ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
   ฉบับหลวง   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
อ่านหัวข้อแรกอ่านหัวข้อที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้า คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๙ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๑ สุตฺต. สํ. มหาวารวคฺโค
     [๑๖๓๙]   ปญฺญาวุฑฺฒิยา สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๐]   ปญฺญาเวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
                    สปฺปญฺญวคฺโค ฉฏฺโฐ ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         สคาถกํ วสฺสวุตฺถํ            ธมฺมทินฺนคิลายนํ ๑-
         จตุโร ผลา ปฏิลาโภ        วุฑฺฒิ เวปุลฺลตาย จาติ ฯ
                     -------------
@เชิงอรรถ:  ม. ธมฺมทินฺนญฺจ คิลานํ ฯ
                   มหาปญฺญวคฺโค สตฺตโม
                         [๑]-
     [๑๖๔๑]   มหาปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๒]   ปุถุปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๓]   วิปุลปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๔]   คมฺภีรปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๕]   อปฺปมตฺตปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๖]   ภูริปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๗]   ปญฺญาพาหุลฺลาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๘]   สีฆปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๔๙]   ลหุปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๕๐]   หาสปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๕๑]   ชวนปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๕๒]   ติกฺขปญฺญตาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๑๖๕๓]   นิพฺเพธิกปญฺญตาย  สํวตฺตนฺตีติ  ฯ  กตเม  จตฺตาโร  ฯ
สปฺปุริสสํเสโว   สทฺธมฺมสฺสวนํ   โยนิโสมนสิกาโร  ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ  ฯ
อิเม  โข  ภิกฺขเว  จตฺตาโร  ธมฺมา  ภาวิตา พหุลีกตา นิพฺเพธิกปญฺญตาย
สํวตฺตนฺตีติ ฯ
                  มหาปญฺญวคฺโค สตฺตโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. จตฺตาโร เม ภิกฺขเว ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา มหาปญฺญตาย สํวตฺตนฺติ ฯ
@กตเม จตฺตาโร ฯ สปฺปุริสสํเสโว สทฺธมฺมสฺสวนํ โยนิโสมนสิกาโร
@ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา ... ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         มหาปุถุวิปุลคมฺภีรํ            อปฺปมตฺตภูริพาหุล ๑-
         สีฆลหุหาสชวน-               ติกฺขนิพฺเพธิกาย จาติ ฯ
                   โสตาปตฺติสํยุตฺตํ สมตฺตํ ฯ
                       ---------
@เชิงอรรถ:  ม. อปฺปมตฺตภูริพาหุลฺลํ ฯ
                        สจฺจสํยุตฺตํ
                        -------
                     สมาธิวคฺโค ปฐโม
     [๑๖๕๔]   สาวตฺถีนิทานํ  ฯ  สมาธึ  ภิกฺขเว  ภาเวถ  ฯ สมาหิโต
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ  กิญฺจิ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ    ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ
ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ  สมาธึ  ภิกฺขเว  ภาเวถ  ฯ  สมาหิโต
ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ ทุกฺขนฺติ
โยโค   กรณีโย  อยํ  ทุกฺขสมุทโยติ  โยโค  กรณีโย  อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ
โยโค กรณีโย อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๕๕]   ปฏิสลฺลาเน   ภิกฺขเว   โยคมาปชฺชถ   ฯ  ปฏิสลฺลีโน
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ  กิญฺจิ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ    ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ
ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ  ปฏิสลฺลาเน  ภิกฺขเว  โยคมาปชฺชถ  ฯ
ปฏิสลฺลีโน    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    ยถาภูตํ    ปชานาติ    ฯ    ตสฺมา
ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ
โยโค  กรณีโย  อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ  โยโค  กรณีโย  อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๕๖]   เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  อตีตมทฺธานํ  กุลปุตฺตา  สมฺมา
อคารสฺมา    อนคาริยํ   ปพฺพชึสุ   สพฺเพ   เต   จตุนฺนํ   อริยสจฺจานํ
ยถาภูตํ  อภิสมยาย  ฯ  เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  อนาคตมทฺธานํ กุลปุตฺตา
สมฺมา     อคารสฺมา     อนคาริยํ     ปพฺพชิสฺสนฺติ     สพฺเพ    เต
จตุนฺนํ   อริยสจฺจานํ   ยถาภูตํ   อภิสมยาย  ฯ  เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว
เอตรหิ   กุลปุตฺตา   สมฺมา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ  สพฺเพ
เต   จตุนฺนํ   อริยสจฺจานํ  ยถาภูตํ  อภิสมยาย  ฯ  กตเมสํ  จตุนฺนํ  ฯ
ทุกฺขสฺส    อริยสจฺจสฺส    ทุกฺขสมุทยสฺส    อริยสจฺจสฺส    ทุกฺขนิโรธสฺส
อริยสจฺจสฺส    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย    อริยสจฺจสฺส    ฯ   เย   หิ
เกจิ   ภิกฺขเว   อตีตมทฺธานํ   กุลปุตฺตา   สมฺมา  อคารสฺมา  อนคาริยํ
ปพฺพชึสุ    ปพฺพชิสฺสนฺติ   ปพฺพชนฺติ   สพฺเพ   เต   อิเมสํเยว   จตุนฺนํ
อริยสจฺจานํ   ยถาภูตํ   อภิสมยาย   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย    ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๕๗]   เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  อตีตมทฺธานํ  กุลปุตฺตา  สมฺมา
อคารสฺมา    อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   ยถาภูตํ   อภิสเมสุํ   สพฺเพ   เต
จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ   อภิสเมสุํ  ฯ  เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว
อนาคตมทฺธานํ    กุลปุตฺตา   สมฺมา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา
ยถาภูตํ   อภิสเมสฺสนฺติ   สพฺเพ   เต   จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ  ยถาภูตํ
อภิสเมสฺสนฺติ   ฯ   เย   หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  กุลปุตฺตา  สมฺมา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   ยถาภูตํ   อภิสเมนฺติ   สพฺเพ   เต
จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ   อภิสเมนฺติ   ฯ  กตมานิ  จตฺตาริ  ฯ
ทุกฺขํ    อริยสจฺจํ    ทุกฺขสมุทโย    อริยสจฺจํ   ทุกฺขนิโรโธ   อริยสจฺจํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา  อริยสจฺจํ  ฯ  เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว อตีตมทฺธานํ
กุลปุตฺตา     สมฺมา    อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิตา    ยถาภูตํ
อภิสเมสุํ   อภิสเมสฺสนฺติ   อภิสเมนฺติ   สพฺเพ   เต   อิมานิ   จตฺตาริ
อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ   อภิสเมนฺติ   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๕๘]   เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา
วา  ยถาภูตํ  อภิสมฺพุชฺฌึสุ  ๑-  สพฺเพ  เต  จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ยถาภูตํ
อภิสมฺพุชฺฌึสุ   ฯ   เย   หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  อนาคตมทฺธานํ  สมณา  วา
พฺราหฺมณา   วา   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ  ๒-  สพฺเพ  เต  จตฺตาริ
อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ   ฯ   เย   หิ  เกจิ  ภิกฺขเว
เอตรหิ   สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา   ยถาภูตํ  อภิสมฺพุชฺฌนฺติ  ๓-
สพฺเพ    เต    จตฺตาริ    อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุชฺฌนฺติ   ฯ
กตมานิ   จตฺตาริ   ฯ   ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ  ฯเปฯ  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา
อริยสจฺจํ   ฯ   เย   ๔-  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  อตีตมทฺธานํ  สมณา  วา
@เชิงอรรถ:  ม. อภิสมฺโพชฺฌึสุ ฯ  ม. อภิสมฺโพชฺฌิสฺสนฺติ ฯ   ม. อภิสมฺโพชฺฌนฺติ ฯ
@เอวมุปริ ฯ  ยุ. เยปิ หิ ฯ เอวมุปริ ฯ
พฺราหฺมณา      วา      ยถาภูตํ     อภิสมฺพุชฺฌึสุ     อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ
อภิสมฺพุชฺฌนฺติ   สพฺเพ   เต   อิมานิ   จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ
อภิสมฺพุชฺฌนฺติ   ฯ   ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๕๙]   เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา
วา   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุทฺธํ  ปกาเสสุํ  สพฺเพ  เต  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ
ยถาภูตํ    อภิสมฺพุทฺธํ    ปกาเสสุํ    ฯ    เย   หิ   เกจิ   ภิกฺขเว
อนาคตมทฺธานํ   สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุทฺธํ
ปกาเสสฺสนฺติ   สพฺเพ   เต   จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  ยถาภูตํ  อภิสมฺพุทฺธํ
ปกาเสสฺสนฺติ  ฯ  เยหิ  เกจิ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา
วา   ยถาภูตํ  อภิสมฺพุทฺธํ  ปกาเสนฺติ  สพฺเพ  เต  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ
ยถาภูตํ   อภิสมฺพุทฺธํ   ปกาเสนฺติ   ฯ   กตมานิ   จตฺตาริ   ฯ   ทุกฺขํ
อริยสจฺจํ    ฯเปฯ   ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา   อริยสจฺจํ   ฯ   เย   หิ
เกจิ   ภิกฺขเว   อตีตมทฺธานํ   สมณา   วา   พฺราหฺมณา  วา  ยถาภูตํ
อภิสมฺพุทฺธํ   ปกาเสสุํ   ปกาเสสฺสนฺติ   ปกาเสนฺติ   สพฺเพ  เต  อิมานิ
จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุทฺธํ   ปกาเสสุํ   ปกาเสสฺสนฺติ
ปกาเสนฺติ   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๖๐]   มา  ภิกฺขเว  ปาปเก  อกุสเล  วิตกฺเก วิตกฺเกถ ๑-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิตกฺเกยฺยาถ ฯ
เสยฺยถีทํ   ฯ   กามวิตกฺกํ   พฺยาปาทวิตกฺกํ   วิหึสาวิตกฺกํ  ฯ  ตํ  กิสฺส
เหตุ   ฯ   เนเต  ภิกฺขเว  วิตกฺกา  อตฺถสญฺหิตา  นาทิพฺรหฺมจริยกา  น
นิพฺพิทาย   น   วิราคาย  น  นิโรธาย  น  อุปสมาย  น  อภิญฺญาย  น
สมฺโพธาย  น  นิพฺพานาย  สํวตฺตนฺติ  ฯ  วิตกฺกนฺตา  ๑-  จ  โข ตุเมฺห
ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ  วิตกฺเกยฺยาถ  อยํ  ทุกฺขสมุทโยติ  วิตกฺเกยฺยาถ
อยํ    ทุกฺขนิโรโธติ   วิตกฺเกยฺยาถ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
วิตกฺเกยฺยาถ  ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ เอเต ภิกฺขเว วิตกฺกา อตฺถสญฺหิตา [๒]-
เอเต  อาทิพฺรหฺมจริยกา  เอเต  นิพฺพิทาย  วิราคาย  นิโรธาย อุปสมาย
อภิญฺญาย   สมฺโพธาย   นิพฺพานาย   สํวตฺตนฺติ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว
อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๖๑]   มา  ภิกฺขเว  ปาปกํ  อกุสลํ  จิตฺตํ  จินฺเตถ ๓- สสฺสโต
โลโกติ    วา    อสสฺสโต   โลโกติ   วา   อนฺตวา   โลโกติ   วา
อนนฺตวา   โลโกติ   วา   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรนฺติ   วา   อญฺญํ  ชีวํ
อญฺญํ    สรีรนฺติ    วา   โหติ   ตถาคโต   ปรํ   มรณาติ   วา   น
โหติ   ตถาคโต   ปรํ  มรณาติ  วา  โหติ  จ  น  จ  โหติ  ตถาคโต
ปรํ   มรณาติ   วา  เนว  โหติ  น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรํ  มรณาติ
วา   ฯ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ  เนสา  ภิกฺขเว  จินฺตา  อตฺถสญฺหิตา
นาทิพฺรหฺมจริยกา   น   นิพฺพิทาย   น   วิราคาย   น   นิโรธาย   น
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิตกฺเกนฺตา ฯ  ยุ. พฺรหฺมจริยกา ฯ  ม. ยุ. จินฺเตยฺยาถ ฯ
อุปสมาย  น  อภิญฺญาย  น  สมฺโพธาย  น  นิพฺพานาย  สํวตฺตติ  ๑-  ฯ
จินฺเตนฺตา   จ   โข   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   จินฺเตยฺยาถ
อยํ    ทุกฺขสมุทโยติ    จินฺเตยฺยาถ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ   จินฺเตยฺยาถ
อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   จินฺเตยฺยาถ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
เอสา   ภิกฺขเว   จินฺตา  อตฺถสญฺหิตา  เอสา  อาทิพฺรหฺมจริยกา  เอสา
นิพฺพิทาย    วิราคาย    นิโรธาย    อุปสมาย   อภิญฺญาย   สมฺโพธาย
นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ฯ   ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค
กรณีโย ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๖๒]   มา  ภิกฺขเว  วิคฺคาหิกกถํ กเถถ ๒- น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ
อาชานาสิ   อหํ   อิมํ   ธมฺมวินยํ   อาชานามิ  กึ  ตฺวํ  อิมํ  ธมฺมวินยํ
อาชานิสฺสสิ     มิจฺฉาปฏิปนฺโน     ตฺวมสิ    อหมสฺมิ    สมฺมาปฏิปนฺโน
ปุเร   วจนียํ   ปจฺฉา   อวจ   ปจฺฉา  วจนียํ  ปุเร  อวจ  สหิตํ  เม
อสหิตนฺเต   อาจิณฺณนฺเต   ๓-   วิปราวตฺตํ   อาโรปิโต   เต   วาโท
ปรวาทปฺปโมกฺขาย   ๔-  นิคฺคหิโตสิ  นิพฺเพเธหิ  วา  สเจ  ปโหสีติ  ฯ
ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  เนสา  ภิกฺขเว  กถา  อตฺถสญฺหิตา นาทิพฺรหฺมจริยกา
น   นิพฺพิทาย   น  วิราคาย  น  นิโรธาย  น  อุปสมาย  น  อภิญฺญาย
น   สมฺโพธาย   น   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ฯ   กเถนฺตา   จ   โข
ตุเมฺห    ภิกฺขเว    อิทํ    ทุกฺขนฺติ   กเถยฺยาถ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สํวตฺตนฺติ ฯ  ม. ยุ. กเถยฺยาถ ฯ  ม. อธิจิณฺณํ เต ... ฯ
@ ม. ยุ. จรวาทปฺปโมกฺขาย ฯ
กเถยฺยาถ    อยํ    ทุกฺขนิโรโธติ   กเถยฺยาถ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ฯเปฯ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๖๓]   มา ภิกฺขเว อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถถ ๑- ฯ เสยฺยถีทํ ฯ
ราชกถํ   โจรกถํ  มหามตฺตกถํ  เสนากถํ  ภยกถํ  ยุทฺธกถํ  ๒-  อนฺนกถํ
ปานกถํ    วตฺถกถํ   สยนกถํ   มาลากถํ   คนฺธกถํ   ญาติกถํ   ยานกถํ
คามกถํ  นิคมกถํ  นครกถํ  ชนปทกถํ  อิตฺถีกถํ  ปุริสกถํ  ๓-  สุรากถํ ๔-
วิสิขากถํ     กุมฺภฏฺฐานกถํ    ปุพฺพเปตกถํ    นานตฺตกถํ    โลกกฺขายิกํ
สมุทฺทกฺขายิกํ   อิติภวาภวกถํ   อิติ  วา  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  เนสา
ภิกฺขเว    กถา   อตฺถสญฺหิตา   นาทิพฺรหฺมจริยกา   น   นิพฺพิทาย   น
