สุตฺตนฺตปิฏเก มชฺฌิมนิกายสฺส
ทุติโย ภาโค
-------
มชฺฌิมปณฺณาสกํ
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
คหปติวคฺโค
------
กนฺทรกสุตฺตํ
[๑] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย
โปกฺขรณิยา ตีเร มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ฯ อถ โข เปสฺโส จ
หตฺถาโรหปุตฺโต กนฺทรโก จ ปริพฺพาชโก เยน ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ กนฺทรโก ปน ปริพฺพาชโก
ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ ๑- วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
{๑.๑} เอกมนฺตํ ฐิโต โข กนฺทรโก ปริพฺพาชโก ตุณฺหีภูตํ
ตุณฺหีภูตํ ๒- ภิกฺขุสงฺฆํ อนุวิโลเกตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ
อจฺฉริยํ โภ โคตม อพฺภูตํ โภ โคตม ยาวญฺจีทํ โภตา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. เอวํ ฯ ม. สารณียํ ฯ ๒ ม. เอกเมว ทิสฺสติ ฯ
โคตเมน สมฺมา ภิกฺขุสงฺโฆ ปฏิปาทิโต เยปิ เต โภ โคตม อเหสุํ
อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต
เอตปรมํเยว สมฺมา ภิกฺขุสงฺฆํ ปฏิปาเทสุํ เสยฺยถาปิ เอตรหิ
โภตา โคตเมน สมฺมา ภิกฺขุสงฺโฆ ปฏิปาทิโต เยปิ เต โภ
โคตม ภวิสฺสนฺติ อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา
เตปิ ภควนฺโต เอตปรมํเยว สมฺมา ภิกฺขุสงฺฆํ ปฏิปาเทสฺสนฺติ
เสยฺยถาปิ เอตรหิ โภตา โคตเมน สมฺมา ภิกฺขุสงฺโฆ
ปฏิปาทิโตติ ฯ
[๒] เอวเมตํ กนฺทรก เอวเมตํ กนฺทรก เยปิ เต กนฺทรก
อเหสุํ อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต
เอตปรมํเยว สมฺมา ภิกฺขุสงฺฆํ ปฏิปาเทสุํ เสยฺยถาปิ เอตรหิ
มยา สมฺมา ภิกฺขุสงฺโฆ ปฏิปาทิโต เยปิ เต กนฺทรก ภวิสฺสนฺติ
อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต
เอตปรมํเยว สมฺมา ภิกฺขุสงฺฆํ ปฏิปาเทสฺสนฺติ เสยฺยถาปิ
เอตรหิ มยา สมฺมา ภิกฺขุสงฺโฆ ปฏิปาทิโต
{๒.๑} สนฺติ หิ กนฺทรก ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ อรหนฺโต
ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา
ปริกฺขีณภวสญฺโญชนา ๑- สมฺมทญฺญาวิมุตฺตา สนฺติ ปน ๒-
กนฺทรก ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ เสขา ๓- สนฺตตสีลา
สนฺตตวุตฺติโน นิปกา นิปกวุตฺติโน เต จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ
สุปติฏฺฐิตจิตฺตา ๔- วิหรนฺติ กตเมสุ จตูสุ อิธ กนฺทรก ภิกฺขุ
กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริกฺ...สํโยชนา ฯ ๒ ม. หิ ฯ ๓ ม. เสกฺขา ฯ ๔ ม. สุปฏฺฐิต... ฯ
โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ จิตฺเต
จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก
อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสนฺติ ฯ
[๓] เอวํ วุตฺเต เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ
อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภูตํ ภนฺเต ยาว สุปญฺญตฺตา จิเม ๑- จตฺตาโร
สติปฏฺฐานา สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย
ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ๒- ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส
สจฺฉิกิริยาย
{๓.๑} มยมฺปิ หิ ภนฺเต คิหี โอทาตวสนา กาเลน กาลํ อิเมสุ
จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุปติฏฺฐิตจิตฺตา วิหราม อิธ มยํ ภนฺเต กาเย
กายานุปสฺสิโน ๓- วิหราม อาตาปิโน สมฺปชานา สติมนฺโต
วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ เวทนาสุ เวทนานุปสฺสิโน ๓-
วิหราม อาตาปิโน สมฺปชานา สติมนฺโต วิเนยฺย โลเก
อภิชฺฌาโทมนสฺสํ จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสิโน วิหราม อาตาปิโน
สมฺปชานา สติมนฺโต วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสิโน วิหราม อาตาปิโน สมฺปชานา สติมนฺโต วิเนยฺย
โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภูตํ ภนฺเต ยาวญฺจีทํ
