สุตฺตนฺตปิฏเก องฺคุตฺตรนิกายสฺส
ทุติโย ภาโค
-------
จตุกฺกนิปาโต
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
ปฐมปณฺณาสโก
ภณฺฑคามวคฺโค ปฐโม
[๑] เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา วชฺชีสุ วิหรติ ภณฺฑคาเม ฯ
ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ จตุนฺนํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ
มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ กตเมสํ จตุนฺนํ อริยสฺส ภิกฺขเว สีลสฺส
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว
ตุมฺหากญฺจ อริยสฺส ภิกฺขเว สมาธิสฺส อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา
เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ อริยาย
ภิกฺขเว ปญฺญาย อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ
สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ อริยาย ภิกฺขเว วิมุตฺติยา
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว
ตุมฺหากญฺจ ตยิทํ ภิกฺขเว อริยํ สีลํ อนุพุทฺธํ ปฏิวิทฺธํ อริโย
สมาธิ อนุพุทฺโธ ปฏิวิทฺโธ อริยา ปญฺญา อนุพุทฺธา ปฏิวิทฺธา
อริยา วิมุตฺติ อนุพุทฺธา ปฏิวิทฺธา อุจฺฉินฺนา ภวตณฺหา ขีณา
ภวเนตฺตี นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน
สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา
สีลสมาธิปญฺญา จ วิมุตฺติ จ อนุตฺตรา
อนุพุทฺธา อิเม ธมฺมา โคตเมน ยสสฺสินา ฯ
อิติ พุทฺโธ อภิญฺญาย ธมฺมมกฺขาสิ ภิกฺขุนํ
ทุกฺขสฺสนฺตกโร สตฺถา จกฺขุมา ปรินิพฺพุโตติ ฯ
[๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต อิมสฺมา
ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ กตเมหิ จตูหิ อริเยน ภิกฺขเว สีเลน
อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ อริเยน
ภิกฺขเว สมาธินา อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ
วุจฺจติ อริยาย ภิกฺขเว ปญฺญาย อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา
ปปติโตติ วุจฺจติ อริยาย ภิกฺขเว วิมุตฺติยา อสมนฺนาคโต
อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ ฯ
{๒.๑} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา
อปปติโตติ ๑- วุจฺจติ กตเมหิ จตูหิ อริเยน ภิกฺขเว สีเลน สมนฺนาคโต
อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจติ อริเยน ภิกฺขเว สมาธินา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อปฺปปติโตติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจติ อริยาย
ภิกฺขเว ปญฺญาย สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ
วุจฺจติ อริยาย ภิกฺขเว วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต อิมสฺมา
ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจตีติ ฯ
จุตา ปตนฺติ ปติตา คิทฺธา จ ปุนราคตา
กตกิจฺจํ รตํรมฺมํ สุเขนานฺวาคตํ สุขนฺติ ฯ
[๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ
สานุวชฺโช [๑]- วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ
อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ
อปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ
อปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ อนนุวิจฺจ
อปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ
อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ
พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ ฯ
{๓.๑} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต ๒-
สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ
อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ
อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. วิยตฺโต ฯ
ภาสติ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ
อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ
อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส
อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
โย นินฺทิยํ ปสํสติ ตํ วา นินฺทติ โย ปสํสิโย
วิจินาติ มุเขน โส กลึ กลินา เตน สุขํ น วินฺทติ ฯ
อปฺปมตฺโต อยํ กลิ โย อกฺเขสุ ธนปราชโย
สพฺพสฺสาปิ สหาปิ อตฺตนา อยเมว มหตฺตโร ๑- กลิ
โย สุคเตสุ มนํ ปโทสเย สตํ สหสฺสานํ นิรพฺพุทานํ
ฉตฺตึสติ ปญฺจ จ อพฺพุทานิ ยมรียํ ๒- ครหิย นิรยํ อุเปติ
วาจํ มนญฺจ ปณิธาย ปาปกนฺติ ฯ
[๔] จตูสุ ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ กตเมสุ จตูสุ มาตริ ภิกฺขเว
มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ
อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ
อปุญฺญํ ปสวติ ปิตริ ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. มหนฺตตโร ฯ ๒ ม. ยุ. ยมริยครหี ฯ
ตถาคเต ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ ตถาคตสาวเก
ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ
อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ
อปุญฺญํ ปสวติ อิเมสุ โข ภิกฺขเว จตูสุ มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน
พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช
จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ ฯ
{๔.๑} จตูสุ ภิกฺขเว [๑]- สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต
สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ
อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ กตเมสุ จตูสุ มาตริ
ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ
อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ
พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ ปิตริ ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ
ตถาคเต ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ ตถาคตสาวเก ภิกฺขเว
สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ
อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ
ปสวติ อิเมสุ โข ภิกฺขเว จตูสุ สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต
พฺยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ
โหติ อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
มาตริ ปิตริ จาปิ โย มิจฺฉาปฏิปชฺชติ
ตถาคเต จ ๒- สมฺพุทฺเธ อถวา ตสฺส สาวเก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ธมฺเมสุ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. วา ฯ
พหุญฺจ โส ปสวติ อปุญฺญํ ตาทิโส นโร ฯ
ตาย [๑]- อธมฺมจริยาย มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
อิเธว นํ ครหนฺติ เปจฺจาปายญฺจ คจฺฉติ ฯ
มาตริ ปิตริ จาปิ โย สมฺมาปฏิปชฺชติ
ตถาคเต จ ๒- สมฺพุทฺเธ อถวา ตสฺส สาวเก
พหุญฺจ โส ปสวติ ปุญฺญํปิ ๓- ตาทิโส นโร ฯ
ตาย [๔]- ธมฺมจริยาย มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
อิเธว นํ ปสํสนฺติ เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
[๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อนุโสตคามี ปุคฺคโล ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล
ฐิตตฺโต ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ ฯ
{๕.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อนุโสตคามี ปุคฺคโล อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล กาเม จ ปฏิเสวติ ปาปญฺจ กมฺมํ กโรติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว อนุโสตคามี ปุคฺคโล ฯ
{๕.๒} กตโม จ ภิกฺขเว ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล กาเม จ น ปฏิเสวติ ปาปญฺจ กมฺมํ น กโรติ สหาปิ ทุกฺเขน
สหาปิ โทมนสฺเสน อสฺสุมุโขปิ รุทมาโน ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ
จรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล ฯ
{๕.๓} กตโม จ ภิกฺขเว ฐิตตฺโต ปุคฺคโล อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นํ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. วา ๓ ม. ยุ. ปุญฺญํ เอตาทิโส นโร ฯ ๔ ม. ยุ. นํ ฯ
ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา
โลกา อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ฐิตตฺโต ปุคฺคโล ฯ
{๕.๔} กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารคโต ถเล ติฏฺฐติ
พฺราหฺมโณ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารคโต ถเล
ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
เยเกจิ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา
อวีตราคา อิธ กามโภคิโน
ปุนปฺปุนํ ชาติชรูปคา หิ เต ๑-
ตณฺหาธิปนฺนา อนุโสตคามิโน ฯ
ตสฺมา หิ ธีโร อิธุปฏฺฐิตาสติ
กาเม จ ปาเป จ อเสวมาโน
สหาปิ ทุกฺเขน ชเหยฺย กาเม
ปฏิโสตคามีติ ตมาหุ ปุคฺคลํ ฯ
โย เว กิเลสานิ ปหาย ปญฺจ
ปริปุณฺณเสโข อปริหานธมฺโม
เจโตวสิปฺปตฺโต สมาหิตินฺทฺริโย
ส เว ฐิตตฺโตติ นโร ปวุจฺจติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชาติชรูปคามี เต ฯ
ปโรปรา ยสฺส สเมจฺจ ธมฺมา
วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ
ส ๑- เวทคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
โลกนฺตคู ปารคโตติ วุจฺจตีติ ฯ
[๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อปฺปสฺสุโต สุเตน อนุปปนฺโน อปฺปสฺสุโต สุเตน
อุปปนฺโน พหุสฺสุโต สุเตน อนุปปนฺโน พหุสฺสุโต สุเตน
อุปปนฺโน ฯ
{๖.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน
อนุปปนฺโน อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส อปฺปกํ สุตํ โหติ
สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ
เวทลฺลํ โส ตสฺส อปฺปกสฺส สุตสฺส น อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต
โหติ สุเตน อนุปปนฺโน ฯ
{๖.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส อปฺปกํ สุตํ โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ ฯเปฯ
เวทลฺลํ โส ตสฺส อปฺปกสฺส สุตสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต
โหติ สุเตน อุปปนฺโน ฯ
{๖.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน
อนุปปนฺโน อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส พหุํ สุตํ โหติ สุตฺตํ
เคยฺยํ ฯเปฯ เวทลฺลํ โส ตสฺส พหุกสฺส สุตสฺส น อตฺถมญฺญาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ส เว มุนิ ฯ
ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อนุปปนฺโน ฯ
{๖.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส พหุํ สุตํ โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ
คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ โส ตสฺส พหุกสฺส
สุตสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน ฯ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
อปฺปสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ อสมาหิโต
อุภเยน นํ ครหนฺติ สีลโต จ สุเตน จ ฯ
อปฺปสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ สุสมาหิโต
สีลโต นํ ปสํสนฺติ นาสฺส สมฺปชฺชเต สุตํ ฯ
พหุสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ อสมาหิโต
สีลโต นํ ครหนฺติ ตสฺส สมฺปชฺชเต สุตํ ฯ
พหุสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ สุสมาหิโต
อุภเยน นํ ปสํสนฺติ สีลโต จ สุเตน จ ฯ
พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ สปฺปญฺญํ พุทฺธสาวกํ
เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว โก ตํ นินฺทิตุมรหติ
เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ ฯ
[๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา
ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภนฺติ กตเม จตฺตาโร
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิยตฺโต วินีโต วิสารโท พหุสฺสุโต ธมฺมธโร
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สงฺฆํ โสเภติ ฯ ภิกฺขุนี ภิกฺขเว ฯเปฯ
อุปาสโก ภิกฺขเว ฯเปฯ อุปาสิกา ภิกฺขเว วิยตฺตา วินีตา วิสารทา
พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภติ ฯ อิเม
โข ภิกฺขเว จตฺตาโร วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภนฺตีติ ฯ
โย โหติ พฺยตฺโต จ วิสารโท จ
พหุสฺสุโต ธมฺมธโร จ โหติ
ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารี
ส ตาทิโส วุจฺจติ สงฺฆโสภโน ฯ
ภิกฺขุ จ สีลสมฺปนฺโน ภิกฺขุนี จ พหุสฺสุตา
อุปาสโก จ โย สทฺโธ ยา จ สทฺธา อุปาสิกา
เอเต โข สงฺฆํ โสเภนฺติ เอเต หิ สงฺฆโสภนาติ ฯ
[๘] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ เยหิ
เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ
ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ กตมานิ จตฺตาริ
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต อิเม ธมฺมา อนภิสมฺพุทฺธาติ
ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา
โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว น
สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต
อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ ฯ
{๘.๑} ขีณาสวสฺส เต ปฏิชานโต อิเม อาสวา อปริกฺขีณาติ
ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา
วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว
น สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต
อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ ฯ
{๘.๒} เย โข ปน เต อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา เต ปฏิเสวโต
นาลํ อนฺตรายายาติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว
วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ
นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว น สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว นิมิตฺตํ
อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ ฯ
{๘.๓} ยสฺส โข ปน เต อตฺถาย ธมฺโม เทสิโต โส น นิยฺยติ
ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ
วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน
ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว น สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว
นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต
วิหรามิ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ เยหิ
เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ
สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ ฯ
เยเกจิเม วาทปถา ปุถุสฺสิตา
ยนฺนิสฺสิตา สมณพฺราหฺมณา จ
ตถาคตํ ปตฺวา น เต ภวนฺติ
วิสารทํ วาทปถาติวตฺตํ ๑-
โย ธมฺมจกฺกํ อภิภุยฺย เกวลํ ๒-
ปวตฺตยี สพฺพภุตานุกมฺปี
ตํ ตาทิสํ เทวมนุสฺสเสฏฺฐํ
สตฺตา นมสฺสนฺติ ภวสฺส ปารคุนฺติ ฯ
[๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา
อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ กตเม จตฺตาโร จีวรเหตุ วา ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ ปิณฺฑปาตเหตุ วา ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เสนาสนเหตุ วา ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ อิติภวาภวเหตุ วา
ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชตีติ ฯ
ตณฺหาทุติโย ปุริโส ทีฆมทฺธาน สํสรํ
อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ
เอตมาทีนวํ ญตฺวา ตณฺหํ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
วีตตโณฺห อนาทาโน สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วาทปถาติวุตฺตํ ฯ ๒ เกวลีติปิ ฯ
[๑๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว โยคา กตเม จตฺตาโร กามโยโค
ภวโยโค ทิฏฺฐิโยโค อวิชฺชาโยโค ฯ กตโม จ ภิกฺขเว กามโยโค
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส กามานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานโต โย กาเมสุ กามราโค กามนนฺทิ กามสิเนโห
กามมุจฺฉา กามปิปาสา กามปริฬาโห กามชฺโฌสานํ กามตณฺหา
สานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กามโยโค ฯ อิติ กามโยโค ฯ
{๑๐.๑} ภวโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ภวานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานโต
โย ภเวสุ ภวราโค ภวนนฺทิ ภวสิเนโห ภวมุจฺฉา ภวปิปาสา
ภวปริฬาโห ภวชฺโฌสานํ ภวตณฺหา สานุเสติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ภวโยโค ฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค ฯ
{๑๐.๒} ทิฏฺฐิโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ทิฏฺฐีนํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานโต โย
ทิฏฺฐีสุ ทิฏฺฐิราโค ทิฏฺฐินนฺทิ ทิฏฺฐิสิเนโห ทิฏฺฐิมุจฺฉา ทิฏฺฐิปิปาสา
ทิฏฺฐิปริฬาโห ทิฏฺฐิชฺโฌสานํ ทิฏฺฐิตณฺหา สานุเสติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ทิฏฺฐิโยโค ฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค ทิฏฺฐิโยโค ฯ
{๑๐.๓} อวิชฺชาโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานโต ยา ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อวิชฺชา อญฺญาณํ
สานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อวิชฺชาโยโค ฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค
ทิฏฺฐิโยโค อวิชฺชาโยโค ฯ สมฺปยุตฺโต ๑- ปาปเกหิ อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ สงฺกิเลสิเกหิ โปโนพฺภวิเกหิ สทเรหิ ทุกฺขวิปาเกหิ
อายตึชาติชรามรณิเกหิ ตสฺมา อโยคกฺเขมีติ วุจฺจติ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร โยคา ฯ
{๑๐.๔} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว วิสํโยคา กตเม จตฺตาโร
กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค
อวิชฺชาโยควิสํโยโค ฯ กตโม จ ภิกฺขเว กามโยควิสํโยโค
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ
ตสฺส กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต โย กาเมสุ กามราโค กามนนฺทิ
กามสิเนโห กามมุจฺฉา กามปิปาสา กามปริฬาโห กามชฺโฌสานํ
กามตณฺหา สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กามโยควิสํโยโค ฯ
อิติ กามโยควิสํโยโค ฯ
{๑๐.๕} ภวโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส ภวานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สํยุตฺโต ฯ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต โย ภเวสุ ภวราโค ภวนนฺทิ
ภวสิเนโห ภวมุจฺฉา ภวปิปาสา ภวปริฬาโห ภวชฺโฌสานํ
ภวตณฺหา สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภวโยควิสํโยโค ฯ
อิติ กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ฯ
{๑๐.๖} ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ
ปชานโต โย ทิฏฺฐีสุ ทิฏฺฐิราโค ทิฏฺฐินนฺทิ ทิฏฺฐิสิเนโห ทิฏฺฐิมุจฺฉา
ทิฏฺฐิปิปาสา ทิฏฺฐิปริฬาโห ทิฏฺฐิชฺโฌสานํ ทิฏฺฐิตณฺหา
สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค ฯ อิติ
กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค ฯ
{๑๐.๗} อวิชฺชาโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต ยา ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อวิชฺชา
อญฺญาณํ สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อวิชฺชาโยควิสํโยโค ฯ
อิติ กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค
อวิชฺชาโยควิสํโยโค ฯ วิสํยุตฺโต ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
สงฺกิเลสิเกหิ โปโนพฺภวิเกหิ สทเรหิ ทุกฺขวิปาเกหิ
อายตึชาติชรามรณิเกหิ ตสฺมา โยคกฺเขมีติ วุจฺจติ ฯ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร วิสํโยคาติ ฯ
กามโยเคน สํยุตฺตา ภวโยเคน จูภยํ
ทิฏฺฐิโยเคน สํยุตฺตา อวิชฺชาย ปุรกฺขตา
สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ ชาติมรณคามิโน ฯ
เย จ กาเม ปริญฺญาย ภวโยคญฺจ สพฺพโส
ทิฏฺฐิโยคํ สมูหจฺจ อวิชฺชญฺจ วิราชยํ
สพฺพโยควิสํยุตฺตา เต เว โยคาติคา ๑- มุนีติ ฯ
ภณฺฑคามวคฺโค ปฐโม
ตสฺสุทฺทานํ
อนุพุทฺธํ ปปติตํ เทฺวขตํ อนุโสตปญฺจมํ
อปฺปสฺสุโต จ โสเภนฺติ (เวสารชฺชํ) ตณฺหาโยเคน เต ทสาติ ฯ
---------
จรวคฺโค ทุติโย
[๑๑] จรโต เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ๒- ภิกฺขุ อธิวาเสติ
นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ คเมติ จรมฺปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อนาตาปี อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ กุสีโต
หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๑} ฐิตสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ๒- ภิกฺขุ อธิวาเสติ
นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ คเมติ ฐิโตปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อนาตาปี อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โยคาติคามิโนติ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. ตญฺเจ ฯ
กุสีโต หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๒} นิสินฺนสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ อธิวาเสติ
นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ คเมติ นิสินฺโนปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อนาตาปี อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ กุสีโต
หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๓} สยานสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ชาครสฺส อุปฺปชฺชติ
กามวิตกฺโก วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ
ภิกฺขุ อธิวาเสติ นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ
คเมติ สยาโนปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคโร เอวํภูโต อนาตาปี
อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ กุสีโต หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๔} จรโต เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ นาธิวาเสติ
ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ จรมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ
วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๕} ฐิตสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ นาธิวาเสติ ปชหติ
วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ ฐิโตปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต
อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๖} นิสินฺนสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ นาธิวาเสติ ปชหติ
วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ นิสินฺโนปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ
วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๗} สยานสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ชาครสฺส อุปฺปชฺชติ
กามวิตกฺโก วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ
นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ สยาโนปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคโร เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ
อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
จรํ วา ยทิ วา ติฏฺฐํ นิสินฺโน อุทวา สยํ
โย วิตกฺกํ วิตกฺเกติ ปาปกํ เคหนิสฺสิตํ
กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺโน โส โมหเนยฺเยสุ มุจฺฉิโต
อภพฺโพ ตาทิโส ภิกฺขุ ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
โย จรํ วาปิ ติฏฺฐํ วา นิสินฺโน อุทวา สยํ
วิตกฺกํ สมยิตฺวาน วิตกฺกูปสเม รโต
ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขุ ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมนฺติ ฯ
[๑๒] สมฺปนฺนสีลา ภิกฺขเว วิหรถ สมฺปนฺนปาติโมกฺขา
ปาติโมกฺขสํวรสํวุตา วิหรถ อาจารโคจรสมฺปนฺนา อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ
ภยทสฺสาวิโน สมาทาย สิกฺขถ สิกฺขาปเทสุ ฯ สมฺปนฺนสีลานํ ภิกฺขเว
วิหรตํ สมฺปนฺนปาติโมกฺขานํ ปาติโมกฺขสํวรสํวุตานํ วิหรตํ อาจารโคจร-
สมฺปนฺนานํ อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวีนํ สมาทาย สิกฺขตํ
สิกฺขาปเทสุ กิมสฺส อุตฺตริกรณียํ จรโต เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
อภิชฺชา ... พฺยาปาโท วิคโต โหติ ถีนมิทฺธํ ... อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ...
วิจิกิจฺฉา ปหีนา โหติ อารทฺธํ โหติ วิริยํ อสลฺลีนํ อุปฏฺฐิตา
สติ อปฺปมุฏฺฐา ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ
จรํปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย
ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
{๑๒.๑} ฐิตสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ... นิสินฺนสฺส เจปิ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ... สยานสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ชาครสฺส อภิชฺฌา ...
