มิลินทปัญหา

วิญญาณาทีนัง นานัตถภาวปัญหา ที่ ๑๗ สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน ้ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญด้วยปรีชา อิเม ธมฺมา อันว่าธรรมทั้งหลายนี้ คือปัญญาก็ดี คือ วิญญาณก็ดี คือชีโวก็ดี อันมีในภูตกายนี้ นานตฺถา มีอรรถต่างๆ มีพยัญชนะต่างๆ หรือ ว่ามีอรรถอย่างเดียว แต่มีพยัญชนะนั้นต่างกันประการใด พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราช ดูกรบพิตรพระราชสมภาร วิชานลกฺขณํ วิญญาณมีลักษณะรู้ต่างๆ ปัญญานั้นมีลักษณะรู้รอบคอบ จะได้กำหนดว่าชีวธรรมมีในภูตกาย หามิได้ พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นทวีปวรมหาศาลมีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญด้วยปรีชา พระผู้เป็นเจ้าว่าปัญญากับวิญญาณนี้มิได้กำหนดว่า ชีวธรรม คือมีชีวิตอยู่ในภูตกายแล้ว ธรรมสิ่งไรจะเห็นรูปด้วยจักขุ จะฟังเสียงด้วยโสตะ จะดม กลิ่นด้วยฆานะ จะลิ้มเลียรสด้วยชิวหา จะสัมผัสถูกต้องด้วยกาย จะรู้ธรรมด้วยใจเล่า พระนาคเสนผู้เป็นเจ้าท่านจึงวิสัชนาว่า มหาราช ดูกรบพิตรพระราชสมภาร ถ้าว่า ปัญญาและวิญญาณเป็นชีวธรรมแล้ว ชีวธรรมนั้นเห็นรูปด้วยจักขุ ฟังเสียงด้วยหู รู้กลิ่นด้วย นาสา รู้รสอาหารด้วยชิวหา รู้ที่จะถูกต้องด้วยกาย รู้ธรรมทั้งหลายด้วยน้ำใจฉะนี้แล้ว ชีวธรรมที่มีชีวิตอยู่นั้น จะเยี่ยงหน้าแหงนขึ้นไปโดยนภดลประเทศเวหา เปิดจักขุทวารคือลืมตา แลไปบนอากาศก็จะเห็นดวงดาวดาษเวหาแล้วก็เอาเถิด ทีนี้จะให้เปิดทวารหูแล้วจะแหงนขึ้น ไปฟังบนอากาศ จะได้เสียงเหมือนจักขุเห็นดาวบนอากาศหรือ ประการหนึ่ง จะให้เปิดฆาน ทวาร ชิวหาทวาร กายทวาร แล้วจะให้ผันหน้าออกไปโดยอากาศ จะรู้กลิ่นด้วยนาสา จะ รู้ว่ารสด้วยชิวหา จะรู้ว่าถูกต้องกายด้วยกาย จะรู้ธรรมทั้งหลายด้วยใจเหมือนแหงนดูฟ้าเห็น ดาราทั้งหลายด้วยจักขุนั้น หรือหามิได้ นะบพิตรพระราชสมภาร พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์จึงตรัสว่า จะได้รู้เหมือนจักขุแหงนขึ้นไปเห็นดาวบน อากาศหามิได้ พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า นี่แหละลักษณะไม่เหมือนกันฉะนี้ อาตมาจึงว่าปัญญา กับวิญญาณนี้ จะกำหนดว่าเป็นชีวธรรมอันชีวิตในภูตกายนี้ไม่ได้ เหตุลักษณะต่างกัน มหาบพิตรพึงสำคัญเข้าพระทัยด้วยประการฉะนี้ สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีก็สิ้นวิมติกังขา มีพระราชโองการตรัสว่า กลฺโลสิ สธุสะสมควรแล้วพระผู้เป็นเจ้า วิญญาณาทีนัง นานัตถภาวปัญหา คำรบ ๑๗ จบเท่านี้

เนื้อความมิลินทปัญหา หน้าที่ ๑๗๐ - ๑๗๑. http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=90 สารบัญมิลินทปัญหา http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=0#item_90