ภนฺเต ภควา เอวํ มนุสฺสคหเณ เอวํ มนุสฺสกสเฏ เอวํ มนุสฺสสาเฐยฺเย
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. ภนฺเต ภควตา ฯ ๒ สี. ยุ. อตฺถคมาย ฯ ๓ ยุ. -นุปสฺสี ฯ
วตฺตมาเน สตฺตานํ หิตาหิตํ ชานาติ
{๓.๒} คหณเญฺหตํ ภนฺเต ยทิทํ มนุสฺสา อุตฺตานกเญฺหตํ
ภนฺเต ยทิทํ ปสโว อหญฺหิ ภนฺเต ปโหมิ หตฺถิทมฺมํ สาเรตุํ
ยาวตเกน อนฺตเรน จมฺปํ คตาคตํ กริสฺสติ สพฺพานิ ตานิ
สาเฐยฺยานิ กูเฏยฺยานิ วงฺเกยฺยานิ ชิเมฺหยฺยานิ ปาตุกริสฺสติ
อมฺหากมฺปน ภนฺเต ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา
อญฺญถา จ กาเยน สมุทาจรนฺติ อญฺญถา จ ๑- วาจาย
อญฺญถา จ เนสํ จิตฺตํ โหติ อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภูตํ ภนฺเต
ยาวญฺจีทํ ภนฺเต ภควา เอวํ มนุสฺสคหเณ เอวํ มนุสฺสกสเฏ
เอวํ มนุสฺสสาเฐยฺเย วตฺตมาเน สตฺตานํ หิตาหิตํ ชานาติ
คหณเญฺหตํ ภนฺเต ยทิทํ มนุสฺสา อุตฺตานกเญฺหตํ ภนฺเต
ยทิทํ ปสโวติ ฯ
[๔] เอวเมตํ เปสฺส เอวเมตํ เปสฺส คหณเญฺหตํ เปสฺส ยทิทํ
มนุสฺสา อุตฺตานกเญฺหตํ เปสฺส ยทิทํ ปสโว จตฺตาโรเม เปสฺส
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ เปสฺส
เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป โหติ อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
อิธ ปน เปสฺส เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปรนฺตโป โหติ
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต อิธ เปสฺส เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อตฺตนฺตโป จ โหติ อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ปรนฺตโป จ
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต อิธ ปน เปสฺส เอกจฺโจ ปุคฺคโล
เนวตฺตนฺตโป โหติ นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป น
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต โส อนตฺตนฺตโป อปรนฺตโป ทิฏฺเฐว
ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน
อตฺตนา วิหรติ อิเมสํ เปสฺส จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ กตโม เต ปุคฺคโล
จิตฺตํ อาราเธตีติ ฯ
[๕] ยฺวายํ ภนฺเต ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
อยํ เม ปุคฺคโล จิตฺตํ นาราเธติ โยปายํ ภนฺเต ปุคฺคโล ปรนฺตโป
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต อยมฺปิ เม ปุคฺคโล จิตฺตํ นาราเธติ
โยปายํ ภนฺเต ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
ปรนฺตโป จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต อยมฺปิ เม ปุคฺคโล จิตฺตํ
นาราเธติ โย จ โข อยํ ภนฺเต ปุคฺคโล เนวตฺตนฺตโป นาตฺต-
ปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป น ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
โส อนตฺตนฺตโป อปรนฺตโป ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต
สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติ อยํ ๑- เม
ปุคฺคโล จิตฺตํ อาราเธตีติ ฯ กสฺมา ปน เต เปสฺส อิเม ตโย
ปุคฺคลา จิตฺตํ นาราเธนฺตีติ ฯ
[๖] ยฺวายํ ภนฺเต ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต โส อตฺตานํ สุขกามํ ทุกฺขปฏิกฺกูลํ อาตาเปติ
ปริตาเปติ อิมินา เม อยํ ปุคฺคโล จิตฺตํ นาราเธติ โยปายํ
ภนฺเต ปุคฺคโล ปรนฺตโป ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต โส ปรํ
สุขกามํ ทุกฺขปฏิกฺกูลํ อาตาเปติ ปริตาเปติ อิมินา เม อยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยเมว เม ฯ
ปุคฺคโล จิตฺตํ นาราเธติ โยปายํ ภนฺเต ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ
อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ปรนฺตโป จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
โส อตฺตานญฺจ ปรญฺจ สุขกามํ ๑- ทุกฺขปฏิกฺกูลํ อาตาเปติ
ปริตาเปติ อิมินา เม อยํ ปุคฺคโล จิตฺตํ นาราเธติ โย จ โข อยํ
