฺจา ทุกฺขา อนตฺตาติ สมนุปสฺสติ. เอตฺตาวตา เถริยา "เอวํ โข อาวุโส วิสาข สกฺกายทิฏฺฐิ โหตี"ติ เอวํ ปุริมปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺติยา เอตฺตเกน คมนํ โหติ, อาคมนํ โหติ, คมนาคมนํ โหติ, วฏฺฏํ วตฺตตีติ วฏฺฏํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสฺสิตํ. เอวํ โข อาวุโส วิสาข สกฺกายทิฏฺฐิ น โหตีติ ปจฺฉิมปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺติยา เอตฺตเกน คมนํ น โหติ, อาคมนํ น โหติ, คมนาคมนํ น โหติ, วฏฺฏํ นาม น วตฺตตีติ วิวฏฺฏํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสฺสิตํ. [๔๖๒] กตโม ปนยฺเย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคติ อยํ ปโญฺห เถริยา ปฏิปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺเชตพฺโพ ภเวยฺย "อุปาสก ตยา เหฏฺฐา มคฺโค ปุจฺฉิโต, อิธ กสฺมา มคฺคเมว ปุจฺฉสี"ติ. สา ปน อตฺตโน พฺยตฺตตาย ปณฺฑิจฺเจน ตสฺส อธิปฺปายํ สลฺลกฺเขสิ "อิมินา อุปาสเกน เหฏฺฐา ปฏิปตฺติวเสน มคฺโค ปุจฺฉิโต ภวิสฺสติ, อิธ ปน ตํ สงฺขตาสงฺขตโลกิยโลกุตฺตรสงฺคหิตาสงฺคหิตวเสน ปุจฺฉิตุกาโม ภวิสฺสตี"ติ. ตสฺมา อปฏิปุจฺฉิตฺวาว ยํ ยํ ปุจฺฉิ, ตํ ตํ วิสฺสชฺเชสิ. ตตฺถ สงฺขโตติ เจติโต กปฺปิโต ปกปฺปิโต อายูหิโต กโต นิพฺพตฺติโต สมาปชฺชนฺเตน สมาปชฺชิตพฺโพ. ตีหิ จ โข อาวุโส วิสาข ขนฺเธหิ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค สงฺคหิโตติ เอตฺถ ยสฺมา มคฺโค สปฺปเทโส, ตโย ขนฺธา นิปฺปเทสา, ตสฺมา อยํ อปฺปเทสตฺตา นครํ วิย รชฺเชน นิปฺปเทเสหิ ตีหิ ขนฺเธหิ สงฺคหิโต. ตตฺถ สมฺมาวาจาทโย ตโย สีลเมว, ตสฺมา เต สชาติโต สีลกฺขนฺเธน สงฺคหิตา. ๑- กิญฺจาปิ หิ ปาลิยํ สีลกฺขนฺเธติ ภุมฺเมน วิย นิทฺเทโส กโต, อตฺโถ ปน กรณวเสน เวทิตพฺโพ. สมฺมาวายามาทีสุ ปน ตีสุ สมาธิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สงฺคหิตาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๐.

อตฺตโน ธมฺมตาย อารมฺมเณ เอกคฺคภาเวน อปฺเปตุํ น สกฺโกติ. วิริเย ๑- ปน ปคฺคหกิจฺจํ สาเธนฺเต ๒- สติยา จ อปิลาปนกิจฺจํ สาเธนฺติยา ลทฺธูปกาโร หุตฺวา สกฺโกติ. ตตฺรายํ อุปมา:- ยถา หิ "นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามา"ติ อุยฺยานํ ปวิฏฺเฐสุ ตีสุ สหาเยสุ เอโก สุปุปฺผิตํ จมฺปกรุกฺขํ ทิสฺวา หตฺถํ อุกฺขิปิตฺวาปิ คเหตุํ น สกฺกุเณยฺย, อถสฺส ทุติโย โอนมิตฺวา ปิฏฺฐึ ทเทยฺย, โส ตสฺส ปิฏฺฐิยํ ฐตฺวาปิ กมฺปมาโน คเหตุํ น สกฺกุเณยฺย, อถสฺส อิตโร อํสกูฏํ อุปนาเมยฺย, โส เอกสฺส ปิฏฺฐิยํ ฐตฺวา เอกสฺส อํสกูฏํ โอลุพฺภ ๓- ยถารุจึ ปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ปิลนฺธิตฺวา นกฺขตฺตํ กีเฬยฺย, เอวํ สมฺปทมิทํ ทฏฺฐพฺพํ. เอกโต อุยฺยานํ ปวิฏฺฐา ตโย สหายกา วิย หิ เอกโต ชาตา สมฺมาวายามาทโย ตโย ธมฺมา, สุปุปฺผิตจมฺปโก วิย อารมฺมณํ, หตฺถํ อุกฺขิปิตฺวาปิ คเหตุํ อสกฺโกนฺโต วิย อตฺตโน ธมฺมตาย อารมฺมเณ เอกคฺคภาเวน อปฺเปตุํ อสกฺโกนฺโต สมาธิ, ปิฏฺฐึ ทตฺวา โอนตสหาโย วิย สมฺมาวายาโม, ๔- อํสกูฏํ ทตฺวา ฐิตสหาโย วิย สติ. ยถา เตสุ เอกสฺส ปิฏฺฐิยํ ฐตฺวา เอกสฺส อํสกูฏํ โอลุพฺภ อิตโร ยถารุจึ ปุปฺผํ คเหตุํ สกฺโกติ, เอวเมวํ วิริเย ปคฺคหกิจฺจํ สาเธนฺเต สติยา จ อปิลาปนกิจฺจํ สาเธนฺติยา ลทฺธูปกาโร สมาธิ สกฺโกติ อารมฺมเณ เอกคฺคภาเวน อปฺเปตุํ, ตสฺมา สมาธิเยเวตฺถ สชาติโต สมาธิกฺขนฺเธน สงฺคหิโต. สมฺมาวายมสติโย ๕- ปน กิริยโต สงฺคหิตา โหนฺติ. สมฺมาทิฏฺฐิสมฺมาสงฺกปฺเปสุปิ ปญฺญา อตฺตโน ธมฺมตาย อนิจฺจํ ทุกฺขา อนตฺตาติ อารมฺมณํ นิจฺเฉตุํ น สกฺโกติ, วิตกฺเก ปน อาโกเฏตฺวา อาโกเฏตฺวา เทนฺเต สกฺโกติ. กถํ? ยถา หิ เหรญฺญิโก กหาปณํ หตฺเถ ฐเปตฺวา สพฺพภาเคสุ ๖- โอโลเกตุกาโม สมาโนปิ น จกฺขุทเลเนว ปริวตฺเตตุํ สกฺโกติ, องฺคุลิปพฺเพหิ ปน ปริวตฺเตตฺวา อิโต จิโต จ โอโลเกตุํ สกฺโกติ, เอวเมว ปน ๗- ปญฺญา อตฺตโน ธมฺมตาย อนิจฺจาทิวเสน อารมฺมณํ นิจฺเฉตุํ น สกฺโกติ, อภินิโรปนลกฺขเณน @เชิงอรรถ: ม. วีริเยน ม. สาเธนฺเตน ม. โอลุมฺภ ฉ.ม. วายาโม @ ฉ.ม. วายมสติโย สี. สพฺพภาเค ฉ.ม. น

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๑.

ปน อาหนนปริยาหนนรเสน วิตกฺเกน อาโกเฏนฺเตน วิย ปริวตฺเตนฺเตน วิย จ อาทาย อาทาย ทินฺนเมว วินิจฺเฉตุํ สกฺโกติ. ตสฺมา อิธาปิ สมฺมาทิฏฺฐิเยว สชาติโต ปญฺญากฺขนฺเธน สงฺคหิตา. สมฺมาสงฺกปฺโป ปน กิริยโต สงฺคหิโต โหติ. อิติ อิเมหิ ตีหิ ขนฺเธหิ มคฺโค สงฺคหํ คจฺฉติ. เตน วุตฺตํ "ตีหิ จ โข อาวุโส วิสาข ขนฺเธหิ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค สงฺคหิโต"ติ. อิทานิ เอกจิตฺตกฺขณิกํ มคฺคสมาธึ สนิมิตฺตํ สปริกฺขารํ ปุจฺฉนฺโต กตโม ปนยฺเยติอาทิมาห. ตสฺส วิสฺสชฺชเน จตฺตาโร สติปฏฺฐานา มคฺคกฺขเณ จตุกิจฺจสาธนวเสน อุปฺปนฺนา สมฺมาสติ, ๑- สา สมฺมาสมาธิสฺส ๒- ปจฺจยฏฺเฐน นิมิตฺตํ. จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตุกิจฺจสาธนวเสน ๓- อุปฺปนฺนํ วิริยํ, ตํ ปริวารฏฺเฐน ปริกฺขาโร โหติ. เตสํเยว ธมฺมานนฺติ เตสํ มคฺคสมฺปยุตฺตธมฺมานํ. อาเสวนาติอาทีสุ เอกจิตฺตกฺขณิกา อาเสวนาทโย วุตฺตาติ. วิตณฺฑวาที ปน "เอกจิตฺตกฺขณิโก นาม มคฺโค นตฺถิ, `เอวํ ภาเวยฺย สตฺต วสฺสานี'ติ หิ วจนโต สตฺต วสฺสานิ ๔- มคฺคภาวนา โหติ, กิเลสา ปน ลหุํ ฉิชฺชนฺตา สตฺตหิ ญาเณหิ ฉิชฺชนฺตี"ติ วทติ. โส "สุตฺตํ อาหรา"ติ วตฺตพฺโพ. อทฺธา อญฺญํ อปสฺสนฺโต "ยา เตสํเยว ธมฺมานํ อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมนฺ"ติ อิทเมว สุตฺตํ อาหริตฺวา "อญฺเญน จิตฺเตน อาเสวติ, อญฺเญน ภาเวติ, อญฺเญน พหุลีกโรตี"ติ วกฺขติ. ตโต วตฺตพฺโพ "กึ ปนีทํ สุตฺตํ เนยฺยตฺถํ นีตตฺถนฺ"ติ. ตโต วกฺขติ "นีตตฺถํ, ยถาสุตฺตํ ตเถว อตฺโถ"ติ. ตสฺส อิทํ อุตฺตรํ. เอวํ สนฺเต เอกํ จิตฺตํ อาเสวมานํ อุปฺปนฺนํ, อปรํปิ อาเสวมานํ, อปรํปิ อาเสวมานนฺติ เอวํ ทิวสํปิ อาเสวนาว ภวิสฺสติ, กุโต ภาวนา, กุโต พหุลีกมฺมํ. เอกํ วา ภาวยมานํ อุปฺปนฺนํปิ อปรํปิ ภาวยมานํ อปรํปิ ภาวยมานนฺติ เอวํ ทิวสํ ๕- ภาวนาว ภวิสฺสติ, กุโต อาเสวนา กุโต พหุลีกมฺมํ. เอกํ วา พหุลีกโรนฺตํ อุปฺปนฺนํ, อปรํปิ พหุลีกโรนฺตํ, อปรํปิ พหุลีกโรนฺตนฺติ เอวํ ทิวสํ พหุลีกมฺมเมว ภวิสฺสติ กุโต อาเสวนา, กุโต ภาวนาติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สติ ฉ.