พฺยาปาโท วิคโต โหติ ถีนมิทฺธํ ... อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ... วิจิกิจฺฉา
ปหีนา โหติ อารทฺธํ โหติ วิริยํ อสลฺลีนํ อุปฏฺฐิตา สติ อปฺปมุฏฺฐา
ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ สยาโนปิ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ชาคโร เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย
ปหิตตฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
ยตญฺจเร ยตํ ติฏฺเฐ ยตํ อจฺเฉ ยตํ สเย
ยตํ สมฺมิญฺชเย ภิกฺขุ ยตเมตํ ปสารเย
อุทฺธํ ติริยํ อปาจีนํ ยาวตา ชคโต คติ
สมเวกฺขิตา จ ธมฺมานํ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
เจโตสมถสามีจึ สิกฺขมานํ สทาสตึ ๑-
สตตํ ปหิตตฺโตติ อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธนฺติ ฯ
[๑๓] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สมฺมปฺปธานานิ กตมานิ จตฺตาริ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สทาสตํ ฯ
ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ
อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ
ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ
ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย
ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ สมฺมปฺปธานานีติ ฯ
สมฺมปฺปธานา มารเธยฺยาภิภูตา ๑-
เต อสิตา ชาติมรณภยสฺส ปารคู
เต ตุสิตา เชตฺวาน มารํ สวาหนํ
เต อเนชา (สพฺพํ) นมุจิพลํ อุปาติวตฺตา (เต สุขิตาติ)
[๑๔] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ปธานานิ กตมานิ จตฺตาริ สํวรปฺปธานํ
ปหานปฺปธานํ ภาวนาปฺปธานํ อนุรกฺขนาปฺปธานํ กตมญฺจ
ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น
นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ
อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย
สํวรํ อาปชฺชติ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ...
ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. มารเธยฺยาธิภุโน ฯ
วิญฺญาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย
สํวรํ อาปชฺชติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ ฯ
{๑๔.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว ปหานปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ ... อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ ...
อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ
พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปหานปฺปธานํ ฯ
{๑๔.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว ภาวนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ
โวสฺสคฺคปริณามึ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ
ภาเวติ ... ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ
... สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ
วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามึ อิทํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ภาวนาปฺปธานํ ฯ
{๑๔.๓} กตมญฺจ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อุปฺปนฺนํ ภทฺทกํ สมาธินิมิตฺตํ อนุรกฺขติ อฏฺฐิกสญฺญํ
ปุฬวกสญฺญํ วินีลกสญฺญํ วิปุพฺพกสญฺญํ วิจฺฉิทฺทกสญฺญํ
อุทฺธุมาตกสญฺญํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ ฯ
อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ปธานานีติ ฯ
สํวโร จ ปหานญฺจ ภาวนา อนุรกฺขนา
เอเต ปธานา จตฺตาโร เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา
เยหิ ภิกฺขุ อิธาตาปี ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ฯ
[๑๕] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว อคฺคปญฺญตฺติโย กตมา จตสฺโส
เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อตฺตภาวีนํ ยทิทํ ราหุ อสุรินฺโท เอตทคฺคํ
ภิกฺขเว กามโภคีนํ ยทิทํ ราชา มนฺธาตา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว
อาธิปเตยฺยานํ ยทิทํ มาโร ปาปิมา สเทวเก ภิกฺขเว โลเก
สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย
ตถาคโต อคฺคมกฺขายติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อิมา โข ภิกฺขเว
จตสฺโส อคฺคปญฺญตฺติโยติ ฯ
ราหุคฺคํ อตฺตภาวีนํ มนฺธาตา กามโภคินํ
มาโร อาธิปเตยฺยานํ อิทฺธิยา ยสสา ชลํ
อุทฺธํ ติริยํ อปาจีนํ ยาวตา ชคโต คติ
สเทวกสฺส โลกสฺส พุทฺโธ อคฺคํ ๑- ปวุจฺจตีติ ฯ
[๑๖] จตฺตารีมานิ *- ภิกฺขเว โสขุมฺมานิ กตมานิ จตฺตาริ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ รูปโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ ปรเมน เตน จ
รูปโสขุมฺเมน อญฺญํ รูปโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น
สมนุปสฺสติ เตน จ รูปโสขุมฺเมน อญฺญํ รูปโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ วา
ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติ เวทนาโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ
สญฺญาโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ สงฺขารโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ
ปรเมน เตน จ สงฺขารโสขุมฺเมน อญฺญํ สงฺขารโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อคฺโคติ ฯ
@* มีการแก้ไขคำ จตฺตารมานิ เป็น จตฺตารีมานิ
วา ปณีตตรํ วา น สมนุปสฺสติ เตน จ สงฺขารโสขุมฺเมน อญฺญํ
สงฺขารโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติ อิมานิ โข
ภิกฺขเว จตฺตาริ โสขุมฺมานีติ ฯ
รูปโสขุมฺมตํ ญตฺวา เวทนานญฺจ สมฺภวํ
สญฺญา ยโต สมุเทติ อตฺถํ คจฺฉติ ยตฺถ จ
สงฺขาเร ปรโต ญตฺวา ทุกฺขโต โน จ อตฺตโต
ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ สนฺโต สนฺติปเท รโต
ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ เชตฺวา มารํ สวาหนนฺติ ฯ
[๑๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ
ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ โทสาคตึ คจฺฉติ โมหาคตึ คจฺฉติ ภยาคตึ
คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ อติวตฺตติ
นิหียติ ตสฺส ยโส กาฬปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
[๑๘] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว นาคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ
น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ น โทสาคตึ คจฺฉติ น โมหาคตึ คจฺฉติ
น ภยาคตึ คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ นาคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ
อาปูรติ ตสฺส ยโส สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
[๑๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ
ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ โทสาคตึ คจฺฉติ โมหาคตึ คจฺฉติ ภยาคตึ
คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ อติวตฺตติ
นิหียติ ตสฺส ยโส กาฬปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว นาคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ น
ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ น โทสาคตึ คจฺฉติ น โมหาคตึ คจฺฉติ
น ภยาคตึ คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ นาคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ
อาปูรติ ตสฺส ยโส สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
[๒๐] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ โทสาคตึ
คจฺฉติ โมหาคตึ คจฺฉติ ภยาคตึ คจฺฉติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ
นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ น
โทสาคตึ คจฺฉติ น โมหาคตึ คจฺฉติ น ภยาคตึ คจฺฉติ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
เยเกจิ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา
อธมฺมิกา โหนฺติ อธมฺมคารวา
ฉนฺทา จ โทสา จ ภยา จ คามิโน
ปริสกสโฏ ๑- จ ปเนส วุจฺจติ
เอวํ หิ วุตฺตํ สมเณน ชานตา
ตสฺมา หิ เต สปฺปุริสา ปสํสิยา
ธมฺเม ฐิตา เย น กโรนฺติ ปาปกํ
น ฉนฺทโทสา น ภยา จ คามิโน ฯ
ปริสาย มณฺโฑ จ ปเนส วุจฺจติ
เอวํ หิ วุตฺตํ สมเณน ชานตาติ ฯ
จรวคฺโค ทุติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
จารํ สีลํ ปธานานิ สํวรํ ปญฺญตฺติปญฺจมํ
โสขุมฺมํ ตโย อคตี ภตฺตุทฺเทเสน เต ทสาติ ฯ
-----------
อุรุเวลวคฺโค ตติโย
[๒๑] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ เอกมิทาหํ ภิกฺขเว
สมยํ อุรุเวลายํ วิหรามิ นชฺชา เนรญฺชราย ตีเร อชปาลนิโคฺรเธ
ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ทุกฺขํ โข อคารโว วิหรติ
อปฺปติสฺโส กนฺนุโข อหํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปริสกฺกสาโว ฯ
ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยนฺติ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ
อปริปูรสฺส โข เม ๑- สีลกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อญฺญํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา ๒- อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ น โข
ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย สเทวมนุสฺสาย อญฺญํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อตฺตนา
สีลสมฺปนฺนตรํ ยมหํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ
อปริปูรสฺส โข เม ๑- ... สมาธิกฺขนฺธสฺส ... ปญฺญากฺขนฺธสฺส ...
วิมุตฺติกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อญฺญํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา
ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ น โข ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก
โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย
อญฺญํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อตฺตนา วิมุตฺติสมฺปนฺนตรํ ยมหํ
สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยนฺติ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว
เอตทโหสิ ยนฺนูนาหํ โยปายํ ธมฺโม มยา อภิสมฺพุทฺโธ ตเมว
ธมฺมํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยนฺติ ฯ
{๒๑.๑} อถโข ภิกฺขเว พฺรหฺมา สหมฺปติ มม เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมฺมิญฺชิตํ
วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว
พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต มม ปุรโต ปาตุรโหสิ ฯ อถโข ภิกฺขเว
พฺรหฺมา สหมฺปติ เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ
ปฐวิยํ นิหนฺตฺวา เยนาหํ เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อหํ ฯ ๒ ครุกตฺวา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
มํ เอตทโวจ เอวเมตํ ภควา เอวเมตํ สุคต เยปิ เต ภนฺเต อเหสุํ
อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต ธมฺมํเยว
สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหรึสุ เยปิ เต ภนฺเต ภวิสฺสนฺติ
อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต ธมฺมํเยว
สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหริสฺสนฺติ ภควาปิ ภนฺเต เอตรหิ
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺมํเยว สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย
วิหรตูติ อิทมโวจ พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวา อถาปรํ เอตทโวจ
เย จ อตีตา ๑- สมฺพุทฺธา เย จ พุทฺธา อนาคตา
โย เจตรหิ สมฺพุทฺโธ พหุนฺนํ โสกนาสโน
สพฺเพ สทฺธมฺมครุโน วิหรึสุ ๒- วิหาติ จ
อถาปิ วิหริสฺสนฺติ เอสา พุทฺธาน ธมฺมตา
ตสฺมา หิ อตฺตกาเมน มหตฺตมภิกงฺขตา
สทฺธมฺโม ครุกาตพฺโพ สรํ พุทฺธาน สาสนนฺติ ฯ
อิทมโวจ ภิกฺขเว พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา
เทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ อิธ ๓- ขฺวาหํ ภิกฺขเว
พฺรหฺมุโน อชฺเฌสนํ วิทิตฺวา อตฺตโน จ ปฏิรูปํ โยปายํ ธมฺโม
มยา อภิสมฺพุทฺโธ ตเมว ธมฺมํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย
วิหาสึ ยโต จ โข ภิกฺขเว สงฺโฆปิ มหตฺเตน สมนฺนาคโต อถ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เยจพฺภตีตา ฯ ๒ ม. ยุ. วิหํสุ วิหรนฺติ จ ฯ ๓ โป. ม. ยุ. อถ ฯ
เม สงฺเฆปิ คารโวติ ฯ
[๒๒] เอกมิทาหํ ภิกฺขเว สมยํ อุรุเวลายํ วิหรามิ นชฺชา
เนรญฺชราย ตีเร อชปาลนิโคฺรเธ ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ ฯ อถโข
ภิกฺขเว สมฺพหุลา พฺราหฺมณา ชิณฺณา วุฑฺฒา มหลฺลกา
อทฺธคตา วโยอนุปฺปตฺตา เยนาหํ เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
มยา สทฺธึ สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ภิกฺขเว เต พฺราหฺมณา
มํ เอตทโวจุํ สุตํ เมตํ โภ โคตม น สมโณ โคตโม พฺราหฺมเณ
ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ
วา ปจฺจุฏฺเฐติ วา อาสเนน วา นิมนฺเตตีติ ตยิทํ โภ โคตม ตเถว
น หิ ภวํ โคตโม พฺราหฺมเณ ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต
วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ วา ปจฺจุฏฺเฐติ วา อาสเนน วา
นิมนฺเตติ ตยิทํ โภ โคตม น สมฺปนฺนเมวาติ ฯ
{๒๒.๑} ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ นจยิเม อายสฺมนฺโต
ชานนฺติ เถรํ วา เถรกรเณ วา ธมฺเมติ ๑- วุฑฺโฒ เจปิ ภิกฺขเว
โหติ อสีติโก วา นวุติโก วา วสฺสสติโก วา ชาติยา โส จ โหติ
อกาลวาที อภูตวาที อนตฺถวาที อธมฺมวาที อวินยวาที อนิธานวตึ
วาจํ ภาสิตา อกาเลน อนปเทสํ อปริยนฺตวตึ อนตฺถสญฺหิตํ
อถโข โส พาโล เถโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ทหโร เจปิ ภิกฺขเว โหติ
ยุวา สุสู ๒- กาฬเกโส ภเทฺรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ปฐเมน
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ธมฺเม ฯ ๒ ม. ยุ. สุสุ ฯ
วยสา โส จ โหติ กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที
นิธานวตึ วาจํ ภาสิตา กาเลน สาปเทสํ ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ
อถโข โส ปณฺฑิโต เถโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว
เถรกรณา ธมฺมา กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ
ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ พหุสฺสุโต โหติ
สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา
วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา จตุนฺนํ
ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ
อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร เถรกรณา ธมฺมาติ ฯ
โย อุทฺธเตน จิตฺเตน สมฺผญฺจ พหุภาสติ
อสมาหิตสงฺกปฺโป อสทฺธมฺมรโต มโต ๑-
อารา โส ถาวเรยฺยมฺหา ปาปทิฏฺฐิ อนาทโร ฯ
โย จ สีเลน สมฺปนฺโน สุตวา ปฏิภาณวา
สํยุตฺโต ถิรธมฺเมสุ ๒- ปญฺญายตฺถํ วิปสฺสติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มโค ฯ ๒ ม. ยุ. สญฺญโต ธีโร ธมฺเมสุ ฯ
ปารคู สพฺพธมฺมานํ อขิโล ปฏิภาณวา
ปหีนชาติมรโณ พฺรหฺมจริยสฺส เกวลี
ตมหํ วทามิ เถโรติ ยสฺส โน สนฺติ อาสวา
อาสวานํ ขยา ภิกฺขุ โส ๑- เถโรติ ปวุจฺจตีติ ฯ
[๒๓] โลโก ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ โลกสฺมา ตถาคโต
วิสํยุตฺโต โลกสมุทโย ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ โลกสมุทโย
ตถาคตสฺส ปหีโน โลกนิโรโธ ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ
โลกนิโรโธ ตถาคตสฺส สจฺฉิกโต โลกนิโรธคามินี ปฏิปทา
ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา โลกนิโรธคามินี ปฏิปทา ตถาคตสฺส
ภาวิตา ฯ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ
ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา สมฺมา ตํ ๒- ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธํ
ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ
{๒๓.๑} ยญฺจ ภิกฺขเว รตฺตึ ตถาคโต อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌติ ยญฺจ รตฺตึ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพายติ ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร ภาสติ ลปติ นิทฺทิสติ สพฺพนฺตํ
ตเถว โหติ โน อญฺญถา ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ ยถาวาที
ภิกฺขเว ตถาคโต ตถาการี ยถาการี ตถาวาที อิติ ยถาวาที
ตถาการี ยถาการี ตถาวาที ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ สเทวเก
ภิกฺขเว โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โสติ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. สพฺพํ ฯ
สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อภิภู อนภิภูโต อญฺญทตฺถุทโส วสวตฺติ
ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจตีติ ฯ
สพฺพโลกํ อภิญฺญาย สพฺพโลเก ยถาตถํ ๑-
สพฺพโลกวิสํยุตฺโต สพฺพโลเก อนุสฺสโย
ส เว สพฺพาภิภู ธีโร สพฺพคนฺถปฺปโมจโน
ผุฏฺฐสฺส ปรมา สนฺติ นิพฺพานํ อกุโตภยํ
เอส ขีณาสโว พุทฺโธ อนีโฆ ฉินฺนสํสโย
สพฺพกมฺมกฺขยํ ปตฺโต วิมุตฺโต อุปธิสํขเย ฯ
เอวํ โส ๒- ภควา พุทฺโธ เอส สีโห อนุตฺตโร
สเทวกสฺส โลกสฺส พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
อิติ เทวา มนุสฺสา จ เย พุทฺธํ สรณํ คตา
สงฺคมฺม นํ นมสฺสนฺติ มหนฺตํ วีตสารทํ ฯ
ทนฺโต ทมยตํ เสฏฺโฐ สนฺโต สมยตํ อิสิ
มุตฺโต โมจยตํ อคฺโค ติณฺโณ ตารยตํ วโร
อิติ เหตํ นมสฺสนฺติ มหนฺตํ วีตสารทํ ฯ
สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ นตฺถิ เต ๓- ปฏิปุคฺคโลติ ฯ
[๒๔] เอกํ สมยํ ภควา สาเกเต วิหรติ กาฬการาเม ฯ
ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ยถา ตถา ฯ ๒ ม. ยุ. เอส ฯ ๓ ม. เม ฯ
โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย
สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ
มนสา ตมหํ ชานามิ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส
สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ
สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา ตมหํ อพฺภญฺญาสึ
ตํ ตถาคตสฺส วิทิตํ ตํ ตถาคเต ๑- น อุปฏฺฐาสิ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส
โลกสฺส ... ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ
มนสา ตมหํ ชานามีติ วเทยฺยํ ตํ มมสฺส มุสา ... ตมหํ
ชานามิ จ น จ ชานามีติ วเทยฺยํ ตํ ปิสฺส ตาทิสเมว ... ตมหํ เนว
ชานามิ น น ชานามีติ วเทยฺยํ ตํ มมสฺส กลิ อิติ โข ภิกฺขเว
ตถาคโต ทิฏฺฐา ทฏฺฐพฺพํ ทิฏฺฐํ น มญฺญติ อทิฏฺฐํ น มญฺญติ
ทฏฺฐพฺพํ น มญฺญติ ทิฏฺฐานํ ๒- น มญฺญติ สุตา ๓- โสตพฺพํ สุตํ
น มญฺญติ อสฺสุตํ น มญฺญติ โสตพฺพํ น มญฺญติ สุตานํ ๔-
น มญฺญติ มุตา ๕- โมตพฺพํ มุตํ น มญฺญติ อมุตํ น มญฺญติ
โมตพฺพํ น มญฺญติ มุตานํ ๖- น มญฺญติ วิญฺญาตา ๗-
วิญฺญาตพฺพํ วิญฺญาตํ น มญฺญติ อวิญฺญาตํ น มญฺญติ
วิญฺญาตพฺพํ น มญฺญติ วิญฺญาตานํ ๘- น มญฺญติ
{๒๔.๑} อิติ โข ภิกฺขเว ตถาคโต ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ
ธมฺเมสุ ตาทิโสว ๙- ตาที ตมฺหา จ ปน ตาทิมฺหา อญฺโญ ตาที
อุตฺตริตโร วา ปณีตตโร วา นตฺถีติ วทามีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตถาคโต ฯ ๒ ม. ยุ. ทฏฺฐารํ ฯ ๓ ม. ยุ. สฺตฺวา ฯ ๔ ม. ยุ. โสตารํ ฯ
@๕ ม. ยุ. มุตฺวา ฯ ๖ ม. ยุ. โมตารํ ฯ ๗ ม. ยุ. วิญฺญตฺวา ฯ
@๘ ม. ยุ. วิญฺญาตารํ ฯ ๙ ม. ตาทีเยว ฯ ยุ. ตาทิเสเยว ฯ
ยงฺกิญฺจิ ทิฏฺฐํ จ ๑- สุตํ มุตํ วา
อชฺโฌสิตํ สจฺจมุตํ ปเรสํ
น เตสุ ตาที สยสํวุเตสุ
สจฺจํ มุสาวาปิ ปรํ ทเหยฺย ฯ
เอตญฺจ สลฺลํ ปฏิกจฺจ ทิสฺวา
อชฺโฌสิตา ยตฺถ ปชา วิสตฺตา
ชานามิ ปสฺสามิ ตเถว เอตํ
อชฺโฌสิตํ นตฺถิ ตถาคตานนฺติ ฯ
[๒๕] นยิทํ ภิกฺขเว พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ ชนกุหนตฺถํ น ชนลปนตฺถํ
น ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ น อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสตฺถํ น อิติ มํ
ชโน ชานาตูติ อถโข อิทํ ภิกฺขเว พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ สํวรตฺถํ ปหานตฺถํ
วิราคตฺถํ นิโรธตฺถนฺติ ฯ
สํวรตฺถํ ปหานตฺถํ พฺรหฺมจริยํ อนีติหํ
อเทสยิ โส ภควา นิพฺพาโนคธคามินํ
เอส มคฺโค มหนฺเตหิ อนุยาโต มเหสิภิ ฯ
เย จ ตํ ปฏิปชฺชนฺติ ยถา พุทฺเธน เทสิตํ
ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ สตฺถุสาสนการิโนติ ฯ
[๒๖] เย เต ภิกฺขเว ภิกฺขู กุหา ถทฺธา ลปา สิงฺคี อุนฺนฬา
อสมาหิตา น เม เต ภิกฺขเว ภิกฺขู มามกา อปคตา จ เต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ว ฯ
ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมา ธมฺมวินยา น จ เต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย
วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺติ ฯ เย จ โข เต ภิกฺขเว ภิกฺขู
นิกฺกุหา นิลฺลปา ธีรา อตฺถทฺธา สุสมาหิตา เต โข เม ภิกฺขเว
ภิกฺขู มามกา อนปคตา จ เต ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมา ธมฺมวินยา
เต จ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺตีติ ฯ
กุหา ถทฺธา ลปา สิงฺคี อุนฺนฬา จาสมาหิตา
น เต ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเต ฯ
นิกฺกุหา นิลฺลปา ธีรา อตฺถทฺธา สุสมาหิตา
เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเตติ ฯ
[๒๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อปฺปานิ จ สุลภานิ จ ตานิ
จ อนวชฺชานิ กตมานิ จตฺตาริ ปํสุกูลํ ภิกฺขเว จีวรานํ อปฺปญฺจ
สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ ปิณฺฑิยาโลโป ภิกฺขเว โภชนานํ
อปฺปญฺจ สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ รุกฺขมูลํ ภิกฺขเว เสนาสนานํ
อปฺปญฺจ สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ ปูติมุตฺตํ ภิกฺขเว เภสชฺชานํ
อปฺปญฺจ สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
อปฺปานิ จ สุลภานิ จ ตานิ จ อนวชฺชานิ ยโต โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อปฺเปน จ สนฺตุฏฺโฐ โหติ สุลเภน จ อิทมสฺสาหํ อญฺญตรํ
สามญฺญงฺคนฺติ ๑- วทามีติ ฯ
อนวชฺเชน ตุฏฺฐสฺส อปฺเปน สุลเภน จ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สามญญนฺติ ฯ
น เสนาสนมารพฺภ จีวรํ ปานโภชนํ
วิฆาโต โหติ จิตฺตสฺส ทิสา น ปฏิหญฺญติ ฯ
เย จสฺส ธมฺมา อกฺขาตา สามญฺญสฺสานุโลมิกา
อธิคฺคหิตา ตุฏฺฐสฺส อปฺปมตฺตสฺส ภิกฺขุโนติ ๑- ฯ
[๒๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อริยวํสา อคฺคญฺญา รตฺตญฺญา
วํสญฺญา โปราณา อสํกิณฺณา อสํกิณฺณปุพฺพา น สํกียนฺติ น
สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐา สมเณหิ พฺรหฺมเณหิ วิญฺญูหิ กตเม
จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน จีวเรน
อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ จีวรเหตุ อเนสนํ
อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ จีวรํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ
จีวรํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺฌาปนฺโน ๒- อาทีนวทสฺสาวี
นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺฐิยา
เนวตฺตานุกฺกํเสติ โน ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส
สมฺปชาโน ปติสฺสโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ
อริยวํเส ฐิโต ฯ
{๒๘.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน
ปิณฺฑปาเตน อิตรีตรปิณฺฑปาตสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ
ปิณฺฑปาตเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ
ปิณฺฑปาตํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ ปิณฺฑปาตํ อคธิโต อมุจฺฉิโต
อนชฺฌาปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ
ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรปิณฺฑปาตสนฺตุฏฺฐิยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สิกฺขโตติ ฯ ๒ ม. ยุ. อนชฺโฌปนฺโน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