ภนฺเต ปุคฺคโล เนวตฺตนฺตโป นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
น ปรนฺตโป น ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต โส อนตฺตนฺตโป
อปรนฺตโป ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที
พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติ อิมินา เม อยํ ปุคฺคโล จิตฺตํ
อาราเธติ หนฺท จทานิ มยํ ภนฺเต คจฺฉาม พหุกิจฺจา มยํ
พหุกรณียาติ ฯ ยสฺสทานิ ตฺวํ เปสฺส กาลํ มญฺญสีติ ฯ อถ โข
เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ๒- ฯ
[๗] อถ โข ภควา อจิรปกฺกนฺเต เปสฺเส หตฺถาโรหปุตฺเต
ภิกฺขู อามนฺเตสิ ปณฺฑิโต ภิกฺขเว เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต
มหาปญฺโญ ภิกฺขเว เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต สเจ ภิกฺขเว
เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต มุหุตฺตํ นิสีเทยฺย ยาวสฺสาหํ ๓- อิเม จตฺตาโร
ปุคฺคเล วิตฺถาเรน วิภชิสฺสามิ มหตา อตฺเถน สํยุตฺโต อภวิสฺส ๔-
อปิจ ภิกฺขเว เอตฺตาวตาปิ เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต มหตา
อตฺเถน สํยุตฺโตติ ฯ เอตสฺส ภควา กาโล เอตสฺส สุคต กาโล
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สุขกาเม ทุกฺขปฏิกฺกุเล ฯ ๒ ม. ปกฺกมิ ฯ ๓ ม. ยาวาสฺสาหํ ฯ
@๔ โป. ม. ยุ. อคมิสฺส ฯ
ยํ ภควา อิเม จตฺตาโร ปุคฺคเล วิตฺถาเรน วิภเชยฺย วิตฺถาเรน ๑-
ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ ภิกฺขเว สุณาถ
สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๘] ภควา เอตทโวจ กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป
อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อเจลโก ๒- โหติ มุตฺตาจาโร หตฺถาวเลขโน ๓- น เอหิภทนฺติโก น
ติฏฺฐภทนฺติโก นาภิหตํ น อุทฺทิสฺส กตํ น นิมนฺตนํ สาทิยติ
โส น กุมฺภิมุขา ปฏิคฺคณฺหาติ น กโฬปิมุขา ๔- ปฏิคฺคณฺหาติ
น เอลกมนฺตรํ ๕- น ทณฺฑมนฺตรํ น มูสลมนฺตรํ น ทฺวินฺนํ
ภุญฺชมานานํ น คพฺภินิยา น ปายมานาย น ปุริสนฺตรคตาย น
สงฺกิตฺตีสุ น ยตฺถ สา อุปฏฺฐิโต โหติ น ยตฺถ มกฺขิกา
สณฺฑสณฺฑจารินี น มจฺฉํ น มํสํ น สุรํ น เมรยํ น ถุโสทกํ ปีวติ ฯ
{๘.๑} โส เอกาคาริโก วา โหติ เอกาโลปิโก ทฺวาคาริโก
วา โหติ ทฺวาโลปิโก ฯเปฯ สตฺตาคาริโก วา โหติ สตฺตาโลปิโก
เอกิสฺสาปิ ทตฺติยา ยาเปติ ทฺวีหิปิ ทตฺตีหิ ยาเปติ ฯเปฯ สตฺตหิปิ
ทตฺตีหิ ยาเปติ เอกาหิกมฺปิ อาหารํ อาหาเรติ ทฺวีหิกมฺปิ อาหารํ
อาหาเรติ ฯเปฯ สตฺตาหิกมฺปิ อาหารํ อาหาเรติ อิติ เอวรูปมฺปิ
อทฺธมาสิกํ ๖- ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิตฺถาเรนาติ นตฺถิ ฯ ๒ ม. อเจฬโก ฯ ๓ สี. ม. ยุ. หตฺถาปเลขโน ฯ
@๔ ม. กโลปิมุขา ฯ ๕ ม. เอฬกมนฺตรํ ฯ ๖ อฑฺฒมาสิกนฺติ ยุตฺตตรํ ฯ
{๘.๒} โส สากภกฺโข วา โหติ สามากภกฺโข วา โหติ นีวารภกฺโข
วา โหติ ททฺทุลภกฺโข วา โหติ หฏภกฺโข วา โหติ กณภกฺโข
วา โหติ อาจามภกฺโข วา โหติ ปิญฺญากภกฺโข วา โหติ
ติณภกฺโข วา โหติ โคมยภกฺโข วา โหติ วนมูลผลาหาโร
วา ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี ฯ โส สาณานิปิ ธาเรติ มสาณานิปิ
ธาเรติ ฉวทุสฺสานิปิ ธาเรติ ปํสุกูลานิปิ ธาเรติ ติรีฏานิปิ
ธาเรติ อชินานิปิ ๑- ธาเรติ อชินกฺขิปมฺปิ ธาเรติ กุสจีรมฺปิ ธาเรติ
วากจีรมฺปิ ธาเรติ ผลกจีรมฺปิ ธาเรติ เกสกมฺพลมฺปิ ธาเรติ
วาลกมฺพลมฺปิ ๒- ธาเรติ อุฬูกปกฺขมฺปิ ธาเรติ เกสมสฺสุโลจโกปิ
โหติ เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต อุพฺภตฺถโกปิ โหติ
อาสนปฏิกฺขิตฺโต อุกฺกุฏิโกปิ โหติ อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต
กณฺฏกาปสฺสยิโกปิ โหติ กณฺฏกาปสฺสเย เสยฺยํ กปฺเปติ
สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ อิติ เอวรูปํ
อเนกวิหิตํ กายสฺส อาตาปนปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
[๙] กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรนฺตโป ปรปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต ฯ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล โอรพฺภิโก ๓-