วิราคาย   น   นิโรธาย   น   อุปสมาย  น  อภิญฺญาย  น  สมฺโพธาย
น   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ฯ  กเถนฺตา  จ  โข  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  อิทํ
ทุกฺขนฺติ   กเถยฺยาถ   อยํ  ทุกฺขสมุทโยติ  กเถยฺยาถ  อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ
กเถยฺยาถ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ  กเถยฺยาถ  ฯ  ตํ  กิสฺส
เหตุ   ฯ  เอสา  ภิกฺขเว  กถา  อตฺถสญฺหิตา  เอสา  อาทิพฺรหฺมจริยกา
เอสา     นิพฺพิทาย    วิราคาย    นิโรธาย    อุปสมาย    อภิญฺญาย
สมฺโพธาย    นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
                    สมาธิวคฺโค ปฐโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กเถยฺยาถ ฯ  ยุ. สุทฺธกถํ ฯ  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@ สูรกถนฺติปิ ปาโฐ ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         สมาธิปฏิสลฺลานา              กุลปุตฺตา อปเร เทฺว
         สมณพฺราหฺมณวิตกฺก- ๑-   จินฺตา วิคฺคาหิกา กถาติ ๒- ฯ
                       ---------
@เชิงอรรถ:  ม. สมณพฺราหฺมณา วิตกฺกํ ฯ ยุ. สมณพฺราหฺมณา วิตกฺกา ฯ  สี. กเถน จาติ ฯ
                 ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนวคฺโค ทุติโย
     [๑๖๖๔]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ  สมยํ  ภควา  พาราณสิยํ  วิหรติ
อิสิปตเน  มิคทาเย  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ปญฺจวคฺคิเย  ภิกฺขู อามนฺเตสิ
เทฺวเม  ภิกฺขเว  อนฺตา  ปพฺพชิเตน  น  เสวิตพฺพา ฯ กตเม เทฺว ๑- ฯ
โย   จายํ   กาเมสุ   กามสุขลฺลิกานุโยโค   หีโน  คมฺโม  โปถุชฺชนิโก
อนริโย    อนตฺถสญฺหิโต    โย    จายํ    อตฺตกิลมถานุโยโค   ทุกฺโข
อนริโย  อนตฺถสญฺหิโต  ฯ  เอเตเต  ๒-  ภิกฺขเว  อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม
มชฺฌิมา    ปฏิปทา    ตถาคเตน    อภิสมฺพุทฺธา   จกฺขุกรณี   ญาณกรณี
อุปสมาย   อภิญฺญาย   สมฺโพธาย   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ  ฯ  กตมา  จ
สา   ภิกฺขเว   มชฺฌิมา   ปฏิปทา   ตถาคเตน   อภิสมฺพุทฺธา  จกฺขุกรณี
ญาณกรณี   อุปสมาย   อภิญฺญาย   สมฺโพธาย   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ  ฯ
อยเมว   อริโย   อฏฺฐงฺคิโก   มคฺโค   ฯ   เสยฺยถีทํ   ฯ  สมฺมาทิฏฺฐิ
สมฺมาสงฺกปฺโป      สมฺมาวาจา      สมฺมากมฺมนฺโต      สมฺมาอาชีโว
สมฺมาวายาโม   สมฺมาสติ   สมฺมาสมาธิ   ฯ   อยํ   โข  สา  ภิกฺขเว
มชฺฌิมา    ปฏิปทา    ตถาคเตน    อภิสมฺพุทฺธา   จกฺขุกรณี   ญาณกรณี
อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ ฯ
     [๑๖๖๕]   อิทํ  โข  ปน  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ ฯ ชาติปิ ทุกฺขา
@เชิงอรรถ:  สี. อิทํ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ  ม เอเต โข ฯ
ชราปิ  ทุกฺขา  พฺยาธีปิ  ๑-  ทุกฺขา  มรณมฺปิ  ทุกฺขํ  อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค
ทุกฺโข   ปิเยหิ   วิปฺปโยโค   ทุกฺโข   ยมฺปิจฺฉํ   น  ลภติ  ตมฺปิ  ทุกฺขํ
สงฺขิตฺเตน   ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา  ๒-  ทุกฺขา  ฯ  อิทํ  โข  ปน  ภิกฺขเว
ทุกฺขสมุทโย    ๓-    อริยสจฺจํ    ฯ    ยายํ   ตณฺหา   โปโนพฺภวิกา
นนฺทิราคสหคตา    ตตฺรตตฺราภินนฺทินี    ฯ   เสยฺยถีทํ   ฯ   กามตณฺหา
ภวตณฺหา  วิภวตณฺหา  ฯ  อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ ๕- อริยสจฺจํ ฯ
โย   ตสฺสา   เยว   ตณฺหาย   อเสสวิราคนิโรโธ  จาโค  ปฏินิสฺสคฺโค
มุตฺติ   อนาลโย   ฯ   อิทํ   โข  ปน  ภิกฺขเว  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา
อริยสจฺจํ   ฯ   อยเมว   อริโย   อฏฺฐงฺคิโก  มคฺโค  ฯ  เสยฺยถีทํ  ฯ
สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธิ ฯ
     [๑๖๖๖]   อิทํ  ทุกฺขํ  อริยสจฺจนฺติ  เม  ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ
ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ   ญาณํ   อุทปาทิ   ปญฺญา   อุทปาทิ   วิชฺชา
อุทปาทิ   อาโลโก   อุทปาทิ   ฯ   ตํ   โข   ปนิทํ   ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ
ปริญฺเญยฺยนฺติ   เม   ภิกฺขเว  ปุพฺเพ  ฯเปฯ  ปริญฺญาตนฺติ  เม  ภิกฺขเว
ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา
อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๑๖๖๗]   อิทํ   ทุกฺขสมุทโย   อริยสจฺจนฺติ  เม  ภิกฺขเว  ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา  อุทปาทิ
วิชฺชา   อุทปาทิ   อาโลโก   อุทปาทิ   ฯ  ตํ  โข  ปนิทํ  ทุกฺขสมุทโย
อริยสจฺจํ   ปหาตพฺพนฺติ   เม   ภิกฺขเว   ปุพฺเพ   ฯเปฯ  ปหีนนฺติ  เม
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พฺยาธิปิ ฯ  โป. ปุญฺจุปาทานกฺขนฺธาปิ ฯ  ม. ยุ. ทุกฺขสมุทยํ ฯ
@ ม. ยุ. ทุกฺขนิโรธํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ภิกฺขเว   ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ  จกฺขุํ  อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ
ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๑๖๖๘]   อิทํ   ทุกฺขนิโรโธ   อริยสจฺจนฺติ  เม  ภิกฺขเว  ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา  อุทปาทิ
วิชฺชา   อุทปาทิ   อาโลโก   อุทปาทิ   ฯ  ตํ  โข  ปนิทํ  ทุกฺขนิโรโธ
อริยสจฺจํ   สจฺฉิกาตพฺพนฺติ   เม   ภิกฺขเว  ปุพฺเพ  อนนุสฺสุเตสุ  ธมฺเมสุ
จกฺขุํ   อุทปาทิ   ญาณํ   อุทปาทิ   ปญฺญา   อุทปาทิ   วิชฺชา   อุทปาทิ
อาโลโก  อุทปาทิ  ฯ  ตํ  โข  ปนิทํ  ทุกฺขนิโรโธ  อริยสจฺจํ  สจฺฉิกตนฺติ
เม   ภิกฺขเว   ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ
อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๑๖๖๙]   อิทํ  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา  อริยสจฺจนฺติ  เม  ภิกฺขเว
ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา
อุทปาทิ   วิชฺชา   อุทปาทิ   อาโลโก   อุทปาทิ   ฯ   ตํ   โข  ปนิทํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา   อริยสจฺจํ   ภาเวตพฺพนฺติ   เม  ภิกฺขเว  ฯเปฯ
ภาวิตนฺติ   เม   ภิกฺขเว   ปุพฺเพ  อนนุสฺสุเตสุ  ธมฺเมสุ  จกฺขุํ  อุทปาทิ
ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๑๖๗๐]   ยาวกีวญฺจ   เม   ภิกฺขเว  อิเมสุ  จตูสุ  อริยสจฺเจสุ
เอวนฺติปริวฏฺฏํ    ทฺวาทสาการํ    ยถาภูตํ    ญาณทสฺสนํ   น   สุวิสุทฺธํ
อโหสิ   เนว  ตาวาหํ  ภิกฺขเว  สเทวเก  โลเก  สมารเก  สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   อนุตฺตรํ   สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุทฺโธ   ๑-   ปจฺจญฺญาสึ  ฯ  ยโต  จ  โข  เม  ภิกฺขเว  อิเมสุ
จตูสุ   อริยสจฺเจสุ   เอวนฺติปริวฏฺฏํ   ทฺวาทสาการํ  ยถาภูตํ  ญาณทสฺสนํ
สุวิสุทฺธํ  อโหสิ  อถาหํ  ภิกฺขเว  สเทวเก  โลเก  สมารเก  สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   อนุตฺตรํ   สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุทฺโธ   ปจฺจญฺญาสึ   ฯ   ญาณญฺจ   ปน   เม   ทสฺสนํ   อุทปาทิ
อกุปฺปา   เม   วิมุตฺติ  ๒-  อยมนฺติมา  ชาติ  นตฺถิทานิ  ปุนพฺภโวติ  ฯ
อิทมโวจ   ภควา   ฯ   อตฺตมนา   ปญฺจวคฺคิยา  ภิกฺขู  ภควโต  ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ๓- ฯ
     [๑๖๗๑]   อิมสฺมิญฺจ   ปน  เวยฺยากรณสฺมึ  ภญฺญมาเน  อายสฺมโต
โกณฺฑญฺญสฺส   วิรชํ   วีตมลํ   ธมฺมจกฺขุํ   อุทปาทิ   ยงฺกิญฺจิ  สมุทยธมฺมํ
สพฺพนฺตํ   นิโรธธมฺมนฺติ   ฯ   ปวตฺติเต   จ   ๔-  ภควตา  ธมฺมจกฺเก
ภุมฺมา   เทวา   สทฺทมนุสฺสาเวสุํ   เอตํ  ภควตา  พาราณสิยํ  อิสิปตเน
มิคทาเย   อนุตฺตรํ   ธมฺมจกฺกํ   ปวตฺติตํ   อปฺปฏิวตฺติยํ   สมเณน   วา
พฺราหฺมเณน  วา  เทเวน  วา  มาเรน  วา  พฺรหฺมุนา  วา  เกนจิ วา
โลกสฺมินฺติ  ฯ  ภุมฺมานํ  เทวานํ  สทฺทํ  สุตฺวา  จาตุมฺมหาราชิกา  เทวา
สทฺทมนุสฺสาเวสุํ    เอตํ    ภควตา   พาราณสิยํ   อิสิปตเน   มิคทาเย
อนุตฺตรํ   ธมฺมจกฺกํ   ปวตฺติตํ   อปฺปฏิวตฺติยํ   สมเณน  วา  พฺราหฺมเณน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อภิสมฺพุทฺโธติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ยุ. เจโตวิมุตฺติ ฯ  ยุ. อภินนฺทุํ ฯ
@ สี. ม. จ ปน ฯ
วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมินฺติ ฯ
     {๑๖๗๑.๑}   จาตุมฺมหาราชิกานํ  เทวานํ  สทฺทํ  สุตฺวา  ตาวตึสา
เทวา  ฯ  ยามา  เทวา  ฯ  ตุสิตา  เทวา  ฯ  นิมฺมานรตี  เทวา  ฯ
ปรนิมฺมิตวสวตฺตี   ๑-  เทวา  ฯ  พฺรหฺมกายิกา  เทวา  สทฺทมนุสฺสาเวสุํ
เอตํ  ภควตา  พาราณสิยํ  อิสิปตเน  มิคทาเย  อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ
อปฺปฏิวตฺติยํ  สมเณน  วา  พฺราหฺมเณน  วา  เทเวน  วา  มาเรน  วา
พฺรหฺมุนา  วา เกนจิ วา โลกสฺมินฺติ ฯ
     [๑๖๗๒]   อิติห  เตน ขเณน [๒]- เตน มุหุตฺเตน ยาว พฺรหฺมโลกา
สทฺโท   อพฺภุคฺคจฺฉิ   ฯ  อยญฺจ  ทสสหสฺสี  โลกธาตุ  สงฺกมฺปิ  สมฺปกมฺปิ
สมฺปเวธิ  ฯ  อปฺปมาโณ  จ  โอฬาโร  ๓-  โอภาโส  โลเก ปาตุรโหสิ
อติกฺกมฺเมว ๔- เทวานํ เทวานุภาวนฺติ ฯ
     [๑๖๗๓]   อถ  โข  ภควา  อุทานํ  อุทาเนสิ  อญฺญาสิ  วต  โภ
โกณฺฑญฺโญ   อญฺญาสิ   วต   โภ  โกณฺฑญฺโญติ  ฯ  อิติ  หิทํ  อายสฺมโต
โกณฺฑญฺญสฺส อญฺญาโกณฺฑญฺโญเตฺวว นามํ อโหสีติ ฯ
     [๑๖๗๔]   อิทํ   ทุกฺขํ   อริยสจฺจนฺติ  ภิกฺขเว  ตถาคตานํ  ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา  อุทปาทิ
วิชฺชา   อุทปาทิ  อาโลโก  อุทปาทิ  ฯ  ตํ  โข  ปนิทํ  ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ
ปริญฺเญยฺยนฺติ    ภิกฺขเว    ตถาคตานํ    ปุพฺเพ   ฯเปฯ   ปริญฺญาตนฺติ
ภิกฺขเว   ตถาคตานํ   ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วสวตฺติโน ฯ  ม. ยุ. เตน ลเยน ฯ  ม. ยุ. อุฬาโร ฯ
@ สี. ม. ยุ. อติกฺกมฺม ฯ
ญาณํ    อุทปาทิ    ปญฺญา    อุทปาทิ    วิชฺชา    อุทปาทิ   อาโลโก
อุทปาทิ ฯ
     [๑๖๗๕]   อิทํ  ทุกฺขสมุทโย  อริยสจฺจนฺติ  ภิกฺขเว ตถาคตานํ ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา  อุทปาทิ
วิชฺชา   อุทปาทิ   อาโลโก   อุทปาทิ   ฯ  ตํ  โข  ปนิทํ  ทุกฺขสมุทโย
อริยสจฺจํ   ปหาตพฺพนฺติ   ภิกฺขเว   ตถาคตานํ   ปุพฺเพ  ฯเปฯ  ปหีนนฺติ
ภิกฺขเว   ตถาคตานํ   ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ
ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๑๖๗๖]   อิทํ  ทุกฺขนิโรโธ  อริยสจฺจนฺติ  ภิกฺขเว ตถาคตานํ ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ    ธมฺเมสุ    จกฺขุํ    อุทปาทิ    ญาณํ   อุทปาทิ   ปญฺญา
อุทปาทิ  วิชฺชา  อุทปาทิ  อาโลโก  อุทปาทิ  ฯ  ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนิโรโธ
อริยสจฺจํ  สจฺฉิกาตพฺพนฺติ  ภิกฺขเว  ตถาคตานํ  ปุพฺเพ  ฯเปฯ  สจฺฉิกตนฺติ
ภิกฺขเว   ตถาคตานํ  ปุพฺเพ  อนนุสฺสุเตสุ  ธมฺเมสุ  จกฺขุํ  อุทปาทิ  ญาณํ
อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๑๖๗๗]   อิทํ   ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา   อริยสจฺจนฺติ   ภิกฺขเว
ตถาคตานํ   ปุพฺเพ  อนนุสฺสุเตสุ  ธมฺเมสุ  จกฺขุํ  อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ
ปญฺญา   อุทปาทิ   วิชฺชา   อุทปาทิ   อาโลโก   อุทปาทิ   ฯ  ตํ  โข
ปนิทํ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา    อริยสจฺจํ    ภาเวตพฺพนฺติ    ภิกฺขเว
ตถาคตานํ   ปุพฺเพ   ฯเปฯ   ภาวิตนฺติ   ภิกฺขเว   ตถาคตานํ   ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ    ธมฺเมสุ    จกฺขุํ    อุทปาทิ    ญาณํ   อุทปาทิ   ปญฺญา
อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทีติ ฯ
     [๑๖๗๘]   จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  อริยสจฺจานิ  ฯ กตมานิ จตฺตาริ ฯ
ทุกฺขํ    อริยสจฺจํ    ทุกฺขสมุทโย    อริยสจฺจํ   ทุกฺขนิโรโธ   อริยสจฺจํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๗๙]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส
วจนียํ  ฯ  กตเม  ปญฺจ  ๑- ฯ รูปูปาทานกฺขนฺโธ ฯเปฯ วิญฺญาณูปาทานกฺ-
ขนฺโธ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๐]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขสมุทโย  อริยสจฺจํ  ฯ ยายํ ตณฺหา
โปโนพฺภวิกา   นนฺทิราคสหคตา   ตตฺรตตฺราภินนฺทินี   ฯ   เสยฺยถีทํ   ฯ
กามตณฺหา    ภวตณฺหา    วิภวตณฺหา    ฯ    อิทํ    วุจฺจติ   ภิกฺขเว
ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๑]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ ฯ โย ตสฺสา เยว
ตณฺหาย   อเสสวิราคนิโรโธ   จาโค   ปฏินิสฺสคฺโค  มุตฺติ  อนาลโย  ฯ
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๒]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา  อริยสจฺจํ  ฯ
อยเมว  อริโย  อฏฺฐงฺคิโก  มคฺโค  ฯ  เสยฺยถีทํ  ฯ  สมฺมาทิฏฺฐิ  ฯเปฯ
สมฺมาสมาธิ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา อริยสจฺจํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เสยฺยถีทํ ฯ ฯ สี. กตเม ปญฺจ เสยฺยถีทนฺติ ปมาทเลโข ฯ
     [๑๖๘๓]   อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  ฯ  ตสฺมา
ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๘๔]   จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  อริยสจฺจานิ  ฯ กตมานิ จตฺตาริ ฯ
ทุกฺขํ    อริยสจฺจํ    ทุกฺขสมุทโย    อริยสจฺจํ   ทุกฺขนิโรโธ   อริยสจฺจํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๕]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ  ฯ  ฉ  อชฺฌตฺติกานิ
อายตนานีติสฺส   วจนียํ   ฯ   กตมานิ   ฉ   ฯ   จกฺขฺวายตนํ   ฯเปฯ
มนายตนํ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๖]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขสมุทโย  อริยสจฺจํ  ฯ ยายํ ตณฺหา
โปโนพฺภวิกา   นนฺทิราคสหคตา   ตตฺรตตฺราภินนฺทินี   ฯ   เสยฺยถีทํ   ฯ
กามตณฺหา    ภวตณฺหา    วิภวตณฺหา    ฯ    อิทํ    วุจฺจติ   ภิกฺขเว
ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๗]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ ฯ โย ตสฺสาเยว
ตณฺหาย   อเสสวิราคนิโรโธ   จาโค   ปฏินิสฺสคฺโค  มุตฺติ  อนาลโย  ฯ
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๘]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา  อริยสจฺจํ  ฯ
อยเมว  อริโย  อฏฺฐงฺคิโก  มคฺโค  ฯ  เสยฺยถีทํ  ฯ  สมฺมาทิฏฺฐิ  ฯเปฯ
สมฺมาสมาธิ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา อริยสจฺจํ ฯ