เนวตฺตานุกฺกํเสติ โน ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส
สมฺปชาโน ปติสฺสโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ
อริยวํเส ฐิโต ฯ
{๒๘.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน
เสนาสเนน อิตรีตรเสนาสนสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ
เสนาสนเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ เสนาสนํ
น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ เสนาสนํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺฌาปนฺโน
อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน
อิตรีตรเสนาสนสนฺตุฏฺฐิยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ โน ปรํ วมฺเภติ
โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปติสฺสโต อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโต ฯ
{๒๘.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ภาวนาราโม โหติ ภาวนารโต
ปหานาราโม โหติ ปหานรโต ตาย จ ปน ภาวนารามตาย
ภาวนารติยา ปหานารามตาย ปหานรติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ
โน ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปติสฺสโต
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโต ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อริยวํสา อคฺคญฺญา รตฺตญฺญา
วํสญฺญา โปราณา อสํกิณฺณา อสํกิณฺณปุพฺพา น สํกียนฺติ
น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐา สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ
{๒๘.๔} อิเมหิ จ ปน ภิกฺขเว จตูหิ อริยวํเสหิ สมนฺนาคโต
ภิกฺขุ ปุรตฺถิมาย เจปิ ทิสาย วิหรติ เสฺวว อรตึ สหติ น ตํ อรติ
สหติ ปจฺฉิมาย เจปิ ทิสาย วิหรติ ... อุตฺตราย เจปิ ทิสาย
วิหรติ ... ทกฺขิณาย เจปิ ทิสาย วิหรติ เสฺวว อรตึ สหติ น
ตํ อรติ สหติ ตํ กิสฺส เหตุ อรติรติสโห หิ ภิกฺขเว
ธีโรติ ฯ
นารตี สหตี ธีรํ นารตี ธีรสํหติ ๑-
ธีโร จ อรตึ สหติ ธีโร หิ อรตึสโห ๒- ฯ
สพฺพกมฺมวิหายีนํ ๓- ปนุณฺณํ โก นิวารเย
เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว โก ตํ นินฺทิตุมรหติ
เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ ฯ
[๒๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ธมฺมปทานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ
วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ อสํกิณฺณปุพฺพานิ น
สํกียนฺติ น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ
วิญฺญูหิ กตมานิ จตฺตาริ อนภิชฺฌา ภิกฺขเว ธมฺมปทํ อคฺคญฺญํ
รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ อสํกิณฺณปุพฺพํ น สํกียติ
น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ อพฺยาปาโท
ภิกฺขเว ธมฺมปทํ ... สมฺมาสติ ภิกฺขเว ธมฺมปทํ ... สมฺมาสมาธิ
ภิกฺขเว ธมฺมปทํ อคฺคญฺญํ รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ
อสํกิณฺณปุพฺพํ น สํกียติ น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ
พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ธมฺมปทานิ
อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ
อสํกิณฺณปุพฺพานิ น สํกียนฺติ น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ธีรํ สหติ ฯ ๒ ม. อรติสฺสโห ฯ ๓ ยุ. สมฺมากมฺมวิยากตํ ฯ
สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหีติ ฯ
อนภิชฺฌาลุ วิหเรยฺย อพฺยาปนฺเนน เจตสา
สโต เอกคฺคจิตฺตสฺส อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโตติ ฯ
[๓๐] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา ปริพฺพาชกา
สิปฺปินิยา ๑- ตีเร ปริพฺพาชการาเม ปฏิวสนฺติ เสยฺยถีทํ อนฺนภาโร
วธโร ๒- สกุลุทายี จ ปริพฺพาชโก อญฺเญ จ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา
ปริพฺพาชกา ฯ อถโข ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต
เยน สิปฺปินิยา ตีรํ ปริพฺพาชการาโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ นิสชฺช โข ภควา เต ปริพฺพชเก เอตทโวจ
จตฺตารีมานิ ปริพฺพาชกา ธมฺมปทานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ
วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ อสํกิณฺณปุพฺพานิ น
สํกียนฺติ น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ
วิญฺญูหิ กตมานิ จตฺตาริ อนภิชฺฌา ปริพฺพาชกา ธมฺมปทํ
อคฺคญฺญํ รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ อสํกิณฺณปุพฺพํ น
สํกียติ น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ
อพฺยาปาโท ปริพฺพาชกา ธมฺมปทํ ... ฯ สมฺมาสติ ปริพฺพาชกา
ธมฺมปทํ ... ฯ สมฺมาสมาธิ ปริพฺพาชกา ธมฺมปทํ อคฺคญฺญํ
รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ อสํกิณฺณปุพฺพํ น สํกียติ
น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ อิมานิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. สปฺปินิกาย นทิยา ฯ ม. สิปฺปินิกาตีเร ฯ ๒ ม. ยุ. วรธโร ฯ
โข ปริพฺพาชกา จตฺตาริ ธมฺมปทานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ
วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ อสํกิณฺณปุพฺพานิ น สํกียนฺติ
น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ
{๓๐.๑} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย อหเมตํ อนภิชฺฌํ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อภิชฺฌาลุํ กาเมสุ ติพฺพสาราคํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสามีติ ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ
วทตุ พฺยาหรตุ ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ โส วต ปริพฺพาชกา
อนภิชฺฌํ ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อภิชฺฌาลุํ กาเมสุ ติพฺพสาราคํ
สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๒} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย อหเมตํ อพฺยาปาทํ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย พฺยาปนฺนจิตฺตํ ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺปํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสามีติ ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ วทตุ
พฺยาหรตุ ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ โส วต ปริพฺพาชกา อพฺยาปาทํ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย พฺยาปนฺนจิตฺตํ ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺปํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๓} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย อหเมตํ สมฺมาสตึ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย มุฏฺฐสฺสตึ อสมฺปชานํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
ปญฺญาเปสฺสามีติ ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ วทตุ พฺยาหรตุ
ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ โส วต ปริพฺพาชกา สมฺมาสตึ ธมฺมปทํ
ปจฺจกฺขาย มุฏฺฐสฺสตึ อสมฺปชานํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๔} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย
อหเมตํ สมฺมาสมาธึ ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อสมาหิตํ
วิพฺภนฺตจิตฺตํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสามีติ
ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ วทตุ พฺยาหรตุ ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ
โส วต ปริพฺพาชกา สมฺมาสมาธึ ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อสมาหิตํ
วิพฺภนฺตจิตฺตํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ
ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๕} โย โข ปริพฺพาชกา อิมานิ จตฺตาริ ธมฺมปทานิ
ครหิตพฺพํ ปฏิกฺโกสิตพฺพํ มญฺเญยฺย ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม จตฺตาโร
สหธมฺมิกา วาทานุปาตา คารยฺหา ฐานา อาคจฺฉนฺติ กตเม
จตฺตาโร อนภิชฺฌํ เจ ภวํ ธมฺมปทํ ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย จ หิ
อภิชฺฌาลู กาเมสุ ติพฺพสาราคา สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต
โภโต ปุชฺชา เต โภโต ปาสํสา ฯ อพฺยาปาทํ เจ ภวํ ธมฺมปทํ
ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย จ หิ พฺยาปนฺนจิตฺตา ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺปา
สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต โภโต ปุชฺชา เต โภโต ปาสํสา ฯ
สมฺมาสตึ เจ ภวํ ธมฺมปทํ ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย จ หิ มุฏฺฐสฺสตี
อสมฺปชานา สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต โภโต ปุชฺชา เต โภโต
ปาสํสา ฯ สมฺมาสมาธึ เจ ภวํ ธมฺมปทํ ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย
จ หิ อสมาหิตา วิพฺภนฺตจิตฺตา สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต
โภโต ปุชฺชา เต โภโต ปาสํสา ฯ
{๓๐.๖} โย โข ปริพฺพาชกา อิมานิ จตฺตาริ ธมฺมปทานิ
ครหิตพฺพํ ปฏิกฺโกสิตพฺพํ มญฺเญยฺย ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม
อิเม จตฺตาโร สหธมฺมิกา วาทานุปาตา คารยฺหา ฐานา
อาคจฺฉนฺติ ฯ เยปิ เต ปริพฺพาชกา อเหสุํ อุกฺกลา วสฺสภญฺญา
อเหตุกวาทา อกิริยวาทา นตฺถิกวาทา เตปิ อิมานิ จตฺตาริ
ธมฺมปทานิ น ครหิตพฺพํ น ปฏิกฺโกสิตพฺพํ อมญฺญึสุ ตํ กิสฺส
เหตุ นินฺทาพฺยาโรสนอุปารมฺภภยาติ ฯ
อพฺยาปนฺโน สทา สโต อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโต
อภิชฺฌาวินเย สิกฺขํ อปฺปมตฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
อุรุเวลวคฺโค ตติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เทฺว อุรุเวลา โลโก กาฬโก พฺรหฺมจริยปญฺจมํ
กุหํ สนฺตุฏฺฐิ วํโส จ ๑- ธมฺมปทํ ปริพฺพาชเกน จาติ ฯ
-----------
จกฺกวคฺโค จตุตฺโถ
[๓๑] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว จกฺกานิ เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ
จตุจกฺกํ ปวตฺตติ เยหิ สมนฺนาคตา เทวมนุสฺสา นจิรสฺเสว
มหนฺตตฺตํ เวปุลฺลตฺตํ ปาปุณนฺติ โภเคสุ กตมานิ จตฺตาริ
ปฏิรูปเทสวาโส สปฺปุริสูปสฺสโย ๒- อตฺตสมฺมาปณิธิ ปุพฺเพ จ
กตปุญฺญตา อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ จกฺกานิ เยหิ สมนฺนาคตานํ
เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ ปวตฺตติ เยหิ สมนฺนาคตา เทวมนุสฺสา
นจิรสฺเสว มหนฺตตฺตํ เวปุลฺลตฺตํ ปาปุณนฺติ โภเคสูติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. จทฺโท นตฺถิ ฯ ๒ ม. สปุปุริสาวสฺสโย ฯ
ปฏิรูเป วเส เทเส อริยมิตฺตกโร สิยา
สมฺมาปณิธิสมฺปนฺโน ปุพฺเพ ปุญฺญกโต นโร ฯ
ธญฺญํ ธนํ ยโส กิตฺติ สุขญฺเจตํธิวตฺตตีติ ฯ
[๓๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สงฺคหวตฺถูนิ กตมานิ จตฺตาริ
ทานํ เปยฺยวชฺชํ อตฺถจริยา สมานตฺตตา อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
สงฺคหวตฺถูนีติ ฯ
ทานญฺจ เปยฺยวชฺชญฺจ อตฺถจริยา จ ยา อิธ
สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ
เอเต โข สงฺคหา โลเก รถสฺสาณีว ยายโต ฯ
เอเต จ สงฺคหา นาสฺสุ น มาตา ปุตฺตการณา
ลเภถ มานํ ปูชํ วา ปิตา วา ปุตฺตการณา ฯ
ยสฺมา จ สงฺคหา ๑- เอเต สมเวกฺขนฺติ ปณฺฑิตา
ตสฺมา มหตฺตํ ปปฺโปนฺติ ปาสํสา จ ภวนฺติ เตติ ฯ
[๓๓] สีโห ภิกฺขเว มิคราชา สายณฺหสมยํ อาสยา นิกฺขมติ
อาสยา นิกฺขมิตฺวา วิชมฺภติ วิชมฺภิตฺวา สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกติ
สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทติ
ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา โคจราย ปกฺกมติ เย โข ปน เต
ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา สีหสฺส มิครญฺโญ นทโต สทฺทํ สุณนฺติ
เต เยภุยฺเยน ภยํ สํเวคํ สนฺตาสํ อาปชฺชติ พิลํ พิลาสยา ปวิสนฺติ
อุทกํ อุทกาสยา ปวิสนฺติ วนํ วนาสยา ปวิสนฺติ อากาสํ ปกฺขิโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สงฺคเห ฯ
ภชนฺติ เยปิ เต ภิกฺขเว รญฺโญ นาคา คามนิคมราชธานีสุ ทเฬฺหหิ
วรตฺเตหิ พนฺธเนหิ พทฺธา เตปิ ตานิ พนฺธนานิ สญฺฉินฺทิตฺวา
สมฺปทาเลตฺวา ภีตา มุตฺตกรีสํ จชมานา เยน วา เตน วา ปลายนฺติ
เอวํมหิทฺธิโก โข ภิกฺขเว สีโห มิคราชา ติรจฺฉานคตานํ ปาณานํ
เอวํมเหสกฺโข เอวํมหานุภาโว ฯ
{๓๓.๑} เอวเมว โข ภิกฺขเว ยทา ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู
อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา
โส ธมฺมํ เทเสติ อิติ สกฺกาโย อิติ สกฺกายสฺส สมุทโย อิติ
สกฺกายสฺส นิโรโธ อิติ สกฺกายสฺส นิโรธคามินี ปฏิปทาติ เยปิ
เต ภิกฺขเว เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา อุจฺเจสุ วิมาเนสุ
จิรฏฺฐิติกา เตปิ ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เยภุยฺเยน ภยํ สํเวคํ
สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติ อนิจฺจา วต กิร โภ มยํ สมานา นิจฺจมฺหาติ
อมญฺญิมฺหา ๑- อธุวา วต กิร โภ มยํ สมานา ธุวาติ
อมญฺญิมฺหา ๑- อสสฺสตา วต กิร โภ มยํ สมานา สสฺสตมฺหาติ
อมญฺญิมฺหา ๑- มยํ กิร โภ อนิจฺจา อธุวา อสสฺสตา
สกฺกายปริยาปนฺนาติ เอวํมหิทฺธิโก โข ภิกฺขเว ตถาคโต
สเทวกสฺส โลกสฺส เอวํมเหสกฺโข เอวํมหานุภาโวติ ฯ
ยถา พุทฺโธ อภิญฺญาย ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
สเทวกสฺส โลกสฺส สตฺถา อปฺปฏิปุคฺคโล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อมญฺญิมฺห ฯ
สกฺกายญฺจ นิโรธญฺจ สกฺกายสฺส จ สมฺภวํ
อริยฏฺฐงฺคิกํ ๑- มคฺคํ ทุกฺขูปสมคามินํ
เยปิ ทีฆายุกา เทวา วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
ภีตา สนฺตาสมาปาทุํ ๒- สีหสฺเสวิตเร มิคา
อวีติวตฺตา สกฺกายํ อนิจฺจา กิร โภ มยํ
สุตฺวา อรหโต วากฺยํ วิปฺปมุตฺตสฺส ตาทิโนติ ฯ
[๓๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อคฺคปฺปสาทา กตเม จตฺตาโร
ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา จตุปฺปทา วา
พหุปฺปทา วา รูปิโน วา อรูปิโน วา สญฺญิโน วา อสญฺญิโน วา
เนวสญฺญินาสญฺญิโน วา ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายติ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ เย ภิกฺขเว พุทฺเธ ปสนฺนา อคฺเค เต ปสนฺนา
อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ ยาวตา ภิกฺขเว
ธมฺมา สงฺขตา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เตสํ อคฺคมกฺขายติ เย
ภิกฺขเว อริเย อฏฺฐงฺคิเก มคฺเค ปสนฺนา อคฺเค เต ปสนฺนา
อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ
{๓๔.๑} ยาวตา ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา
วิราโค เตสํ อคฺคมกฺขายติ ยทิทํ มทนิมฺมทโน ปิปาสวินโย
อาลยสมุคฺฆาโต วฏฺฏูปจฺเฉโท ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ
นิพฺพานํ เย ภิกฺขเว วิราเค ๓- ธมฺเม ปสนฺนา อคฺเค เต
ปสนฺนา อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อริยญฺจฏฺฐงฺคิกํ ฯ ๒ โป. สนฺตาสมาปชฺชุํ ฯ ๓ ม. ยุ. วิราเคติ นตฺถิ ฯ
ยาวตา ภิกฺขเว สงฺฆา วา คณา วา ตถาคตสาวกสงฺโฆ เตสํ
อคฺคมกฺขายติ ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา เอส
ภควโต สาวกสงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย
อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส เย ภิกฺขเว
สงฺเฆ ปสนฺนา อคฺเค เต ปสนฺนา อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ
อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อคฺคปฺปสาทาติ ฯ
อคฺคโต เว ปสนฺนานํ อคฺคํ ธมฺมํ วิชานตํ
อคฺเค พุทฺเธ ปสนฺนานํ ทกฺขิเณยฺเย อนุตฺตเร
อคฺเค ธมฺเม ปสนฺนานํ วิราคูปสเม สุเข
อคฺเค สงฺเฆ ปสนฺนานํ ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร
อคฺคสฺมึ ทานํ ททตํ อคฺคํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ
อคฺคํ อายุ จ วณฺโณ จ ยโส กิตฺติ สุขํ พลํ ฯ
อคฺคสฺส ทาตา เมธาวี อคฺคธมฺมสมาหิโต
เทวภูโต มนุสฺโส วา อคฺคปฺปตฺโต ปโมทตีติ ฯ
[๓๕] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ
อถโข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ จตูหิ
โข มยํ โภ โคตม ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ
ปญฺญาเปม กตเมหิ จตูหิ อิธ โภ โคตม พหุสฺสุโต โหติ ตสฺส
ตสฺเสว สุตชาตสฺส ตสฺส ตสฺเสว โข ปน ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ
อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถติ
สติมา โข ปน โหติ จิรกตํปิ จิรภาสิตํปิ สริตา อนุสฺสริตา ยานิ
โข ปน ตานิ คหฏฺฐกานิ กึกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส
ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ อิเมหิ
โข มยํ โภ โคตม จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ
ปญฺญาเปม สเจ เม โภ โคตม อนุโมทิตพฺพํ อนุโมทตุ เม
ภวํ โคตโม สเจ ปน เม โภ โคตม ปฏิกฺโกสิตพฺพํ ปฏิกฺโกสตุ
เม ภวํ โคตโมติ ฯ
{๓๕.๑} เนว โข ตฺยาหํ พฺราหฺมณ อนุโมทามิ นปฺปฏิกฺโกสามิ
จตูหิ โข อหํ พฺราหฺมณ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ
ปญฺญาเปมิ กตเมหิ จตูหิ อิธ พฺราหฺมณ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ พหุชนสุขาย พหุสฺส ชนตา อริเย ญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ
กลฺยาณธมฺมตา กุสลธมฺมตา โส ยํ วิตกฺกํ อากงฺขติ วิตกฺเกตุํ ตํ
วิตกฺกํ วิตกฺเกติ ยํ วิตกฺกํ นากงฺขติ วิตกฺเกตุํ น ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ
ยํ สงฺกปฺปํ อากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ ยํ
สงฺกปฺปํ นากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ น ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ อิติ
เจโตวสิปฺปตฺโต โหติ วิตกฺกปเถสุ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี
อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เนว โข ตฺยาหํ
พฺราหฺมณ อนุโมทามิ นปฺปฏิกฺโกสามิ ๑- อิเมหิ โข อหํ พฺราหฺมณ
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ ปญฺญาเปมีติ ฯ
{๓๕.๒} อจฺฉริยํ โภ โคตม อพฺภุตํ โภ โคตม ยาว สุภาสิตญฺจิทํ
โภตา โคตเมน อิเมหิ ๒- จ ปน จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ภวนฺตํ
โคตมํ ธาเรมิ ภวญฺหิ โคตโม พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน พหุชนสุขาย
พหุสฺส ๓- ชนตา อริเย ญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ กลฺยาณธมฺมตา
กุสลธมฺมตา ภวญฺหิ โคตโม ยํ วิตกฺกํ อากงฺขติ วิตกฺเกตุํ ตํ วิตกฺกํ
วิตกฺเกติ ยํ วิตกฺกํ นากงฺขติ วิตกฺเกตุํ น ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ ยํ
สงฺกปฺปํ อากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ ยํ สงฺกปฺปํ
นากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ น ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ ภวญฺหิ โคตโม
เจโตวสิปฺปตฺโต วิตกฺกปเถสุ ภวญฺหิ โคตโม จตุนฺนํ ฌานานํ
อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี ภวญฺหิ โคตโม อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรตีติ ฯ
{๓๕.๓} อทฺธา โข เต พฺราหฺมณ อาสชฺช อุปนียวาจา ภาสิตา
อปิจ ตฺยาหํ พฺยากริสฺสามิ อหญฺหิ พฺราหฺมณ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน
พหุชนสุขาย พหุสฺส ๔- ชนตา อริเย ญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ
กลฺยาณธมฺมตา กุสลธมฺมตา อหญฺหิ พฺราหฺมณ ยํ วิตกฺกํ อากงฺขามิ
วิตกฺเกตุํ ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกมิ ยํ วิตกฺกํ นากงฺขามิ วิตกฺเกตุํ น ตํ วิตกฺกํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. น ปน ปฏิกฺโกสามิ ฯ ๒ ม. ยุ. อิเมหิ จ มยํ จตูหิ ... ธาเรม ฯ
@๓ ม. ยุ. พหุ เต ฯ ๔ ม. ยุ. พหุ เม ฯ
วิตกฺเกมิ ยํ สงฺกปฺปํ อากงฺขามิ สงฺกปฺเปตุํ ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปมิ
ยํ สงฺกปฺปํ นากงฺขามิ สงฺกปฺเปตุํ น ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปมิ อหญฺหิ
พฺราหฺมณ เจโตวสิปฺปตฺโต วิตกฺกปเถสุ อหญฺหิ พฺราหฺมณ จตุนฺนํ
ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี อหญฺหิ พฺราหฺมณ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรามีติ ฯ
โย เวที สพฺพสตฺตานํ มจฺจุปาสา ปโมจนํ
หิตํ เทวมนุสฺสานํ เญยฺยธมฺมํ ๑- ปกาสยิ
ยญฺจ ๒- ทิสฺวา จ สุตฺวา จ ปสีทติ ๓- พหุชฺชโน
มคฺคามคฺคสฺส กุสโล กตกิจฺโจ อนาสโว
พุทฺโธ อนฺติมสารีโร มหาปุริโสติ ๔- วุจฺจตีติ ฯ
[๓๖] เอกํ สมยํ ภควา อนฺตรา จ อุกฺกฏฺฐํ อนฺตรา จ เสตพฺยํ
อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ ฯ โทโณปิ [๕]- พฺราหฺมโณ อนฺตรา
จ อุกฺกฏฺฐํ อนฺตรา จ เสตพฺยํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ อทฺทสา
โข โทโณ พฺราหฺมโณ ภควโต ปาเทสุ จกฺกานิ สหสฺสารานิ
สเนมิกานิ สนาภิกานิ สพฺพาการปริปูรานิ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ
อจฺฉริยํ วต โภ อพฺภุตํ วต โภ นวติมานิ มนุสฺสภูตสฺส ปาทานิ
ภวิสฺสนฺตีติ ฯ อถโข ภควา มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ญายํ ธมฺมํ ฯ ๒ ม. ยุ. ยํ เว ฯ ๓ ม. ปสีทนฺติ พหู ชนา ฯ
@๔ โป. ม. ยุ. มหาปญฺโญติ ฯ ๕ โป. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร สุทนติ อตฺถิ ฯ
นิสีทิ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ
อถโข โทโณ พฺราหฺมโณ ภควโต ปาทานิ อนุคจฺฉนฺโต อทฺทส
ภควนฺตํ อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ปาสาทิกํ ปสาทนียํ
สนฺตินฺทฺริยํ สนฺตมานสํ อุตฺตมทมถสมถมนุปฺปตฺตํ ทนฺตํ
คุตฺตํ สนฺตินฺทฺริยํ ๑- นาคํ ทิสฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ เทโว โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๓๖.๑} น โข อหํ พฺราหฺมณ เทโว ภวิสฺสามีติ ฯ คนฺธพฺโพ
โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ น โข อหํ พฺราหฺมณ คนฺธพฺโพ ภวิสฺสามีติ ฯ
ยกฺโข โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ น โข อหํ พฺราหฺมณ ยกฺโข ภวิสฺสามีติ ฯ
มนุสฺโส โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ น โข อหํ พฺราหฺมณ มนุสฺโส ภวิสฺสามีติ ฯ
เทโว โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ
เทโว ภวิสฺสามีติ วเทสิ คนฺธพฺโพ โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ
สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ คนฺธพฺโพ ภวิสฺสามีติ วเทสิ ยกฺโข
โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ
ยกฺโข ภวิสฺสามีติ วเทสิ มนุสฺโส โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ
สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ มนุสฺโส ภวิสฺสามีติ วเทสิ อถ
โกจรหิ ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๓๖.๒} เยสํ โข อหํ พฺราหฺมณ อาสวานํ อปฺปหีนตฺตา
เทโว ภเวยฺยํ เต เม อาสวา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวํ คตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา เยสํ โข อหํ พฺราหฺมณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สํยตินฺทฺริยํ ฯ
อาสวานํ อปฺปหีนตฺตา คนฺธพฺโพ ภเวยฺยํ ... ยกฺโข ภเวยฺยํ ... มนุสฺโส
ภเวยฺยํ เต เม อาสวา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํ
คตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา เสยฺยถาปิ พฺราหฺมณ อุปฺปลํ วา ปทุมํ
วา ปุณฺฑรีกํ วา อุทเก ชาตํ อุทเก สํวฑฺฒํ อุทกํ ๑- อจฺจุคฺคมฺม
ติฏฺฐติ อนุปลิตฺตํ อุทเกน เอวเมว โข อหํ พฺราหฺมณ โลเก
ชาโต โลเก สํวฑฺโฒ โลกํ อภิภุยฺย วิหรามิ อนุปลิตฺโต โลเกน
พุทฺโธติ มํ พฺราหฺมณ ธาเรหีติ ฯ
เยน เทวุปปตฺยสฺส คนฺธพฺโพ วา วิหงฺคโม
ยกฺขตฺตํ เยน คจฺเฉยฺยํ มนุสฺสตฺตญฺจ อพฺภเช
เต มยฺหํ อาสวา ขีณา วิทฺธสฺตา วินฬีกตา ฯ
ปุณฺฑรีกํ ยถา อุคฺคํ ๒- โตเยน นุปลิปฺปติ
นุปลิปฺปามิ โลเกน ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ พฺราหฺมณาติ ฯ
[๓๗] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อภพฺโพ
ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สีลสมฺปนฺโน โหติ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหติ โภชเน มตฺตญฺญู
โหติ ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติ ฯ
{๓๗.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน
อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ เอวํ
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๓๗.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุทกา ฯ ๒ ม. ยุ. วคฺคุ ฯ
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส
สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น
นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ
อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ
ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหติ ฯ
{๓๗.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ เนว ทวาย น มทาย น
มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ฐิติยา ยาปนาย
วิหึสุปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย อิติ ปุราณญฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ
นวญฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา
จ ผาสุ วิหาโร จาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ฯ
{๓๗.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณิเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธติ
รตฺติยา ปฐมํ ยามํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณิเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ
ปรโสเธติ รตฺติยา มชฺฌิมํ ยามํ ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ
กปฺเปติ ปาเทน ๑- ปาทํ อจฺจาธาย ๒- สโต สมฺปชาโน อุฏฺฐานสญฺญํ
มนสิกริตฺวา รตฺติยา ปจฺฉิมํ ยามํ ปจฺจุฏฺฐาย จงฺกเมน นิสชฺชาย
อาวรณิเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อภพฺโพ ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ ฯ
สีเล ปติฏฺฐิโต ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ จ สํวุโต
โภชนมฺหิ จ มตฺตญฺญู ชาคริยํ อนุยุญฺชติ
เอวํ วิหรมาตาปี ๓- อโหรตฺตมตนฺทิโต
ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา
อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ ปมาเท ภยทสฺสิ วา
อภพฺโพ ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ ฯ
[๓๘] ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน
ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร ปฏิลีโนติ วุจฺจติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ยานิ ตานิ
ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปุถุปจฺเจกสจฺจานิ เสยฺยถีทํ สสฺสโต
โลโกติ วา อสสฺสโต โลโกติ วา อนฺตวา โลโกติ วา อนนฺตวา
โลโกติ วา ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา
โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ
วา โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา เนว โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปาเท ปาทํ ฯ ๒ โป. อจฺโจธาย ฯ ๓ โป. ม. วิหารี อาตาปี ฯ
@ยุ. วิหารมาโนปิ ฯ
น น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา สพฺพานิ ตานิ นุณฺณานิ
โหนฺติ ปนุณฺณานิ จตฺตานิ วนฺตานิ มุตฺตานิ ปหีนานิ ปฏินิสฺสฏฺฐานิ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ โหติ ฯ
{๓๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน กาเมสนา ปหีนา โหติ ภเวสนา ปหีนา โหติ พฺรหฺมจริเยสนา
ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ ฯ
{๓๘.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว
โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ
จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร โหติ ฯ
{๓๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปฏิลีโน โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
อสฺมิมาโน ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํ คโต
อายตึอนุปฺปาทธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปฏิลีโน โหติ ฯ เอวํ โข
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ สมวยสฏฺเฐสโน ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร
ปฏิลีโนติ วุจฺจติ ฯ
กาเมสนา ภเวสนา พฺรหฺมจริเยสนา สห
อิติ สจฺจปรามาโส ทิฏฺฐิฏฺฐานา สมุสฺสยา
สพฺพราควิรตฺตสฺส ตณฺหกฺขยวิมุตฺติโน
เอสนา ปฏินิสฺสฏฺฐา ทิฏฺฐิฏฺฐานา สมูหตา
ส เว สนฺโต สโต ภิกฺขุ ปสฺสทฺโธ อปราชิโต
มานาภิสมยา พุทฺโธ ปฏิลีโนติ วุจฺจตีติ ฯ
[๓๙] อถโข อุชฺชโย พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อุชฺชโย พฺราหฺมโณ
ภควนฺตํ เอตทโวจ ภวํปิ โน โคตโม ยญฺญํ วณฺเณตีติ ฯ น
โข อหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ ยญฺญํ วณฺเณมิ น ปนาหํ พฺราหฺมณ
สพฺพํ ยญฺญํ น วณฺเณมิ ยถารูเป โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ คาโว
หญฺญนฺติ อเชฬกา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ วิวิธา
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ สารมฺภํ
ยญฺญํ น วณฺเณมิ ตํ กิสฺส เหตุ เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ
สารมฺภํ ยญฺญํ น อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา
สมาปนฺนา ยถารูเป จ โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ
น อเชฬกา หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ
ยญฺญํ วณฺเณมิ ยทิทํ นิจฺจทานํ อนุกุลยญฺญํ ตํ กิสฺส เหตุ
เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ ยญฺญํ อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา
อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนาติ ฯ
อสฺสเมธํ ปุริสเมธํ สมฺมาปาสํ วาชเปยฺยํ นิรคฺคฬํ
มหายญฺญา มหารมฺภา น เต โหนฺติ มหปฺผลา ฯ
อเชฬกา จ คาโว จ วิวิธา ยตฺถ หญฺญเร
น ตํ สมฺมคฺคตา ยญฺญํ อุปยนฺติ มเหสิโน ฯ
ยญฺจ ยญฺญํ นิรารมฺภํ ๑- ยชนฺตฺยนุกุลํ สทา
นาเชฬกา จ คาโว จ วิวิธา ยตฺถ ๒- หญฺญเร
ตญฺจ สมฺมคฺคตา ยญฺญํ อุปยนฺติ มเหสิโน ฯ
เอวํ ๓- ยเชถ เมธาวี เอโส ยญฺโญ มหปฺผโล ฯ
เอวํ ๔- หิ ยชมานสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโย
ยญฺโญ จ วิปุโล โหติ ปสีทนฺติ จ เทวตาติ ฯ
[๔๐] อถโข อุทายิ พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อุทายิ พฺราหฺมโณ
ภควนฺตํ เอตทโวจ ภวํปิ โน โคตโม ยญฺญํ วณฺเณตีติ ฯ น
โข อหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ ยญฺญํ วณฺเณมิ น ปนาหํ พฺราหฺมณ
สพฺพํ ยญฺญํ น วณฺเณมิ ยถารูเป โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ คาโว
หญฺญนฺติ อเชฬกา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ วิวิธา
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ สารมฺภํ
ยญฺญํ น วณฺเณมิ ตํ กิสฺส เหตุ เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ สารมฺภํ
ยญฺญํ น อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา
ยถารูเป จ โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ น
อเชฬกา หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา ปาณา
สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ ยญฺญํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เย จ ยญฺญา นิรารมฺภา ฯ ๒ โป. ยตฺถ น หญฺญเร ฯ ม. ยุ. เนตฺถ
@หญฺญเร ฯ ๓-๔ ม. ยุ. เอตํ ฯ
วณฺเณมิ ยทิทํ นิจฺจทานํ อนุกุลยญฺญํ ตํ กิสฺส เหตุ
เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ ยญฺญํ อุปสงฺกมนฺติ
อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนาติ ฯ
อภิสงฺขตํ นิรารมฺภํ ยญฺญํ กาเลน กปฺปิยํ
ตาทิสํ อุปสํยนฺติ สญฺญตา พฺรหฺมจารโย ๑-
วิวฏฺฏจฺฉทา จ เย โลเก วีติวตฺตา กุลํ คตึ
ยญฺญเมตํ ปสํสนฺติ พุทฺธา ปุญฺญสฺส ๒- โกวิทา
ยญฺเญ วา ยทิ วา สทฺเธ หุญฺญํ ๓- กตฺวา ยถารหํ
ปสนฺนจิตฺโต ยชติ สุเขตฺเต พฺรหฺมจาริสุ
สุหุตํ สุยิฏฺฐํ สมฺปตฺตํ ๔- ทกฺขิเณยฺเยสุ ยํ กตํ
ยญฺโญ จ วิปุโล โหติ ปสีทนฺติ จ เทวตา ฯ
เอวํ ยชิตฺวา เมธาวี สทฺโธ มุตฺเตน เจตสา
อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลกํ ปณฺฑิโต อุปปชฺชตีติ ฯ
จกฺกวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
จกฺโก สงฺคโห สีโห ปสาโท วสฺสกาเรน ปญฺจมํ
โทโณ อปริหานิ ปฏิลีโน อุชฺชโย อุทาเยน เต ทสาติ ฯ
-----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. พฺรหฺมจริยา ฯ ๒ ม. ยญฺญสฺส ฯ ๓ ม. หพฺยํ ฯ ยุ. ภพฺยํ ฯ
@๔ ม. ยุ. สุปฺปตฺตํ ฯ
โรหิตสฺสวคฺโค ปญฺจโม
[๔๑] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว สมาธิภาวนา กตมา จตสฺโส
อตฺถิ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย
สํวตฺตติ อตฺถิ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ญาณทสฺสนปฏิลาภาย สํวตฺตติ อตฺถิ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา
ภาวิตา พหุลีกตา สติสมฺปชญฺญาย สํวตฺตติ อตฺถิ ภิกฺขเว
สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๑} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ
วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ
เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ
สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ
อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส
จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ
อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ ๑- ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๒} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ญาณทสฺสนปฏิลาภาย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาโลกสญฺญํ
มนสิกโรติ ทิวาสญฺญํ อธิฏฺฐาติ ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อยํ วุจฺจติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา อิติ วิวิตฺเตน ๑- เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ
จิตฺตํ ภาเวติ อยํ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ญาณทสฺสน-
ปฏิลาภาย สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๓} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
สติสมฺปชญฺญาย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วิทิตา เวทนา
อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา ติฏฺฐนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ วิทิตา สญฺญา
... วิทิตา วิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา ติฏฺฐนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ
อยํ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา สติสมฺปชญฺญาย
สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๔} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส
อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา อิติ เวทนาย สมุทโย อิติ เวทนาย
อตฺถงฺคโม อิติ สญฺญา อิติ สญฺญาย สมุทโย อิติ สญฺญาย
อตฺถงฺคโม อิติ สงฺขารา อิติ สงฺขารานํ สมุทโย อิติ สงฺขารานํ
อตฺถงฺคโม อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย อิติ
วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ อยํ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติ ฯ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส สมาธิภาวนา ฯ
อิทญฺจ ปน เมตํ ภิกฺขเว สนฺธาย ภาสิตํ ปารายเน ปุณฺณปเญฺห ๒-
สงฺขาย โลกสฺมิ ปโรปรานิ
ยสฺสิญฺชิตํ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก
สนฺโต วิธูโม อนีโฆ นิราโส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิวเฏน ฯ ๒ ม. ยุ. ปุณฺณกปเญฺห ฯ
อตาริ โส ชาติชรนฺติ พฺรูมีติ ฯ
[๔๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ปญฺหพฺยากรณานิ กตมานิ จตฺตาริ
อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห เอกํสพฺยากรณีโย อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห
วิภชฺชพฺยากรณีโย อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห ปฏิปุจฺฉาพฺยากรณีโย
อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห ฐปนีโย อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
ปญฺหพฺยากรณานีติ ฯ
เอกํสวจนํ เอกํ วิภชฺชวจนาปรํ
ตติยํ ปฏิปุจฺเฉยฺย จตุตฺถํ ปน ฐาปเย ฯ
โย จ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ ชานาติ อนุธมฺมตํ
จตุปญฺหสฺส กุสโล อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธํ ฯ
ทุราสโท ทุปฺปสโห คมฺภีโร ทุปฺปธํสิโย
อโถ อตฺเถ อนตฺเถ จ อุภยตฺถสฺส ๑- โกวิโท
อนตฺถํ ปริวชฺเชติ อตฺถํ คณฺหาติ ปณฺฑิโต
อตฺถาภิสมยา ธีโร ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตีติ ฯ
[๔๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร โกธครุ น สทฺธมฺมครุ มกฺขครุ น สทฺธมฺมครุ
ลาภครุ น สทฺธมฺมครุ สกฺการครุ น สทฺธมฺมครุ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ ฯ จตฺตาโรเม
ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร
สทฺธมฺมครุ น โกธครุ สทฺธมฺมครุ น มกฺขครุ สทฺธมฺมครุ น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อุภยสฺส โหติ โกวิโท ฯ
ลาภครุ สทฺธมฺมครุ น สกฺการครุ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
โกธมกฺขครุ ภิกฺขุ ลาภสกฺการคารโว
น เต ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเต ฯ
เย จ สทฺธมฺมครุโน วิหํสุ ๑- วิหรนฺติ จ
เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเตติ ฯ
[๔๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อสทฺธมฺมา กตเม จตฺตาโร โกธครุตา
น สทฺธมฺมครุตา มกฺขครุตา น สทฺธมฺมครุตา ลาภครุตา น
สทฺธมฺมครุตา สกฺการครุตา น สทฺธมฺมครุตา อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร อสทฺธมฺมา ฯ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สทฺธมฺมา กตเม จตฺตาโร
สทฺธมฺมครุตา น โกธครุตา สทฺธมฺมครุตา น มกฺขครุตา สทฺธมฺมครุตา
น ลาภครุตา สทฺธมฺมครุตา น สกฺการครุตา อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร สทฺธมฺมาติ ฯ
โกธมกฺขครุ ภิกฺขุ ลาภสกฺการคารโว
ทุกฺเขตฺเต วุตฺตพีชํว สทฺธมฺเม น วิรูหติ ฯ
เย จ สทฺธมฺมครุโน วิหํสุ วิหรนฺติ จ
เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ เสฺนหมนฺวายมิโวสธาติ ฯ
[๔๕] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ อถโข โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา
อภิกฺกนฺตวณฺโณ เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. วิหรึสุ วิหรนฺติ จ ฯ
ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺฐาสิ เอกมนฺตํ ฐิโต โข โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ
ยตฺถ นุ โข ภนฺเต น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ
สกฺกา นุ โข [๑]- ภนฺเต คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ๒- ญาตุํ วา
ทฏฺฐุํ วา ปาปุณิตุํ วาติ ฯ ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ
น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ
ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๕.๑} อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ
ภนฺเต ภควตา ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น
จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ
ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ภูตปุพฺพาหํ ภนฺเต โรหิตสฺโส นาม อิสิ
อโหสึ โภชปุตฺโต อิทฺธิมา เวหาสงฺคโม ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูโป
ชโว อโหสิ เสยฺยถาปิ นาม ทฬฺหธมฺโม ธนุคฺคโห สุสิกฺขิโต กตหตฺโถ
กตุปาสโน ลหุเกน อสเนน อปฺปกสิเรน ติริยํ ตาลจฺฉายํ ๓- อติปาเตยฺย
เอวรูโป ปทวีติหาโร อโหสิ เสยฺยถาปิ นาม ปุรตฺถิมา สมุทฺทา ปจฺฉิโม
สมุทฺโท ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูเปน ชเวน สมนฺนาคตสฺส เอวรูเปน
จ ปทวีติหาเรน เอวรูปํ อิจฺฉาคตํ อุปฺปชฺชิ อหํ คมเนน โลกสฺส
อนฺตํ ปาปุณิสฺสามีติ โส โข อหํ ภนฺเต อญฺญเตฺรว อสิตปีตขายิตสายิตา
อญฺญตฺร อุจฺจารปสฺสาวกมฺมา อญฺญตฺร นิทฺทากิลมถปฏิวิโนทนา
วสฺสสตายุโก วสฺสสตชีวี วสฺสสตํ คนฺตฺวา อปฺปตฺวาว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โส ฯ ยุ. โน ฯ ๒ ม. อนฺโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ยุ. ตาลจฺฉาตึ ฯ
โลกสฺส อนฺตํ อนฺตราเยว กาลกโต อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ
ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ ภนฺเต ภควตา ยตฺถ โข อาวุโส
น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ
คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๕.๒} ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ
น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ
ปตฺตยฺยนฺติ วทามิ น จาหํ อาวุโส อปฺปตฺวาว โลกสฺส อนฺตํ
ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยํ วทามิ อปิจาหํ อาวุโส อิมสฺมึเยว พฺยามมตฺเต
กเฬวเร สสญฺญมฺหิ ๑- สมนเก โลกญฺจ ปญฺญาเปมิ โลกสมุทยญฺจ
โลกนิโรธญฺจ โลกนิโรธคามินิญฺจ ปฏิปทนฺติ ฯ
คมเนน น ปตฺตพฺโพ โลกสฺสนฺโต กุทาจนํ
น จ อปฺปตฺวา โลกนฺตํ ทุกฺขา อตฺถิ ปโมจนํ ฯ
ตสฺมา หเว โลกวิทู สุเมโธ
โลกนฺตคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
โลกสฺส อนฺตํ สมิตาวิ ญตฺวา
นาสึสติ โลกมิมํ ปรญฺจาติ ฯ
[๔๖] อถโข ภควา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ภิกฺขู อามนฺเตสิ
อิมํ ภิกฺขเว รตฺตึ โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา
อภิกฺกนฺตวณฺโณ เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ เอกมนฺตํ ฐิโต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สสญฺญิมฺหิ ฯ ยุ. สญฺญิมฺหิ ฯ
โข ภิกฺขเว โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต มํ เอตทโวจ ยตฺถ นุ โข ภนฺเต
น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ สกฺกา นุ
โข ภนฺเต คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตุํ วา ทฏฺฐุํ วา ปาปุณิตุํ
วาติ ฯ เอวํ วุตฺเต อหํ ภิกฺขเว โรหิตสฺสํ เทวปุตฺตํ เอตทโวจํ
ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น
อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ
ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๖.๑} เอวํ วุตฺเต ภิกฺขเว โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต มํ เอตทโวจ
อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ ภนฺเต ภควตา
ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ
นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ
วทามีติ ๑- ภูตปุพฺพาหํ ภนฺเต โรหิตสฺโส นาม อิสิ อโหสึ โภชปุตฺโต
อิทฺธิมา เวหาสงฺคโม ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูโป ชโว อโหสิ เสยฺยถาปิ
นาม ทฬฺหธมฺโม ธนุคฺคโห สุสิกฺขิโต กตหตฺโถ กตุปาสโน ลหุเกน
อสเนน อปฺปกสิเรน ติริยํ ตาลจฺฉายํ อติปาเตยฺย เอวรูโป
ปทวีติหาโร อโหสิ เสยฺยถาปิ นาม ปุรตฺถิมา สมุทฺทา ปจฺฉิโม
สมุทฺโท ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูเปน ชเวน สมนฺนาคตสฺส
เอวรูเปน จ ปทวีติหาเรน เอวรูปํ อิจฺฉาคตํ อุปฺปชฺชิ อหํ คมเนน
โลกสฺส อนฺตํ ปาปุณิสฺสามีติ โส โข อหํ ภนฺเต อญฺญเตฺรว
อสิตปีตขายิตสายิตา อญฺญตฺร อุจฺจารปสฺสาวกมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
กมฺมา อญฺญตฺร นิทฺทากิลมถปฏิวิโนทนา วสฺสสตายุโก วสฺสสตชีวี
วสฺสสตํ คนฺตฺวา อปฺปตฺวาว โลกสฺส อนฺตํ อนฺตราเยว กาลกโต
อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ ภนฺเต ภควตา
ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ
นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๖.๒} เอวํ วุตฺเต อหํ ภิกฺขเว โรหิตสฺสํ เทวปุตฺตํ เอตทโวจํ ยตฺถ
โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ
คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามิ น จาหํ
อาวุโส อปฺปตฺวาว โลกสฺส อนฺตํ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยํ วทามิ อปิจาหํ
อาวุโส อิมสฺมึเยว พฺยามมตฺเต กเฬวเร สสญฺญมฺหิ ๑- สมนเก
โลกญฺจ ปญฺญาเปมิ โลกสมุทยญฺจ โลกนิโรธญฺจ โลกนิโรธคามินิญฺจ
ปฏิปทนฺติ ฯ
คมเนน น ปตฺตพฺโพ โลกสฺสนฺโต กุทาจนํ
น จ อปฺปตฺวา โลกนฺตํ ทุกฺขา อตฺถิ ปโมจนํ ฯ
ตสฺมา หเว โลกวิทู สุเมโธ
โลกนฺตคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
โลกสฺส อนฺตํ สมิตาวิ ญตฺวา
นาสึสติ โลกมิมํ ปรญฺจาติ ฯ
[๔๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สุวิทูรวิทูรานิ กตมานิ จตฺตาริ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สญฺญิมฺหิ ฯ
นภญฺจ ภิกฺขเว ปฐวี จ อิทํ ปฐมํ สุวิทูรวิทูเร ๑- โอริมญฺจ ภิกฺขเว
ตีรํ สมุทฺทสฺส ปาริมญฺจ ตีรํ อิทํ ทุติยํ สุวิทูรวิทูเร ๑- ยโต จ
ภิกฺขเว เวโรจโน อพฺภุเทติ ยตฺถ จ อตฺถงฺคเมติ ๒- อิทํ ตติยํ
สุวิทูรวิทูเร ๑- สตญฺจ ภิกฺขเว ธมฺโม อสตญฺจ ธมฺโม อิทํ จตุตฺถํ
สุวิทูรวิทูเร ๑- อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ สุวิทูรวิทูรานีติ ฯ
นภญฺจ ทูเร ปฐวี จ ทูเร
ปารํ สมุทฺทสฺส ตทาหุ ทูเร
ยโต จ เวโรจโน อพฺภุเทติ
ปภงฺกโร ยตฺถ จ อตฺถเมติ
ตโต หเว ทูรตรํ วทนฺติ
สตญฺจ ธมฺมํ อสตญฺจ ธมฺมํ ฯ
อพฺยายิโก โหติ สตํ สมาคโม
ยาวมฺปิ ติฏฺเฐยฺย ตเถว โหติ ฯ
ขิปฺปญฺหิ เวติ อสตํ สมาคโม
ตสฺมา สตํ ธมฺมา ๓- อสพฺภิ อารกาติ ฯ
[๔๘] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา วิสาโข ปญฺจาลิปุตฺโต
อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. สุวิทูรวิทูรํ ฯ ๒ ม. ยุ. อตฺถเมติ ฯ ๓ โป. ม. ยุ. ธมฺโม ฯ
สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ โปริยา วาจาย วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย
อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย อนิสฺสิตาย ฯ อถโข ภควา
สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ โก นุ โข ภิกฺขเว อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา
กถาย สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ โปริยา วาจาย
วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย
อนิสฺสิตายาติ ฯ อายสฺมา ภนฺเต วิสาโข ปญฺจาลิปุตฺโต
อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ
สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ โปริยา วาจาย วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย
อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย อนิสฺสิตายาติ ฯ อถโข
ภควา อายสฺมนฺตํ วิสาขํ ปญฺจาลิปุตฺตํ เอตทโวจ สาธุ สาธุ
วิสาข สาธุ โข ตฺวํ วิสาข ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ
สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ โปริยา วาจาย วิสฺสฏฺฐาย
อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย อนิสฺสิตายาติ ฯ
นาภาสมานํ ชานนฺติ มิสฺสํ พาเลหิ ปณฺฑิตํ
ภาสมานญฺจ ชานนฺติ เทเสนฺตํ อมตํปทํ ฯ
ภาสเย โชตเย ธมฺมํ ปคฺคเณฺห อิสินํ ธชํ
สุภาสิตธชา อิสโย ธมฺโม หิ อิสินํ ธโชติ ฯ
[๔๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สญฺญาวิปลฺลาสา จิตฺตวิปลฺลาสา
ทิฏฺฐิวิปลฺลาสา กตเม จตฺตาโร อนิจฺเจ ภิกฺขเว นิจฺจนฺติ
สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ทุกฺเข ภิกฺขเว
สุขนฺติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส อนตฺตนิ