ม. สมาธิสฺส ฉ.ม. จตุกิจฺจสาธนวเสเนว @ ฉ.ม. สตฺตปิ วสฺสานิ ฉ.ม. ทิวสมฺปิ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๒.

อถวา เอวํ วเทยฺย "เอเกน จิตฺเตน อาเสวติ, ทฺวีหิ ภาเวติ, ตีหิ พหุลีกโรติ. ทฺวีหิ วา อาเสวติ, ตีหิ ภาเวติ, เอเกน พหุลีกโรติ. ตีหิ วา อาเสวติ, เอเกน ภาเวติ, ทฺวีหิ พหุลีกโรตี"ติ. โส วตฺตพฺโพ "มาสุตฺตํ เม ลทฺธนฺติ ยํ วา ตํ วา อวจ, ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺเตน นาม อาจริยสฺส สนฺติเก วสิตฺวา พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา อตฺถรสํ วิทิตฺวา วตฺตพฺพํ โหติ. เอกจิตฺตกฺขณิกาว อยํ อาเสวนา, เอกจิตฺตกฺขณิกา ภาวนา, เอกจิตฺตกฺขณิกํ พหุลีกมฺมํ. ขยคามิโลกุตฺตรมคฺโค พหุจิตฺตกฺขณิโก นาม นตฺถิ, `เอกจิตฺตกฺขณิโกเยวา'ติ สญฺญาเปตพฺโพ. สเจ สญฺชานาติ, สญฺชานาตุ, โน เจ สญฺชานาติ, คจฺฉ ปาโตว วิหารํ ปวิสิตฺวา ยาคุํ ปิวาหี"ติ อุยฺโยเชตพฺโพ. [๔๖๓] กติ ปนยฺเย สงฺขาราติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? เย สงฺขาเร นิโรเธตฺวา นิโรธํ สมาปชฺชติ, เต ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. เตเนวสฺส อธิปฺปายํ ญตฺวา เถรี ปุญฺญาภิสงฺขาราทีสุ อเนเกสุ สงฺขาเรสุ วิชฺชมาเนสุปิ กายสงฺขาราทโยว อาจิกฺขนฺตี ตโยเม อาวุโสติอาทิมาห. ตตฺถ กายปฺปฏิพทฺธตฺตา กาเยน สงฺขริยติ กริยติ นิพฺพตฺติยตีติ กายสงฺขาโร. วาจํ สงฺขโรติ กโรติ นิพฺพตฺเตตีติ วจีสงฺขาโร, ๑- จิตฺตปฺปฏิพทฺธตฺตา จิตฺเตน สงฺขริยติ กริยติ นิพฺพตฺติยตีติ จิตฺตสงฺขาโร. กตโม ปนยฺเยติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? อิเม สงฺขารา อญฺญมญฺญมิสฺสา อาลุลิตา อวิภูตา ทุทฺทีปนา. ตถาหิ กายทฺวาเร อาทานคหณมุจฺจนโจปนานิ ปาเปตฺวา อุปฺปนฺนา อฏฺฐ กามาวจรกุสลเจตนา ทฺวาทส อกุสลเจตนาติ เอวํ กุสลากุสลา วีสติ เจตนาปิ อสฺสาสปสฺสาสาปิ กายสงฺขาโรเตฺวว วุจฺจนฺติ. วจีทฺวาเร หนุสํโจปนํ วจีเภทํ ปาเปตฺวา อุปฺปนฺนา วุตฺตปฺปการาว วีสติ เจตนาปิ วิตกฺกวิจาราปิ วจีสงฺขาโรเตฺวว วุจฺจนฺติ. กายวจีทฺวาเรสุ โจปนํ อปฺปตฺวา ๒- รโห นิสินฺนสฺส จินฺตยโต อุปฺปนฺนา กุสลากุสลา เอกูนตึส เจตนาปิ สญฺญา จ เวทนา จาติ อิเม เทฺว ธมฺมาปิ จิตฺตสงฺขาโรเตฺวว วุจฺจนฺติ. เอวํ อิเม สงฺขารา อญฺญมญฺญมิสฺสา อาลุลิตา อวิภูตา ทุทฺทีปนา, เต ปากเฏ วิภูเต กตฺวา กถาเปสฺสามีติ ปุจฺฉติ. @เชิงอรรถ: สี. วจีปฏิพทฺธตฺตา วาจาย สงฺขรียติ นิพฺพตฺตียตีติ วจีสงฺขาโร @ ฉ.ม. อปตฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๓.