     [๑๖๘๙]   อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  ฯ  ตสฺมา
ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๙๐]   ธาเรถ  โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  มยา จตฺตาริ อริยสจฺจานิ
เทสิตานีติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   อญฺญตโร   ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อหํ  โข  ภนฺเต  ธาเรมิ  ภควตา  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  เทสิตานีติ  ฯ
ยถากถํ  ปน  ตฺวํ  ภิกฺขุ  ธาเรสิ  มยา จตฺตาริ อริยสจฺจานิ เทสิตานีติ ฯ
ทุกฺขํ   ขฺวาหํ   ภนฺเต   ภควตา   ปฐมํ   อริยสจฺจํ   เทสิตํ   ธาเรมิ
ทุกฺขสมุทยํ   ขฺวาหํ   ภนฺเต   ภควตา  ทุติยํ  อริยสจฺจํ  เทสิตํ  ธาเรมิ
ทุกฺขนิโรธํ   ขฺวาหํ   ภนฺเต   ภควตา  ตติยํ  อริยสจฺจํ  เทสิตํ  ธาเรมิ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ    ขฺวาหํ    ภนฺเต   ภควตา   จตุตฺถํ   อริยสจฺจํ
เทสิตํ   ธาเรมิ   ฯ   เอวํ  ขฺวาหํ  ภนฺเต  ธาเรมิ  ภควตา  จตฺตาริ
อริยสจฺจานิ เทสิตานีติ ฯ
     [๑๖๙๑]   สาธุ  สาธุ  ภิกฺขุ  สาธุ  โข  ตฺวํ  ภิกฺขุ  ธาเรสิ มยา
จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ  เทสิตานิ  ๑-  ฯ  ทุกฺขํ  โข  ภิกฺขุ  มยา  ปฐมํ
อริยสจฺจํ   เทสิตํ   ตถา   นํ   ธาเรหิ  ทุกฺขสมุทโย  โข  ภิกฺขุ  มยา
ทุติยํ   อริยสจฺจํ   เทสิตํ   ตถา   นํ  ธาเรหิ  ทุกฺขนิโรโธ  โข  ภิกฺขุ
มยา  ตติยํ  อริยสจฺจํ  เทสิตํ  ตถา นํ ธาเรหิ ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา ๒-
โข   ภิกฺขุ   มยา   จตุตฺถํ   อริยสจฺจํ   เทสิตํ  ตถา  นํ  ธาเรหิ  ฯ
เอวํ   โข   ภิกฺขุ   ธาเรหิ  มยา  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  เทสิตานิ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เทสิตานีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ยุ. ...ปฏิปทํ ฯ
ตสฺมา   ติห   ภิกฺขุ   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๙๒]   ธาเรถ  โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  มยา จตฺตาริ อริยสจฺจานิ
เทสิตานีติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   อญฺญตโร   ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อหํ  โข  ภนฺเต  ธาเรมิ  ภควตา  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  เทสิตานีติ  ฯ
ยถากถํ  ปน  ตฺวํ  ภิกฺขุ  ธาเรสิ  มยา จตฺตาริ อริยสจฺจานิ เทสิตานีติ ฯ
ทุกฺขํ  ขฺวาหํ  ภนฺเต  ภควตา  ปฐมํ  อริยสจฺจํ  เทสิตํ  ธาเรมิ ฯ โย หิ
โกจิ   ภนฺเต  สมโณ  วา  พฺราหฺมโณ  วา  เอวํ  วเทยฺย  เนตํ  ทุกฺขํ
ปฐมํ    อริยสจฺจํ   ยํ   สมเณน   โคตเมน   เทสิตํ   อหเมตํ   ทุกฺขํ
ปฐมํ    อริยสจฺจํ    ปจฺจกฺขาย    อญฺญํ    ทุกฺขํ    ปฐมํ    อริยสจฺจํ
ปญฺญเปสฺสามีติ  เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ  ทุกฺขสมุทยํ  ขฺวาหํ ภนฺเต ภควตา
ฯเปฯ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ    ขฺวาหํ    ภนฺเต    ภควตา   จตุตฺถํ
อริยสจฺจํ   เทสิตํ   ธาเรมิ   ฯ   โย   หิ  โกจิ  ภนฺเต  สมโณ  วา
พฺราหฺมโณ    วา    เอวํ    วเทยฺย    เนตํ   ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา
จตุตฺถํ    อริยสจฺจํ    ยํ    สมเณน    โคตเมน    เทสิตํ    อหเมตํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ     จตุตฺถํ     อริยสจฺจํ     ปจฺจกฺขาย     อญฺญํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ       จตุตฺถํ       อริยสจฺจํ      ปญฺญเปสฺสามีติ
เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ  เอวํ  ขฺวาหํ  ภนฺเต  ธาเรมิ  ภควตา  จตฺตาริ
อริยสจฺจานิ เทสิตานีติ ฯ
     [๑๖๙๓]   สาธุ  สาธุ  ภิกฺขุ  สาธุ  โข  ตฺวํ  ภิกฺขุ  ธาเรสิ มยา
จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   เทสิตานิ   ฯ   ทุกฺขํ   โข  ภิกฺขุ  มยา  ปฐมํ
อริยสจฺจํ   เทสิตํ   ตถา  นํ  ธาเรหิ  ฯ  โย  หิ  โกจิ  ภิกฺขุ  สมโณ
วา   พฺราหฺมโณ   วา   เอวํ   วเทยฺย   เนตํ  ทุกฺขํ  ปฐมํ  อริยสจฺจํ
ยํ   ๑-   สมเณน   โคตเมน   เทสิตํ  อหเมตํ  ทุกฺขํ  ปฐมํ  อริยสจฺจํ
ปจฺจกฺขาย    อญฺญํ    ทุกฺขํ   ปฐมํ   อริยสจฺจํ   ปญฺญเปสฺสามีติ   เนตํ
ฐานํ   วิชฺชติ   ฯ   ทุกฺขสมุทโย   โข  ภิกฺขุ  ฯเปฯ  ทุกฺขนิโรโธ  โข
ภิกฺขุ    ฯเปฯ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา   โข   ภิกฺขุ   มยา   จตุตฺถํ
อริยสจฺจํ   เทสิตํ   ตถา  นํ  ธาเรหิ  ฯ  โย  หิ  โกจิ  ภิกฺขุ  สมโณ
วา   พฺราหฺมโณ   วา   เอวํ   วเทยฺย   เนตํ  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา
จตุตฺถํ   อริยสจฺจํ   ยํ  สมเณน  โคตเมน  เทสิตํ  อหเมตํ  ทุกฺขนิโรธ-
คามินีปฏิปทํ   จตุตฺถํ   อริยสจฺจํ   ปจฺจกฺขาย   อญฺญํ  ทุกฺขนิโรธคามินี-
ปฏิปทํ  จตุตฺถํ  อริยสจฺจํ  ปญฺญเปสฺสามีติ  เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ  เอวํ
โข  ตฺวํ  ภิกฺขุ  ธาเรหิ  มยา  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  เทสิตานิ ฯ ตสฺมา
ติห   ภิกฺขุ  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๙๔]   เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  โส  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อวิชฺชา   อวิชฺชาติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กตมา  นุ  โข  ภนฺเต  อวิชฺชา
กิตฺตาวตา   จ  อวิชฺชาคโต  โหตีติ  ฯ  ยํ  โข  ภิกฺขุ  ทุกฺเข  อญฺญาณํ
ทุกฺขสมุทเย    อญฺญาณํ    ทุกฺขนิโรเธ    อญฺญาณํ    ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย   อญฺญาณํ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขุ   อวิชฺชา   เอตฺตาวตา
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
จ   อวิชฺชาคโต   โหติ   ฯ   ตสฺมา  ติห  ภิกฺขุ  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค
กรณีโย ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโย ฯ
     [๑๖๙๕]   เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  โส  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
วิชฺชา   วิชฺชาติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กตมา   นุ   โข   ภนฺเต  วิชฺชา
กิตฺตาวตา   จ   วิชฺชาคโต   โหตีติ   ฯ  ยํ  โข  ภิกฺขุ  ทุกฺเข  ญาณํ
ทุกฺขสมุทเย     ญาณํ     ทุกฺขนิโรเธ     ญาณํ     ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย   ญาณํ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขุ   วิชฺชา   เอตฺตาวตา  จ
วิชฺชาคโต   โหติ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขุ  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๙๖]   อิทํ  ทุกฺขํ  อริยสจฺจนฺติ  ภิกฺขเว  มยา  ปญฺญตฺตํ  ตตฺถ
อปริมาณา    วณฺณา    อปริมาณา   พฺยญฺชนา   อปริมาณา   สงฺกาสนา
อิติปิทํ   ทุกฺขํ   อริยสจฺจนฺติ  ฯ  อิทํ  ทุกฺขสมุทโย  อริยสจฺจนฺติ  ภิกฺขเว
ฯเปฯ    อิทํ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา   อริยสจฺจนฺติ   ภิกฺขเว   มยา
ปญฺญตฺตํ     ตตฺถ     อปริมาณา     วณฺณา    อปริมาณา    พฺยญฺชนา
อปริมาณา       สงฺกาสนา       อิติปิทํ       ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา
อริยสจฺจนฺติ   ฯ   ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๖๙๗]   จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  ตถานิ  อวิตถานิ ๑- อนญฺญถานิ ฯ
กตมานิ   จตฺตาริ   ฯ   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   ภิกฺขเว   ตถเมตํ  อวิตถเมตํ
@เชิงอรรถ:  สี. อวิตฺถานิ ฯ
อนญฺญถเมตํ  ฯ  อยํ  ทุกฺขสมุทโยติ  ตถเมตํ  อวิตถเมตํ  อนญฺญถเมตํ  ฯ
เมตํ   ฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
ตถเมตํ   อวิตถเมตํ   อนญฺญถเมตํ   ฯ   อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  จตฺตาริ
ตถานิ   อวิตถานิ   อนญฺญถานิ   ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ
โยโค    กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   โยโค
กรณีโยติ ฯ
                 ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนวคฺโค ทุติโย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
    ตถาคเตน เทฺว วุตฺตา ๑-                 ขนฺธา อายตเนน จ
    ธารณาย ๒- จ เทฺว วุตฺตา อวิชฺชา   วิชฺชา สงฺกาสนา ตเถน จาติ ๓- ฯ
                       ----------
@เชิงอรรถ:  ม. ธมฺมจกฺกํ ตถาคตํ ฯ  ม. ธารณา จ เทฺว อวิชฺชา ฯ ยุ. ธารณาย เทฺว ... ฯ
@ ม. ... ตถาติ ฯ
                    โกฏิคามวคฺโค ตติโย
     [๑๖๙๘]   เอกํ  สมยํ  ภควา  วชฺชีสุ  วิหรติ  โกฏิคาเม  ฯ ตตฺร
โข    ภควา    ภิกฺขู    อามนฺเตสิ    จตุนฺนํ   ภิกฺขเว   อริยสจฺจานํ
อนนุโพธา    อปฺปฏิเวธา    เอวมิทํ    ทีฆมทฺธานํ   สนฺธาวิตํ   สํสริตํ
มมญฺเจว   ตุมฺหากญฺจ   ฯ   กตเมสํ   จตุนฺนํ   ฯ   ทุกฺขสฺส   ภิกฺขเว
อริยสจฺจสฺส   อนนุโพธา   อปฺปฏิเวธา   เอวมิทํ   ทีฆมทฺธานํ  สนฺธาวิตํ
สํสริตํ    มมญฺเจว    ตุมฺหากญฺจ   ทุกฺขสมุทยสฺส   อริยสจฺจสฺส   ฯเปฯ
ทุกฺขนิโรธสฺส   อริยสจฺจสฺส   ฯ   ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย   อริยสจฺจสฺส
อนนุโพธา    อปฺปฏิเวธา    เอวมิทํ    ทีฆมทฺธานํ   สนฺธาวิตํ   สํสริตํ
มมญฺเจว   ตุมฺหากญฺจ   ฯ   ตยิทํ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ  อนุพุทฺธํ
ปฏิวิทฺธํ    ทุกฺขสมุทโย    อริยสจฺจํ    อนุพุทฺธํ   ปฏิวิทฺธํ   ทุกฺขนิโรโธ
อริยสจฺจํ     อนุพุทฺธํ    ปฏิวิทฺธํ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา    อริยสจฺจํ
อนุพุทฺธํ   ปฏิวิทฺธํ   ฯ   อุจฺฉินฺนา  ภวตณฺหา  ขีณา  ภวเนตฺติ  นตฺถิทานิ
ปุนพฺภโวติ   ฯ   อิทมโวจ   ภควา   อิทํ   วตฺวาน   สุคโต   อถาปรํ
เอตทโวจ สตฺถา
     [๑๖๙๙]   จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ         ยถาภูตมทสฺสนา
         สํสริตํ ทีฆมทฺธานํ                ตาสุ ตาเสฺวว ชาติสุ ฯ
         ยานิ เอตานิ ทิฏฺฐานิ              ภวเนตฺติ สมูหตา
         อุจฺฉินฺนํ มูลํ ทุกฺขสฺส            นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ
     [๑๗๐๐]   เย   หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา
อิทํ     ทุกฺขนฺติ     ยถาภูตํ     นปฺปชานนฺติ     อยํ    ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ   ยถาภูตํ  นปฺปชานนฺติ  อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี    ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ    นปฺปชานนฺติ    ฯ   นเมเต
ภิกฺขเว   สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา   สมเณสุ   วา  สมณสมฺมตา
พฺราหฺมเณสุ    วา   พฺราหฺมณสมฺมตา   น   จ   ปเนเต   อายสฺมนฺโต
สามญฺญตฺถํ   วา   พฺราหฺมญฺญตฺถํ   วา   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม  สยํ  อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ ฯ
     [๑๗๐๑]   เย   จ  โข  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา  วา  พฺราหฺมณา
วา    อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ    ปชานนฺติ    อยํ    ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ    ปชานนฺติ    อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ   ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี    ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   ฯ   เต   โขเม
ภิกฺขเว   สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา   สมเณสุ  เจว  สมณสมฺมตา
พฺราหฺมเณสุ     จ     พฺราหฺมณสมฺมตา     เต    จ    ปนายสฺมนฺโต
สามญฺญตฺถญฺจ    พฺราหฺมญฺญตฺถญฺจ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรนฺตีติ   ฯ  อิทมโวจ  ภควา  อิทํ  วตฺวาน
สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา
     [๑๗๐๒]   เย ทุกฺขํ นปฺปชานนฺติ   อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
         ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ            อเสสํ อุปรุชฺฌติ ฯ
         ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ           ทุกฺขูปสมคามินํ
         เจโตวิมุตฺติหีนา เต               อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา
         อภพฺพา เต อนฺตกิริยาย         เต เว ชาติชรูปคา ฯ
         เย จ ทุกฺขํ ปชานนฺติ             อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
         ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ            อเสสํ อุปรุชฺฌติ ฯ
         ตญฺจ มคฺคํ ปชานนฺติ            ทุกฺขูปสมคามินํ
         เจโตวิมุตฺติสมฺปนฺนา            อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา
         ภพฺพา เต อนฺตกิริยาย           น เต ชาติชรูปคาติ ฯ
     [๑๗๐๓]   สาวตฺถี   ฯ   จตฺตารีมานิ   ภิกฺขเว  อริยสจฺจานิ  ฯ
กตมานิ   จตฺตาริ   ฯ   ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ  ฯเปฯ  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา
อริยสจฺจํ    ฯ    อิมานิ   โข   ภิกฺขเว   จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   ฯ
อิเมสํ   โข   ภิกฺขเว   จตุนฺนํ   อริยสจฺจานํ   ยถาภูตํ  อภิสมฺพุทฺธตฺตา
ตถาคโต   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธติ   วุจฺจติ   ฯ   ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว
อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๐๔]   สาวตฺถี  ฯ  เย  หิ  เกจิ ภิกฺขเว อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา   ยถาภูตํ  อภิสมฺพุชฺฌึสุ  สพฺเพ  เต  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ
ยถาภูตํ   อภิสมฺพุชฺฌึสุ  ฯ  เยปิ  ๑-  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  อนาคตมทฺธานํ
อรหนฺโต     สมฺมาสมฺพุทฺธา     ยถาภูตํ     อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ    สพฺเพ
เต  จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  ยถาภูตํ  อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ  ฯ  เยปิ  หิ  เกจิ
ภิกฺขเว   เอตรหิ   อรหนฺโต   สมฺมาสมฺพุทฺธา   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุชฺฌนฺติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เย หิ เกจิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สพฺเพ   เต   จตฺตาริ  อริยสจฺจานิ  ยถาภูตํ  อภิสมฺพุชฺฌนฺติ  ฯ  กตมานิ