ภิกฺขเว อตฺตาติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส
อสุเภ ภิกฺขเว สุภนฺติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร สญฺญาวิปลฺลาสา จิตฺตวิปลฺลาสา
ทิฏฺฐิวิปลฺลาสา ฯ
{๔๙.๑} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว นสญฺญาวิปลฺลาสา นจิตฺตวิปลฺลาสา
นทิฏฺฐิวิปลฺลาสา กตเม จตฺตาโร อนิจฺเจ ภิกฺขเว อนิจฺจนฺติ
นสญฺญาวิปลฺลาโส นจิตฺตวิปลฺลาโส นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ทุกฺเข
ภิกฺขเว ทุกฺขนฺติ นสญฺญาวิปลฺลาโส นจิตฺตวิปลฺลาโส นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส
อนตฺตนิ ภิกฺขเว อนตฺตาติ อสญฺญวิปลฺลาโส นจิตฺตวิปลฺลาโส
นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส อสุเภ ภิกฺขเว อสุภนฺติ นสญฺญาวิปลฺลาโส
นจิตฺตวิปลฺลาโส นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
นสญฺญาวิปลฺลาสา นจิตฺตวิปลฺลาสา นทิฏฺฐิวิปลฺลาสาติ ฯ
อนิจฺเจ นิจฺจสญฺญิโน ทุกฺเข จ สุขสญฺญิโน
อนตฺตนิ จ อตฺตาติ อสุเภ สุภสญฺญิโน
มิจฺฉาทิฏฺฐิหตา ๑- สตฺตา ขิตฺตจิตฺตา วิสญฺญิโน
เต โยคยุตฺตา มารสฺส อโยคกฺเขมิโน ชนา
สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ ชาติมรณคามิโน ฯ
ยทา จ พุทฺธา โลกสฺมึ อุปฺปชฺชนฺติ ปภงฺกรา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. มิจฺฉาทิฏฺฐิคตา ฯ
เตมํ ธมฺมํ ปกาเสนฺติ ทุกฺขูปสมคามินํ
เตสํ สุตฺวาน สปฺปญฺญา สจิตฺตํ ปจฺจลตฺถุ เต
อนิจฺจํ อนิจฺจโต ทกฺขุํ ทุกฺขมทฺทกฺขุ ทุกฺขโต
อนตฺตนิ อนตฺตาติ อสุภํ อสุภตทฺทสุํ
สมฺมาทิฏฺฐิสมาทานา สพฺพํ ทุกฺขํ อุปจฺจคุนฺติ ฯ
[๕๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา เยหิ
อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น
วิโรจนฺติ กตเม จตฺตาโร อพฺภา ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา
เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น
ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ มหิยา ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา
เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ
น วิโรจนฺติ ธูมรโช ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลโส เยน
อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น
วิโรจนฺติ ราหุ ภิกฺขเว อสุรินฺโท จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลโส เยน
อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น
วิโรจนฺติ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา
เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ
น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๑} เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ๑- สมณพฺราหฺมณานํ
อุปกฺกิเลสา เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา
น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ กตเม จตฺตาโร สนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จตฺตาโรเม ฯ
ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา สุรํ ปิวนฺติ เมรยํ สุราเมรยปานา
อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว ปฐโม สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส
เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ
น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๒} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา เมถุนํ ธมฺมํ
ปฏิเสวนฺติ เมถุนสฺมา ธมฺมา อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว ทุติโย
สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา
เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๓} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา ชาตรูปรชตํ
สาทิยนฺติ ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว ตติโย
สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา
เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๔} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา มิจฺฉาชีเวน
ชีวิตํ กปฺเปนฺติ ๑- มิจฺฉาชีวา อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ
สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา
เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๕} อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลสา
เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น
ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺตีติ ฯ
ราคโทสุปฏิกฺกิฏฺฐา ๒- เอเก สมณพฺราหฺมณา
อวิชฺชานิวุตา โปสา ปิยรูปาภินนฺทิโน
สุรํ ปิวนฺติ เมรยํ ปฏิเสวนฺติ เมถุนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มิจฺฉาชีเวน ชีวนฺติ ฯ ๒ ม. ราคโทสปริกฺกิฏฺฐา ฯ
@ยุ. ราคโทสปฏิกฺกิฏฺฐา ฯ
รชตํ ชาตรูปญฺจ สาทิยนฺติ อวิทฺทสู ฯ
มิจฺฉาชีเวน ชีวนฺติ เอเก สมณพฺราหฺมณา
เอเต อุปกฺกิเลสา วุตฺตา พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา
เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ เอเก สมณพฺราหฺมณา
น ตปนฺติ น ภาสนฺติ อสุทฺธา สรชา มตา ๑- ฯ
อนฺธกาเรน โอนทฺธา ตณฺหาทาสา สเนตฺติกา
วฑฺเฒนฺติ กฏสึ โฆรํ อาทิยนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ
โรหิตสฺสวคฺโค ปญฺจโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
สมาธิปญฺหา เทฺว โกธา โรหิตสฺสาปเร ทุเว
สุวิทูรวิสาขา วิปลฺลาโส อุปกฺกิเลเสน เต ทสาติ ฯ
ปฐโม ปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต ฯ
-------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มคา ฯ
ทุติยปณฺณาสโก
ปุญฺญาภิสนฺทวคฺโค ปฐโม
[๕๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา
สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย
มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ กตเม จตฺตาโร ยสฺส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ จีวรํ ปริภุญฺชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
อปฺปมาโณ ตสฺส ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ยสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชมาโน ...
ยสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสนาสนํ ปริภุญฺชมาโน ... ยสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุ
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภุญฺชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธึ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาโณ ตสฺส ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท
สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย
มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา
สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ ฯ
{๕๑.๑} อิเมหิ จ ปน ภิกฺขเว จตูหิ ปุญฺญาภิสนฺเทหิ
กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ
ปุญฺญสฺส ปมาณํ คเหตุํ ๑- เอตฺตโก ปุญฺญาภิสนฺโท
กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. คเณตุํ ฯ
สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตตีติ
อถโข อสงฺเขยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาปุญฺญกฺขนฺโธเตฺวว สงฺขํ ๑- คจฺฉติ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว มหาสมุทฺเท น สุกรํ อุทกสฺส ปมาณํ คเหตุํ ๒-
เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกานีติ วา เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตานีติ
วา เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสหสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหก-
สตสหสฺสานีติ วา อถโข อสงฺเขยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาอุทกกฺ-
ขนฺโธเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ
{๕๑.๒} เอวเมว โข ภิกฺขเว อิเมหิ จตูหิ ปุญฺญาภิสนฺเทหิ
กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ ปุญฺญสฺส
ปมาณํ คเหตุํ เอตฺตโก ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร
โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย
หิตาย สุขาย สํวตฺตตีติ อถโข อสงฺเขยฺโย อปฺปเมยฺโย
มหาปุญฺญกฺขนฺโธเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตีติ ฯ
มโหทธึ อปริมิตํ มหาสรํ
พหุเภรวํ รตนคณานมาลยํ ๓-
นชฺโช ยถา มจฺฉคณสงฺฆเสวิตา ๔-
ปุถู สวนฺตี อุปยนฺติ สาครํ ฯ
เอวํ นรํ อนฺนทปานวตฺถทํ
เสยฺยานิสชฺชตฺถรณสฺส ทายกํ
ปุญฺญสฺส ธารา อุปยนฺติ ปณฺฑิตํ
นชฺโช ยถา วาริวหาว สาครนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สงฺขฺยํ ฯ ๒ โป. คเณตุํ ฯ ๓ ม. รตนวรานมาลยํ ฯ
@๔ ม. ยุ. นรคณสงฺฆเสวิตา ฯ
[๕๒] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา
โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย
หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว อริยสาวโก
พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ อิติปิ โส ภควา อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ อยํ ภิกฺขเว
ปฐโม ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน
สมนฺนาคโต โหติ สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺฐิโก อกาลิโก
เอหิปสฺสิโก โอปนยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติ อยํ ภิกฺขเว
ทุติโย ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย
สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน
สมนฺนาคโต โหติ สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ อุชุปฏิปนฺโน
ภควโต สาวกสงฺโฆ ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ สามีจิปฏิปนฺโน
ภควโต สาวกสงฺโฆ ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา เอส
ภควโต สาวกสงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย
อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ อยํ ภิกฺขเว
ตติโย ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อริยกนฺเตหิ สีเลหิ
สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ อจฺฉิทฺเทหิ อสพเลหิ อกมฺมาเสหิ
ภุชิสฺเสหิ วิญฺญูปสตฺเถหิ อปรามฏฺเฐหิ สมาธิสํวตฺตนิเกหิ อยํ
ภิกฺขเว จตุตฺโถ ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๔} อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา
สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย
กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
ยสฺส สทฺธา ตถาคเต อจลา สุปติฏฺฐิตา
สีลญฺจ ยสฺส กลฺยาณํ อริยกนฺตํ ปสํสิตํ
สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ อุชุภูตญฺจ ทสฺสนํ
อทฬิทฺโทติ ตํ อาหุ อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ ฯ
ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจ ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ
อนุยุญฺเชถ เมธาวี สรํ พุทฺธานสาสนนฺติ ฯ
[๕๓] เอกํ สมยํ ภควา อนฺตรา จ มธุรํ อนฺตรา จ เวรญฺชํ
อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ ฯ สมฺพหุลาปิ คหปตี จ คหปตานิโย จ
อนฺตรา จ มธุรํ อนฺตรา จ เวรญฺชํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนา โหนฺติ ฯ
อถโข ภควา มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล [๑]- นิสีทิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปญฺญตฺเต อาสเน ฯ
อทฺทสํสุ โข เต ๑- คหปตี จ คหปตานิโย จ ภควนฺตํ อญฺญตรสฺมึ
รุกฺขมูเล นิสินนํ ทิสฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต
คหปตี จ คหปตานิโย จ ภควา เอตทโวจ จตฺตาโรเม คหปตโย
สํวาสา กตเม จตฺตาโร ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฉโว เทวิยา
สทฺธึ สํวสติ เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๑} กถญฺจ คหปตโย ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ คหปตโย
สามิโก โหติ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุ มิจฺฉาจารี มุสาวาที
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตินี อทินฺนาทายินี กาเมสุ มิจฺฉาจารินี
มุสาวาทินี สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายินี ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา
มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตนเจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข คหปตโย ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๒} กถญฺจ คหปตโย ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ คหปตโย
สามิโก โหติ ปาณาติปาตี ฯเปฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี
ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ
อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ ภริยา
จ ขฺวสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข คหปตโย ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๓} กถญฺจ คหปตโย เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ คหปตโย
สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต กาเมสุ
มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต มุสาวาทา ปฏิวิรโต สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
ปฏิวิรโต สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ
อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ ภริยา จ ขฺวสฺส
โหติ ปาณาติปาตินี ฯเปฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายินี ทุสฺสีลา
ปาปธมฺมา มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ
อกฺโกสิกปริภาสิกา สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข คหปตโย เทโว
ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๔} กถญฺจ คหปตโย เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ
คหปตโย สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต ฯเปฯ สุราเมรย-
มชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา ฯเปฯ สุราเมรยมชฺช-
ปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสิกปริภาสิกา สมณพฺราหฺมณานํ
เอวํ โข คหปตโย เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ อิเม โข คหปตโย
จตฺตาโร สํวาสาติ ฯ
อุโภ จ โหนฺติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสกา
เต โหนฺติ ชานิปตโย ฉวา สํวาสมาคตา ฯ
สามิโก โหติ ทุสฺสีโล กทริโย ปริภาสโก
ภริยา สีลวตี โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉรา
สาปิ เทวี สํวสติ ฉเวน ปตินา สห ฯ
สามิโก สีลวา โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉโร
ภริยา ๑- โหติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสิกา
สาปิ ฉวา สํวสติ เทเวน ปตินา สห ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สํวาสา กตเม จตฺตาโร ฉโว
ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ เทโว ฉวาย
สทฺธึ สํวสติ เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ
ภิกฺขเว สามิโก โหติ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุ
มิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณวาโจ ผรุสวาโจ สมฺผปฺปลาปี
อภิชฺฌาลุ พฺยาปนฺนจิตฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิโก ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม
มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. ภริยาสฺส ฯ
สมณพฺราหฺมณานํ ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตินี อทินฺนาทายินี
กาเมสุ มิจฺฉาจารินี มุสาวาทินี ปิสุณวาจา ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาปินี
อภิชฺฌาลุนี พฺยาปนฺนจิตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา
มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข ภิกฺขเว ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ ภิกฺขเว
สามิโก โหติ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี ฯเปฯ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยา จ ขฺวสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา
กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา ปิสุณาย วาจาย
ปฏิวิรตา ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา
อนภิชฺฌาลุนี อพฺยาปนฺนจิตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิกา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา
วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข ภิกฺขเว ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ ภิกฺขเว
สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต กาเมสุ
มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต มุสาวาทา ปฏิวิรโต ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต
ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต อนภิชฺฌาลุ
อพฺยาปนฺนจิตฺโต สมฺมาทฏฺฐิโก สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยา จ ขฺวสฺส โหติ ปาณาติปาตินี ฯเปฯ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสิกปริภาสิกา สมณพฺราหฺมณานํ
เอวํ โข ภิกฺขเว เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ ภิกฺขเว
สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต ฯเปฯ วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา ฯเปฯ อนกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข ภิกฺขเว เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ อิเม
โข ภิกฺขเว จตฺตาโร สํวาสาติ ฯ
อุโภ จ โหนฺติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสกา
เต โหนฺติ ชานิปตโย ฉวา สํวาสมาคตา ฯ
สามิโก โหติ ทุสฺสีโล กทริโย ปริภาสโก
ภริยา สีลวตี โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉรา
สาปิ เทวี สํวสติ ฉเวน ปตินา สห ฯ
สามิโก สีลวา โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉโร
ภริยา โหติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสกา
สาปิ ฉวา สํวสติ เทเวน ปตินา สห ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๕] เอกํ สมยํ ภควา ภคฺเคสุ วิหรติ สุํสุมารคิเร เภสกฬาวเน
มิคทาเย ฯ อถโข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย
เยน นกุลปิตุโน ๑- คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ อถโข นกุลปิตา จ คหปติ นกุลมาตา
จ คหปตานี เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข นกุลปิตา
คหปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ ยโต เม ภนฺเต นกุลมาตา คหปตานี
ทหรสฺเสว ทหรา อานีตา นาภิชานามิ นกุลมาตรํ คหปตานึ
มนสาปิ อติจริตา กุโต ปน กาเยน อิจฺเฉยฺยาม มยํ ภนฺเต ทิฏฺเฐ
เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ
ปสฺสิตุนฺติ ฯ นกุลมาตาปิ โข คหปตานี ภควนฺตํ เอตทโวจ
ยโตหํ ภนฺเต นกุลปิตุโน คหปติสฺส ทหรสฺเสว ทหรา อานีตา
นาภิชานามิ นกุลปิตรํ คหปตึ มนสาปิ อติจริตา กุโต ปน กาเยน
อิจฺเฉยฺยาม มยํ ภนฺเต ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ
อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุนฺติ ฯ
อากงฺเขยฺยุํ เจ คหปตโย อุโภ ชานิปตโย ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม
อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อุโภว ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ โป. นํกุลปิตุโน ฯ ๒ โป. ยุ. อุโภ จ ฯ
อสฺสุ สมสทฺธา สมสีลา สมจาคา สมปญฺญา เต ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม
อญฺญมญฺญํ ปสฺสนฺติ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสนฺตีติ ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๖] อากงฺเขยฺยุํ เจ ภิกฺขเว อุโภ ชานิปตโย ทิฏฺเฐ เจว
ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ
อุโภว อสฺสุ สมสทฺธา สมสีลา สมจาคา สมปญฺญา เต ทิฏฺเฐ
เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสนฺติ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ
ปสฺสนฺตีติ ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๗] เอกํ สมยํ ภควา โกฬิเยสุ วิหรติ ปชฺชเนลํ ๑- นาม
โกลิยานํ นิคโม ฯ อถโข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย เยน สุปฺปวาสาย โกฬิยธีตาย นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ อถโข สุปฺปวาสา โกฬิยธีตา
ภควนฺตํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ
สมฺปวาเรสิ อถโข สุปฺปวาสา โกฬิยธีตา ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ
โอนีตปตฺตปาณึ เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข สุปฺปวาสํ
โกฬิยธีตรํ ภควา เอตทโวจ โภชนํ สุปฺปวาเส เทนฺตี อริยสาวิกา
ปฏิคฺคาหกานํ จตฺตาริ ฐานานิ เทติ กตมานิ จตฺตาริ อายุํ เทติ
วณฺณํ เทติ สุขํ เทติ พลํ เทติ อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคินี
โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา วณฺณํ ทตฺวา วณฺณสฺส ภาคินี
โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา สุขํ ทตฺวา สุขสฺส ภาคินี โหติ
ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา พลํ ทตฺวา พลสฺส ภาคินี โหติ
ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา โภชนํ สุปฺปวาเส เทนฺตี อริยสาวิกา
ปฏิคฺคาหกานํ อิมานิ จตฺตาริ ฐานานิ เทตีติ ฯ
สงฺขตํ ๒- โภชนํ ยาว ๓- เทติ
สุจึ ปณีตํ รสสา อุเปตํ
สา ทกฺขิณา อุชฺชุคเตสุ ทินฺนา
จรโณปปนฺเนสุ มหคฺคเตสุ
ปุญฺเญน ปุญฺญํ สํสนฺทมานา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปชฺชนิกํ ฯ ยุ. สชฺชเนลํ ฯ ๒ ม. ยุ. สุสงฺขตํ ฯ ๓ โป. ยาวทตฺถํ ฯ
@ม. ยุ. ยา ททาติ ฯ
มหปฺผลา โลกวิทูน วณฺณิตา
เอตาทิสํ ยญฺญมนุสฺสรนฺตา
เย เวทชาตา วิจรนฺติ โลเก
วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ
อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ ฐานนฺติ ฯ
[๕๘] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ
โภชนํ คหปติ ททมาโน อริยสาวโก ปฏิคฺคาหกานํ จตฺตาริ ฐานานิ
เทติ กตมานิ จตฺตาริ อายุํ เทติ วณฺณํ เทติ สุขํ เทติ
พลํ เทติ อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส
วา มานุสสฺส วา วณฺณํ ทตฺวา ... สุขํ ทตฺวา ... พลํ ทตฺวา
พลสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา โภชนํ คหปติ
ททมาโน อริยสาวโก ปฏิคฺคาหกานํ อิมานิ จตฺตาริ ฐานานิ เทตีติ ฯ
โย สญฺญตานํ ปรทตฺตโภชินํ
กาเลน สกฺกจฺจ ททาติ โภชนํ
จตฺตาริ ฐานานิ อนุปฺปเวจฺฉติ
อายุญฺจ วณฺณญฺจ สุขํ พลญฺจ ฯ
[๑]- อายุทายี พลทายี สุขํ วณฺณํ ๒- ทโท นโร
ทีฆายุ ยสวา โหติ ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. โส ฯ ม. อายุทายี วณฺณทายี ฯ ๒ ม. สุขํ พลํ ทโท นโร ฯ ยุ. สุขวณฺณทโท ฯ
[๕๙] โภชนํ ภิกฺขเว ททมาโน ทายโก ปฏิคฺคาหกานํ จตฺตาริ
ฐานานิ เทติ กตมานิ จตฺตาริ อายุํ เทติ วณฺณํ เทติ สุขํ
เทติ พลํ เทติ อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคี โหติ
ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา วณฺณํ ทตฺวา ... สุขํ ทตฺวา ... พลํ
ทตฺวา พลสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา โภชนํ
ภิกฺขเว ททมาโน ทายโก ปฏิคฺคาหกานํ อิมานิ จตฺตาริ ฐานานิ
เทตีติ ฯ
โย สญฺญตานํ ปรทตฺตโภชินํ
กาเลน สกฺกจฺจ ททาติ โภชนํ
จตฺตาริ ฐานานิ อนุปฺปเวจฺฉติ
อายุญฺจ วณฺณญฺจ สุขํ พลญฺจ ฯ
อายุทายี พลทายี สุขํ วณฺณํ ทโท นโร
ทีฆายุ ยสวา โหติ ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชตีติ ฯ
[๖๐] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ จตูหิ โข คหปติ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก คิหิสามีจิปฏิปทํ ปฏิปนฺโน