กสฺมา ปนยฺเยติ อิธ กายสงฺขาราทินามสฺส ปทตฺถํ ปุจฺฉติ. ตสฺส วิสฺสชฺชเน กายปฺปฏิพทฺธาติ กายนิสฺสิตา, กาเย สติ โหนฺติ, อสติ น โหนฺติ. จิตฺตปฺปฏิพทฺธาติ จิตฺตนิสฺสิตา. จิตฺเต สติ โหนฺติ, อสติ น โหนฺติ. [๔๖๔] อิทานิ กึ นุ โข เอสา สญฺญาเวทยิตนิโรธํ วลญฺเชติ, น วลญฺเชติ. จิณฺณวสี วา ตตฺถ โน จิณฺณวสีติ ชานนตฺถํ ปุจฺฉนฺโต กถํ ปนยฺเย สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ โหตีติอาทิมาห. ตสฺส วิสฺสชฺชเน สมาปชฺชิสฺสนฺติ วา สมาปชฺชามีติ วา ปททฺวเยน เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติกาโล กถิโต. สมาปนฺโนติ ปเทน อนฺโตนิโรโธ. ตถา ปุริเมหิ ทฺวีหิ ปเทหิ สจิตฺตกกาโล กถิโต, ปจฺฉิเมน อจิตฺตกกาโล. ปุพฺเพว ตถา จิตฺตํ ภาวิตํ โหตีติ นิโรธสมาปตฺติโต ปุพฺเพ อทฺธานปริจฺเฉทกาเลเยว เอตฺตกํ กาลํ อจิตฺตโก ภวิสฺสามีติ อทฺธานปริจฺเฉทจิตฺตํ ภาวิตํ โหติ. ยํ ตํ ตถตฺตาย อุปเนตีติ ยํ เอวํ ภาวิตํ จิตฺตํ, ตํ ปุคฺคลํ ตถตฺตาย อจิตฺตกภาวาย อุปเนติ. ปฐมํ นิรุชฺฌติ วจีสงฺขาโรติ เสสสงฺขาเรหิ ปฐมํ ทุติยชฺฌาเนเยว นิรุชฺฌติ. ตโต กายสงฺขาโรติ ตโต ปรํ กายสงฺขาโร จตุตฺถชฺฌาเน นิรุชฺฌติ. ตโต จิตฺตสงฺขาโรติ ตโต ปรํ จิตฺตสงฺขาโร อนฺโตนิโรเธ นิรุชฺฌติ. วุฏฺฐหิสฺสนฺติ วา วุฏฺฐหามีติ วา ปททฺวเยน อนฺโตนิโรธกาโล กถิโต. วุฏฺฐิโตติ ปเทน ผลสมาปตฺติกาโล. ตถา ปุริเมหิ ทฺวีหิ ปเทหิ อจิตฺตกกาโล กถิโต, ปจฺฉิเมน สจิตฺตกกาโล. ปุพฺเพว ตถา จิตฺตํ ภาวิตํ โหตีติ นิโรธสมาปตฺติโต ปุพฺเพ อทฺธานปริจฺเฉทกาเลเยว เอตฺตกํ กาลํ อจิตฺตโก หุตฺวา ตโต ปรํ สจิตฺตโก ภวิสฺสามีติ อทฺธานปริจฺเฉทจิตฺตํ ภาวิตํ โหติ. ยํ ตํ ตถตฺตาย อุปเนตีติ ยํ เอวํ ภาวิตํ จิตฺตํ, ตํ ปุคฺคลํ ตถตฺตาย สจิตฺตกภาวาย อุปเนติ. อิติ เหฏฺฐา นิโรธสมาปชฺชนกกาโล กถิโต. ๑- อิธ นิโรธวุฏฺฐานกาโล. อิทานิ นิโรธกถํ กเถตุํ วาโรติ นิโรธกถา กเถตพฺพา สิยา, สา ปเนสา "ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปสฺสทฺธิยา โสฬสหิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. คหิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๔.

ญาณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ วสิภาวิตา ปญฺญา นิโรธสมาปตฺติยา ญาณนฺ"ติ มาติกํ ฐเปตฺวา สพฺพากาเรน วิสุทฺธิมคฺเค กถิตา, ตสฺมา ตตฺถ กถิตนเยเนว คเหตพฺพา. โก ปนายํ นิโรโธ นาม? จตุนฺนํ ขนฺธานํ ปฏิสงฺขาอปฺปวตฺติ. อถ กิมตฺถเมตํ สมาปชฺชนฺตีติ. สงฺขารานํ ปวตฺเต อุกฺกณฺฐิตา สตฺตาหํ อจิตฺตกา หุตฺวา สุขํ วิหริสฺสาม, ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ นาเมตํ, ยทิทํ นิโรธนฺติ เอตทตฺถํ สมาปชฺชนฺติ. ปฐมํ อุปฺปชฺชติ จิตฺตสงฺขาโรติ นิโรธา วุฏฺฐหนฺตสฺส หิ ผลสมาปตฺติจิตฺตํ ปฐมํ อุปฺปชฺชติ, ตํสมฺปยุตฺตํ สญฺญญฺจ เวทนญฺจ สนฺธาย "ปฐมํ อุปฺปชฺชติ จิตฺตสงฺขาโร"ติ อาห. ตโต กายสงฺขาโรติ ตโต ปรํ ภวงฺคสมเย กายสงฺขาโร อุปฺปชฺชติ. กึ ปน ผลสมาปตฺติ อสฺสาสปสฺสาเส น สมุฏฺฐาเปตีติ. สมุฏฺฐาเปติ. อิมสฺส ปน จตุตฺถชฺฌานิกา ผลสมาปตฺติ, สา น สมุฏฺฐาเปตีติ, กึ วา เอเตน ผลสมาปตฺติ ปฐมชฺฌานิกา วา โหตุ, ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌานิกา วา, สนฺตาย สมาปตฺติยา วุฏฺฐิตสฺส ภิกฺขุโน อสฺสาสปสฺสาสา อพฺโพหาริกา โหนฺติ. เตสํ อพฺโพหาริกภาโว สญฺชีวตฺเถรวตฺถุนา เวทิตพฺโพ, สญฺชีวตฺเถรสฺส หิ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย กึสุกปุปฺผสทิเส วิตจฺฉิตงฺคาเร ๑- มทฺทมานสฺส คจฺฉโต จีวเร อํสุมตฺตมฺปิ น ฌายิ, อุสุมาการมตฺตํปิ นาโหสิ, สมาปตฺติผลํ ๒- นาเมตนฺติ วทนฺติ, เอวเมว สนฺตาย สมาปตฺติยา วุฏฺฐิตสฺส ภิกฺขุโน อสฺสาสปสฺสาสา อพฺโพหาริกา โหนฺตีติ ๓- ภวงฺคสมเยเนเวตํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ. ตโต วจีสงฺขาโรติ ตโต ปรํ กิริยมยปฺปวตฺตวลญฺชนกาเล วจีสงฺขาโร อุปฺปชฺชติ. กึ ภวงฺคํ วิตกฺกวิจาเร น สมุฏฺฐาเปตีติ? สมุฏฺฐาเปติ. ตํสมุฏฺฐานา ปน วิตกฺกวิจารา วาจํ อภิสงฺขาตุํ น สกฺโกนฺตีติ กิริยมยปฺปวตฺตวลญฺชนกาเลเนเวตํ กถิตํ. สุญฺญโต ผสฺโสติอาทโย สคุเณนาปิ อารมฺมเณนาปิ กเถตพฺพา. สคุเณน ตาว สุญฺญตา นาม ผลสมาปตฺติ, ตาย สหชาตํ ผสฺสํ สนฺธาย สุญฺญโต ผสฺโสติ วุตฺตํ. อนิมิตฺตปฺปณิหิเตสุปิ เอเสว นโย. อารมฺมเณน ปน นิพฺพานํ ราคาทีหิ สุญฺญตฺตา สุญฺญํ นาม, ราคนิมิตฺตาทีนํ อภาวา อนิมิตฺตํ, ราคโทสโมหปฺปณิธีนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วีตจฺฉิตงฺคาเร สี. สมาปตฺติพลํ สี. โหนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๕.