จตฺตาริ   ฯ   ทุกฺขํ   อริยสจฺจํ   ทุกฺขสมุทโย   อริยสจฺจํ   ทุกฺขนิโรโธ
อริยสจฺจํ  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา  อริยสจฺจํ  ฯ  เยปิ  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว
อตีตมทฺธานํ     อรหนฺโต     สมฺมาสมฺพุทฺธา    ยถาภูตํ    อภิสมฺพุชฺฌึสุ
อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ    อภิสมฺพุชฺฌนฺติ    สพฺเพ    เต    อิมานิ    จตฺตาริ
อริยสจฺจานิ   ยถาภูตํ   อภิสมฺพุชฺฌนฺติ   ฯ   ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๐๕]   ชานโต  อหํ  ภิกฺขเว  ปสฺสโต  อาสวานํ  ขยํ  วทามิ
โน   อชานโต  อปสฺสโต  ฯ  กิญฺจ  ภิกฺขเว  ชานโต  กึ  ๑-  ปสฺสโต
อาสวานํ   ขโย   โหติ   ฯ   อิทํ  ทุกฺขนฺติ  ภิกฺขเว  ชานโต  ปสฺสโต
อาสวานํ   ขโย   โหติ  อยํ  ทุกฺขสมุทโยติ  ชานโต  ปสฺสโต  อาสวานํ
ขโย   โหติ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ   ชานโต   ปสฺสโต  อาสวานํ  ขโย
โหติ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   ชานโต   ปสฺสโต  อาสวานํ
ขโย   โหติ  ฯ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ชานโต  เอวํ  ปสฺสโต  อาสวานํ
ขโย   โหติ   ฯ   ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๐๖]   เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  อนุกมฺเปยฺยาถ  เย  จ โสตพฺพํ
มญฺเญยฺยุํ   มิตฺตา   วา  อมจฺจา  วา  ญาตี  วา  สาโลหิตา  วา  เต
โว   ภิกฺขเว   จตุนฺนํ  อริยสจฺจานํ  ยถาภูตํ  อภิสมยาย  สมาทเปตพฺพา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
นิเวเสตพฺพา    ปติฏฺฐาเปตพฺพา   ฯ   กตเมสํ   จตุนฺนํ   ฯ   ทุกฺขสฺส
อริยสจฺจสฺส    ทุกฺขสมุทยสฺส   อริยสจฺจสฺส   ทุกฺขนิโรธสฺส   อริยสจฺจสฺส
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย   อริยสจฺจสฺส   ฯ   เย   หิ   เกจิ   ภิกฺขเว
อนุกมฺเปยฺยาถ   เย   จ   โสตพฺพํ   มญฺเญยฺยุํ   มิตฺตา   วา  อมจฺจา
วา  ญาตี  วา  สาโลหิตา  วา  ฯเปฯ  เต  โว  ภิกฺขเว อิเมสํ จตุนฺนํ
อริยสจฺจานํ    ยถาภูตํ    อภิสมยาย    สมาทเปตพฺพา    นิเวเสตพฺพา
ปติฏฺฐาเปตพฺพา   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค
กรณีโย ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๐๗]   จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  อริยสจฺจานิ  ฯ กตมานิ จตฺตาริ ฯ
ทุกฺขํ    อริยสจฺจํ    ทุกฺขสมุทโย    อริยสจฺจํ   ทุกฺขนิโรโธ   อริยสจฺจํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา   อริยสจฺจํ   ฯ   อิมานิ   โข  ภิกฺขเว  จตฺตาริ
อริยสจฺจานิ    ตถานิ    อวิตถานิ   อนญฺญถานิ   ตสฺมา   อริยสจฺจานีติ
วุจฺจนฺติ   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๐๘]   จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  อริยสจฺจานิ  ฯ กตมานิ จตฺตาริ ฯ
ทุกฺขํ    อริยสจฺจํ    ทุกฺขสมุทโย    อริยสจฺจํ   ทุกฺขนิโรโธ   อริยสจฺจํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา    อริยสจฺจํ   ฯ   สเทวเก   โลเก   สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   ตถาคโต
อริโย   ตสฺมา   อริยสจฺจานีติ   วุจฺจนฺติ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๐๙]   จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  อริยสจฺจานิ  ฯ กตมานิ จตฺตาริ ฯ
ทุกฺขํ    อริยสจฺจํ    ทุกฺขสมุทโย    อริยสจฺจํ   ทุกฺขนิโรโธ   อริยสจฺจํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา   อริยสจฺจํ   ฯ   อิมานิ   โข  ภิกฺขเว  จตฺตาริ
อริยสจฺจานิ  ฯ  อิเมสํ  โข  ภิกฺขเว  จตุนฺนํ  อริยสจฺจานํ อตฺถิ อริยสจฺจํ
ปริญฺเญยฺยํ   อตฺถิ   อริยสจฺจํ   ปหาตพฺพํ   อตฺถิ  อริยสจฺจํ  สจฺฉิกาตพฺพํ
อตฺถิ    อริยสจฺจํ    ภาเวตพฺพํ    ฯ    กตมญฺจ   ภิกฺขเว   อริยสจฺจํ
ปริญฺเญยฺยํ   ฯ   ทุกฺขํ   ภิกฺขเว   อริยสจฺจํ   ปริญฺเญยฺยํ   ทุกฺขสมุทโย
อริยสจฺจํ      ปหาตพฺพํ     ทุกฺขนิโรโธ     อริยสจฺจํ     สจฺฉิกาตพฺพํ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทา    อริยสจฺจํ    ภาเวตพฺพํ    ฯ    ตสฺมา   ติห
ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๑๐]   เอกํ  สมยํ  สมฺพหุลา  เถรา ภิกฺขู เจติเยสุ ๑- วิหรนฺติ
สหชนิเย  ๒-  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  สมฺพหุลานํ  เถรานํ  ภิกฺขูนํ
ปจฺฉาภตฺตํ      ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ      มณฺฑลมาเฬ      สนฺนิสินฺนานํ
สนฺนิปติตานํ  อยมนฺตรากถา  อุทปาทิ  โย  นุ  โข  อาวุโส  ทุกฺขํ ปสฺสติ
ทุกฺขสมุทยํปิ    โส    ปสฺสติ    ทุกฺขนิโรธํปิ   ปสฺสติ   ทุกฺขนิโรธคามินึ
ปฏิปทํปิ ปสฺสตีติ ฯ
     [๑๗๑๑]   เอวํ  วุตฺเต อายสฺมา ควมฺปติตฺเถโร ๓- ภิกฺขู เอตทโวจ
@เชิงอรรถ:  สี. เจติสุ ฯ ม. ยุ. เจเตสุ ฯ  ม. ยุ. สหญฺจนิเก ฯ  ยุ. ควมฺปติ เถเร ฯ
สมฺมุขา    เมตํ   อาวุโส   ภควโต   สุตํ   สมฺมุขา   ปฏิคฺคหิตํ   โย
ภิกฺขเว    ทุกฺขํ    ปสฺสติ    ทุกฺขสมุทยํปิ   โส   ปสฺสติ   ทุกฺขนิโรธํปิ
ปสฺสติ    ทุกฺขนิโรธคามินึ    ปฏิปทํปิ    ปสฺสติ   ฯ   โย   ทุกฺขสมุทยํ
ปสฺสติ   ทุกฺขํปิ   โส   ปสฺสติ   ทุกฺขนิโรธํปิ   ปสฺสติ   ทุกฺขนิโรธคามินึ
ปฏิปทํปิ   ปสฺสติ   ฯ   โย   ทุกฺขนิโรธํ   ปสฺสติ   ทุกฺขํปิ  โส  ปสฺสติ
ทุกฺขสมุทยํปิ    ปสฺสติ    ทุกฺขนิโรธคามินึ   ปฏิปทํปิ   ปสฺสติ   ฯ   โย
ทุกฺขนิโรธคามินึ   ปฏิปทํ   ปสฺสติ   ทุกฺขํปิ   โส   ปสฺสติ   ทุกฺขสมุทยํปิ
ปสฺสติ ทุกฺขนิโรธํปิ ปสฺสตีติ ฯ
                    โกฏิคามวคฺโค ตติโย ฯ
                         ตสฺสุทฺทานํ
         เทฺว วชฺชี สมฺมาสมฺพุทฺโธ      อรหํ อาสวกฺขโย
         มิตฺตํ ๑- ตถา จ โลโก จ         อภิญฺเญยฺยํ ๒- ควมฺปตีติ ฯ
                       -----------
@เชิงอรรถ:  ยุ. มิตฺตา ฯ  สี. ม. ปริญฺเญยฺยํ ฯ
                   สีสปาปณฺณวคฺโค จตุตฺโถ
     [๑๗๑๒]   เอกํ   สมยํ  ภควา  โกสมฺพิยํ  วิหรติ  สีสปาวเน  ฯ
อถ   โข   ภควา   ปริตฺตานิ   สีสปาปณฺณานิ  ปาณินา  คเหตฺวา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ  ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ  ยานิ วา
มยา    ปริตฺตานิ    สีสปาปณฺณานิ    ปาณินา   คหิตานิ   ยทิทํ   อุปริ
สีสปาวเนติ     ฯ     อปฺปมตฺตกานิ    ภนฺเต    ภควตา    ปริตฺตานิ
สีสปาปณฺณานิ    ปาณินา   คหิตานิ   อถ   โข   เอตาเนว   พหุตรานิ
ยทิทํ  อุปริ  สีสปาวเนติ  ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  เอตเทว พหุตรํ ยํ
โว  มยา  อภิญฺญาย  อนกฺขาตํ  [๑]-  ฯ  กสฺมา  เจตํ  ภิกฺขเว  มยา
อนกฺขาตํ   ฯ   น   เหตํ   ภิกฺขเว   อตฺถสญฺหิตํ   นาทิพฺรหฺมจริยกํ  น
นิพฺพิทาย   น   วิราคาย   น   นิโรธาย   น  อุปสมาย  น  อภิญฺญาย
น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ ฯ ตสฺมาตํ มยา อนกฺขาตํ ฯ
     [๑๗๑๓]   กิญฺจิ  ภิกฺขเว  มยา  อกฺขาตํ  ฯ  อิทํ  ทุกฺขนฺติ ภิกฺขเว
มยา   อกฺขาตํ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ  มยา  อกฺขาตํ  อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ
มยา   อกฺขาตํ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   มยา  อกฺขาตํ  ฯ
กสฺมา   เจตํ  ภิกฺขเว  มยา  อกฺขาตํ  ฯ  เอตญฺหิ  ภิกฺขเว  อตฺถสญฺหิตํ
เอตํ   อาทิพฺรหฺมจริยกํ   เอตํ  นิพฺพิทาย  วิราคาย  นิโรธาย  อุปสมาย
อภิญฺญาย    สมฺโพธาย    นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ฯ   ตสฺมาตํ   [๒]-
@เชิงอรรถ:  ยุ. อปฺปมตฺตกํ อกฺขาตํ ฯ  ม. มยา ฯ
อกฺขาตํ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ
อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๑๔]   โย  ภิกฺขเว  เอวํ  วเทยฺย  อหํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ยถาภูตํ
อนภิสเมจฺจ   ทุกฺขสมุทยํ   อริยสจฺจํ   ยถาภูตํ   อนภิสเมจฺจ  ทุกฺขนิโรธํ
อริยสจฺจํ    ยถาภูตํ    อนภิสเมจฺจ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ   อริยสจฺจํ
ยถาภูตํ     อนภิสเมจฺจ    สมฺมา    ทุกฺขสฺสนฺตํ    กริสฺสามีติ    เนตํ
ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  โย  เอวํ วเทยฺย อหํ ขทิรปตฺตานํ
วา   สรลสปตฺตานํ   วา  อามลกปตฺตานํ  วา  ปุฏํ  กริตฺวา  อุทกํ  วา
ตาลปตฺตํ   วา  หริสฺสามีติ  ๑-  เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ  เอวเมว  โข
ภิกฺขเว  โย  เอวํ  วเทยฺย  อหํ  ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ  ยถาภูตํ  อนภิสเมจฺจ
ฯเปฯ     ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ    อริยสจฺจํ    ยถาภูตํ    อนภิสเมจฺจ
สมฺมา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสามีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
     [๑๗๑๕]   โย  จ  โข  ภิกฺขเว  เอวํ  วเทยฺย อหํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ
ยถาภูตํ  อภิสเมจฺจ  ทุกฺขสมุทยํ  อริยสจฺจํ  ยถาภูตํ  อภิสเมจฺจ ทุกฺขนิโรธํ
อริยสจฺจํ    ยถาภูตํ    อภิสเมจฺจ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ    อริยสจฺจํ
ยถาภูตํ    อภิสเมจฺจ    สมฺมา    ทุกฺขสฺสนฺตํ    กริสฺสามีติ   ฐานเมตํ
วิชฺชติ   ฯ   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  โย  เอวํ  วเทยฺย  อหํ  ปทุมปตฺตานํ
วา   ปลาสปตฺตานํ   วา   มาลุวปตฺตานํ  วา  ปุฏํ  กริตฺวา  อุทกํ  วา
ตาลปตฺตํ  วา  หริสฺสามีติ  ฐานเมตํ  วิชฺชติ  ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
โย   เอวํ   วเทยฺย  อหํ  ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ  ยถาภูตํ  อภิสเมจฺจ  ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อาหริสฺสามีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ     อริยสจฺจํ     ยถาภูตํ    อภิสเมจฺจ    สมฺมา
ทุกฺขสฺสนฺตํ   กริสฺสามีติ   ฐานเมตํ   วิชฺชติ   ฯ   ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    โยโค    กรณีโย    ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๑๖]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ทณฺโฑ  อุปริเวหาสํ  ขิตฺโต  สกิมฺปิ
มูเลน   นิปตติ   สกิมฺปิ   มชฺเฌน   นิปตติ  สกิมฺปิ  อคฺเคน  นิปตติ  ฯ
เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อวิชฺชา   นีวรณา   สตฺตา  ตณฺหาสญฺโญชนา
สนฺธาวนฺตา   สํสรนฺตา   สกิมฺปิ   อสฺมา   โลกา   ปรํ  โลกํ  คจฺฉนฺติ
สกิมฺปิ   ปรสฺมา  โลกา  อิมํ  โลกํ  อาคจฺฉนฺติ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
อทิฏฺฐตฺตา  ภิกฺขเว  จตุนฺนํ  อริยสจฺจานํ  ฯ  กตเมสํ  จตุนฺนํ  ฯ ทุกฺขสฺส
อริยสจฺจสฺส     ฯเปฯ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย    อริยสจฺจสฺส    ฯ
ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๑๗]   อาทิตฺเต  ภิกฺขเว เจเล วา สีเส วา กิมสฺส กรณียนฺติ ฯ
อาทิตฺเต  ภนฺเต  เจเล  วา  สีเส  วา  ตสฺเสว  เจลสฺส  วา  สีสสฺส
วา   นิพฺพาปนาย   อธิมตฺโต   ฉนฺโท   จ  วายาโม  จ  อุสฺสาโห  จ
อุสฺโสฬฺหี   จ   อปฺปฏิวานิ   จ   สติ   จ   สมฺปชญฺญญฺจ  กรณียนฺติ  ฯ
อาทิตฺตํ   ภิกฺขเว   เจลํ   วา  สีสํ  วา  อชฺฌุเปกฺขิตฺวา  อมนสิกริตฺวา
อนภิสเมตานํ    จตุนฺนํ   อริยสจฺจานํ   ยถาภูตํ   อภิสมยาย   อธิมตฺโต
ฉนฺโท   จ   วายาโม   จ  อุสฺสาโห  จ  อุสฺโสฬฺหี  จ  อปฺปฏิวานิ  จ
สติ   จ   สมฺปชญฺญญฺจ   กรณียํ   ฯ   กตเมสํ   จตุนฺนํ   ฯ   ทุกฺขสฺส
อริยสจฺจสฺส     ฯเปฯ    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย    อริยสจฺจสฺส    ฯ
ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๑๘]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส  วสฺสสตายุโก  วสฺสสต-
ชีวิตเมนํ   เอวํ  วเทยฺย  เอหมฺโภ  ปุริส  ปุพฺพณฺหสมยํ  ตํ  สตฺติสเตน
หนิสฺสนฺติ     มชฺฌนฺติกสมยํ     สตฺติสเตน     หนิสฺสนฺติ    สายณฺหสมยํ
สตฺติสเตน  หนิสฺสนฺติ  ฯ  โส  โข  ตฺวํ อมฺโภ ปุริส ทิวเส ทิวเส ตีหิ ๑-
สตฺติสเตหิ     หญฺญมาโน     วสฺสสตายุโก    วสฺสสตชีวี    วสฺสสตสฺส
อจฺจเยน    อนภิสเมตานิ    จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   อภิสเมสฺสสีติ   ฯ
อตฺถวสิเกน   ภิกฺขเว  กุลปุตฺเตน  อลํ  อุปคนฺตุํ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
อนมตคฺโคยํ  ภิกฺขเว  สํสาโร  ปุพฺพา  โกฏิ  น  ปญฺญายติ สตฺติปฺปหารานํ
อสิปฺปหารานํ   อุสุปฺปหารานํ   ๒-   ผรสุปฺปหารานํ   ฯ   เอวํ   เจตํ
ภิกฺขเว  อสฺส  น  โข  ปนาหํ  ภิกฺขเว  สห  ทุกฺเขน  สห  โทมนสฺเสน
จตุนฺนํ   อริยสจฺจานํ   อภิสมยํ   วทามิ   ฯ   อปิจาหํ  ภิกฺขเว  สหาว
สุเขน   สหาว   โสมนสฺเสน   จตุนฺนํ  อริยสจฺจานํ  อภิสมยํ  วทามิ  ฯ
กตเมสํ   จตุนฺนํ   ฯ   ทุกฺขสฺส   อริยสจฺจสฺส  ฯเปฯ  ทุกฺขนิโรธคามินี-
ปฏิปทาย   อริยสจฺจสฺส  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค
กรณีโย ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๑๙]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส   ยํ   อิมสฺมึ  ชมฺพุทีเป
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาเมณฺฑิตํ ฯ  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ  ตจฺเฉตฺวา  ๑-  เอกชฺฌํ  สํหเรยฺย  เอกชฺฌํ สํหริตฺวา
สูลํ   กเรยฺย   สูลํ   กตฺวา   เย  มหาสมุทฺเท  มหนฺตกา  ปาณา  เต
มหนฺตเกสุ   สูเลสุ   อาวุเนยฺย   เย   มหาสมุทฺเท   มชฺฌิมกา  ปาณา
เต   มชฺฌิมเกสุ   สูเลสุ  อาวุเนยฺย  เย  มหาสมุทฺเท  สุขุมกา  ปาณา
เต  สุขุมเกสุ  สูเลสุ  อาวุเนยฺย  ฯ อปริยาทินฺนา จ ภิกฺขเว มหาสมุทฺเท
โอฬาริกา   ปาณา   อสฺสุ   อถ   อิมสฺมึ  ชมฺพุทีเป  ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ
ปริกฺขยํ     ปริยาทานํ     คจฺเฉยฺย    ฯ    อิโต    ๒-    พหุตรา
โข  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺเท  สุขุมกา  ปาณา  เย  น  สุกรา  สูเลน  ๓-
อาวุนิตุํ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  สุขุมกตฺตา  ๔-  ภิกฺขเว อตฺตภาวสฺส ฯ
เอวํ   มหา  โข  ภิกฺขเว  อปาโย  ฯ  เอวํ  มหนฺตสฺมา  โข  ภิกฺขเว
อปายสฺมา   ปริมุตฺโต   ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน   ปุคฺคโล   อิทํ  ทุกฺขนฺติ  ยถาภูตํ
ปชานาติ  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ
ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๒๐]   สุริยสฺส  ๕-  ภิกฺขเว  อุทยโต  เอตํ  ปุพฺพงฺคมํ  เอตํ
ปุพฺพนิมิตฺตํ   ยทิทํ  อรุณุคฺคํ  ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  จตุนฺนํ
อริยสจฺจานํ   ยถาภูตํ   อภิสมยาย   เอตํ   ปุพฺพงฺคมํ  เอตํ  ปุพฺพนิมิตฺตํ