โหติ สูกริโก สากุณิโก ๔- มาควิโก ลุทฺโท มจฺฉฆาตโก โจโร
โจรฆาตโก ๕- พนฺธนาคาริโก เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ กุรูรกมฺมนฺตา
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรนฺตโป ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อชินํปิ ฯ ๒ ม. วาฬฺกมฺพลมฺปิ ฯ ๓ ม. โอรมฺภิโก ฯ ๔ ยุ. สากนฺติโก ฯ
@๕ ม. โคฆาตโก ฯ
[๑๐] กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต ปรนฺตโป จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ราชา วา โหติ ขตฺติโย
มุทฺธาวสิตฺโต พฺราหฺมโณ วา มหาสาโล โส ปุรตฺถิเมน นครสฺส
นวํ สนฺถาคารํ การาเปตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา ขราชินํ
นิวาเสตฺวา สปฺปิเตเลน กายํ อพฺภญฺชิตฺวา มิควิสาเณน ปิฏฺฐึ
กณฺฑุวมาโน นวํ ๑- สนฺถาคารํ ปวิสติ สทฺธึ มเหสิยา พฺราหฺมเณน
จ ปุโรหิเตน โส ตตฺถ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา หริตุปลิตฺตาย ๒- เสยฺยํ
กปฺเปติ โส ๓- เอกิสฺสา คาวิยา สรูปวจฺฉาย ยํ เอกสฺมึ ถเน
ขีรํ โหติ เตน ราชา ยาเปติ ยํ ทุติยสฺมึ ถเน ขีรํ โหติ เตน
มเหสี ยาเปติ ยํ ตติยสฺมึ ถเน ขีรํ โหติ เตน พฺราหฺมโณ
ปุโรหิโต ยาเปติ ยํ จตุตฺถสฺมึ ถเน ขีรํ โหติ เตน อคฺคึ ชุหติ ๔-
อวเสเสน วจฺฉโก ยาเปติ โส เอวมาห เอตฺตกา อุสภา
หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา วจฺฉตรา หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย
เอตฺตกา ๕- วจฺฉตริโย หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา อชา
หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา อุรพฺภา หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย
เอตฺตกา อสฺสา หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย ๖- เอตฺตกา รุกฺขา ฉิชฺชนฺตุ
ยูปตฺถาย เอตฺตกา ทพฺพา ลุยนฺตุ ๗- ปริสนฺถายาติ ๘- เยปิสฺส เต
โหนฺติ ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา เตปิ ทณฺฑตชฺชิตา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. นวนฺติ นตฺถิ ฯ ๒ สี. ยุ. หริตุปตฺตาย ฯ ๓ ม. ยุ. โสติ นตฺถิ ฯ
@๔ ม. ยุ. ชุหนฺติ ฯ ๕ ยุ. เอตฺติกา ฯ ๖ อสฺสา ... ยญฺญตฺตายาติ นตฺถิ ฯ
@๗ ม. ยุ. ลูยนฺตุ ฯ ๘ ม. ปริหึสตฺถาย. ยุ. พริหิสตฺถาย ฯ
ตชฺชิตา ภยตชฺชิตา อสฺสุมุขา รุทมานา ๑- ปริกมฺมานิ กโรนฺติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
ปรนฺตโป จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
[๑๑] กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนวตฺตนฺตโป [๒]- นาตฺตปริตาปนา-
นุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป ๓- น ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
โส อนตฺตนฺตโป อปรนฺตโป ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต
สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติ ฯ
{๑๑.๑} อิธ ภิกฺขเว ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ
สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ
สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ
ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ
ปกาเสติ ฯ
{๑๑.๒} ตํ ธมฺมํ สุณาติ คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา
อญฺญตรสฺมึ วา กุเล ปจฺฉา ชาโต ๔- โส ตํ ธมฺมํ สุตฺวา
ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภติ โส เตน สทฺธาปฏิลาเภน สมนฺนาคโต
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ อพฺโภกาโส
ปพฺพชฺชา น ยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ
เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ ยนฺนูนาหํ เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โรทมานา ฯ ๒-๓ ม. จ ฯ ๔ ยุ. ปจฺจาชาโต.
ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ โส อปเรน สมเยน อปฺปํ วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย
มหนฺตํ วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย อปฺปํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย
มหนฺตํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ ฯ
[๑๒] โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน
ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ นิหิตทณฺโฑ
นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี
วิหรติ อทินฺนาทานํ ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ
ทินฺนาทายี ทินฺนปาฏิกงฺขี อเถเนน ๑- สุจิภูเตน อตฺตนา วิหรติ
อพฺรหฺมจริยํ ปหาย พฺรหฺมจารี โหติ อาราจารี วิรโต ๒- เมถุนา
คามธมฺมา มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ สจฺจวาที
สจฺจสนฺโธ เถโต ปจฺจยิโก อวิสํวาทโก โลกสฺส ปิสุณํ วาจํ
ปหาย ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ อิโต สุตฺวา น อมุตฺร
อกฺขาตา อิเมสํ เภทาย อมุตฺร วา สุตฺวา น อิเมสํ อกฺขาตา
อมูสํ เภทาย อิติ ภินฺนานํ วา สนฺธาตา สหิตานํ ๓- วา อนุปฺปทาตา
สมคฺคาราโม สมคฺครโต สมคฺคนนฺที สมคฺคกรณึ วาจํ ภาสิตา
โหติ ผรุสํ วาจํ ปหาย ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ยา สา
วาจา เนลา กณฺณสุขา เปมนียา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา
พหุชนมนาปา ตถารูปึ วาจํ ภาสิตา โหติ สมฺผปฺปลาปํ ปหาย
สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อถเนน ฯ ๒ ม. ปฏิวิรโต ฯ ๓ โป. สมาหิตานํ ฯ
ธมฺมวาที วินยวาที นิธานวตึ วาจํ ภาสิตา กาเลน สาปเทสํ
ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ ฯ
{๑๒.๑} โส วีชคาม ภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต โหติ เอกภตฺติโก
โหติ รตฺตูปรโต วิรโต วิกาลโภชนา นจฺจ คีต วาทิต วิสูกทสฺสนา
ปฏิวิรโต โหติ มาลา คนฺธ วิเลปนธารณ มณฺฑน วิภูสนฏฺฐานา
ปฏิวิรโต โหติ อุจฺจาสยน มหาสยนา ปฏิวิรโต โหติ ชาตรูปรชต-
ปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อามกธญฺญปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต
โหติ อามกมํสปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อิตฺถีกุมาริกาปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต โหติ ทาสีทาสปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อเชลกปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต โหติ กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ
หตฺถิ ควาสฺสวฬวปฏิคฺคหณา ๑- ปฏิวิรโต โหติ เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต โหติ ทูเตยฺยปหิณคมนานุโยคา ปฏิวิรโต โหติ
กยวิกฺกยา ปฏิวิรโต โหติ ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา ปฏิวิรโต
โหติ อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา ๒- ปฏิวิรโต โหติ
เฉทนวธพนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา ๓- ปฏิวิรโต โหติ ฯ
{๑๒.๒} โส สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหารีเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหาริเกน
ปิณฺฑปาเตน เยน ๔- เยเนว ปกฺกมติ สมาทาเยว ปกฺกมติ ฯ
เสยฺยถาปิ นาม ปกฺขี สกุโณ เยน ๕- เยเนว เฑติ สปตฺตภาโรว
เฑติ เอวเมว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหาริเกน จีวเรน
กุจฺฉิปริหาริเกน ปิณฺฑปาเตน เยน ๖- เยเนว ปกฺกมติ สมาทาเยว
@เชิงอรรถ: ๑ โป. วลวา... ฯ ยุ. วฬวา... ฯ ม. วฬวปฺ... ฯ ๒ ยุ...สาจิโยคา ฯ
@๓ ม. ...สาหสา... ฯ ๔-๕-๖ ม. โส เยน เยน จ ฯ
ปกฺกมติ ฯ โส อิมินา อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ
อนวชฺชสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
{๑๒.๓} โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส
สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น
นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา
ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ ฯ โส อิมินา อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน
สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ อพฺยาเสกสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
{๑๒.๔} โส อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี โหติ อาโลกิเต
วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ สมฺมิญฺชิเต ปสาริเต สมฺปชานการี โหติ
สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ สมฺปชานการี โหติ อสิเต ปีเต ขายิเต
สายิเต สมฺปชานการี โหติ อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี
โหติ คเต ฐิเต นิสินฺเน สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว
สมฺปชานการี โหติ ฯ
[๑๓] โส อิมินา จ อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อิมินา จ
อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต อิมินา จ อริเยน สติสมฺปชญฺเญน
สมนฺนาคโต วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ
กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํ ๑- ฯ
โส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา
อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ โส อภิชฺฌํ
โลเก ปหาย วิคตาภิชฺเฌน เจตสา วิหรติ อภิชฺฌาย จิตฺตํ
ปริโสเธติ พฺยาปาทปโทสํ ปหาย อพฺยาปนฺนจิตฺโต วิหรติ
สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี พฺยาปาทปโทสา จิตฺตํ ปริโสเธติ
ถีนมิทฺธํ ปหาย วิคตถีนมิทฺโธ วิหรติ อาโลกสญฺญี สโต สมฺปชาโน
ถีนมิทฺธา จิตฺตํ ปริโสเธติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหาย อนุทฺธโต
วิหรติ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺโต อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา จิตฺตํ ปริโสเธติ
วิจิกิจฺฉํ ปหาย ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิหรติ อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ
วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
[๑๔] โส อิเม ปญฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ
อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขญฺจ
กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา
สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส จ ปหานา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ปลาสปุญฺชํ ฯ
ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา
อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
[๑๕] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต ๑-
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ โส อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ
ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ
ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาฬีสมฺปิ ชาติโย ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย
ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป
อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป อมุตฺราสึ เอวํนาโม
เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํ สุขทุกฺขปฏิสํเวที
เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ ๒- ตตฺราปาสึ
เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํ สุขทุกฺขปฏิสํเวที
เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ ฯ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
[๑๖] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต
สตฺตานํ จุตูปปาตญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ โส ทิพฺเพน
จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. อาเนชฺชปฺปตฺเต ฯ ๒ สี. ยุ. อุปฺปาทึ ฯ
อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา
เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปนฺนา อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา
วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ
อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนาติ ฯ อิติ
ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ
จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต
ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ฯ
[๑๗] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต อาสวานํ
ขยญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวสมุทโยติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯ
ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ
ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ วิมุตฺตสฺมึ
วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ
นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล
เนวตฺตนฺตโป นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป น
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต โส อนตฺตนฺตโป อปรนฺตโป ทิฏฺเฐว
ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน
อตฺตนา วิหรตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
กนฺทรกสุตฺตํ ๑- นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กนฺทรกสุตฺตนฺตํ ปฐมํ ฯ
อฏฺฐกนาครสุตฺตํ
[๑๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท เวสาลิยํ
วิหรติ เวฬุวคามเก ฯ เตน โข ปน สมเยน ทสโม คหปติ
อฏฺฐกนาคโร ปาตลิปุตฺตํ อนุปฺปตฺโต โหติ เกนจิเทว กรณีเยน ฯ
อถ โข ทสโม คหปติ อฏฺฐกนาคโร เยน กุกฺกุฏาราโม เยน
อญฺญตโร ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ทสโม คหปติ อฏฺฐกนาคโร
ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ กหํ นุ โข ภนฺเต อายสฺมา อานนฺโท เอตรหิ
วิหรติ ทสฺสนกามา หิ มยํ ตํ ๑- อานนฺทนฺติ ฯ เอโส คหปติ
อายสฺมา อานนฺโท เวสาลิยํ วิหรติ เวฬุวคามเกติ ฯ อถ โข
ทสโม คหปติ อฏฺฐกนาคโร ปาตลิปุตฺเต ตํ กรณียํ ตีเรตฺวา
เยน เวสาลี เยน ๒- เวฬุวคามโก เยนายสฺมา อานนฺโท
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
[๑๙] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ทสโม คหปติ อฏฺฐกนาคโร
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ อตฺถิ นุ โข ภนฺเต อานนฺท เตน
ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอกธมฺโม
อกฺขาโต ยตฺถ ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต
อวิมุตฺตญฺเจว จิตฺตํ วิมุจฺจติ อปฺปริกฺขีณา จ ๓- อาสวา ปริกฺขยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อายสฺมนฺตํ ฯ ๒ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ๓ ยุ. วา ฯ
คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ ๑- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
{๑๙.๑} อตฺถิ โข คหปติ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอกธมฺโม อกฺขาโต ยตฺถ ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส
อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต อวิมุตฺตญฺเจว จิตฺตํ วิมุจฺจติ
อปฺปริกฺขีณา จ อาสวา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ ๒-
อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