โหติ ยสปฏิลาภินึ ๑- สคฺคสํวตฺตนิกํ กตเมหิ จตูหิ อิธ คหปติ
อริยสาวโก ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต โหติ จีวเรน ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต
โหติ ปิณฺฑปาเตน ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต โหติ เสนาสเนน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ยโสปฏิลาภินึ. ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต โหติ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน ฯ
อิเมหิ โข คหปติ จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก คิหิสามีจิปฏิปทํ
ปฏิปนฺโน โหติ ยสปฏิลาภินึ สคฺคสํวตฺตนิกนฺติ ฯ
คิหิสามีจิปฏิปทํ ปฏิปชฺชนฺติ ปณฺฑิตา
สมฺมคฺคเต สีลวนฺเต จีวเรน อุปฏฺฐิตา
ปิณฺฑปาตสยเนน คิลานปจฺจเยน จ
เตสํ ทิวา จ รตฺโต จ สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ
สคฺคญฺจ กมติฏฺฐานํ กมฺมํ กตฺวาน ภทฺทกนฺติ ฯ
ปุญฺญาภิสนฺทวคฺโค ปฐโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เทฺว ปุญฺญาภิสนฺทา เทฺวสํวาสา เทฺว จ โหนฺติ สมชีวิโน
สุปฺปวาสา สุทตฺโต จ โภชนํ คิหิสามีจีติ ฯ
-----------------
ปตฺตกมฺมวคฺโค ทุติโย
[๖๑] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ จตฺตาโรเม
คหปติ ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ กตเม
จตฺตาโร โภคา เม อุปฺปชฺชนฺตุ สหธมฺเมนาติ อยํ ปฐโม ธมฺโม
อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมึ โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน
ยโส มํ ๑- อพฺภุคฺคจฺฉตุ สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหีติ อยํ ทุติโย
ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมึ โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน
ยสํ ลทฺธา สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหิ จิรํ ชีวามิ ทีฆมายุํ
ปาเลมีติ อยํ ตติโย ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมึ
โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน ยสํ ลทฺธา สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหิ
จิรํ ชีวิตฺวา ทีฆมายุํ ปาเลตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ
สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชามีติ อยํ จตุตฺโถ ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป
ทุลฺลโภ โลกสฺมึ อิเม โข คหปติ จตฺตาโร ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา
มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ ฯ
{๖๑.๑} อิเมสํ โข คหปติ จตุนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ
มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ จตฺตาโร ธมฺมา ปฏิลาภาย สํวตฺตนฺติ
กตเม จตฺตาโร สทฺธาสมฺปทา สีลสมฺปทา จาคสมฺปทา ปญฺญาสมฺปทา ฯ
{๖๑.๒} กตมา จ คหปติ สทฺธาสมฺปทา อิธ คหปติ อริยสาวโก
สทฺโธ โหติ สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธึ อิติปิ โส ภควา อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ อยํ วุจฺจติ
คหปติ สทฺธาสมฺปทา ฯ
{๖๑.๓} กตมา จ คหปติ สีลสมฺปทา อิธ คหปติ อริยสาวโก
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
ปฏิวิรโต โหติ อยํ วุจฺจติ คหปติ สีลสมฺปทา ฯ
{๖๑.๔} กตมา จ คหปติ จาคสมฺปทา
อิธ คหปติ อริยสาวโก วิคตมลมจฺเฉเรน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. เม อาคจฺฉตุ ฯ
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต
ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต อยํ วุจฺจติ คหปติ จาคสมฺปทา ฯ
{๖๑.๕} กตมา จ คหปติ ปญฺญาสมฺปทา อภิชฺฌาวิสมโลภาภิภูเตน
คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต
กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา จ ธํสติ พฺยาปาทาภิภูเตน คหปติ เจตสา
วิหรนฺโต อกิจฺจํ กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต
ยสา จ สุขา จ ธํสติ ถีนมิทฺธาภิภูเตน คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ
กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา จ ธํสติ
{๖๑.๖} อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจาภิภูเตน คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ
กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา
จ ธํสติ วิจิกิจฺฉาภิภูเตน คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ กโรติ กิจฺจํ
อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา จ ธํสติ ส โข
โส คหปติ อริยสาวโก อภิชฺฌาวิสมโลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ
วิทิตฺวา อภิชฺฌาวิสมโลภํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติ พฺยาปาโท
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา พฺยาปาทํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ
ปชหติ ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา ถีนมิทฺธํ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ
อิติ วิทิตฺวา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติ
วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลสํ ปชหติ ยโต จ โข คหปติ อริยสาวกสฺส
อภิชฺฌาวิสมโลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา
อภิชฺฌาวิสมโลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน โหติ พฺยาปาโท
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ... ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ...
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ... วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส
ปหีโน โหติ อยํ วุจฺจติ คหปติ อริยสาวโก มหาปญฺโญ
ปุถุปญฺโญ อาปาถทโส ปญฺญาสมฺปนฺโน อยํ วุจฺจติ คหปติ
ปญฺญาสมฺปทา ฯ อิเมสํ โข คหปติ จตุนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ
กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ อิเม จตฺตาโร ธมฺมา
ปฏิลาภาย สํวตฺตนฺติ ฯ
{๖๑.๗} ส โข โส คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
จตฺตาริ ปตฺตกมฺมานิ กตฺตา โหติ กตมานิ จตฺตาริ อิธ คหปติ อริยสาวโก
อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ
ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ อตฺตานํ สุเขติ ปิเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติ
มาตาปิตโร สุเขติ ปิเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติ ปุตฺตทารทาสกมฺมกรโปริเส
สุเขติ ปีเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติ มิตฺตามจฺเจ สุเขติ ปีเณติ สมฺมา
สุขํ ปริหรติ อิทมสฺส ปฐมํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ อายตนโส ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๘} ปุน จปรํ คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ ยา
ตา โหนฺติ อาปทา อคฺคิโต วา อุทกโต วา ราชโต วา โจรโต อปฺปิยโต
วา ทายาทโต วา ตถารูปาสุ อาปทาสุ โภเคหิ ปริโยธาย วตฺตติ
โสตฺถึ อตฺตานํ กโรติ อิทมสฺส ทุติยํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ
อายตนโส ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๙} ปุน จปรํ คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
ปญฺจ พลี กตฺตา โหติ ญาติพลึ อติถิพลึ ปุพฺพเปตพลึ ราชพลึ
เทวตาพลึ อิทมสฺส ตติยํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ อายตนโส
ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๑๐} ปุน จปรํ คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
เย เต สมณพฺราหฺมณา มทปฺปมาทา ปฏิวิรตา ขนฺติโสรจฺเจ นิวิฏฺฐา
เอกมตฺตานํ ทเมนฺติ เอกมตฺตานํ สเมนฺติ เอกมตฺตานํ ปรินิพฺพาเปนฺติ
ตถารูเปสุ สมณพฺราหฺมเณสุ อุทฺธคฺคิกํ ทกฺขิณํ ปติฏฺฐาเปติ โสวคฺคิกํ
สุขวิปากํ สคฺคสํวตฺตนิกํ อิทมสฺส จตุตฺถํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ
อายตนโส ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๑๑} ส โข โส คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
อิมานิ จตฺตาริ ปตฺตกมฺมานิ กตฺตา โหติ ฯ ยสฺสกสฺสจิ คหปติ
อญฺญตฺร อิเมหิ จตูหิ ปตฺตกมฺเมหิ โภคา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ อิเม
วุจฺจนฺติ คหปติ โภคา อฏฺฐานคตา อปฺปตฺตคตา อนายตนโส
ปริภุตฺตา ยสฺสกสฺสจิ คหปติ อิเมหิ จตูหิ ปตฺตกมฺเมหิ โภคา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ อิเม วุจฺจนฺติ คหปติ โภคา ฐานคตา ปตฺตคตา
อายตนโส ปริภุตฺตาติ ฯ
ภุตฺตา โภคา ภฏา ภจฺจา วิติณฺณา อาปทาสุ เม
อุทฺธคฺคา ทกฺขิณา ทินฺนา อโถ ปญฺจ พลี กตา
อุปฏฺฐิตา สีลวนฺโต สญฺญตา พฺรหฺมจารโย
ยทตฺถํ โภคมิจฺเฉยฺย ปณฺฑิโต ฆรมาวสํ
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต กตํ อนนุตาปิยํ
เอตํ อนุสฺสรํ มจฺโจ อริยธมฺเม ฐิโต นโร
อิเธว นํ ปสํสนฺติ เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
[๖๒] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ จตฺตารีมานิ
คหปติ สุขานิ อธิคมนียานิ คิหินา กามโภคินา กาเลน กาลํ
สมเยน สมยํ อุปาทาย กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิสุขํ โภคสุขํ
อนณสุขํ ๑- อนวชฺชสุขํ
{๖๒.๑} กตมญฺจ คหปติ อตฺถิสุขํ อิธ คหปติ กุลปุตฺตสฺส
โภคา โหนฺติ อุฏฺฐานวิริยาธิคตา พาหาพลปริจิตา เสทาวกฺขิตฺตา
ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธา โส โภคา เม อตฺถิ อุฏฺฐานวิริยาธิคตา
พาหาพลปริจิตา เสทาวกฺขิตฺตา ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธาติ อธิคจฺฉติ
สุขํ อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ คหปติ อตฺถิสุขํ ฯ
{๖๒.๒} กตมญฺจ คหปติ โภคสุขํ อิธ คหปติ กุลปุตฺโต
อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ
ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ โภเค ๒- จ ๓- ภุญฺชติ ปุญฺญานิ จ กโรติ
โส อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ
ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ โภเค จ ภุญฺชามิ ปุญฺญานิ จ กโรมีติ
อธิคจฺฉติ สุขํ อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ คหปติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาณญฺญสุขํ ฯ ๒-๓ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
โภคสุขํ ฯ
{๖๒.๓} กตมญฺจ คหปติ อนณสุขํ อิธ คหปติ กุลปุตฺโต น
กสฺสจิ กิญฺจิ ธาเรติ อปฺปํ วา พหุํ วา โส น กสฺสจิ กิญฺจิ
ธาเรมิ อปฺปํ วา พหุํ วาติ อธิคจฺฉติ สุขํ อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ
อิทํ วุจฺจติ คหปติ อนณสุขํ ฯ
{๖๒.๔} กตมญฺจ คหปติ อนวชฺชสุขํ อิธ คหปติ อริยสาวโก
อนวชฺเชน กายกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ อนวชฺเชน วจีกมฺเมน
สมนฺนาคโต โหติ อนวชฺเชน มโนกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ โส
อนวชฺเชนมฺหิ กายกมฺเมน สมนฺนาคโต อนวชฺเชน วจีกมฺเมน
สมนฺนาคโต อนวชฺเชน มโนกมฺเมน สมนฺนาคโตติ อธิคจฺฉติ สุขํ
อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ คหปติ อนวชฺชสุขํ ฯ อิมานิ โข
คหปติ จตฺตาริ สุขานิ อธิคมนียานิ คิหินา กามโภคินา กาเลน
กาลํ สมเยน สมยํ อุปาทายาติ ฯ
อนณํ สุขํ ญตฺวาน อโถ อตฺถิสุขํ สเร
ภุญฺชํ โภคํ สุขํ มจฺโจ อโถ ปญฺญา วิปสฺสติ
วิปสฺสมาโน ชานาติ อุโภ ภาเค สุเมธโส
อนวชฺชสุขสฺเสตํ กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ ฯ
[๖๓] สพฺรหฺมกานิ ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ เยสํ ปุตฺตานํ มาตาปิตโร
อชฺฌาคาเร ปูชิตา โหนฺติ สปุพฺพาจริยกานิ ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ
เยสํ ปุตฺตานํ มาตาปิตโร อชฺฌาคาเร ปูชิตา โหนฺติ สปุพฺพเทวานิ ๑-
ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ เยสํ ปุตฺตานํ มาตาปิตโร อชฺฌาคาเร
ปูชิตา โหนฺติ สาหุเนยฺยกานิ ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ เยสํ ปุตฺตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สปุพฺพเทวตานิ ฯ
มาตาปิตโร อชฺฌาคาเร ปูชิตา โหนฺติ พฺรหฺมาติ ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ
เอตํ อธิวจนํ ปุพฺพาจริยาติ ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนํ
ปุพฺพเทวาติ ๑- ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนํ อาหุเนยฺยาติ ภิกฺขเว
มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนํ ตํ กิสฺส เหตุ พหุการา ภิกฺขเว มาตาปิตโร
ปุตฺตานํ อาปาทกา โปสกา อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโรติ ฯ
พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร
อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ ปชาย อนุกมฺปกา ฯ
ตสฺมา หิ เน นมสฺเสยฺย สกฺกเรยฺยาถ ๒- ปณฺฑิโต
อนฺเนน อโถ ปาเนน วตฺเถน สยเนน จ
อุจฺฉาทเนน นฺหาปเนน ปาทานํ โธวเนน จ
ตาย นํ ปาริจริยาย มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
อิเธว นํ ปสํสนฺติ เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
[๖๔] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี
โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเยติ ฯ
ปาณาติปาโต อทินฺนาทานํ มุสาวาโท จ วุจฺจติ
ปรทารคมนญฺจาปิ นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ
[๖๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ปุพฺพเทวตาติ ฯ ๒ ม. สกฺกเรยฺย จ ฯ
กตเม จตฺตาโร รูปปฺปมาโณ รูปปฺปสนฺโน โฆสปฺปมาโณ โฆสปฺปสนฺโน
ลูขปฺปมาโณ ลูขปฺปสนฺโน ธมฺมปฺปมาโณ ธมฺมปฺปสนฺโน
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
เย ๑- จ รูเปน ปามึสุ เย จ โฆเสน อนฺวคู
ฉนฺทราควสูเปตา น ๒- เต ชานนฺติ ตญฺชนํ
อชฺฌตฺตญฺจ น ชานาติ พหิทฺธา จ น ปสฺสติ
สมนฺตาวรโณ พาโล ส เว โฆเสน วุยฺหติ ฯ
อชฺฌตฺตญฺจ น ชานาติ พหิทฺธา จ วิปสฺสติ
พหิทฺธา ผลทสฺสาวี โสปิ โฆเสน วุยฺหติ ฯ
อชฺฌตฺตญฺจ ปชานาติ พหิทฺธา จ วิปสฺสติ
(เอวํ) วินีวรณทสฺสาวี น โส โฆเสน วุยฺหตีติ ฯ
[๖๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สราโค สโทโส สโมโห สมาโน อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
สารตฺตา รชนีเยสุ ปิยรูปาภินนฺทิโน
โมเหน อธมสตฺตา ๓- พทฺธา วฑฺเฒนฺติ พนฺธนํ ฯ
ราคชํ โทสชญฺจาปิ โมหชํ วาปิ อวิทฺทสู ๔-
กโรนฺติ อกุสลํ กมฺมํ สวิฆาตํ ทุกฺขุทฺทยํ ๕-
อวิชฺชานิวุตา โปสา อนฺธภูตา อจกฺขุกา
ยถา ธมฺมา ตถา สนฺตา น ตสฺเสวนฺติ มญฺญเรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เย จ รูเป ปมาณึสุ ฯ ๒ ม. นาภิชานนฺติ เต ชนา ฯ ๓ โป. ม. อาวุตา
@สตฺตา ฯ ๔ ม. จาปวิทฺทสู ฯ ๕ ม. ทุกฺขุทฺรยํ ฯ
[๖๗] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อญฺญตโร
ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลกโต โหติ ฯ อถโข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน
ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อิธ
ภนฺเต สาวตฺถิยํ อญฺญตโร ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลกโตติ ฯ
{๖๗.๑} นห ๑- นูน โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ
เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ สเจ หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ
เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย น หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลํ
กเรยฺย กตมานิ จตฺตาริ [๒]- วิรูปกฺขํ อหิราชกุลํ เอราปถํ อหิราชกุลํ
ฉพฺยาปุตฺตํ อหิราชกุลํ กณฺหาโคตมกํ อหิราชกุลํ นห นูน โส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ สเจ หิ โส
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย
น หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลํ กเรยฺย อนุชานามิ
ภิกฺขเว อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริตุํ
อตฺตคุตฺติยา อตฺตรกฺขาย อตฺตปริตฺตายาติ ฯ
วิรูปกฺเขหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ เอราปเถหิ เม
ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จ
อปาทเกหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ ทิปาทเกหิ เม
จตุปฺปเทหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ พหุปฺปเทหิ เม ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นหิ นูน ฯ ๒ โป. ยุ. อหิราชกุลานิ ฯ
มา มํ อปาทโก หึสิ มา มํ หึสิ ทิปาทโก
มา มํ จตุปฺปโท หึสิ มา มํ หึสิ พหุปฺปโท ฯ
สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา สพฺเพ ภูตา จ เกวลา
สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ มา กิญฺจิ ๑- ปาปมาคมา ฯ
อปฺปมาโณ พุทฺโธ อปฺปมาโณ ธมฺโม อปฺปมาโณ สงฺโฆ ปมาณวนฺตานิ
สิรึสปานิ ๒- อหิ วิจฺฉิกา สตปที อุณฺณานาภี สรพู มูสิกา
กตา เม รกฺขา กตา เม ปริตฺตา ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานิ โสหํ
นโม ภควโต นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธานนฺติ ฯ
[๖๘] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต
อจิรปกฺกนฺเต เทวทตฺเต ฯ ตตฺร โข ภควา เทวทตฺตํ อารพฺภ ภิกฺขู
อามนฺเตสิ อตฺตวธาย ภิกฺขเว เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ
ปราภวาย ภิกฺขเว เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว กทลี อตฺตวธาย ผลํ เทติ ปราภวาย ผลํ เทติ เอวเมว
โข ภิกฺขเว อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ
ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว เวฬุ อตฺตวธาย ผลํ เทติ ปราภวาย ผลํ เทติ เอวเมว โข
ภิกฺขเว อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ ปราภวาย
เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว นโฬ
อตฺตวธาย ผลํ เทติ ปราภวาย ผลํ เทติ เอวเมว โข ภิกฺขเว
อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ ปราภวาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กญฺจิ ฯ ๒ ม. สรึสปานิ ฯ
เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อสฺสตรี
อตฺตวธาย คพฺภํ คณฺหาติ ปราภวาย คพฺภํ คณฺหาติ เอวเมว
โข ภิกฺขเว อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ
ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทีติ ฯ
ผลํ เว กทลึ หนฺติ ผลํ เวฬุํ ผลํ นฬํ
สกฺกาโร กาปุริสํ หนฺติ คพฺโภ อสฺสตรึ ยถาติ ฯ
[๖๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ปธานานิ กตมานิ จตฺตาริ สํวรปฺปธานํ
ปหานปฺปธานํ ภาวนาปฺปธานํ อนุรกฺขนาปฺปธานํ ฯ กตมญฺจ
ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ
อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ
จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ ฯ
{๖๙.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว ปหานปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ
วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ปหานปฺปธานํ ฯ
{๖๙.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว ภาวนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ภาวนาปฺปธานํ ฯ
{๖๙.๓} กตมญฺจ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย
ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ
วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ ปธานานีติ ฯ
สํวโร จ ปหานญฺจ ภาวนา อนุรกฺขนา
เอเต ปธานา จตฺตาโร เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา
เยหิ ภิกฺขุ อิธาตาปี ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ฯ
[๗๐] ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย ราชาโน อธมฺมิกา โหนฺติ
ราชยุตฺตาปิ ตสฺมึ สมเย อธมฺมิกา โหนฺติ ราชยุตฺเตสุ ภิกฺขเว
อธมฺมิเกสุ พฺราหฺมณคหปติกาปิ ตสฺมึ สมเย อธมฺมิกา โหนฺติ
พฺราหฺมณคหปติเกสุ อธมฺมิเกสุ เนคมชานปทาปิ ตสฺมึ สมเย อธมฺมิกา
โหนฺติ เนคมชานปเทสุ อธมฺมิเกสุ วิสมํ จนฺทิมสุริยา ปริวตฺตนฺติ วิสมํ
จนฺทิมสุริเยสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ นกฺขตฺเตสุ ตารกรูเปสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ รนฺตินฺทิวา ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ รตฺตินฺทิเวสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ มาสฑฺฒมาสา ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ มาสฑฺฒมาเสสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ อุตุสํวจฺฉรา ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ อุตุสํวจฺฉเรสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ วาตา วายนฺติ วิสมํ วาเตสุ
วายนฺเตสุ วิสมา อปญฺชสา ปริวตฺตนฺติ วิสเมสุ อปญฺชเสสุ
ปริวตฺตนฺเตสุ เทวตา ปริกุปิตา ภวนฺติ เทวตาสุ ปริกุปิตาสุ เทโว
น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉติ เทเว น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉนฺเต
วิสมปากีนิ ๑- สสฺสานิ ภวนฺติ วิสมปากีนิ ภิกฺขเว สสฺสานิ มนุสฺสา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิสมปากานิ ฯ
ปริภุญฺชนฺตา อปฺปายุกา จ โหนฺติ ทุพฺพณฺณา จ ทุพฺพลา จ
พหฺวาพาธา จ ฯ
{๗๐.๑} ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย ราชาโน ธมฺมิกา โหนฺติ
ราชยุตฺตาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมิกา โหนฺติ ราชยุตฺเตสุ ธมฺมิเกสุ
พฺราหฺมณคหปติกาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมิกา โหนฺติ พฺราหฺมณ-
คหปติเกสุ ธมฺมิเกสุ เนคมชานปทาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมิกา
โหนฺติ เนคมชานปเทสุ ธมฺมิเกสุ สมํ จนฺทิมสุริยา ปริวตฺตนฺติ สมํ
จนฺทิมสุริเยสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปริวตฺตนฺติ
สมํ นกฺขตฺเตสุ ตารกรูเปสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ รตฺตินฺทิวา ปริวตฺตนฺติ
สมํ รตฺตินฺทิเวสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ มาสฑฺฒมาสา ปริวตฺตนฺติ สมํ
มาสฑฺฒมาเสสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ อุตุสํวจฺฉรา ปริวตฺตนฺติ สมํ
อุตุสํวจฺฉเรสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ วาตา วายนฺติ สมํ วาเตสุ วายนฺเตสุ
สมา ๑- ปญฺชสา ปริวตฺตนฺติ สเมสุ ปญฺชเสสุ ปริวตฺตนฺเตสุ เทวตา
อปริกุปิตา ภวนฺติ เทวตาสุ อปริกุปิตาสุ เทโว สมฺมา ธารํ
อนุปฺปเวจฺฉติ เทเว สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉนฺเต สมปากีนิ
สสฺสานิ ภวนฺติ สมปากีนิ ภิกฺขเว สสฺสานิ มนุสฺสา ปริภุญฺชนฺตา
ทีฆายุกา จ โหนฺติ วณฺณวนฺโต จ พลวนฺโต จ อปฺปาพาธา จาติ ฯ
คุนฺนญฺเจ ตรมานานํ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ
เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ อธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. สมํ ฯ
สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ ราชา เจ โหตฺยธมฺมิโก ฯ
คุนฺนญฺเจ ตรมานานํ อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต อุชุํ คเต สติ
เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ ๑- ธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกติ ฯ
ปตฺตกมฺมวคฺโค ทุติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ปตฺตกมฺมํ อนฺนนาโถ สพฺรหฺมนิรยา รูเปน ปญฺจมํ
สราคอหินา เทวทตฺโต ปธานํ ธมฺมิเกน จาติ ฯ
---------------
อปณฺณกวคฺโค ตติโย
[๗๑] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฏิปทํ
ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยาย
กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ พหุสฺสุโต โหติ
อารทฺธวิริโย โหติ ปญฺญวา โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ
จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยายาติ ฯ