ยทิทํ  สมฺมาทิฏฺฐิ  ฯ  สมฺมาทิฏฺฐิกสฺเสตํ  ๖-  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ปาฏิกงฺขํ
อิทํ    ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   ปชานิสฺสติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ    ปชานิสฺสติ   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตํ เฉตฺวา ฯ  ยุ. อโต ฯ  ม. ยุ. สูเลสุ ฯ  ม. ยุ. สุขุมตฺตา ฯ
@ ม. สูริยสฺส ฯ  ม. ... ตสฺเสตํ ฯ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๒๑]   ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  จนฺทิมสุริยา  โลเก นุปฺปชฺชนฺติ เนว
ตาว   มหโต  อาโลกสฺส  ปาตุภาโว  โหติ  มหโต  โอภาสสฺส  อนฺธตมํ
ตทา    โหติ   อนฺธการติมิสา   เนว   ตาว   รตฺตินฺทิวา   ปญฺญายนฺติ
น    มาสทฺธมาสา    ปญฺญายนฺติ    น   อุตุสํวจฺฉรา   ปญฺญายนฺติ   ฯ
ยโต   จ   โข   ภิกฺขเว  จนฺทิมสุริยา  โลเก  อุปฺปชฺชนฺติ  อถ  มหโต
อาโลกสฺส   ปาตุภาโว   โหติ   มหโต  โอภาสสฺส  เนว  อนฺธตมํ  ๑-
ตทา    โหติ    น    อนฺธการติมิสา    อถ   รตฺตินฺทิวา   ปญฺญายนฺติ
มาสทฺธมาสา      ปญฺญายนฺติ      อุตุสํวจฺฉรา      ปญฺญายนฺติ     ฯ
เอวเมว   โข   ภิกฺขเว  ยาวกีวญฺจ  ตถาคโต  โลเก  นุปฺปชฺชติ  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   เนว   ตาว   มหโต   อาโลกสฺส   ปาตุภาโว   โหติ
มหโต    โอภาสสฺส    อนฺธตมํ   ตทา   โหติ   อนฺธการติมิสา   เนว
ตาว   จตุนฺนํ   อริยสจฺจานํ   อาจิกฺขณา   โหติ   เทสนา   ปญฺญาปนา
ปฏฺฐปนา วิวรณา วิภชนา อุตฺตานีกมฺมํ ฯ
     {๑๗๒๑.๑}   ยโต  จ  โข  ภิกฺขเว ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   อถ   มหโต   อาโลกสฺส   ปาตุภาโว   โหติ   มหโต
โอภาสสฺส   เนว   อนฺธตมํ   ตทา   โหติ   น   อนฺธการติมิสา   อถ
จตุนฺนํ     อริยสจฺจานํ    อาจิกฺขณา    โหติ    เทสนา    ปญฺญาปนา
ปฏฺฐปนา   วิวรณา   วิภชนา   อุตฺตานีกมฺมํ   ฯ   กตเมสํ   จตุนฺนํ  ฯ
ทุกฺขสฺส       อริยสจฺจสฺส       ฯเปฯ       ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย
@เชิงอรรถ:  ม. อนฺธการตมํ ฯ
อริยสจฺจสฺส   ฯ   ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๒๒]   เย   หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา
อิทํ   ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ    นปฺปชานนฺติ    เต    อญฺญสฺส   สมณสฺส   วา
พฺราหฺมณสฺส   วา  มุขํ  โอโลเกนฺติ  ๑-  อยํ  นูน  ภวํ  ชานํ  ชานาติ
ปสฺสํ   ปสฺสตีติ   ฯ   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ตูลปิจุ  วา  กปฺปาสปิจุ  วา
ลหุโก  วาตุปาทาโน  สเม  ภูมิภาเค  นิกฺขิตฺโต  ตเมนํ  ปุรตฺถิโม วาโต
ปจฺฉิเมน   สํหเรยฺย   ปจฺฉิโม   วาโต   ปุรตฺถิเมน  สํหเรยฺย  อุตฺตโร
วาโต   ทกฺขิเณน   สํหเรยฺย   ทกฺขิโณ  วาโต  อุตฺตเรน  สํหเรยฺย  ฯ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ   ลหุกตฺตา  ภิกฺขเว  กปฺปาสปิจุโน  ฯ  เอวเมว
โข  ภิกฺขเว  เย  หิ  เกจิ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา  อิทํ  ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ    นปฺปชานนฺติ    ฯเปฯ    อยํ    ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ    นปฺปชานนฺติ    เต   อญฺญสฺส   สมณสฺส   วา   พฺราหฺมณสฺส
วา  มุขํ  โอโลเกนฺติ  อยํ  นูน  ภวํ  ชานํ  ชานาติ  ปสฺสํ  ปสฺสตีติ  ฯ
ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อทิฏฺฐตฺตา ภิกฺขเว จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ฯ
     [๑๗๒๓]   เย  จ  โข  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา  วา พฺราหฺมณา วา
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ    ปชานนฺติ   เต   น   อญฺญสฺส   สมณสฺส   วา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุลฺโลเกนฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
พฺราหฺมณสฺส   วา   มุขํ   โอโลเกนฺติ   อยํ   นูน  ภวํ  ชานํ  ชานาติ
ปสฺสํ   ปสฺสตีติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  อโยขีโล  วา  อินฺทขีโล  วา
คมฺภีรเนโม   สุนิขาโต   อจโล   อสมฺปกมฺปิ   ปุรตฺถิมาย  เจปิ  ทิสาย
อาคจฺเฉยฺย  ภุสา  วาตวุฏฺฐิ  เนว  [๑]-  สงฺกมฺเปยฺย  น สมฺปกมฺเปยฺย
น   สมฺปจาเลยฺย   ปจฺฉิมาย   เจปิ   ทิสาย   ฯเปฯ  อุตฺตราย  เจปิ
ทิสาย   ฯ   ทกฺขิณาย   เจปิ   ทิสาย   อาคจฺเฉยฺย   ภุสา  วาตวุฏฺฐิ
เนว   สงฺกมฺเปยฺย   น   สมฺปกมฺเปยฺย  น  สมฺปจาเลยฺย  ฯ  ตํ  กิสฺส
เหตุ ฯ คมฺภีรตฺตา ภิกฺขเว เนมสฺส สุนิขาตตฺตา อินฺทขีลสฺส ฯ
     {๑๗๒๓.๑}   เอวเมว โข ภิกฺขเว เย ๒- เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา
วา   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   ปชานนฺติ  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ  ปชานนฺติ  เต  น  อญฺญสฺส  สมณสฺส  วา พฺราหฺมณสฺส
วา  มุขํ  โอโลเกนฺติ  อยํ  นูน  ภวํ  ชานํ  ชานาติ  ปสฺสํ  ปสฺสตีติ  ฯ
ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  สุทิฏฺฐตฺตา  ภิกฺขเว  จตุนฺนํ  อริยสจฺจานํ  ฯ กตเมสํ
จตุนฺนํ    ฯ   ทุกฺขสฺส   อริยสจฺจสฺส   ฯเปฯ   ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย
อริยสจฺจสฺส   ฯ   ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๒๔]   โย   หิ  โกจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  ยถาภูตํ
ปชานาติ  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ
ปุรตฺถิมาย   เจปิ   ทิสาย   อาคจฺเฉยฺย   สมโณ  วา  พฺราหฺมโณ  วา
@เชิงอรรถ:  ยุ. นํ ฯ เอวมุปริ ฯ  ม. ยุ. เย จ โข เกจิ ฯ
วาทตฺถิโก    วาทคเวสี    วาทมสฺส   อาโรเปสฺสามีติ   ฯ   ตํ   วต
สหธมฺเมน   สงฺกมฺเปสฺสติ   วา   สมฺปกมฺเปสฺสติ   วา   สมฺปจาเลสฺสติ
วาติ   เนตํ   ฐานํ   วิชฺชติ  ฯ  ปจฺฉิมาย  เจปิ  ทิสาย  ฯ  อุตฺตราย
เจปิ   ทิสาย   ฯ   ทกฺขิณาย   เจปิ  ทิสาย  อาคจฺเฉยฺย  สมโณ  วา
พฺราหฺมโณ   วา   วาทตฺถิโก  วาทคเวสี  วาทมสฺส  อาโรเปสฺสามีติ  ฯ
ตํ    วต    สหธมฺเมน    สงฺกมฺเปสฺสติ    วา   สมฺปกมฺเปสฺสติ   วา
สมฺปจาเลสฺสติ   วาติ   เนตํ   ฐานํ   วิชฺชติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว
สิลายูโป   โสฬสกุกฺกุโก   ๑-   ตสฺสสฺสุ   อฏฺฐกุกฺกุ   เหฏฺฐาเนมงฺคมา
อฏฺฐกุกฺกุ   อุปริเนมสฺส   ปุรตฺถิมาย   เจปิ   ทิสาย  อาคจฺเฉยฺย  ภุสา
วาตวุฏฺฐิ   เนว   สงฺกมฺเปยฺย   น   สมฺปกมฺเปยฺย   น   สมฺปจาเลยฺย
ปจฺฉิมาย  เจปิ  ทิสาย  ฯ  อุตฺตราย  เจปิ  ทิสาย  ฯ  ทกฺขิณาย  เจปิ
ทิสาย  อาคจฺเฉยฺย  ภุสา  วาตวุฏฺฐิ  เนว  สงฺกมฺเปยฺย  น สมฺปกมฺเปยฺย
น   สมฺปจาเลยฺย  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  คมฺภีรตฺตา  ภิกฺขเว  เนมสฺส
สุนิขาตตฺตา สิลายูปสฺส ฯ
     {๑๗๒๔.๑}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  โย หิ โกจิ ภิกฺขุ อิทํ ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ
ปชานาติ   ฯ   ปุรตฺถิมาย   เจปิ   ทิสาย   อาคจฺเฉยฺย   สมโณ  วา
พฺราหฺมโณ   วา   วาทตฺถิโก  วาทคเวสี  วาทมสฺส  อาโรเปสฺสามีติ  ฯ
ตํ    วต    สหธมฺเมน    สงฺกมฺเปสฺสติ    วา   สมฺปกมฺเปสฺสติ   วา
สมฺปจาเลสฺสติ  วาติ  เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ  ปจฺฉิมาย  เจปิ  ทิสาย ฯ
@เชิงอรรถ:  โสฬลกุกฺกูติปิ ปาโฐ ฯ
อุตฺตราย  เจปิ  ทิสาย  ฯ  ทกฺขิณาย  เจปิ  ทิสาย  อาคจฺเฉยฺย  สมโณ
วา  พฺราหฺมโณ  วา  วาทตฺถิโก  วาทคเวสี  วาทมสฺส อาโรเปสฺสามีติ ฯ
ตํ  วต  สหธมฺเมน  สงฺกมฺเปสฺสติ  วา  สมฺปกมฺเปสฺสติ วา สมฺปจาเลสฺสติ
วาติ  เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ  ตํ  กิสฺส เหตุ ฯ สุทิฏฺฐตฺตา ภิกฺขเว จตุนฺนํ
อริยสจฺจานํ   ฯ   กตเมสํ   จตุนฺนํ   ฯ   ทุกฺขสฺส  อริยสจฺจสฺส  ฯเปฯ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย    อริยสจฺจสฺส    ฯ    ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว
อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
                  สีสปาปณฺณวคฺโค ๑- จตุตฺโถ ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         สีสปา ขทิโร ทณฺโฑ            เจลา สตฺติสเตน จ
         ปาณา สุริยูปมา เทฺวธา         อินฺทขีโล จ วาทินาติ ๒- ฯ
                ----------------------
@เชิงอรรถ:  สีสปาวนวคฺโคติ วา ปาโฐ ฯ  ม. ยุ. วาทิโนติ ฯ
                    ปปาตวคฺโค ปญฺจโม
     [๑๗๒๕]   เอกํ   สมยํ   ภควา   ราชคเห   วิหรติ   เวฬุวเน
กลนฺทกนิวาเป  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว
อญฺญตโร    ปุริโส    ราชคหา   นิกฺขมิตฺวา   โลกจินฺตํ   จินฺเตสฺสามีติ
เยน   สุมาคธา   ๑-  โปกฺขรณี  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  สุมาคธาย
โปกฺขรณิยา   ตีเร   นิสีทิ   โลกจินฺตํ   จินฺเตนฺโต   ฯ   อทฺทสา  โข
ภิกฺขเว   โส   ปุริโส   สุมาคธาย  โปกฺขรณิยา  ตีเร  จตุรงฺคินึ  เสนํ
ภิสมุฬาลํ   ปวิสนฺตํ   ฯ   ทิสฺวานสฺส   เอตทโหสิ  อุมฺมตฺโตสฺมิ  นามาหํ
วิเจโตสฺมิ นามาหํ ยํ โลเก นตฺถิ ตํ มยา ทิฏฺฐนฺติ ฯ
     {๑๗๒๕.๑}   อถ โข โส ภิกฺขเว ปุริโส นครํ ปวิสิตฺวา มหาชนกายสฺส
อาโรเจสิ  อุมฺมตฺโตสฺมิ  นามาหํ  ภนฺเต  วิเจโตสฺมิ  นามาหํ  ภนฺเต  ยํ
โลเก  นตฺถิ  ตํ  มยา  ทิฏฺฐนฺติ  ฯ ยถากถํ ปน ตฺวํ อมฺโภ ปุริส อุมฺมตฺโต
กถํ   วิเจโต  กิญฺจ  โลเก  นตฺถิ  ยนฺตยา  ทิฏฺฐนฺติ  ฯ  อิธาหํ  ภนฺเต
ราชคหา    นิกฺขมิตฺวา    โลกจินฺตํ    จินฺเตสฺสามีติ   เยน   สุมาคธา
โปกฺขรณี     เตนุปสงฺกมึ    อุปสงฺกมิตฺวา    สุมาคธาย    โปกฺขรณิยา
ตีเร  นิสีทึ  โลกจินฺตํ  จินฺเตนฺโต  ฯ  อทฺทสํ  ขฺวาหํ  ภนฺเต  สุมาคธาย
โปกฺขรณิยา   ตีเร   จตุรงฺคินึ   เสนํ   ภิสมุฬาลํ   ปวิสนฺตํ   ฯ  เอวํ
ขฺวาหํ   ภนฺเต   อุมฺมตฺโต   เอวํ   วิเจโต   อิทญฺจ  โลเก  นตฺถิ  ยํ
@เชิงอรรถ:  สี. สุมาควา ฯ
มยา   ทิฏฺฐนฺติ   ฯ  ตคฺฆ  ตฺวํ  อมฺโภ  ปุริส  อุมฺมตฺโต  ตคฺฆ  วิเจโต
อิทญฺจ  โลเก  นตฺถิ  ยํ  ตยา  ทิฏฺฐนฺติ  ฯ  ตํ  โข  ปน  ภิกฺขเว  โส
ปุริโส ภูตํเยว อทฺทส โน อภูตํ ฯ
     [๑๗๒๖]   ภูตปุพฺพํ    ภิกฺขเว   เทวาสุรสงฺคาโม   สมุปพฺยูโฬฺห
อโหสิ   ฯ   ตสฺมึ   โข  ปน  ภิกฺขเว  สงฺคาเม  เทวา  ชินึสุ  อสุรา
ปราชินึสุ   ฯ   ปราชิตา   จ  โข  ภิกฺขเว  อสุรา  ภีตา  ภิสมุฬาเลน
อสุรปุรํ  ปวิสึสุ  เทวานํเยว  [๑]-  โมหยมานา  ฯ  ตสฺมา ติห ภิกฺขเว
มา   โลกจินฺตํ   จินฺเตถ   สสฺสโต   โลโกติ   วา  อสสฺสโต  โลโกติ
วา  อนฺตวา  โลโกติ  วา  อนนฺตวา  โลโกติ  วา  ตํ  ชีวํ  ตํ สรีรนฺติ
วา   อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ   สรีรนฺติ  วา  โหติ  ตถาคโต  ปรํ  มรณาติ
วา  น  โหติ  ตถาคโต  ปรํ  มรณาติ  วา  โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต
ปรํ  มรณาติ  วา  เนว  โหติ  น  น  โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา ฯ
ตํ    กิสฺส   เหตุ   ฯ   เนสา   ภิกฺขเว   จินฺตา   อตฺถสญฺหิตา   น
อาทิพฺรหฺมจริยกา   น   นิพฺพิทาย   น   วิราคาย   น   นิโรธาย   น
อุปสมาย น อภิญฺญาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ ฯ
     [๑๗๒๗]   จินฺเตนฺตา   จ   โข   ตุเมฺห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ
จินฺเตยฺยาถ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ  จินฺเตยฺยาถ  ฯ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ   เอสา   ภิกฺขเว   จินฺตา  อตฺถสญฺหิตา  เอสา
อาทิพฺรหฺมจริยกา   เอสา   นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   อุปสมาย
@เชิงอรรถ:  ยุ. โข ภายมานา ฯ
อภิญฺญาย   สมฺโพธาย   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว
อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๒๘]   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ
อถ  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  อายาม  ภิกฺขเว  เยน  ปฏิภาณกูโฏ
เตนุปสงฺกมิสฺสาม   ทิวาวิหารายาติ   ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  เต  ภิกฺขู
ภควโต   ปจฺจสฺโสสุํ   ฯ   อถ   โข  ภควา  สมฺพหุเลหิ  ภิกฺขูหิ  สทฺธึ
เยน   ปฏิภาณกูโฏ   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   อทฺทสา   โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ
ปฏิภาณกูเฏ    มหนฺตํ   ปปาตํ   ทิสฺวาน   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   มหา
วตายํ   ภนฺเต  ปปาโต  สุมหา  วตายํ  ๑-  ภนฺเต  ปปาโต  อตฺถิ  นุ
โข    ภนฺเต   อิมมฺหา   ปปาตา   อญฺโญ   ปปาโต   มหนฺตตโร   จ
ภยานกตโร   จาติ  ฯ  อตฺถิ  โข  ภิกฺขุ  ๒-  อิมมฺหา  ปปาตา  อญฺโญ
ปปาโต   มหนฺตตโร  จ  ภยานกตโร  จาติ  ฯ  กตโม  จ  ๓-  ภนฺเต
อิมมฺหา ปปาตา อญฺโญ ปปาโต มหนฺตตโร จ ภยานกตโร จาติ ฯ
     [๑๗๒๙]   เย   หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา
อิทํ    ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ
นปฺปชานนฺติ     อยํ    ทุกฺขนิโรโธติ    ยถาภูตํ    นปฺปชานนฺติ    อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี     ปฏิปทาติ     ยถาภูตํ    นปฺปชานนฺติ    ฯ    เต
ชาติสํวตฺตนิเกสุ    สงฺขาเรสุ   อภิรมนฺติ   ชราสํวตฺตนิเกสุ   สงฺขาเรสุ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สุภยานโก ฯ  ยุ. ภิกฺขเว ฯ  ม. ยุ. ปน ฯ
อภิรมนฺติ    มรณสํวตฺตนิเกสุ    สงฺขาเรสุ    อภิรมนฺติ    โสกปริเทว-
ทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกสุ    สงฺขาเรสุ    อภิรมนฺติ    ฯ    เต
ชาติสํวตฺตนิเกสุ    สงฺขาเรสุ    อภิรตา   ชราสํวตฺตนิเกสุ   สงฺขาเรสุ
อภิรตา    มรณสํวตฺตนิเกสุ    สงฺขาเรสุ    อภิรตา   โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกสุ    สงฺขาเรสุ    อภิรตา    ชาติสํวตฺตนิเกปิ
สงฺขาเร    อภิสงฺขโรนฺติ    ชราสํวตฺตนิเกปิ   สงฺขาเร   อภิสงฺขโรนฺติ
มรณสํวตฺตนิเกปิ      สงฺขาเร      อภิสงฺขโรนฺติ     โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกปิ     สงฺขาเร    อภิสงฺขโรนฺติ    ฯ    เต
ชาติสํวตฺตนิเกปิ    สงฺขาเร   อภิสงฺขริตฺวา   ชราสํวตฺตนิเกปิ  สงฺขาเร
อภิสงฺขริตฺวา   มรณสํวตฺตนิเกปิ   สงฺขาเร   อภิสงฺขริตฺวา  โสกปริเทว-
ทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกปิ         สงฺขาเร        อภิสงฺขริตฺวา
ชาติปปาตมฺปิ     ปปตนฺติ    ชราปปาตมฺปิ    ปปตนฺติ     มรณปปาตมฺปิ
ปปตนฺติ      โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสปปาตมฺปิ     ปปตนฺติ     ฯ
เต  น  ปริมุจฺจนฺติ  ชาติยา  ชราย  มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ
โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ น ปริมุจฺจนฺติ ทุกฺขสฺมาติ วทามิ ฯ
     [๑๗๓๐]   เย  จ  โข  เกจิ ภิกฺขเว ๑- สมณา วา พฺราหฺมณา วา
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานนฺติ  ฯ  เต  ชาติสํวตฺตนิเกสุ  สงฺขาเรสุ  น
อภิรมนฺติ   ชราสํวตฺตนิเกสุ   สงฺขาเรสุ   น  อภิรมนฺติ  มรณสํวตฺตนิเกสุ
สงฺขาเรสุ    น    อภิรมนฺติ   โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกสุ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ภิกฺขุ ฯ
ปายาสสํวตฺตนิเกสุ   สงฺขาเรสุ   น  อภิรมนฺติ  ฯ  เต  ชาติสํวตฺตนิเกสุ
สงฺขาเรสุ  อนภิรตา  ชราสํวตฺตนิเกสุ สงฺขาเรสุ อนภิรตา มรณสํวตฺตนิเกสุ
สงฺขาเรสุ      อนภิรตา      โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกสุ
สงฺขาเรสุ   อนภิรตา   ชาติสํวตฺตนิเกปิ   สงฺขาเร   น   อภิสงฺขโรนฺติ
ชราสํวตฺตนิเกปิ   สงฺขาเร  น  อภิสงฺขโรนฺติ  มรณสํวตฺตนิเกปิ  สงฺขาเร
น        อภิสงฺขโรนฺติ       โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกปิ
สงฺขาเร น อภิสงฺขโรนฺติ ฯ
     {๑๗๓๐.๑}   เต   ชาติสํวตฺตนิเกปิ   สงฺขาเร   อนภิสงฺขริตฺวา
ชราสํวตฺตนิเกปิ      สงฺขาเร      อนภิสงฺขริตฺวา     มรณสํวตฺตนิเกปิ
สงฺขาเร     อนภิสงฺขริตฺวา    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสํวตฺตนิเกปิ
สงฺขาเร   อนภิสงฺขริตฺวา   ชาติปปาตมฺปิ   น   ปปตนฺติ   ชราปปาตมฺปิ
น     ปปตนฺติ     มรณปปาตมฺปิ    น    ปปตนฺติ    โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสปปาตมฺปิ   น   ปปตนฺติ   ฯ   เต  ปริมุจฺจนฺติ  ชาติยา
ชราย   มรเณน  โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ
ปริมุจฺจนฺติ  ทุกฺขสฺมาติ  วทามิ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  ๑- อิทํ ทุกฺขนฺติ
โยโค กรณีโย ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๓๑]   อตฺถิ   ภิกฺขเว   มหาปริฬาโห   นาม   นิรโย  ตตฺถ
ยงฺกิญฺจิ    จกฺขุนา    รูปํ    ปสฺสติ    อนิฏฺฐรูปญฺเญว    ปสฺสติ   โน
อิฏฺฐรูปํ    อกนฺตรูปญฺเญว    ปสฺสติ    โน   กนฺตรูปํ   อมนาปรูปญฺเญว
ปสฺสติ    โน   มนาปรูปํ   ยงฺกิญฺจิ   โสเตน   สทฺทํ   สุณาติ   ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ยงฺกิญฺจิ   กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสติ  ฯ  ยงฺกิญฺจิ  มนสา  ธมฺมํ  วิชานาติ
อนิฏฺฐรูปญฺเญว    วิชานาติ   โน   อิฏฺฐรูปํ   อกนฺตรูปญฺเญว   วิชานาติ
โน กนฺตรูปํ อมนาปรูปญฺเญว วิชานาติ โน มนาปรูปนฺติ ฯ
     [๑๗๓๒]   เอวํ  วุตฺเต  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ มหา
วต   โส   ภนฺเต  ปริฬาโห  สุมหา  วต  โส  ภนฺเต  ปริฬาโห  อตฺถิ
นุ  โข  ภนฺเต  เอตมฺหา  ปริฬาหา  อญฺโญ  ปริฬาโห  มหนฺตตโร จ ๑-
ภยานกตโร   จาติ   ฯ   อตฺถิ  โข  ภิกฺขุ  เอตมฺหา  ปริฬาหา  อญฺโญ
ปริฬาโห   มหนฺตตโร   จ   ภยานกตโร  จาติ  ฯ  กตโม  ปน  ภนฺเต
เอตมฺหา ปริฬาหา อญฺโญ ปริฬาโห มหนฺตตโร จ ภยานกตโร จาติ ฯ
     [๑๗๓๓]   เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขเว  ๒-  สมณา  วา พฺราหฺมณา วา
อิทํ   ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   ฯ  เต  ชาติสํวตฺตนิเกสุ  สงฺขาเรสุ
อภิรมนฺติ  ฯเปฯ  อภิรตา  อภิสงฺขโรนฺติ  ฯ อภิสงฺขริตฺวา ชาติปริฬาเหนปิ
ปริฑยฺหนฺติ       ชราปริฬาเหนปิ      ปริฑยฺหนฺติ      มรณปริฬาเหนปิ
ปริฑยฺหนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสปริฬาเหนปิ
ปริฑยฺหนฺติ   ฯ   เต  น  ปริมุจฺจนฺติ  ชาติยา  ชราย  มรเณน  โสเกหิ
ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ  น  ปริมุจฺจนฺติ  ทุกฺขสฺมาติ
วทามิ ฯ
     [๑๗๓๔]   เย  จ  โข  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา  วา พฺราหฺมณา วา
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เจว ฯ  ยุ. ภิกฺขุ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   ฯ   เต   ชาติสํวตฺตนิเกสุ  สงฺขาเรสุ
นาภิรมนฺติ   ฯเปฯ   อนภิรตา  ฯ  น  อภิสงฺขโรนฺติ  ฯ  อนภิสงฺขริตฺวา
ชาติปริฬาเหนปิ    น    ปริฑยฺหนฺติ   ชราปริฬาเหนปิ   น   ปริฑยฺหนฺติ
มรณปริฬาเหนปิ     น    ปริฑยฺหนฺติ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาส-
ปริฬาเหนปิ  น  ปริฑยฺหนฺติ  ฯ  เต  ปริมุจฺจนฺติ  ชาติยา ชราย มรเณน
โสเกหิ   ปริเทเวหิ   ทุกฺเขหิ   โทมนสฺเสหิ   อุปายาเสหิ   ปริมุจฺจนฺติ
ทุกฺขสฺมาติ   วทามิ   ฯ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค
กรณีโย ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๓๕]   โย  จ  ๑- โข ภิกฺขเว เอวํ วเทยฺย อหํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ
ยถาภูตํ   อนภิสเมจฺจ   ฯเปฯ  ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ  อริยสจฺจํ  ยถาภูตํ
อนภิสเมจฺจ   สมฺมา   ทุกฺขสฺสนฺตํ   กริสฺสามีติ   เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ
เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  โย  เอวํ  วเทยฺย  อหํ  กูฏาคารสฺส  เหฏฺฐิมํ  ฆรํ
อกริตฺวา  อุปริมํ  ฆรํ  อาโรเปสฺสามีติ  เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ  ฯ เอวเมว
โข  ภิกฺขเว  โย  เอวํ  วเทยฺย  อหํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ยถาภูตํ อนภิสเมจฺจ
ฯเปฯ     ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ    อริยสจฺจํ    ยถาภูตํ    อนภิสเมจฺจ
สมฺมา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสามีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
     [๑๗๓๖]   โย  จ  โข  ภิกฺขเว  เอวํ  วเทยฺย อหํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ
ยถาภูตํ   อภิสเมจฺจ   ฯเปฯ   ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ  อริยสจฺจํ  ยถาภูตํ
อภิสเมจฺจ    สมฺมา   ทุกฺขสฺสนฺตํ   กริสฺสามีติ   ฐานเมตํ   วิชฺชติ   ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   โย   เอวํ   วเทยฺย  อหํ  กูฏาคารสฺส  เหฏฺฐิมํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. หิ ฯ
ฆรํ   กริตฺวา   อุปริมํ   ฆรํ   อาโรเปสฺสามีติ   ฐานเมตํ   วิชฺชติ  ฯ
เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  โย  เอวํ  วเทยฺย  อหํ  ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ยถาภูตํ
อภิสเมจฺจ     ฯเปฯ     ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทํ    อริยสจฺจํ    ยถาภูตํ
อภิสเมจฺจ    สมฺมา   ทุกฺขสฺสนฺตํ   กริสฺสามีติ   ฐานเมตํ   วิชฺชติ   ฯ
ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๓๗]   เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ฯ
อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย
เวสาลิยํ   ๑-   ปิณฺฑาย  ปาวิสิ  ฯ  อทฺทสา  โข  อายสฺมา  อานนฺโท
สมฺพหุเล   ลิจฺฉวิกุมารเก   สณฺฐาคาเร   อุปาสนํ   กโรนฺเต   ทูรโตว
สุขุเมน    ตาฬจฺฉิคฺคเฬน    อสนํ    อติปาเตนฺเต   โปขานุโปขํ   ๒-
อวิราธิตํ   ฯ   ทิสฺวานสฺส   เอตทโหสิ  สิกฺขิตา  วติเม  ลิจฺฉวิกุมารกา
สุสิกฺขิตา   วติเม   ลิจฺฉวิกุมารกา   ยตฺร   หิ  นาม  ทูรโตว  สุขุเมน
ตาฬจฺฉิคฺคเฬน อสนํ อติปาเตสฺสนฺติ โปขานุโปขํ อวิราธิตนฺติ ฯ
     [๑๗๓๘]   อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  เวสาลิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา
ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต     เยน     ภควา     เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข   อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อิธาหํ  ภนฺเต
ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย    เวสาลิยํ    ปิณฺฑาย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เวสาลึ ฯ เอวมุปริปิ ฯ  สี. ม. ยุ. โปงฺขานุโปงฺขํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปาวิสึ  ฯ  อทฺทสํ  ขฺวาหํ  ภนฺเต  สมฺพหุเล  ลิจฺฉวิกุมารเก  สณฺฐาคาเร
อุปาสนํ  กโรนฺเต  ทูรโตว  สุขุเมน  ตาฬจฺฉิคฺคเฬน  อสนํ  อติปาเตนฺเต
โปขานุโปขํ   อวิราธิตํ   ฯ   ทิสฺวาน  เม  เอตทโหสิ  สิกฺขิตา  วติเม
ลิจฺฉวิกุมารกา   สุสิกฺขิตา   วติเม   ลิจฺฉวิกุมารกา   ยตฺร   หิ   นาม
ทูรโตว   สุขุเมน   ตาฬจฺฉิคฺคเฬน   อสนํ   อติปาเตสฺสนฺติ  โปขานุโปขํ
อวิราธิตนฺติ ฯ
     {๑๗๓๘.๑}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  อานนฺท  กตมํ  นุ  โข  ทุกฺกรตรํ วา
ทุรภิสมฺภวตรํ   วา   ฯ   โย   ทูรโตว  สุขุเมน  ตาฬจฺฉิคฺคเฬน  อสนํ
อติปาเตยฺย  โปขานุโปขํ  อวิราธิตํ  โย  วา  สตฺตธา  ภินฺนสฺส  วาลสฺส
โกฏิยา   โกฏึ   ปฏิวิชฺเฌยฺยาติ   ฯ  เอตเทว  ภนฺเต   ทุกฺกรตรญฺเจว
ทุรภิสมฺภวตรญฺจ   โย   วา   สตฺตธา  ภินฺนสฺส  วาลสฺส  โกฏิยา  โกฏึ
ปฏิวิชฺเฌยฺยาติ    ฯ   อถ   โข   เต   ๑-   อานนฺท   ทุปฺปฏิวิชฺฌตรํ
ปฏิวิชฺฌนฺติ   เย   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   ปฏิวิชฺฌนฺติ   ฯเปฯ   อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี     ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ    ปฏิวิชฺฌนฺติ    ฯ    ตสฺมา
ติหานนฺท   อิทํ   ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๓๙]   อตฺถิ  ภิกฺขเว  โลกนฺตริกา  อฆา  อสํวุตา  อนฺธการา
อนฺธการติมิสา       ยตฺถปิเมสํ      จนฺทิมสุริยานํ      เอวํมหิทฺธิกานํ
เอวํมหานุภาวานํ อาภาย ๒- นานุโภนฺตีติ ฯ
     [๑๗๔๐]   เอวํ   วุตฺเต   อญฺญตโร   ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
มหา  วต  โส  ภนฺเต  อนฺธกาโร  สุมหา  วต  โส  ภนฺเต  อนฺธกาโร
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  โป. ยุ. อาภา ฯ
อตฺถิ   นุ   โข   ภนฺเต   เอตมฺหา   อนฺธการา   อญฺโญ   อนฺธกาโร
มหนฺตตโร   จ   ภยานกตโร   จาติ   ฯ   อตฺถิ  โข  ภิกฺขุ  เอตมฺหา
อนฺธการา   อญฺโญ   อนฺธกาโร   มหนฺตตโร  จ  ภยานกตโร  จาติ  ฯ
กตโม  ปน  ภนฺเต  เอตมฺหา  อนฺธการา  อญฺโญ  อนฺธกาโร  มหนฺตตโร
จ ภยานกตโร จาติ ฯ
     [๑๗๔๑]   เย  หิ  เกจิ  ภิกฺขุ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา  อิทํ
ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   ฯ   เต  ชาติสํวตฺตนิเกสุ  สงฺขาเรสุ  อภิรมนฺติ
ฯเปฯ   อภิรตา   ฯ   อภิสงฺขโรนฺติ   ฯ  อภิสงฺขริตฺวา  ชาตนฺธการมฺปิ
ปปตนฺติ      ชรนฺธการมฺปิ     ปปตนฺติ     มรณนฺธการมฺปิ     ปปตนฺติ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสนฺธการมฺปิ     ปปตนฺติ    ฯ    เต    น
ปริมุจฺจนฺติ   ชาติยา   ชราย   มรเณน   โสเกหิ   ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ
โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ น ปริมุจฺจนฺติ ทุกฺขสฺมาติ วทามิ ฯ
     [๑๗๔๒]   เย  จ  โข  เกจิ  ภิกฺขุ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   ฯ   เต   ชาติสํวตฺตนิเกสุ  สงฺขาเรสุ
นาภิรมนฺติ   ฯเปฯ   อนภิรตา  ฯ  น  อภิสงฺขโรนฺติ  ฯ  อนภิสงฺขริตฺวา
ชาตนฺธการมฺปิ   น   ปปตนฺติ  ชรนฺธการมฺปิ  น  ปปตนฺติ  มรณนฺธการมฺปิ
น       ปปตนฺติ      โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสนฺธการมฺปิ      น
ปปตนฺติ   ฯ   เต   ปริมุจฺจนฺติ   ชาติยา   ชราย   มรเณน   โสเกหิ
ปริเทเวหิ   ทุกฺเขหิ   โทมนสฺเสหิ   อุปายาเสหิ  ปริมุจฺจนฺติ  ทุกฺขสฺมาติ
วทามิ   ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ
อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๔๓]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว  ปุริโส  มหาสมุทฺเท  เอกจฺฉิคฺคฬํ
ยุคํ   ปกฺขิเปยฺย   ตตฺราปิสฺส   กาโณ   กจฺฉโป   โส  ๑-  วสฺสสตสฺส
วสฺสสตสฺส  อจฺจเยน  สกึ  สกึ  อุมฺมุชฺเชยฺย  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว
อปิ  นุ  โส  ๒-  กาโณ  กจฺฉโป  วสฺสสตสฺส  วสฺสสตสฺส  อจฺจเยน สกึ
สกึ   อุมฺมุชฺชนฺโต   อมุสฺมึ   เอกจฺฉิคฺคเฬ  ยุเค  คีวํ  ปเวเสยฺยาติ  ฯ
ยทิ   นูน   ภนฺเต   กทาจิ   กรหจิ   ทีฆสฺส  อทฺธุโน  อจฺจเยนาติ  ฯ
ขิปฺปตรํ   โข   โส   ภิกฺขเว   กาโณ  กจฺฉโป  วสฺสสตสฺส  วสฺสสตสฺส
อจฺจเยน   สกึ   สกึ   อุมฺมุชฺชนฺโต   อมุสฺมึ   เอกจฺฉิคฺคเฬ  ยุเค  คีวํ
ปเวเสยฺย   ฯ   น   เตฺววาหํ   ภิกฺขเว   สกึ  วินิปาตคเตน  พาเลน
มนุสฺสตฺตํ วทามิ ฯ
     {๑๗๔๓.๑}   ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  น เหตฺถ ภิกฺขเว อตฺถิ ธมฺมจริยา
สมจริยา    กุสลกิริยา    ปุญฺญกิริยา    อญฺญมญฺญขาทิกา    ฯ   เอตฺถ
ภิกฺขเว  วตฺตติ  ทุพฺพลขาทิกา  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ อทิฏฺฐตฺตา ภิกฺขเว
จตุนฺนํ  อริยสจฺจานํ  ฯ  กตเมสํ  จตุนฺนํ  ฯ  ทุกฺขสฺส  อริยสจฺจสฺส ฯเปฯ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย   อริยสจฺจสฺส   ฯ   ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ
ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ  โยโค
กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๔๔]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  อยํ  มหาปฐวี  เอโกทิกา ๓- อสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. โย ฯ  ม. โข ฯ  ม. ยุ. เอโกทกา ฯ
ตตฺร    ปุริโส    เอกจฺฉิคฺคฬํ    ยุคํ   ปกฺขิเปยฺย   ตเมนํ   ปุรตฺถิโม
วาโต   ปจฺฉิเมน   สํหเรยฺย   ปจฺฉิโม   วาโต   ปุรตฺถิเมน  สํหเรยฺย
อุตฺตโร    วาโต   ทกฺขิเณน   สํหเรยฺย   ทกฺขิโณ   วาโต   อุตฺตเรน
สํหเรยฺย    ตตฺรสฺส   กาโณ   กจฺฉโป   โส   วสฺสสตสฺส   วสฺสสตสฺส
อจฺจเยน สกึ สกึ อุมฺมุชฺเชยฺย ฯ
     {๑๗๔๔.๑}   ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  อปิ นุ โข ๑- กาโณ กจฺฉโป
วสฺสสตสฺส    วสฺสสตสฺส   อจฺจเยน   สกึ   สกึ   อุมฺมุชฺชนฺโต   อมุสฺมึ
เอกจฺฉิคฺคเฬ  ยุเค  คีวํ  ปเวเสยฺยาติ  ฯ  อธิจฺจมิทํ ภนฺเต ยํ โส กาโณ
กจฺฉโป   วสฺสสตสฺส   วสฺสสตสฺส   อจฺจเยน   สกึ   สกึ   อุมฺมุชฺชนฺโต
อมุสฺมึ  เอกจฺฉิคฺคเฬ  ยุเค  คีวํ  ปเวเสยฺยาติ  ฯ เอวํ อธิจฺจมิทํ ภิกฺขเว
ยํ  มนุสฺสตฺตํ  ลภติ  ฯ เอวํ อธิจฺจมิทํ ภิกฺขเว ยํ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ
อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ฯ  เอวํ  อธิจฺจมิทํ  ภิกฺขเว  ยํ  ตถาคตปฺปเวทิโต
ธมฺมวินโย   โลเก   ทิปฺปติ   ฯ  ตสฺสิทํ  ๒-  ภิกฺขเว  มนุสฺสตฺตํ  ลทฺธํ
ตถาคโต  จ  ๓-  โลเก  อุปฺปนฺโน อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตถาคตปฺปเวทิโต
จ  ธมฺมวินโย  โลเก  ทิปฺปติ  ฯ  ตสฺมา  ติห ภิกฺขเว อิทํ ทุกฺขนฺติ โยโค