{๑๙.๒} กตโม ปน ภนฺเต อานนฺท เตน ภควตา ชานตา
ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอกธมฺโม อกฺขาโต
ยตฺถ ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต
อวิมุตฺตญฺเจว จิตฺตํ วิมุจฺจติ อปฺปริกฺขีณา จ อาสวา ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ ๓- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
[๒๐] อิธ คหปติ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อิทมฺปิ โข ปฐมํ ฌานํ อภิสงฺขตํ
อภิสญฺเจตยิตํ ยํ โข ปน กิญฺจิ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ตทนิจฺจํ
นิโรธธมฺมนฺติ ปชานาติ โส ตตฺถ ฐิโต อาสวานํ ขยํ ปาปุณาติ
โน เจ อาสวานํ ขยํ ปาปุณาติ เตเนว ธมฺมราเคน ตาย ธมฺมนนฺทิยา
ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ ๔- ปริกฺขยา โอปปาติโก
โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา อยมฺปิ โข
คหปติ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
เอกธมฺโม อกฺขาโต ยตฺถ ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วา ฯ ๒-๓ อปฺปตฺตญฺจาติปิ ทิสฺสติ ฯ ๔ ม. สพฺพตฺถ สํโยชนานนฺติ ทิสฺสติ ฯ
ปหิตตฺตสฺส วิหรโต อวิมุตฺตญฺเจว จิตฺตํ วิมุจฺจติ อปฺปริกฺขีณา จ
อาสวา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ ๑- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ
อนุปาปุณาติ ฯ
{๒๐.๑} ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา
ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
อิทมฺปิ โข ทุติยํ ฌานํ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ฯเปฯ อนุตฺตรํ
โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
{๒๐.๒} ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ ปีติยา จ วิราคา ฯเปฯ ตติยํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อิทมฺปิ โข ตติยํ
ฌานํ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
{๒๐.๓} ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อิทมฺปิ โข จตุตฺถํ
ฌานํ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
[๒๑] ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ
ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ
อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺถตาย ๒- สพฺพาวนฺตํ โลกํ
เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคคฺเตน อปฺปมาเณน อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อยมฺปิ
โข เมตฺตา เจโตวิมุตฺติ อภิสงฺขตา อภิสญฺเจตยิตา ยํ โข ปน
กิญฺจิ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ตทนิจฺจํ นิโรธธมฺมนฺติ ปชานาติ
โส ตตฺถ ฐิโต ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ กตุถจิ อปฺปตฺตญฺจาติปิ ทิสฺสติ ฯ ๒ ยุ. สพฺพตฺตตาย ฯ ปุนปิ ปาเฐ อีทิสเมว ฯ
{๒๑.๑} ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ กรุณาสหคเตน เจตสา ฯเปฯ
มุทิตาสหคเตน เจตสา ... อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ
ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ
ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺถตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน
เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อยมฺปิ โข อุเปกฺขา
เจโตวิมุตฺติ อภิสงฺขตา อภิสญฺเจตยิตา ยํ โข ปน กิญฺจิ
อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ตทนิจฺจํ นิโรธธมฺมนฺติ ปชานาติ
โส ตตฺถ ฐิโต ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
[๒๒] ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา
ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต
อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ อยมฺปิ โข อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ อภิสงฺขตา
อภิสญฺเจตยิตา ยํ โข ปน กิญฺจิ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ
ตทนิจฺจํ นิโรธธมฺมนฺติ ปชานาติ โส ตตฺถ ฐิโต ฯเปฯ
อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
{๒๒.๑} ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อยมฺปิ โข
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ อภิสงฺขตา อภิสญฺเจตยิตา ยํ
โข ปน กิญฺจิ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ตทนิจฺจํ นิโรธธมฺมนฺติ
ปชานาติ โส ตตฺถ ฐิโต ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
{๒๒.๒} ปุน จปรํ คหปติ ภิกฺขุ สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อยมฺปิ โข อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ
อภิสงฺขตา อภิสญฺเจตยิตา ยํ โข ปน กิญฺจิ อภิสงฺขตํ
อภิสญฺเจตยิตํ ตทนิจฺจํ นิโรธธมฺมนฺติ ปชานาติ โส ตตฺถ ฐิโต
อาสวานํ ขยํ ปาปุณาติ โน เจ อาสวานํ ขยํ ปาปุณาติ
เตเนว ธมฺมราเคน ตาย ธมฺมนนฺทิยา ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี
อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา อยํ ๑- โข คหปติ เตน ภควตา
ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอกธมฺโม อกฺขาโต
ยตฺถ ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต
อวิมุตฺตญฺเจว จิตฺตํ วิมุจฺจติ อปฺปริกฺขีณา จ อาสวา ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
[๒๓] เอวํ วุตฺเต ทสโม คหปติ อฏฺฐกนาคโร อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ เอตทโวจ เสยฺยถาปิ ภนฺเต อานนฺท ปุริโส เอกํ ๒-
นิธิมุขํ คเวสนฺโต สกิเทว เอกาทส นิธิมุขานิ อธิคจฺเฉยฺย เอวเมว
โข อหํ ภนฺเต เอกํ อมตทฺวารํ คเวสนฺโต สกิเทว เอกาทส