อภาวา อปฺปณิหิตํ. สุญฺญตํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปนฺนผลสมาปตฺติยํ ผสฺโส สุญฺญโต นาม, อนิมิตฺตปฺปณิหิเตสุปิ เอเสว นโย. อปรา อาคมนียกถา นาม โหติ, สุญฺญตา อนิมิตฺตา อปฺปณิหิตาติ หิ วิปสฺสนาปิ วุจฺจติ. ตตฺถ โย ภิกฺขุ สงฺขาเร อนิจฺจโต ปริคฺคหิตฺวา ๑- อนิจฺจโต ทิสฺวา อนิจฺจโต วุฏฺฐาสิ, ตสฺส วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนา อนิมิตฺตา นาม โหติ. โย ทุกฺขโต ปริคฺคหิตฺวา ทุกฺขโต ทิสฺวา ทุกฺขโต วุฏฺฐาติ, ตสฺส อปฺปณิหิตา นาม. โย อนตฺตโต ปริคฺคหิตฺวา อนตฺตโต ทิสฺวา อนตฺตโต วุฏฺฐาสิ, ตสฺส สุญฺญตา นาม. ตตฺถ อนิมิตฺตวิปสฺสนาย มคฺโค อนิมิตฺโต นาม. อนิมิตฺตมคฺคสฺส ผลํ อนิมิตฺตํ นาม. อนิมิตฺตผลสมาปตฺติสหชาเต ผสฺเส ผุสนฺเต อนิมิตฺโต ผุสฺโส ผุสตีติ วุจฺจติ. อปฺปณิหิตสุญฺญเตสุปิ เอเสว นโย. อาคมนีเยน กถิเต ปน สุญฺญโต วา ผสฺโส อนิมิตฺโต วา ผสฺโส อปฺปณิหิโต วา ผสฺโสติ วิกปฺปํ ๒- อาปชฺเชยฺย, ตสฺมา สคุเณน เจว อารมฺมเณน จ กเถตพฺพา. เอวํ หิ ตโย ผสฺสา ผุสนฺตีติ สเมติ. วิเวกนินฺนนฺติอาทีสุ นิพฺพานํ วิเวโก นาม, ตสฺมึ วิเวเก นินฺนํ โอนตนฺติ วิเวกนินฺนํ. อญฺญโต อาคนฺตฺวา เยน วิเวโก เตน วงฺกํ วิย หุตฺวา ฐิตนฺติ วิเวกโปณํ. เยน วิเวโก, เตน ปตมานํ วิย ฐิตนฺติ วิเวกปพฺภารํ. [๔๖๕] อิทานิ ยา เวทนา นิโรเธตฺวา นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, ตา ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉนฺโต กติ ปนยฺเย เวทนาติอาทิมาห. กายิกํ วาติอาทีสุ ปญฺจทฺวาริกํ สุขํ กายิกํ นาม, มโนทฺวาริกํ เจตสิกํ นามาติ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ สุขนฺติ สภาวนิทฺเทโส. สาตนฺติ ตสฺเสว มธุรภาวทีปกํ เววจนํ. เวทยิตนฺติ เวทยิตภาวทีปกํ สพฺพเวทนานํ สาธารณวจนํ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. ฐิติสุขา วิปริณามทุกฺขาติอาทีสุ สุขาย เวทนาย อตฺถิภาโว สุขํ, นตฺถิภาโว ทุกฺขํ. ทุกฺขาย เวทนาย อตฺถิภาโว ทุกฺขํ, นตฺถิภาโว สุขํ. อทุกฺขมสุขาย เวทนาย ชานนภาโว สุขํ, อชานนภาโว ทุกฺขนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปริคฺคเหตฺวา. เอวมุปริปิ ฉ.ม. วิกปฺโป

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๖.

กึ อนุสโย อนุเสตีติ กตโม อนุสโย อนุเสติ, อปฺปหีนฏฺเฐน สยิโต วิย โหตีติ อนุสยปุจฺฉํ ปุจฺฉติ. น โข อาวุโส วิสาข สพฺพาย สุขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสตีติ น สพฺพาย สุขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสติ, น สพฺพาย สุขาย เวทนาย โส อปฺปหีโน, น สพฺพํ สุขเวทนํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. เอส นโย สพฺพตฺถ. กึ ปหาตพฺพนฺติ อยํ ปหานปุจฺฉา นาม. ราคํ เตน ปชหตีติ เอตฺถ เอเกเนว พฺยากรเณน เทฺว ปุจฺฉา วิสฺสชฺเชติ, อิธ ภิกฺขุ ราคานุสยํ วิกฺขมฺเภตฺวา ปฐมํ ฌานํ สมาปชฺชติ, ฌานวิกฺขมฺภิตํ ราคานุสยํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อนาคามิมคฺเคน สมุคฺฆาเฏติ. โส อนาคามิมคฺเคน ปหีโนปิ ตถาวิกฺขมฺภิตตฺตาว ปฐมชฺฌาเน นานุเสติ นาม. เตนาห "น ตตฺถ ราคานุสโย อนุเสตี"ติ. ตทายตนนฺติ ตํ อายตนํ, ปรมสฺสาสภาเวน ปติฏฺฐานภูตํ อรหตฺตนฺติ อตฺโถ. อิติ อนุตฺตเรสูติ เอวํ อนุตฺตรา วิโมกฺขาติ ลทฺธนาเม อรหตฺเต. ปิหํ อุปฏฺฐาปยโตติ ปตฺถนํ ฐเปนฺตสฺส. ๑- อุปฺปชฺชติ ปิหปฺปจฺจยา โทมนสฺสนฺติ ปตฺถนาย ฐปนมูลกํ ๒- โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, ตํ ปเนตํ น ปตฺถนาย ฐปนมูลกํ ๒- อุปฺปชฺชติ, ปตฺเถตฺวา อลภนฺตสฺส ปน อลาภมูลกํ อุปฺปชฺชมานํ "อุปฺปชฺชติ ปิหปฺปจฺจยา"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ กิญฺจาปิ โทมนสฺสํ นาม เอกนฺเตน อกุสลํ, อิทํ ปน เสวิตพฺพํ โทมนสฺสํ วฏฺฏตีติ วทนฺติ. โยคิโน หิ เตมาสิกํ ฉมาสิกํ นวมาสิกํ วา ปฏิปทํ คณฺหนฺติ, เตสุ โย ตนฺตํ ปฏิปทํ คเหตฺวา อนฺโตกาลปริจฺเฉเทเยว อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามีติ ฆเฏนฺโต วายมนฺโต น สกฺโกติ ยถาปริจฺฉินฺนกาเลน ปาปุณิตุํ, ตสฺส พลวโทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, อาฬินฺทกวาสิมหาปุสฺสตฺเถรสฺส ๓- วิย อสฺสุธารา ปวตฺตนฺติ. เถโร กิร เอกูนวีสติวสฺสานิ คตปจฺจาคตวตฺตํ ปูเรติ, ตสฺส "อิมสฺมึ วาเร อรหตฺตํ คณฺหิสฺสามิ อิมสฺมึ วาเร วิสุทฺธิปฺปวารณํ ปวาเรสฺสามี"ติ มานสํ พนฺธิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺตสฺเสว เอกูนวีสติวสฺสานิ อติกฺกนฺตานิ, ปวารณาทิวเส อาคเต เถรสฺส อสฺสุปาเตน มุตฺตทิวโส นาม นาโหสิ, วีสติเม ปน วสฺเส อรหตฺตํ ปาปุณิ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปฏฺฐเปนฺตสฺส ฉ.ม. ปฏฺฐปนมูลกํ ฉ.ม......ผุสฺสตฺเถรสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๗.

ปฏิฆํ เตน ปชหตีติ เอตฺถ น โทมนสฺเสเนว ปฏิฆํ ปชหติ. นาปิ ๑- ปฏิเฆเนว ปฏิฆปฺปหานํ, น โทมนสฺเสน วา โทมนสฺสปฺปหานํ นาม อตฺถิ. อยํ ปน ภิกฺขุ เตมาสิกาทีสุ อญฺญตรํ ปฏิปทํ คเหตฺวา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ "ปสฺส ภิกฺขุ, กึ ตุยฺหํ สีเลน หีนฏฺฐานํ อตฺถิ, อุทาหุ วิริเยน, อุทาหุ ปญฺญาย, นนุ เต สีลํ สุปริสุทฺธํ วิริยํ สุปคฺคหิตํ ปญฺญา สูรา หุตฺวา วหตี"ติ. โส เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขิตฺวา "น อิทานิ ปุน อิมสฺส โทมนสฺสสฺส อุปฺปชฺชิตุํ ทสฺสามี"ติ วิริยํ คาฬฺหํ ๒- กตฺวา อนฺโตเตมาเส วา อนฺโตฉมาเส วา อนฺโตนวมาเส วา อนาคามิมคฺเคน ปฏิฆํ สมุคฺฆาเฏติ, อิมินา ปริยาเยน ปฏิเฆเนว ปฏิฆํ โทมนสฺเสเนว โทมนสฺสํ ปชหติ นาม. น ตตฺถ ปฏิฆานุสโย อนุเสตีติ ตตฺถ เอวรูเป โทมนสฺเส ปฏิฆานุสโย นานุเสติ, น ตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชติ, ปหีโนว ตตฺถ ปฏิฆานุสโยติ อตฺโถ. อวิชฺชํ เตน ปชหตีติ อิธ ภิกฺขุ อวิชฺชานุสยํ วิกฺขมฺเภตฺวา จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชติ, ฌานวิกฺขมฺภิตํ อวิชฺชานุสยํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตมคฺเคน สมุคฺฆาเฏติ, โส อรหตฺตมคฺเคน ปหีโนปิ ตถา วิกฺขมฺภิตตฺตาว จตุตฺถชฺฌาเน นานุเสติ นาม. เตนาห "น ตตฺถ อวิชฺชานุสโย อนุเสตี"ติ. [๔๖๖] อิทานิ ปฏิภาคปุจฺฉํ ปุจฺฉนฺโต สุขาย ปนยฺเยติอาทิมาห. ตสฺส วิสฺสชฺชเน ยสฺมา สุขสฺส ทุกฺขํ, ทุกฺขสฺส จ สุขํ ปจฺจนีกํ, ตสฺมา ทฺวีสุ เวทนาสุ วิสภาคปฏิภาโค กถิโต. อุเปกฺขา ปน อนฺธการาภิภูตา ทุทฺทีปนา, อวิชฺชาปิ ตาทิสาวาติ เตเนตฺถ สภาคปฏิภาโค กถิโต. ยตฺตเกสุ ปน ฐาเนสุ อวิชฺชา ตมํ กโรติ, ตตฺตเกสุ อวิชฺชา ตมํ วิโนเทตีติ เอตฺถ ๓- วิสภาคปฏิภาโค กถิโต. อวิชฺชาย โข อาวุโสติ เอตฺถ อุโภเปเต ธมฺมา อนาสวา โลกุตฺตราติ สภาคปฏิภาโคว กถิโต. วิมุตฺติยา โข อาวุโสติ เอตฺถ อนาสวฏฺเฐน โลกุตฺตรฏฺเฐน อพฺยากตฏฺเฐน จ สภาคปฏิภาโคว กถิโต. อจฺจยาสีติ เอตฺถ ปญฺหํ อติกฺกมิตฺวา คโตสีติ อตฺโถ. นาสกฺขิ ปญฺหานํ ปริยนฺตํ คเหตุนฺติ ปญฺหานํ ปริจฺเฉทปฺปมาณํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. น หิ ฉ.ม. ทฬฺหํ ฉ.ม. เอตฺถ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๘.

คเหตุํ นาสกฺขิ, อปฺปฏิภาคธมฺมสฺส ปฏิภาคํ ปุจฺฉิ, นิพฺพานํ นาเมตํ อปฺปฏิภาคํ, น สกฺกา นีลํ วา ปีตกํ วาติ เกนจิ ธมฺเมน สทฺธึ ปฏิภาคํ กตฺวา ทสฺเสตุํ, ตญฺจ ตฺวํ อิมินา อธิปฺปาเยน ปุจฺฉสีติ อตฺโถ. เอตฺตาวตา จายํ อุปาสโก ยถา นาม สตฺตมฆเร สลากภตฺตํ ลภิตฺวา คโต ภิกฺขุ สตฺตฆรานิ อติกฺกมิตฺวา ๑- อฏฺฐมสฺส ทฺวาเร ฐิโต สพฺพานิปิ สตฺตเคหานิ วิรทฺโธว น อญฺญาสิ, เอวเมว อปฺปฏิภาคธมฺมสฺส ปฏิภาคํ ปุจฺฉนฺโต สพฺพาสุปิ สตฺตสุ สปฺปฏิภาคปุจฺฉาสุ วิรทฺโธว โหตีติ เวทิตพฺโพ. นิพฺพาโนคธนฺติ นิพฺพานพฺภนฺตรํ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐํ. นิพฺพานปรายนนฺติ นิพฺพานํ ปรํ อยนมสฺส ปรา คติ, น ตโต ปรํ คจฺฉตีติ อตฺโถ. นิพฺพานํ ปริโยสานํ อวสานํ อสฺสาติ นิพฺพานปริโยสานํ. [๔๖๗] ปณฺฑิตาติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคตา, ธาตุกุสลา อายตนกุสลา ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลา ฐานาฐานกุสลาติ อตฺโถ. มหาปญฺญาติ มหนฺเต อตฺเถ มหนฺเต ธมฺเม มหนฺตา ๒- นิรุตฺติโย มหนฺตานิ ปฏิภาณานิ ปริคฺคหณสมตฺถาย ปญฺญาย สมนฺนาคตา. ยถา ตํ ธมฺมทินฺนายาติ ยถา ธมฺมทินฺนาย ภิกฺขุนิยา พฺยากตํ, อหํปิ ตํ เอวเมว พฺยากเรยฺยนฺติ. เอตฺตาวตา จ ปน อยํ สุตฺตนฺโต ชินภาสิโต นาม ชาโต, น สาวกภาสิโต. ยถา หิ ราชยุตฺเตหิ ลิขิตํ ปณฺณํ ยาว ราชมุทฺทิกาย น ลญฺฉิตํ โหติ น ตาว ราชปณฺณนฺติ สงฺขยํ คจฺฉติ, ลญฺฉิตมตฺตํ ปน ราชปณฺณํ นาม โหติ, ตถา "อหํปิ ตํ เอวเมว พฺยากเรยฺยนฺ"ติ อิมาย ชินวจนมุทฺทิกาย ลญฺฉิตตฺตา อยํ สุตฺตนฺโต อาหจฺจวจเนน ชินภาสิโต นาม ชาโต, เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย จูฬเวทลฺลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อติกฺกมฺม สี. มหนฺตี


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๖๓-๒๗๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=8&A=6750&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=6750&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=505              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=9420              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=11084              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=11084              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]