กรณีโย ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๔๕]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส  สิเนรุสฺส  ปพฺพตราชสฺส
สตฺต   มุคฺคมตฺติโย   ปาสาณสกฺขรา   อุปนิกฺขิเปยฺย   ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. โส ฯ  สี. ตติยํ ฯ  ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
ภิกฺขเว   กตมํ   นุ   โข  พหุตรํ  ฯ  ยา  จ  ๑-  สตฺต  มุคฺคมตฺติโย
ปาสาณสกฺขรา   อุปนิกฺขิตฺตา   โย   จ   ๑-  สิเนรุ  ปพฺพตราชาติ  ฯ
เอตเทว   ภนฺเต   พหุตรํ   ยทิทํ   สิเนรุ   ปพฺพตราชา   อปฺปมตฺติกา
สตฺต   มุคฺคมตฺติโย   ปาสาณสกฺขรา   อุปนิกฺขิตฺตา  สงฺขมฺปิ  น  อุเปนฺติ
อุปนิธมฺปิ   น   อุเปนฺติ   กลภาคมฺปิ  น  อุเปนฺติ  สิเนรุํ  ปพฺพตราชานํ
อุปนิธาย    สตฺต    มุคฺคมตฺติโย    ปาสาณสกฺขรา   อุปนิกฺขิตฺตาติ   ฯ
เอวเมว    โข    ภิกฺขเว   อริยสาวกสฺส   ทิฏฺฐิสมฺปนฺนสฺส   ปุคฺคลสฺส
อภิสเมตาวิโน   เอตเทว   พหุตรํ   ทุกฺขํ   ยทิทํ   ปริกฺขีณํ  ปริยาทินฺนํ
อปฺปมตฺตกํ    อวสิฏฺฐํ   สงฺขมฺปิ   น   อุเปติ   อุปนิธมฺปิ   น   อุเปติ
กลภาคมฺปิ    น    อุเปติ    ปุริมํ   ทุกฺขกฺขนฺธํ   ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ
อุปนิธาย   ยทิทํ   สตฺตกฺขตฺตุํปรมตา   ฯ   โย   อิทํ  ทุกฺขนฺติ  ยถาภูตํ
ปชานาติ  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ
ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๔๖]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  สิเนรุ  ปพฺพตราชา  ๒-  ปริกฺขยํ
ปริยาทานํ   คจฺเฉยฺย   ฐเปตฺวา  สตฺต  มุคฺคมตฺติโย  ปาสาณสกฺขรา  ฯ
ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ  ยํ  ๓- วา สิเนรุสฺส
ปพฺพตราชสฺส    ปริกฺขีณํ    ปริยาทินฺนํ   ยา   จ   สตฺต   มุคฺคมตฺติโย
ปาสาณสกฺขรา     อวสิฏฺฐาติ     ฯ     เอตเทว    ภนฺเต    พหุตรํ
สิเนรุสฺส    ปพฺพตราชสฺส    ยทิทํ   ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   อปฺปมตฺติกา
@เชิงอรรถ:  ม. วา ฯ  ม. ยุ. ปพฺพตราชายํ ฯ  ม. ยุ. ยา ฯ
สตฺต   มุคฺคมตฺติโย   ปาสาณสกฺขรา   อวสิฏฺฐา   สงฺขมฺปิ   น  อุเปนฺติ
อุปนิธมฺปิ   น  อุเปนฺติ  กลภาคมฺปิ  น  อุเปนฺติ  สิเนรุสฺส  ปพฺพตราชสฺส
ปริกฺขีณํ    ปริยาทินฺนํ   อุปนิธาย   สตฺต   มุคฺคมตฺติโย   ปาสาณสกฺขรา
อวสิฏฺฐาติ ฯ
     {๑๗๔๖.๑}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อริยสาวกสฺส  ทิฏฺฐิสมฺปนฺนสฺส
ปุคฺคลสฺส     อภิสเมตาวิโน     เอตเทว     พหุตรํ    ทุกฺขํ    ยทิทํ
ปริกฺขีณํ    ปริยาทินฺนํ    อปฺปมตฺตกํ    อวสิฏฺฐํ   สงฺขมฺปิ   น   อุเปติ
อุปนิธมฺปิ    น   อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   ปุริมํ   ทุกฺขกฺขนฺธํ
ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   อุปนิธาย   ยทิทํ  สตฺตกฺขตฺตุํปรมตา  ฯ  โย  อิทํ
ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯเปฯ   อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ โยโค กรณีโย
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
                     ปปาตวคฺโค ปญฺจโม ฯ
                         ตสฺสุทฺทานํ
         จินฺตา ปปาโต ปริฬาโห      กูฏํ วาลนฺธการินํ ๑-
         ฉิคฺคเฬน จ เทฺว วุตฺตา         สิเนรุ อปเร ทุเวติ ฯ
                    ---------------
@เชิงอรรถ:  สี. กุฏงฺคลนฺธการินํ ฯ ม. กูฏํ วาลนฺธกาโร จ ฯ ยุ. กุฏาคารนฺธการินํ ฯ
                    อภิสมยวคฺโค ฉฏฺโฐ
     [๑๗๔๗]   อถ  โข  ภควา  ปริตฺตํ  นขสิขายํ  ปํสุ  อาโรเปตฺวา
ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   ตํ   กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ
โย  วายํ  มยา  ปริตฺโต  นขสิขายํ  ปํสุ อาโรปิโต อยํ วา มหาปฐวีติ ฯ
เอตเทว     ภนฺเต     พหุตรํ     ยทิทํ    มหาปฐวี    อปฺปมตฺตกายํ
ภควตา   ปริตฺโต   นขสิขายํ   ปํสุ   อาโรปิโต   สงฺขมฺปิ   น  อุเปติ
อุปนิธมฺปิ   น   อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   มหาปฐวึ  อุปนิธาย
ภควตา  ปริตฺโต  นขสิขายํ  ปํสุ  อาโรปิโตติ  ฯ  เอวเมว  โข ภิกฺขเว
อริยสาวกสฺส       ทิฏฺฐิสมฺปนฺนสฺส       ปุคฺคลสฺส      อภิสเมตาวิโน
เอตเทว    พหุตรํ    ทุกฺขํ   ยทิทํ   ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   อปฺปมตฺตกํ
อวสิฏฺฐํ   สงฺขมฺปิ   น   อุเปติ   อุปนิธมฺปิ   น  อุเปติ  กลภาคมฺปิ  น
อุเปติ    ปุริมํ    ทุกฺขกฺขนฺธํ   ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   อุปนิธาย   ยทิทํ
สตฺตกฺขตฺตุํปรมตา   ฯ   โย   อิทํ   ทุกฺขนฺติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯเปฯ
อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ  ฯ  ตสฺมา  ติห
ภิกฺขเว   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   โยโค  กรณีโย  ฯเปฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๔๘]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   โปกฺขรณี   ปญฺญาส   โยชนานิ
อายาเมน    ปญฺญาส    โยชนานิ    วิตฺถาเรน    ปญฺญาส   โยชนานิ
อุพฺเพเธน   ปุณฺณา   อุทกสฺส   สมติตฺติกา   กากเปยฺยา   ตโต  ปุริโส
กุสคฺเคน   อุทกํ   อุทฺธเรยฺย   ฯ   ตํ   กึ   มญฺญถ   ภิกฺขเว   กตมํ
นุ   โข   พหุตรํ   ฯ  ยํ  วา  กุสคฺเคน  อุพฺภตํ  ยํ  วา  โปกฺขรณิยา
อุทกนฺติ   ฯ   เอตเทว   ภนฺเต   พหุตรํ   ยทิทํ   โปกฺขรณิยา   อุทกํ
อปฺปมตฺตกํ   กุสคฺเคน   อุทกํ   อุพฺภตํ   สงฺขมฺปิ   น  อุเปติ  อุปนิธมฺปิ
น   อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   โปกฺขรณิยา   อุทกํ   อุปนิธาย
กุสคฺเคน  อุทกํ  อุพฺภตนฺติ  ฯ  เอวเมว  ๑-  โข  ภิกฺขเว อริยสาวกสฺส
ฯเปฯ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๔๙]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ยตฺถิมา   มหานทิโย  สํสนฺทนฺติ
สเมนฺติ  ฯ  เสยฺยถีทํ  ฯ  คงฺคา  ยมุนา  อจิรวตี  สรภู  มหี  ฯ  ตโต
ปุริโส   เทฺว   วา   ตีณิ   วา   อุทกผุสิตานิ   อุทฺธเรยฺย  ฯ  ตํ  กึ
มญฺญถ   ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ  ยานิ  วา  ๒-  เทฺว  วา
ตีณิ   วา   อุทกผุสิตานิ   อุพฺภตานิ   ยํ   วา   สมฺเภชฺชํ  อุทกนฺติ  ฯ
เอตเทว    ภนฺเต    พหุตรํ   ยทิทํ   สมฺเภชฺชํ   อุทกํ   อปฺปมตฺตกานิ
เทฺว   วา   ตีณิ   วา   อุทกผุสิตานิ   อุพฺภตานิ  สงฺขมฺปิ  น  อุเปนฺติ
อุปนิธมฺปิ   น   อุเปนฺติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปนฺติ   สมฺเภชฺชํ   อุทกํ
อุปนิธาย   เทฺว   วา  ตีณิ  วา  อุทกผุสิตานิ  อุพฺภตานีติ  ฯ  เอวเมว
โข ภิกฺขเว อริยสาวกสฺส (โสเยว เปยฺยาโล) โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๐]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ยตฺถิมา   มหานทิโย  สํสนฺทนฺติ
สเมนฺติ   ฯ   เสยฺยถีทํ  ฯ  คงฺคา  ยมุนา  อจิรวตี  สรภู  มหี  ฯ  ตํ
อุทกํ   ปริกฺขยํ   ปริยาทานํ   คจฺเฉยฺย  ฐเปตฺวา  เทฺว  วา  ตีณิ  วา
@เชิงอรรถ:  ยุ. เอวํ โข ฯ  ม. ยานิ เทฺว วา ฯ
อุทกผุสิตานิ   ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ  ยํ
วา  สมฺเภชฺชํ  อุทกํ ปริกฺขีณํ ปริยาทินฺนํ อุปนิธาย ๑- เทฺว ๒- วา ตีณิ ๓-
วา   อุทกผุสิตานิ   อวสิฏฺฐานีติ  ฯ  เอตเทว  ภนฺเต  พหุตรํ  สมฺเภชฺชํ
อุทกํ   ยทิทํ   ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   อปฺปมตฺตกานิ   เทฺว   วา   ตีณิ
วา   อุทกผุสิตานิ   อวสิฏฺฐานิ   สงฺขมฺปิ   น   อุเปนฺติ   อุปนิธมฺปิ  น
อุเปนฺติ   กลภาคมฺปิ   น  อุเปนฺติ  สมฺเภชฺชํ  อุทกํ  ปริกฺขีณํ  ปริยาทินฺนํ
อุปนิธาย   เทฺว  วา  ตีณิ  วา  อุทกผุสิตานิ  อวสิฏฺฐานีติ  ฯ  เอวเมว
โข ภิกฺขเว อริยสาวกสฺส ฯเปฯ โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๑]   เสยฺยถาปิ    ภิกฺขเว   ปุริโส   มหาปฐวิยา   สตฺต
โกลฏฺฐิมตฺติโย   คุฬิกา   อุปนิกฺขิเปยฺย   ฯ   ตํ   กึ   มญฺญถ  ภิกฺขเว
กตมํ   นุ   โข   พหุตรํ   ฯ   ยา  วา  สตฺต  โกลฏฺฐิมตฺติโย  คุฬิกา
อุปนิกฺขิตฺตา   อยํ   วา  มหาปฐวีติ  ฯ  เอตเทว  ภนฺเต  พหุตรํ  ยทิทํ
มหาปฐวี    อปฺปมตฺติกา   สตฺต   โกลฏฺฐิมตฺติโย   คุฬิกา   อุปนิกฺขิตฺตา
สงฺขมฺปิ   น   อุเปนฺติ   อุปนิธมฺปิ  น  อุเปนฺติ  กลภาคมฺปิ  น  อุเปนฺติ
มหาปฐวี   อุปนิธาย   สตฺต   โกลฏฺฐิมตฺติโย   คุฬิกา  อุปนิกฺขิตฺตาติ  ฯ
เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อริยสาวกสฺส  (โสเยว  เปยฺยาโล)  โยโค
กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๒]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   มหาปฐวี   ปริกฺขยํ  ปริยาทานํ
คจฺเฉยฺย   ฐเปตฺวา   สตฺต   โกลฏฺฐิมตฺติโย  คุฬิกา  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ
ภิกฺขเว   กตมํ   นุ   โข   พหุตรํ   ฯ  ยํ  วา  มหาปฐวิยา  ปริกฺขีณํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ยานิ ฯ ๒-๓ ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
ปริยาทินฺนํ   ยา   วา   สตฺต   โกลฏฺฐิมตฺติโย   คุฬิกา  อวสิฏฺฐาติ  ฯ
เอตเทว   ภนฺเต   พหุตรํ   มหาปฐวิยา   ยทิทํ   ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ
อปฺปมตฺติกา    สตฺต    โกลฏฺฐิมตฺติโย    คุฬิกา    อวสิฏฺฐา   สงฺขมฺปิ
น  อุเปนฺติ  อุปนิธมฺปิ  น  อุเปนฺติ  กลภาคมฺปิ น อุเปนฺติ มหาปฐวิยา ๑-
ปริกฺขีณํ    ปริยาทินฺนํ    อุปนิธาย    สตฺต    โกลฏฺฐิมตฺติโย    คุฬิกา
อวสิฏฺฐาติ    ฯ   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อริยสาวกสฺส   (โสเยว
เปยฺยาโล) โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๓]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  มหาสมุทฺเท ๒- เทฺว วา ตีณิ
วา  อุทกผุสิตานิ  อุทฺธเรยฺย  ๓-  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ
โข  พหุตรํ  ฯ  ยานิ  วา  ๔-  เทฺว  วา ตีณิ วา อุทกผุสิตานิ อุพฺภตานิ
ยํ   วา   มหาสมุทฺเท   อุทกนฺติ   ฯ   เอตเทว  ภนฺเต  พหุตรํ  ยทิทํ
มหาสมุทฺเท   อุทกํ   อปฺปมตฺตกานิ   เทฺว   วา  ตีณิ  วา  อุทกผุสิตานิ
อุพฺภตานิ   สงฺขมฺปิ   น  อุเปนฺติ  อุปนิธมฺปิ  น  อุเปนฺติ  กลภาคมฺปิ  น
อุเปนฺติ  มหาสมุทฺเท  อุทกํ  อุปนิธาย  เทฺว  วา  ตีณิ  วา  อุทกผุสิตานิ
อุพฺภตานีติ  ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อริยสาวกสฺส (โสเยว เปยฺยาโล)
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๔]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  ๕-  ปริกฺขยํ ปริยาทานํ
คจฺเฉยฺย   ฐเปตฺวา   เทฺว   วา   ตีณิ   วา  อุทกผุสิตานิ  ฯ  ตํ  กึ
มญฺญถ   ภิกฺขเว   กตมํ   นุ   โข   พหุตรํ   ฯ  ยํ  วา  มหาสมุทฺเท
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปฐวี ฯ    ม. มหาสมุทฺทโต ฯ   ม. อุทฺธริตานิ ฯ   ม. วาสทฺโท นตฺถิ ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ    ม. ยุ. มหาสมุทฺเท อุทกํ ฯ
อุทกํ  ปริกฺขีณํ  ปริยาทินฺนํ  ยานิ  วา  เทฺว  วา  ตีณิ  วา  อุทกผุสิตานิ
อวสิฏฺฐานีติ   ฯ   เอตเทว   ภนฺเต  พหุตรํ  มหาสมุทฺเท  อุทกํ  [๑]-
ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   อปฺปมตฺตกานิ   เทฺว  วา  ตีณิ  วา  อุทกผุสิตานิ
อวสิฏฺฐานิ   สงฺขมฺปิ   น   อุเปนฺติ   อุปนิธมฺปิ  น  อุเปนฺติ  กลภาคมฺปิ
น   อุเปนฺติ   มหาสมุทฺเท  อุทกํ  ปริกฺขีณํ  ปริยาทินฺนํ  อุปนิธาย  [๒]-
เทฺว  วา  ตีณิ  วา  อุทกผุสิตานิ  อวสิฏฺฐานีติ  ฯ  เอวเมว โข ภิกฺขเว
อริยสาวกสฺส (โสเยว เปยฺยาโล) โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๕]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  หิมวโต  ปพฺพตราชสฺส สตฺต
สาสปมตฺติโย    ปาสาณสกฺขรา    อุปนิกฺขิเปยฺย   ฯ   ตํ   กึ   มญฺญถ
ภิกฺขเว   กตมํ   นุ   โข   พหุตรํ   ฯ  ยา  วา  สตฺต  สาสปมตฺติโย
ปาสาณสกฺขรา    อุปนิกฺขิตฺตา   อยํ   วา   หิมวา   ปพฺพตราชาติ   ฯ
เอตเทว   ภนฺเต   พหุตรํ   ยทิทํ   หิมวา   ปพฺพตราชา   อปฺปมตฺติกา
สตฺต    สาสปมตฺติโย    ปาสาณสกฺขรา    อุปนิกฺขิตฺตา    สงฺขมฺปิ   น
อุเปนฺติ   อุปนิธมฺปิ   น   อุเปนฺติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปนฺติ  หิมวนฺตํ
ปพฺพตราชานํ     อุปนิธาย     สตฺต    สาสปมตฺติโย    ปาสาณสกฺขรา
อุปนิกฺขิตฺตาติ   ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อริยสาวกสฺส  ฯเปฯ  โยโค
กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๖]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   หิมวา   ปพฺพตราชา   ปริกฺขยํ
ปริยาทานํ   คจฺเฉยฺย  ฐเปตฺวา  สตฺต  สาสปมตฺติโย  ปาสาณสกฺขรา  ฯ
ตํ   กึ   มญฺญถ   ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ  ยํ  วา  หิมวโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ยทิทํ ฯ  ม. ยานิ ฯ
ปพฺพตราชสฺส   ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   ยา   วา   สตฺต   สาสปมตฺติโย
ปาสาณสกฺขรา   อวสิฏฺฐาติ   ฯ   เอตเทว   ภนฺเต   พหุตรํ   หิมวโต
ปพฺพตราชสฺส    ยทิทํ    ปริกฺขีณํ    ปริยาทินฺนํ    อปฺปมตฺติกา    สตฺต
สาสปมตฺติโย    ปาสาณสกฺขรา    อวสิฏฺฐา    สงฺขมฺปิ    น   อุเปนฺติ
อุปนิธมฺปิ   น   อุเปนฺติ  กลภาคมฺปิ  น  อุเปนฺติ  หิมวโต  ปพฺพตราชสฺส
ปริกฺขีณํ   ปริยาทินฺนํ   อุปนิธาย   สตฺต   สาสปมตฺติโย   ปาสาณสกฺขรา
อวสิฏฺฐาติ ฯ
     {๑๗๕๖.๑}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อริยสาวกสฺส  ทิฏฺฐิสมฺปนฺนสฺส
ปุคฺคลสฺส     อภิสเมตาวิโน     เอตเทว     พหุตรํ    ทุกฺขํ    ยทิทํ
ปริกฺขีณํ    ปริยาทินฺนํ    อปฺปมตฺตกํ    อวสิฏฺฐํ   สงฺขมฺปิ   น   อุเปติ
อุปนิธมฺปิ    น   อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   ปุริมํ   ทุกฺขกฺขนฺธํ
ปริกฺขีณํ    ปริยาทินฺนํ   อุปนิธาย   ยทิทํ   สตฺตกฺขตฺตุํปรมตา   ฯ   โย
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ
โยโค    กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   โยโค
กรณีโยติ ฯ
                    อภิสมยวคฺโค ฉฏฺโฐ ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         นขสิขาโปกฺขรณิโย        สมฺเภชฺช อปเร ทุเว
         ปฐวี เทฺวสมุทฺเทหิ          เทฺวมา จ ปพฺพตูปมาติ ฯ
                    --------------
             อามกธญฺญเปยฺยาเล ปฐมวคฺโค สตฺตโม
     [๑๗๕๗]   อถ  โข  ภควา  ปริตฺตํ  นขสิขายํ  ปํสุํ  อาโรเปตฺวา
ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   ตํ   กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ
โย  วายํ  มยา  ปริตฺโต  นขสิขายํ  ปํสุ อาโรปิโต อยํ วา มหาปฐวีติ ฯ
