ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น



นานาปัญหา
โดย คณะสหายธรรม
 

๑๒. โยนิโสมนสิการ องค์ธรรมได้แก่อะไร
          ถาม  โยนิโสมนสิการ องค์ธรรมได้แก่อะไร สัมมาปณิธิคือการตั้งไว้ชอบจะตรงกับโยนิโสมนสิการหรือไม่

          ตอบ  ก่อนอื่น ขอพูดถึงสัมมาปณิธิ คือการตั้งไว้ชอบก่อน
          ในมงคลสูตร ท่านอธิบายว่าได้แก่การตั้งไว้ในสุจริตธรรม ๑๐ ประการ พูดง่ายๆ ก็คือตั้งไว้ในกุศลธรรมทั้งหลายนั่นเอง แต่ในมงคล ท่านใช้ว่าอัตตสัมมาปณิธิ คือการตั้งตนไว้ชอบ คือตั้งตนเองไว้ในกุศลธรรมทั้งหลายนั่นเอง ซึ่งในการตั้งไว้ชอบนี้ จะต้องมีโยนิโสมนสิการ คือการใส่ใจโดยอุบายอันแยบคาย คือโดยถูกทางนั่นเอง โดยองค์ธรรมได้แก่ มนสิการเจตสิก
          ก็โยนิโสมนสิการนี้มองเผินๆ น่าจะเป็นปัญญาเจตสิก แต่ก็ไม่ใช่
          ทั้งนี้ขออ้างจากปัญหาพระยามิลินท์ ปัญหาที่ ๗ และที่ ๘ (หน้า ๘๑) ว่า
          พระยามิลินท์ตรัสถามพระนาคเสนว่า “โยนิโสมนสิการเป็นปัญญามิใช่หรือ”
          พระนาคเสนทูลว่า “หามิได้ โยนิโสมนสิการก็อย่างหนึ่ง ปัญญาก็อย่างหนึ่ง แม้พวกสัตว์มีแพะ แกะ โค กระบือ อูฐเป็นต้น ก็มีโยนิโสมนสิการได้ แต่หามีปัญญาไม่ ปัญญามีการตัดเป็นลักษณะ มนสิการมีการจับเป็นลักษณะ อุปมาเหมือนคนเกี่ยวข้าว เอามือซ้ายจับมัดข้าวไว้ใช้มือขวาถือเคียวตัดข้าวฉันใด พระโยคาวจรก็ใช้มนสิการจับจิตไว้ (ในอารมณ์ที่ควรใส่ใจมีอารมณ์กรรมฐานเป็นต้น ไม่ใส่ใจในอารมณ์อื่น) แล้วใช้ปัญญาตัดกิเลสทั้งหลายฉันนั้น”
          สรุปว่า เมื่อจิตมีโยนิโสมนสิการใส่ใจอยู่แต่อารมณ์กรรมฐาน ก็ย่อมตัดกิเลสทั้งหลายได้ด้วยวิปัสสนาปัญญาและมรรคปัญญา เพราะฉะนั้น โยนิโสมนสิการจึงได้แก่มนสิการเจตสิก ที่ใส่ใจในอารมณ์ที่ควรใส่ใจมีอารมณ์กรรมฐานเป็นต้น ถ้าไม่ใส่ใจในอารมณ์ที่ควรใส่ใจก็เป็นอโยนิโสมนสิการ
________________________________________

ที่มา อ้างอิงและแนะนำ :-
          พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๓
          ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค
          มหาวรรค ญาณกถา
https://84000.org/tipitaka/book/v.php?B=31&A=95&Z=3331

          พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๗
          ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ-ธรรมบท-อุทาน-อิติวุตตกะ-สุตตนิบาต
          มงคลสูตรในขุททกปาฐะ
https://84000.org/tipitaka/book/v.php?B=25&A=41&Z=72

          หมวดหนังสือธรรมะ
          สิ่งที่เป็นมงคล (มงคล ๓๘)
https://84000.org/tipitaka/book/bookpn06.html#6

          พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม
          พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต)
          คำว่า โยนิโสมนสิการ
https://84000.org/tipitaka/dic/d_seek.php?text=โยนิโสมนสิการ
          คำว่า เจตสิก
https://84000.org/tipitaka/dic/d_seek.php?text=เจตสิก

ดาวน์โหลดนานาปัญหาทั้ง ๕๑ ข้อ นานาปัญหา โดยคณะสหายธรรม บันทึก ๒๐ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๘ หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]