อมตทฺวารานิ อลตฺถํ สวนาย เสยฺยถาปิ ภนฺเต ปุริสสฺส อคารํ
เอกาทสทฺวารํ โส ตสฺมึ อคาเร อาทิตฺเต เอกเมเกนปิ ทฺวาเรน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํปิ โข ฯ ๒ ม. เอกํว ฯ
สกฺกุเณยฺย อตฺตานํ โสตฺถึ กาตุํ เอวเมว โข อหํ ภนฺเต อิเมสํ
เอกาทสนฺนํ อมตทฺวารานํ เอกเมเกนปิ อมตทฺวาเรน สกฺขิสฺสามิ ๑-
อตฺตานํ โสตฺถึ กาตุํ อิเม หิ นาม ภนฺเต อญฺญติตฺถิยา อาจริยสฺส
อาจริยธนํ ปริเยสิสฺสนฺติ กิมงฺคํ ปนาหํ อายสฺมโต อานนฺทสฺส
ปูชํ น กริสฺสามีติ ฯ อถ โข ทสโม คหปติ อฏฺฐกนาคโร
ปาตลิปุตฺตกญฺจ เวสาลิกญฺจ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา ปณีเตน
ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิ เอกเมกญฺจ
ภิกฺขุํ ปจฺเจกํ ทุสฺสยุเคน อจฺฉาเทสิ อายสฺมนฺตํ ๒- อานนฺทํ
ติจีวเรน อจฺฉาเทสิ อายสฺมโต ๓- อานนฺทสฺส ปญฺจสตํ ๔-
วิหารํ การาเปสีติ ฯ
อฏฺฐกนาครสุตฺตํ ๕- นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
----------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สกฺกุณิสฺสามิ ฯ ๒ โป. จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ ๓ ม. ยุ. จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
@๔ ม. ปญฺจสตวิหารํ ฯ ๕ ม. ยุ. อฏฺฐกนาครสุตฺตนฺตํ ฯ
เสขปฏิปทาสุตฺตํ
[๒๔] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ
กปิลวตฺถุสฺมึ นิโคฺรธาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน กาปิลวตฺถวานํ
สกฺยานํ นวํ สนฺถาคารํ อจิรการิตํ โหติ อนชฺฌาวุฏฺฐปุพฺพํ ๑-
สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เกนจิ วา มนุสฺสภูเตน ฯ อถ โข
กาปิลวตฺถวา ๒- สกฺยา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข
กาปิลวตฺถวา สกฺยา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อิธ ภนฺเต กาปิลวตฺถวานํ
สกฺยานํ นวํ สนฺถาคารํ อจิรการิตํ โหติ ๓- อนชฺฌาวุฏฺฐปุพฺพํ
สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เกนจิ วา มนุสฺสภูเตน ตํ ภนฺเต
ภควา ปฐมํ ปริภุญฺชตุ ภควตา ปฐมํ ปริภุตฺตํ ปจฺฉา กาปิลวตฺถวา
สกฺยา ปริภุญฺชิสฺสนฺติ ตทสฺส กาปิลวตฺถวานํ สกฺยานํ ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขายาติ ฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ
{๒๔.๑} อถ โข กาปิลวตฺถวา สกฺยา ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน นวํ
สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา สพฺพสนฺถรึ ๔- สนฺถาคารํ
สนฺถราเปตฺวา ๕- อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา อุทกมณิกํ ปติฏฺฐาเปตฺวา
เตลปฺปทีปํ อาโรเปตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. อนชฺฌาวุฏฺฐํ ฯ ๒ โป. สพฺพตฺถ " กาปิลวตฺถุกาติ ทิสฺสติ ฯ
@๓ ยุ. โหตีติ นตฺถิ ฯ ๔ โป. " สพฺพสนฺถริสนฺถตํ ฯ ๕ ยุ. สนฺถริตฺวา ฯ
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ ฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข
กาปิลวตฺถวา สกฺยา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ สพฺพสนฺถรึ สนฺถตํ
ภนฺเต สนฺถาคารํ อาสนานิ ปญฺญตฺตานิ ๑- อุทกมณิโก ปติฏฺฐาปิโต
เตลปฺปทีโป อาโรปิโต ยสฺสทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺญตีติ ฯ
[๒๕] อถ โข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สทฺธึ
ภิกฺขุสงฺเฆน เยน ๒- สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปาเท
ปกฺขาเลตฺวา สนฺถาคารํ ปวิสิตฺวา มชฺฌิมถมฺภํ นิสฺสาย ปุรตฺถาภิมุโข
นิสีทิ ฯ ภิกฺขุสงฺโฆปิ โข ปาเท ปกฺขาเลตฺวา สนฺถาคารํ ปวิสิตฺวา
ปจฺฉิมํ ภิตฺตึ นิสฺสาย ปุรตฺถาภิมุโข นิสีทิ ภควนฺตํเยว ปุรกฺขตฺวา ๓- ฯ
กาปิลวตฺถวาปิ โข สกฺยา ปาเท ปกฺขาเลตฺวา สนฺถาคารํ ปวิสิตฺวา
ปุรตฺถิมํ ภิตฺตึ นิสฺสาย ปจฺฉิมาภิมุขา นิสีทึสุ ภควนฺตํเยว
ปุรกฺขตฺวา ๓- ฯ อถ โข ภควา กาปิลวตฺถเว สกฺเย ๔- พหุเทว
รตฺตึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา
สมฺปหํเสตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ ปฏิภาตุ ตํ อานนฺท
กาปิลวตฺถวานํ สกฺยานํ เสโข ปฏิปโท ๕- ปิฏฺฐิ เม อคิลายติ
ตมหํ อายมิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต
ปจฺจสฺโสสิ ฯ อถ โข ภควา จตุคุณํ สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปตฺวา
ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ กปฺเปสิ ปาเทน ๖- ปาทํ
อจฺจาธาย สโต สมฺปชาโน อุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกริตฺวา ฯ
[๒๖] อถ โข อายสฺมา อานนฺโท มหานามํ สกฺกํ ๗- อามนฺเตสิ
@เชิงอรรถ: ๑ ปญฺญาปิตานีติ ยุตฺตตรํ ฯ ๒ โป. นวํ ฯ ๓ โป. ปุรกฺขิตฺวาติปิ ทิสฺสติ ฯ
@๔ ยุ สกฺเก ฯ ๕ ยุ. ปาฏิปโท ฯ ๖ ม. ยุ. ปาเท ฯ ๗ ยุ. สกฺยํ ฯ
อิธ มหานาม อริยสาวโก สีลสมฺปนฺโน โหติ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร
โหติ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ชาคริยมนุยุตฺโต โหติ สตฺตหิ
สทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โหติ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้าที่ ๑-๒๖.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=13&item=1&items=26
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=13&item=1&items=26&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=13&item=1&items=26
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=13&item=1&items=26
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
https://84000.org/tipitaka/read/?index_13
https://84000.org/tipitaka/english/?index_13
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