[๗๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฏิปทํ
ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สเจ ฯ ยุ. เจว ฯ
กตเมหิ จตูหิ เนกฺขมฺมวิตกฺเกน อพฺยาปาทวิตกฺเกน อวิหึสาวิตกฺเกน
สมฺมาทิฏฺฐิยา อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ
อาสวานํ ขยายาติ ฯ
[๗๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อสปฺปุริโสติ
เวทิตพฺโพ กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ
ปรสฺส อวณฺโณ ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส
ปุฏฺโฐ โข ปน ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน
ปรสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส วณฺโณ
ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน ปรสฺส
วณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน อวณฺโณ
ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน อตฺตโน
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน
วณฺโณ ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ
โข ปน ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน
อตฺตโน วณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อยํ ภวนฺติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
อสปฺปุริโสติ ๑- เวทิตพฺโพ ฯ
{๗๓.๔} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สปฺปุริโสติ ๑-
เวทิตพฺโพ กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส
อวณฺโณ ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ
โข ปน ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน
ปรสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส
อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส วณฺโณ
ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน ปรสฺส
วณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน อวณฺโณ
ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน อตฺตโน
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน
วณฺโณ ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส
ปุฏฺโฐ โข ปน ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา
อปริปูรํ อวิตฺถาเรน อตฺตโน วณฺณํ ภาสิตา โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สปฺปุริโสติ ๑- เวทิตพฺโพ ฯ
{๗๓.๘} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว วธุกา ยญฺญเทว รตฺตึ วา ทิวสํ
วา อานีตา โหติ ตาวเทวสฺสา ติพฺพํ หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ
โหติ สสฺสุยาปิ สสฺสุเรปิ สามิเกปิ อนฺตมโส ทาสกมฺมกรโปริเสสุ
สา อปเรน สมเยน สํวาสมนฺวาย [๒]- สสฺสุํปิ สสฺสุรํปิ สามิกํปิ
เอวมาห อเปถ กึ ปน ตุเมฺห ชานาถาติ เอวเมว โข ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ
ภิกฺขุ ยญฺญเทว รตฺตึ วา ทิวสํ วา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต
โหติ ตาวเทวสฺส ติพฺพํ หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ ภิกฺขูสุ
ภิกฺขุนีสุ อุปาสเกสุ อุปาสิกาสุ อนฺตมโส อารามิกสมณุทฺเทเสสุ
โส อปเรน สมเยน สํวาสมนฺวาย [๒]- อาจริยํปิ อุปชฺฌายํปิ
เอวมาห อเปถ กึ ปน ตุเมฺห ชานาถาติ ตสฺมา ติห ภิกฺขเว เอวํ
สิกฺขิตพฺพํ อธุนาคตวธุกสเมน ๓- เจตสา วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ
โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ
[๗๔] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคฺคานิ ๔- กตมานิ จตฺตาริ สีลคฺคํ ๕-
สมาธคฺคํ ปญฺญคฺคํ ๖- วิมุตฺตคฺคํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคฺคานีติ ฯ
[๗๕] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคฺคานิ กตมานิ จตฺตาริ รูปคฺคํ
เวทนคฺคํ สญฺญคฺคํ ภวคฺคํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคฺคานีติ ฯ
[๗๖] เอกํ สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ อุปวตฺตเน มลฺลานํ
สาลวเน อนฺตเร ยมกสาลานํ ปรินิพฺพานสมเย ฯ ตตฺร โข ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. วิสฺสาสมนฺวาย ฯ
@๓ ม. ยุ. อธุนาคตวธุกาสเมน ฯ ๔-๕ ยุ. องฺคานิ ... สีลงฺคํ ... องฺคานีติ ฯ
@๖ ม. ปญฺญาคฺคํ ฯ
ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต
ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ สิยา โข ปน ภิกฺขเว เอกภิกฺขุสฺสปิ
กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา
ปฏิปทาย วา ปุจฺฉถ ภิกฺขเว มา ปจฺฉาวิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ
สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา อโหสิ นาสกฺขิมฺหา ภควนฺตํ สมฺมุขา
ปฏิปุจฺฉิตุนฺติ เอวํ วุตฺเต เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ ฯ ทุติยมฺปิ โข
ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ... ตติยมฺปิ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ สิยา
โข ปน ภิกฺขเว เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม
วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา ปฏิปทาย วา ปุจฺฉถ ภิกฺขเว มา
ปจฺฉาวิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา อโหสิ นาสกฺขิมฺหา
ภควนฺตํ สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉิตุนฺติ ตติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู ตุณฺหี
อเหสุํ ฯ
{๗๖.๑} อถโข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ สิยา โข ปน ภิกฺขเว
สตฺถุ คารเวนปิ น ปุจฺเฉยฺยาถ สหายโกปิ ภิกฺขเว สหายกสฺส
อาโรเจตูติ เอวํ วุตฺเต เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ ฯ อถโข อายสฺมา
อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต เอวํ
ปสนฺโน อหํ ภนฺเต อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ นตฺถิ อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา
มคฺเค วา ปฏิปทาย วาติ ฯ ปสาทา โข ตฺวํ อานนฺท วเทสิ
ญาณเมเวตฺถ อานนฺท ตถาคตสฺส นตฺถิ อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา
มคฺเค วา ปฏิปทาย วาติ อิเมสํ หิ อานนฺท ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ
โย ปจฺฉิมโก ภิกฺขุ โส โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต
สมฺโพธิปรายโนติ ฯ
[๗๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อจินฺเตยฺยานิ น จินฺเตตพฺพานิ ยานิ
จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส กตมานิ จตฺตาริ
พุทฺธานํ ภิกฺขเว พุทฺธวิสโย อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ จินฺเตนฺโต
อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส ฌายิสฺส ภิกฺขเว ฌานวิสโย
อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส
ภาคี อสฺส กมฺมวิปาโก ภิกฺขเว อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ
จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส โลกจินฺตา ภิกฺขเว
อจินฺเตยฺยา น จินฺเตตพฺพา ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส
ภาคี อสฺส อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อจินฺเตยฺยานิ น จินฺเตตพฺพานิ
ยานิ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสาติ ฯ
[๗๘] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ทกฺขิณาวิสุทฺธิโย กตมา จตสฺโส
อตฺถิ ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ โน ปฏิคฺคาหกโต อตฺถิ
ภิกฺขเว ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ โน ทายกโต อตฺถิ
ภิกฺขเว ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ โน ปฏิคฺคาหกโต อตฺถิ
ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ ฯ
{๗๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ
โน ปฏิคฺคหกโต อิธ ภิกฺขเว ทายโก โหติ สีลวา
กลฺยาณธมฺโม ปฏิคฺคาหโก โหติ ทุสฺสีโล
ปาปธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ โน
ปฏิคฺคาหกโต ฯ
{๗๘.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ โน
ทายกโต อิธ ภิกฺขเว ทายโก โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม ปฏิคฺคาหโก
โหติ สีลวา กลฺยาณธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต
วิสุชฺฌติ โน ทายกโต ฯ
{๗๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ
โน ปฏิคฺคาหกโต อิธ ภิกฺขเว ทายโก โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม
ปฏิคฺคาหโกปิ โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา
เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ โน ปฏิคฺคาหกโต ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว
ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ อิธ ภิกฺขเว
ทายโก โหติ สีลวา กลฺยาณธมฺโม ปฏิคฺคาหโกปิ โหติ สีลวา
กลฺยาณธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ
ปฏิคฺคาหกโต จ ฯ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส ทกฺขิณาวิสุทฺธิโยติ ฯ
[๗๙] อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข
ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา
ปยุตฺตา เฉทคามินี โหติ โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน
มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา น ยถาธิปฺปายา โหติ โก
นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา
ปยุตฺตา ยถาธิปฺปายา โหติ โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา ปราธิปฺปายา โหตีติ ฯ
{๗๙.๑} อิธ สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ๑- ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน
ปวาเรติ ตํ น เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส
ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ เฉทคามินี ฯ
{๗๙.๒} อิธ ปน สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน ปวาเรติ
ตํ น ยถาธิปฺปายํ เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส
ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ น ยถาธิปฺปายา ฯ
{๗๙.๓} อิธ ปน สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ
วา อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน
ปวาเรติ ตํ ยถาธิปฺปายํ เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ
อาคจฺฉติ โส ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ
ยถาธิปฺปายา ฯ
{๗๙.๔} อิธ ปน สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน ปวาเรติ
ตํ ปราธิปฺปายํ เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส
ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ ปราธิปฺปายา ฯ
{๗๙.๕} อยํ โข สารีปุตฺต เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส
ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา เฉทคามินี โหติ อยํ ปน
สารีปุตฺต เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว
วณิชฺชา ปยุตฺตา น ยถาธิปฺปายา โหติ อยํ โข สารีปุตฺต
เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วทตุ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วณิชฺชา ปยุตฺตา ยถาธิปฺปายา โหติ อยํ ปน สารีปุตฺต
เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา
ปยุตฺตา ปราธิปฺปายา โหตีติ ฯ
[๘๐] เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม ฯ อถโข
อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก
ปจฺจโย เยน มาตุคาโม เนว สภายํ นิสีทติ น กมฺมนฺตํ ปโยเชติ
น กมฺโมชํ คจฺฉตีติ ฯ โกธโน อานนฺท มาตุคาโม อิสฺสุกี อานนฺท
มาตุคาโม มจฺฉรี อานนฺท มาตุคาโม ทุปฺปญฺโญ อานนฺท
มาตุคาโม อยํ โข อานนฺท เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มาตุคาโม
เนว สภายํ นิสีทติ น กมฺมนฺตํ ปโยเชติ น กมฺโมชํ คจฺฉตีติ ฯ
อปณฺณกวคฺโค ตติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ปธานทิฏฺฐิสปฺปุริสวธุกา เทฺว จ โหนฺติ อคฺคานิ กุสินาราย
อจินฺติตํ ทกฺขิณาย วณิชฺชา กมฺโมเชน วคฺโคติ ฯ
-------------------
มจลวคฺโค จตุตฺโถ
[๘๑] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี
โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ
จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค
กตเมหิ จตูหิ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา
ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา
ปฏิวิรโต โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๘๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ มุสาวาที โหติ ปิสุณวาโจ โหติ
ผรุสวาโจ โหติ สมฺผปฺปลาปี โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ
มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ผรุสาย
วาจาย ปฏิวิรโต โหติ สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ
สคฺเคติ ฯ
[๘๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส
วณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส
อวณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน
ปสาทํ อุปทํเสติ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน
อปฺปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ อนุวิจฺจ
ปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสติ อนุวิจฺจ
ปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา
อปฺปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา
ปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๘๔] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ โกธครุ โหติ น สทฺธมฺมครุ มกฺขครุ
โหติ น สทฺธมฺมครุ ลาภครุ โหติ น สทฺธมฺมครุ สกฺการครุ
โหติ น สทฺธมฺมครุ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ สทฺธมฺมครุ
โหติ น โกธครุ สทฺธมฺมครุ โหติ น มกฺขครุ สทฺธมฺมครุ
โหติ น ลาภครุ สทฺธมฺมครุ โหติ น สกฺการครุ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๘๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร ตโม ตมปรายโน ตโม โชติปรายโน โชติ
ตมปรายโน โชติ โชติปรายโน ฯ
{๘๕.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตโม โหติ ตมปรายโน อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล
วา เวณกุเล วา เนสาทกุเล วา รถการกุเล วา ปุกฺกุสกุเล วา
ทฬิทฺเท อปฺปนฺนปานโภชเน กสิรวุตฺติเก ยตฺถ กสิเรน ฆาสจฺฉาโท
ลพฺภติ โส จ โหติ ทุพฺพณฺโณ ทุทฺทสิโก โอโกฏิมโก พหฺวาพาโธ
กาโณ วา กุณี วา ขญฺโช วา ปกฺขหโต วา นลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส
วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส
กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา ทุจฺจริตํ จรติ
โส กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา
ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ
นิรยํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตโม โหติ ตมปรายโน ฯ
{๘๕.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตโม โหติ โชติปรายโน อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล
วา เวณกุเล วา เนสาทกุเล วา รถการกุเล วา ปุกฺกุสกุเล วา
ทฬิทฺเท อปฺปนฺนปานโภชเน กสิรวุตฺติเก ยตฺถ กสิเรน
ฆาสจฺฉาโท ลพฺภติ โส จ โหติ ทุพฺพณฺโณ ทุทฺทสิโก โอโกฏิมโก
พหฺวาพาโธ กาโณ วา กุณี วา ขญฺโช วา ปกฺขหโต วา
นลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส
เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส กาเยน สุจริตํ จรติ วาจาย
สุจริตํ จรติ มนสา สุจริตํ จรติ โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา
วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
ตโม โหติ โชติปรายโน ฯ
{๘๕.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ ตมปรายโน
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ
ขตฺติยมหาสาลกุเล วา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล วา
คหปติมหาสาลกุเล วา อฑฺเฒ มหทฺธเน มหาโภเค
ปหูตชาตรูปรชเต ปหูตวิตฺตูปกรเณ ปหูตธนธญฺเญ โส จ
โหติ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส
มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส กาเยน
ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา ทุจฺจริตํ จรติ โส
กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ
จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ
นิรยํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ ตมปรายโน ฯ
{๘๕.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ โชติปรายโน อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ ขตฺติยมหาสาลกุเล
วา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล วา คหปติมหาสาลกุเล วา อฑฺเฒ
มหทฺธเน มหาโภเค ปหูตชาตรูปรชเต ปหูตวิตฺตูปกรเณ ปหูตธนธญฺเญ
โส จ โหติ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส
มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส กาเยน สุจริตํ
จรติ วาจาย สุจริตํ จรติ มนสา สุจริตํ จรติ โส กาเยน
สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ โชติปรายโน ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร โอณโตณโต โอณตุณฺณโต อุณฺณโตณโต
อุณฺณตุณฺณโต ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณโตณโต โหติ อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล
วา ฯเปฯ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา
ทุจฺจริตํ จรติ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา
มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณโตณโต โหติ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณตุณฺณโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล วา ฯเปฯ
โส กาเยน สุจริตํ จรติ วาจาย สุจริตํ จรติ มนสา สุจริตํ จรติ
โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ
จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณตุณฺณโต โหติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว
ปุคฺคโล อุณฺณโตณโต โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ ขตฺติยมหาสาลกุเล วา ฯเปฯ โส
กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ
จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุณฺณโตณโต โหติ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุณฺณตุณฺณโต โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ ขตฺติยมหาสาลกุเล
วา ฯเปฯ โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา
สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุณฺณตุณฺณโต โหติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม สมเณสุ
สมณสุขุมาโล ฯ
{๘๗.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ เสโข โหติ ปฏิปโท ๑- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมาโน
วิหรติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาภิสิตฺตสฺส ๒-
เชฏฺโฐ ปุตฺโต อภิเสโก อนภิสิตฺโต มจลปฺปตฺโต เอวเมว โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ เสโข โหติ ปฏิปโท ๓- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมาโน วิหรติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ ฯ
{๘๗.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา
@เชิงอรรถ: ๑-๓ ม. ปาฏิปโท ฯ ๒ ม. มุทฺธาวสิตฺตสฺส ฯ
อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ
อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ โน จ โข
อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๘๗.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวนํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ
อฏฺฐ จ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณปทุโม โหติ ฯ
{๘๗.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ
อยาจิโต ยาจิโตว พหุลํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ อยาจิโต
ยาจิโตว พหุลํ เสนาสนํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ อยาจิโต ยาจิโตว
พหุลํ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ
อยาจิโต เยหิ โข ปน สพฺรหฺมจารีหิ สทฺธึ วิหรติ ตฺยสฺส
มนาเปเนว พหุลํ กายกมฺเมน สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน
มนาเปเนว พหุลํ วจีกมฺเมน สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน
มนาเปเนว พหุลํ มโนกมฺเมน สมุทาจรนฺติ อปฺปํ
อมนาเปน มนาปํเยว [๑]- อุปหารํ อุปหรนฺติ อปฺปํ
อมนาปํ ยานิ โข ปน ตานิ เวทยิตานิ ปิตฺตสมุฏฺฐานานิ
วา เสมฺหสมุฏฺฐานานิ วา วาตสมุฏฺฐานานิ วา สนฺนิปาติกานิ
วา อุตุปริณามชานิ วา วิสมปริหารชานิ วา โอปกฺกมิกานิ
วา กมฺมวิปากชานิ วา ตานสฺส ๒- น พหุเทว อุปฺปชฺชนฺติ
อปฺปาพาโธ โหติ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พหุลํ ฯ ๒ ม. ตานิ ปนสฺส ฯ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี
อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล โหติ ฯ
{๘๗.๕} ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ
สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ
สมณสุขุมาโลติ อหญฺหิ ภิกฺขเว ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชามิ
อปฺปํ อยาจิโต ยาจิโตว พหุลํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต
ยาจิโตว พหุลํ เสนาสนํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต ยาจิโตว พหุลํ
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต เยหิ โข
ปน ภิกฺขูหิ สทฺธึ วิหรามิ เต เม มนาเปเนว พหุลํ กายกมฺเมน
สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน มนาเปเนว พหุลํ วจีกมฺเมน
สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน มนาเปเนว พหุลํ มโนกมฺเมน
สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน มนาปํเยว อุปหารํ อุปหรนฺติ อปฺปํ
อมนาปํ ยานิ โข ปน ตานิ เวทยิตานิ ปิตฺตสมุฏฺฐานานิ วา
เสมฺหสมุฏฺฐานานิ วา วาตสมุฏฺฐานานิ วา สนฺนิปาติกานิ
วา อุตุปริณามชานิ วา วิสมปริหารชานิ วา โอปกฺกมิกานิ
วา กมฺมวิปากชานิ วา ตานิ เม น พหุเทว อุปฺปชฺชนฺติ
อปฺปาพาโธหมสฺมิ จตุนฺนํ โข ปนสฺมิ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี อาสวานํ
ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามิ ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน
วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ ภิกฺขเว สมฺมา
วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๘] จตฺตาโรเม *- ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม สมเณสุ
สมณสุขุมาโล ฯ
{๘๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ
อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณมจโล โหติ ฯ
{๘๘.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ
ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ
กโรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๘๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก
โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ ฯ
{๘๘.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล โหติ ฯ
@เชิงอรรถ: * มีการแก้ไขคำ จตฺตโรเม เป็น จตฺตาโรเม
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม สมเณสุ
สมณสุขุมาโล ฯ
{๘๙.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ สมฺมาวาโจ
โหติ สมฺมากมฺมนฺโต โหติ สมฺมาอาชีโว โหติ สมฺมาวายาโม
โหติ สมฺมาสติ โหติ สมฺมาสมาธิ โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณมจโล โหติ ฯ
{๘๙.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป
โหติ สมฺมาวาโจ โหติ สมฺมากมฺมนฺโต โหติ สมฺมาอาชีโว
โหติ สมฺมาวายาโม โหติ สมฺมาสติ โหติ สมฺมาสมาธิ
โหติ สมฺมาญาณี โหติ สมฺมาวิมุตฺติ โหติ โน จ โข อฏฺฐ
วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา ๑- วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๘๙.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ฯเปฯ สมฺมาญาณี โหติ
สมฺมาวิมุตฺติ โหติ อฏฺฐ จ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา ๒- วิหรติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ ฯ
{๘๙.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชติ
อปฺปํ อยาจิโต ฯเปฯ ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน
วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. ผสฺสิตฺวา ฯ
ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ ฯ
อหญฺหิ ภิกฺขเว ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ
อยาจิโต ฯเปฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม
สมเณสุ สมณสุขุมาโล ฯ
{๙๐.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสโข โหติ อปฺปตฺตมานโส อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ
ปตฺถยมาโน วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ ฯ
{๙๐.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ
อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา ... อิติ
สญฺญา ... อิติ สงฺขารา ... อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย
อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ โน จ โข อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน
ผุสิตฺวา วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๙๐.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ อิติ
รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา ... อิติ
สญฺญา ... อิติ สงฺขารา ... อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย
อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ อฏฺฐ จ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา
วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ ฯ
{๙๐.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ อยาจิโต
ฯเปฯ ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ
สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย
สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ ฯ อหญฺหิ ภิกฺขเว ยาจิโตว พหุลํ
จีวรํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต ฯเปฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
มจลวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ปาณาติปาโต จ มุสา วณฺณโกธตโมณตา
ปุตฺโต สญฺโญชนญฺเจว ทิฏฺฐิ ขนฺเธน เต ทสาติ ฯ
------------
อสุรวคฺโค ปญฺจโม
[๙๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อสุโร อสุรปริวาโร อสุโร เทวปริวาโร เทโว
อสุรปริวาโร เทโว เทวปริวาโร ฯ
{๙๑.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร โหติ อสุรปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม ปริสาปิสฺส
โหติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร โหติ
อสุรปริวาโร ฯ
{๙๑.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร
โหติ เทวปริวาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม ปริสา จ ขฺวสฺส โหติ สีลวตี
กลฺยาณธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร โหติ
เทวปริวาโร ฯ
{๙๑.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เทโว โหติ อสุรปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม ปริสา จ
ขฺวสฺส โหติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว [๑]- เทโว โหติ
อสุรปริวาโร ฯ
{๙๑.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เทโว โหติ เทวปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม ปริสาปิสฺส
โหติ สีลวตี กลฺยาณธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เทโว โหติ
เทวปริวาโร ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๒] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ๒-
ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ๓- ลาภี อธิปญฺญาธมฺม-
วิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปุคฺคโล ฯ ๒-๓ โป. ม. ยุ. น เจว ... น จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
[๙๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว
ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๓.๑} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน อชฺฌตฺตํ เจโตสมเถ ปติฏฺฐาย อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
โยโค กรณีโย โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๓.๒} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อธิปญฺญาธมฺม-
วิปสฺสนาย น ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ปติฏฺฐาย อชฺฌตฺตํ
เจโตสมเถ โยโค กรณีโย โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ
อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ลาภี จ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ฯ
{๙๓.๓} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล เนว ลาภี อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน เตสํเยว กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต
ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี จ
สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อาทิตฺตเจโล วา
อาทิตฺตสีโส วา ตสฺส ๑- ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา นิพฺพาปนาย
อธิมตฺตํ ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ อุสฺสาหญฺจ อุสฺโสฬฺหิญฺจ อปฺปฏิวาณิญฺจ
สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ กเรยฺย เอวเมว โข ภิกฺขเว เตน ปุคฺคเลน
เตสํเยว กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ
อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ
กรณียํ โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๓.๔} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน เตสุเยว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ ๒- อาสวานํ
ขยาย โยโค กรณีโย ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ลาภี
โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ
ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ โป. ม. อุตฺตริ ฯ
ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน
ภิกฺขเว ปุคฺคเลน ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย กถนฺนุ โข อาวุโส สงฺขารา
ทฏฺฐพฺพา กถํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา กถํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ
ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ ๑- เอวํ โข อาวุโส สงฺขารา
ทฏฺฐพฺพา เอวํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา เอวํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ
โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี
จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๔.๑} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อธิปญฺญาธมฺม-
วิปสฺสนาย น ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส เตน ภิกฺขเว ปุคฺคเลน
ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส โส อุปสงฺกมิตฺวา
เอวมสฺส วจนีโย กถนฺนุ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ กถํ
จิตฺตํ สนฺนิยาเทตพฺพํ ๒- กถํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ กถํ จิตฺตํ
สมาทหาตพฺพนฺติ ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ
เอวํ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สนฺนิยาเทตพฺพํ ๓-
เอวํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพนฺติ โส
อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ลาภี
จ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ฯ
{๙๔.๒} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล เนว ลาภี อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ปาตุกโรติ ฯ ๒-๓ ม. ยุ. สนฺนิสาเทตพฺพํ ฯ
ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส
วจนีโย กถนฺนุ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ กถํ จิตฺตํ
สนฺนิยาเทตพฺพํ ๑- กถํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ กถํ จิตฺตํ
สมาทหาตพฺพํ กถํ ๒- สงฺขารา ทฏฺฐพฺพา กถํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา
กถํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ
เอวํ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สนฺนิยาเทตพฺพํ
เอวํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพํ เอวํ ๓- สงฺขารา
ทฏฺฐพฺพา เอวํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา เอวํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ
โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี จ
อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๔.๓} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน เตสุเยว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ อาสวานํ
ขยาย โยโค กรณีโย ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย
อตฺตหิตาย จ ๔- ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ ฯ
{๙๕.๑} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ฉวาลาตํ อุภโต ปทิตฺตํ
มชฺเฌ คูถคตํ เนว คาเม กฏฺฐตฺถํ ผรติ น อรญฺเญ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สนฺนิสาเทตพฺพํ ฯ ๒ ม. ยุ. กถํ สงฺขารา ... วิปสฺสิตพฺพาตีติ อิเม
@ปาฐา นตฺถิ ฯ ๓ ม. ยุ. เอวํ สงฺขารา ... วิปสฺสิตพฺพาติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
@๔ ม. เจว ฯ
กฏฺฐตฺถํ ผรติ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ยฺวายํ ปุคฺคโล
เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ
ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย อยํ อิเมสํ ทฺวินฺนํ
ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ
ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย อยํ อิเมสํ ติณฺณํ
ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ
ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ
ปุคฺคลานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จ ฯ
{๙๕.๒} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ควา ขีรํ ขีรมฺหา ทธิ ทธิมฺหา
นวนีตํ นวนีตมฺหา สปฺปิ สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ สปฺปิมณฺโฑ
ตตฺถ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ยฺวายํ [๑]- อตฺตหิตาย
จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อคฺโค จ
เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน
ปรหิตาย อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ ฯ
{๙๖.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย
ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปุคฺคโล ฯ
ปุคฺคโล อตฺตนา ราควินยาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ
ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา โทสวินยาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน ปรํ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา โมหวินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ โมหวินยาย สมาทเปติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๖.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน อตฺตหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา น ราควินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรํ ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา น โทสวินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรํ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา น โมหวินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรํ โมหวินยาย สมาทเปติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน อตฺตหิตาย ฯ
{๙๖.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา น ราควินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา น
โทสวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา
น โมหวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ โมหวินยาย สมาทเปติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน
ปรหิตาย ฯ
{๙๖.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ
ปรหิตาย จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา จ ราควินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรญฺจ ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา จ
โทสวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ ปรญฺจ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา
จ โมหวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ ปรญฺจ โมหวินยาย สมาทเปติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ ปรหิตาย จ ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน [๑]- โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน [๑]- โน
ปรหิตาย อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน [๑]- ปรหิตาย จ ฯ
{๙๗.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ขิปฺปนิสนฺตี จ โหติ
กุสเลสุ ธมฺเมสุ สุตานญฺจ ธมฺมานํ ธารกชาติโก โหติ ธตานญฺจ
ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขี โหติ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ โน จ กลฺยาณวาโจ โหติ
กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย
อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา โน ๒- จ สนฺทสฺสโก โหติ
สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๗.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน อตฺตหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข
ขิปฺปนิสนฺตี โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน จ สุตานํ ธมฺมานํ
ธารกชาติโก โหติ โน จ ธตานํ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขี โหติ
โน จ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. โหติ ฯ ๒ ยุ. เนว ฯ
โหติ กลฺยาณวาโจ จ โหติ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย
สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา
สนฺทสฺสโก จ โหติ สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก
สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน อตฺตหิตาย ฯ
{๙๗.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นเหว โข ขิปฺปนิสนฺตี โหติ
กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน จ สุตานํ ธมฺมานํ ธารกชาติโก โหติ โน จ ธตานํ
ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขี โหติ โน จ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ โน จ กลฺยาณวาโจ โหติ
กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย
อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา โน จ สนฺทสฺสโก โหติ
สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๗.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ
ปรหิตาย จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ขิปฺปนิสนฺตี จ โหติ กุสเลสุ
ธมฺเมสุ สุตานญฺจ ธมฺมานํ ธารกชาติโก โหติ ธตานญฺจ ธมฺมานํ
อตฺถูปปริกฺขี โหติ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
โหติ กลฺยาณวาโจ [๑]- โหติ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย
สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา
สนฺทสฺสโก จ โหติ สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก
สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. จ ฯ
โหติ ปรหิตาย จ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย
อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย
อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ ฯ
{๙๙.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน
ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา
อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ อทินฺนาทานา เวรมณิยา
สมาทเปติ อตฺตนา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ
กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา มุสาวาทา
ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ มุสาวาทา เวรมณิยา สมาทเปติ
อตฺตนา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา สมาทเปติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๙.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน อตฺตหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา ปาณาติปาตา
อปฺปฏิวิรโต โหติ ปรํ ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ ฯเปฯ
อตฺตนา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา อปฺปฏิวิรโต โหติ ปรํ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา สมาทเปติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน อตฺตหิตาย ฯ
{๙๙.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา
ปาณาติปาตา อปฺปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ ปาณาติปาตา
เวรมณิยา สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
อปฺปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา
สมาทเปติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย ฯ
{๙๙.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน
โหติ ปรหิตาย จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา จ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาตา เวรมณิยา
สมาทเปติ อตฺตนา จ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
อทินฺนาทานา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ กาเมสุ มิจฺฉาจารา
ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ
อตฺตนา จ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ มุสาวาทา เวรมณิยา
สมาทเปติ อตฺตนา จ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา สมาทเปติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ ปรหิตาย จ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๐] อถโข โปตลิโย ปริพฺพาชโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข โปตลิยํ ปริพฺพาชกํ
ภควา เอตทโวจ
{๑๐๐.๑} จตฺตาโรเม โปตลิย ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน
จ โข วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
อิธ ปน โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โนปิ ๑-
วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน
โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา โหติ
ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน ฯ อิเม โข โปตลิย จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ อิเมสํ โข โปตลิย จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ กตโม เต ปุคฺคโล
ขมติ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จาติ ฯ จตฺตาโรเม โภ โคตม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โน จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ โภ
โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล วณฺณารหสฺส
วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข อวณฺณารหสฺส
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โภ โคตม
เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน โนปิ วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ
กาเลน อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ
ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน ฯ
{๑๐๐.๒} อิเม โข โภ โคตม จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ อิเมสํ โข โภ โคตม จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ ยฺวายํ ปุคฺคโล เนว
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โนปิ
วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อยํ เม
ปุคฺคโล ขมติ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร
จ ตํ กิสฺส เหตุ อภิกฺกนฺตา เหสา โภ โคตม ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ
{๑๐๐.๓} จตฺตาโรเม โปตลิย ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร ฯเปฯ อิเม โข โปตลิย จตฺตาโร ปุคฺคลา
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ อิเมสํ โข โปตลิย จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ
ยฺวายํ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ
ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ
ปณีตตโร จ ตํ กิสฺส เหตุ อภิกฺกนฺตา เหสา โปตลิย ยทิทํ
ตตฺร ๑- ตตฺร กาลญฺญุตาติ ฯ
{๑๐๐.๔} จตฺตาโรเม โภ โคตม ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
โน จ โข วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ
ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ
ปุคฺคโล เนว อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
โนปิ วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ
ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ
ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิเม โข โภ โคตม จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ อิเมสํ โข โภ โคตม จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ ยฺวายํ
ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อยํ เม
ปุคฺคโล ขมติ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร
จ ตํ กิสฺส เหตุ อภิกฺกนฺตา เหสา โภ โคตม ยทิทํ ตตฺร
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตตฺถ ตตฺถ ฯ
ตตฺร กาลญฺญุตา อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม
เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา
วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปฺปชฺโชตํ
ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมวํ โภตา โคตเมน
อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ
ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค
ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ฯ
อสุรวคฺโค ปญฺจโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
อสุโร ตโย สมาธี ฉลาวาเตน ปญฺจมํ
ราคานํ สนฺติ อตฺตหิตาย สิกฺขา โปตลิเยน จาติ ฯ
ทุติโย ปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต ฯ
----------------
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้าที่ ๑-๑๓๔.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=21&item=1&items=100
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=21&item=1&items=100&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=21&item=1&items=100
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=21&item=1&items=100
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๑
https://84000.org/tipitaka/read/?index_21
https://84000.org/tipitaka/english/?index_21
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