เอตเทว   ภนฺเต   พหุตรํ   ยทิทํ   มหาปฐวี   อปฺปมตฺตกายํ   ภควตา
ปริตฺโต   นขสิขายํ   ปํสุ   อาโรปิโต   สงฺขมฺปิ   น  อุเปติ  อุปนิธมฺปิ
น   อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   มหาปฐวึ   อุปนิธาย   ภควตา
ปริตฺโต   นขสิขายํ   ปํสุ   อาโรปิโตติ   ฯ   เอวเมว   โข  ภิกฺขเว
อปฺปมตฺตกา   ๑-   เต  สตฺตา  เย  มนุสฺเสสุ  ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข
เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย   อญฺญตฺร  มนุสฺเสหิ  ปจฺจาชายนฺติ  ฯ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ   อทิฏฺฐตฺตา   ภิกฺขเว   จตุนฺนํ  อริยสจฺจานํ  ฯ
กตเมสํ    จตุนฺนํ    ฯ   ทุกฺขสฺส   อริยสจฺจสฺส   ฯเปฯ   ทุกฺขนิโรธ-
คามินีปฏิปทาย    อริยสจฺจสฺส    ฯ    ตสฺมา    ติห   ภิกฺขเว   อิทํ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๕๘]   อถ  โข  ภควา  ปริตฺตํ  นขสิขายํ  ปํสุํ  อาโรเปตฺวา
ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   ตํ   กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ
โย  วายํ  มยา  ปริตฺโต  นขสิขายํ  ปํสุ อาโรปิโต อยํ วา มหาปฐวีติ ฯ
เอตเทว     ภนฺเต     พหุตรํ     ยทิทํ    มหาปฐวี    อปฺปมตฺตกายํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อปฺปกา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ภควตา   ปริตฺโต   นขสิขายํ   ปํสุ   อาโรปิโต   สงฺขมฺปิ   น  อุเปติ
อุปนิธมฺปิ   น   อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   มหาปฐวึ  อุปนิธาย
ภควตา  ปริตฺโต  นขสิขายํ  ปํสุ  อาโรปิโตติ  ฯ  เอวเมว  โข ภิกฺขเว
อปฺปมตฺตกา   เต   สตฺตา   เย   มชฺฌิเมสุ   ชนปเทสุ   ปจฺจาชายนฺติ
อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย   ปจฺจนฺติเมสุ   ชนปเทสุ
ปจฺจาชายนฺติ ฯ อวิญฺญาตาเรสุ มิลกฺขูสุ ๑- ฯเปฯ
     [๑๗๕๙]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปมตฺตกา  เต  สตฺตา  เย
อริเยน    ปน    ปญฺญาจกฺขุนา    สมนฺนาคตา    อถ   โข   เอเตว
พหุตรา สตฺตา เย อวิชฺชาคตา สมฺมูฬฺหา ฯเปฯ
     [๑๗๖๐]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา    ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา
สตฺตา เย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๖๑]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต  สตฺตา เย ถลชา
อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา  เย  อุทกชา  ฯเปฯ  เอวเมว
โข   ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย  มตฺเตยฺยา  อถ  โข  เอเตว
พหุตรา สตฺตา เย อมตฺเตยฺยา ฯเปฯ
     [๑๗๖๒]   เอวเมว  โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย เปตฺเตยฺยา
อถ โข เอเตว พหุตรา สตฺตา เย อเปตฺเตยฺยา ฯเปฯ
     [๑๗๖๓]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา เต สตฺตา เย สามญฺญา
ฯเปฯ อถ โข เอเตว พหุตรา สตฺตา เย อสามญฺญา ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มิลกฺเขสุ ฯ
     [๑๗๖๔]   เอวเมว  โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย พฺราหฺมญฺญา
อถ โข เอเตว พหุตรา สตฺตา เย อพฺราหฺมญฺญา ฯเปฯ
     [๑๗๖๕]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
กุเลเชฏฺฐาปจายิโน   อถ   โข   เอเตว   ๑-   พหุตรา  สตฺตา  เย
อกุเลเชฏฺฐาปจายิโนติ ๒- ฯ
                         วคฺโค ฯ
                         อุทฺทานํ
      อญฺญตฺร ปจฺจนฺตํ ปญฺญาย ๓-   สุราเมรยโอทกา
      มตฺเตยฺยเปตฺเตยฺยา จาปิ ๔-        สามญฺญํ พฺราหฺมปจายิกนฺติ ฯ
                       ---------
@เชิงอรรถ:  ยุ. เอเต ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. กุเลอเชฏฺฐาปจายิโนติ ฯ ยุ. กุเล
@เชฏฺฐาปจายิโนติ ฯ  ม. ปญฺญา ฯ  ยุ. เมตฺเตยฺยา เปตฺเตยฺยา จาปิ ฯ
             อามกธญฺญเปยฺยาเล ทุติยวคฺโค อฏฺฐโม
     [๑๗๖๖]   เอวเมว โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย ปาณาติปาตา
ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย  ปาณาติปาตา
อปฺปฏิวิรตา ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯเปฯ
     [๑๗๖๗]   เอวเมว โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย  อทินฺนาทานา
อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๖๘]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต สตฺตา เย กาเมสุ
มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย
กาเมสุ มิจฺฉาจารา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๖๙]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย มุสาวาทา
ปฏิวิรตา    อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย   มุสาวาทา
อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๐]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต สตฺตา เย ปิสุณาย
วาจาย   ปฏิวิรตา   อถ   โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย  ปิสุณาย
วาจาย อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๑]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต สตฺตา เย ผรุสาย
วาจาย   ปฏิวิรตา   อถ   โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย  ผรุสาย
วาจาย อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๒]   เอวเมว โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย สมฺผปฺปลาปา
ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย  สมฺผปฺปลาปา
อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๓]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
พีชคามภูตคามสมารมฺภา    ปฏิวิรตา    อถ    โข   เอเตว   พหุตรา
สตฺตา เย พีชคามภูตคามสมารมฺภา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๔]   เอวเมว โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย วิกาลโภชนา
ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย  วิกาลโภชนา
อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๕]   เอวเมว  โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย มาลาคนฺธ-
วิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา     ปฏิวิรตา    อถ    โข    เอเตว
พหุตรา     สตฺตา     เย     มาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา
อปฺปฏิวิรตา ฯ
                        วคฺโค ฯ
                        อุทฺทานํ
         ปาณํ อทินฺนํ กาเมสุ             มุสาวาทญฺจ เปสุญฺญํ
         ผรุสํ ๑- สมฺผปฺปลาปํ พีชํ     วิกาเล คนฺธวิเลปนนฺติ ฯ
                  ------------------
@เชิงอรรถ:  ม. ผรุสํ สมฺผปฺปลาปํ พีชญฺจ วิกาลํ คนฺธนฺติ ฯ
              อามกธญฺญเปยฺยาเล ตติยวคฺโค นวโม
     [๑๗๗๖]   เอวเมว โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย นจฺจคีตวาทิต-
วิสูกทสฺสนา   ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา  เย
นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา อปฺปฏิวิรตา ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯเปฯ
     [๑๗๗๗]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
อุจฺจาสยนมหาสยนา     ปฏิวิรตา    อถ    โข    เอเตว    พหุตรา
สตฺตา เย อุจฺจาสยนมหาสยนา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๘]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรตา    อถ    โข    เอเตว    พหุตรา
สตฺตา เย ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๗๙]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
อามกธญฺญปฏิคฺคหณา     ปฏิวิรตา    อถ    โข    เอเตว    พหุตรา
สตฺตา เย อามกธญฺญปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๐]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย อามกมํส-
ปฏิคฺคหณา   ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย
อามกมํสปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๑]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
อิตฺถีกุมาริกปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรตา    อถ    โข    เอเตว    พหุตรา
สตฺตา เย อิตฺถีกุมาริกปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๒]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
ทาสีทาสปฏิคฺคหณา   ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา
เย ทาสีทาสปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๓]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
อเชฬกปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา
เย อเชฬกปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๔]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา   ปฏิวิรตา   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา  สตฺตา
เย กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๕]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
หตฺถิควสฺสวฬวาปฏิคฺคหณา    ๑-    ปฏิวิรตา    อถ    โข    เอเตว
พหุตรา สตฺตา เย หตฺถิควสฺสวฬวาปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯ
                        วคฺโค ฯ
                        อุทฺทานํ
         นจฺจํ สยนํ รชตํ              ธญฺญํ มํสํ กุมาริกา ๒-
         ทาสี อเชฬกญฺเจว          กุกฺกุฏสูกรหตฺถิโนติ ฯ
                    ---------------
@เชิงอรรถ:  ม. ... วฬวปฏิคฺคหณา ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ยุ. กุมาริยํ ฯ
             อามกธญฺญเปยฺยาเล จตุตฺถวคฺโค ทสโม
     [๑๗๘๖]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา   ปฏิวิรตา  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย
เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๗]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย กยวิกฺกยา
ปฏิวิรตา    อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย   กยวิกฺกยา
อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๘]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
ทูเตยฺยปหิณคมนานุโยคา    ปฏิวิรตา    อถ    โข   เอเตว   พหุตรา
สตฺตา เย ทูเตยฺยปหิณคมนานุโยคา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๘๙]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา    ปฏิวิรตา    อถ    โข    เอเตว    พหุตรา
สตฺตา เย ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๙๐]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา    ๑-    ปฏิวิรตา    อถ   โข   เอเตว
พหุตรา สตฺตา เย อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา อปฺปฏิวิรตา ฯเปฯ
     [๑๗๙๑]   เอวเมว  โข ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย เฉทนวธน-
พนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา    ปฏิวิรตา    อถ    โข   เอเตว
พหุตรา     สตฺตา    เย    เฉทนวธนพนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา
@เชิงอรรถ:  ม. ... นิกติสาจิโยคา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อปฺปฏิวิรตา   ฯ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ   อทิฏฺฐตฺตา  ภิกฺขเว  จตุนฺนํ
อริยสจฺจานํ   ฯ   กตเมสํ   จตุนฺนํ   ฯ   ทุกฺขสฺส  อริยสจฺจสฺส  ฯเปฯ
ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย   อริยสจฺจสฺส   ฯ   ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ
ทุกฺขนฺติ   โยโค   กรณีโย   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๑๗๙๒]   อถ  โข  ภควา  ปริตฺตํ  นขสิขายํ  ปํสุํ  อาโรเปตฺวา
ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   ตํ   กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  กตมํ  นุ  โข  พหุตรํ  ฯ
โย  วายํ  มยา  ปริตฺโต  นขสิขายํ  ปํสุ อาโรปิโต อยํ วา มหาปฐวีติ ฯ
เอตเทว     ภนฺเต     พหุตรํ     ยทิทํ    มหาปฐวี    อปฺปมตฺตกายํ
ภควตา    ปริตฺโต    นขสิขายํ    ปํสุ    อาโรปิโต    สงฺขมฺปิ    น
อุเปติ    อุปนิธมฺปิ   น   อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   มหาปฐวึ
อุปนิธาย   ภควตา   ปริตฺโต  นขสิขายํ  ปํสุ  อาโรปิโตติ  ฯ  เอวเมว
โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา   เต   สตฺตา   เย  มนุสฺสา  จุตา  มนุสฺเสสุ
ปจฺจาชายนฺติ   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา   สตฺตา   เย   มนุสฺสา
จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ ฯเปฯ
     [๑๗๙๓]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต สตฺตา เย มนุสฺสา
จุตา   มนุสฺเสสุ   ปจฺจาชายนฺติ   อถ   โข   เอเตว  พหุตรา  สตฺตา
เย   มนุสฺสา  จุตา  ติรจฺฉานโยนิยา  ปจฺจาชายนฺติ  ฯ  (อิมินา  นเยน
ปญฺจ   คติโย   วิตฺถาเรตพฺพา)   ฯ   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา
เต   สตฺตา   เย   มนุสฺสา   จุตา   เทเวสุ  ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข
เอเตว   พหุตรา  สตฺตา  เย  มนุสฺสา  จุตา  นิรเย  ปจฺจาชายนฺติ  ฯ
ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ ฯ ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๗๙๔]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต  สตฺตา เย เทวา
จุตา   เทเวสุ   ปจฺจาชายนฺติ   อถ   โข   เอเตว   พหุตรา  สตฺตา
เย  เทวา  จุตา  นิรเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ ฯ
ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๗๙๕]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต  สตฺตา เย เทวา
จุตา   มนุสฺเสสุ  ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย
เทวา  จุตา  นิรเย  ปจฺจาชายนฺติ  ฯ  ติรจฺฉานโยนิยา  ปจฺจาชายนฺติ ฯ
ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๗๙๖]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต  สตฺตา เย นิรยา
จุตา   มนุสฺเสสุ   ปจฺจาชายนฺติ   อถ   โข   เอเตว  พหุตรา  สตฺตา
เย  นิรยา  จุตา  นิรเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ ฯ
ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๗๙๗]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อปฺปกา  เต  สตฺตา เย นิรยา
จุตา   เทเวสุ   ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย
นิรยา  จุตา  นิรเย  ปจฺจาชายนฺติ  ฯ  ติรจฺฉานโยนิยา  ปจฺจาชายนฺติ ฯ
ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๗๙๘]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย ติรจฺฉาน-
โยนิยา   จุตา   มนุสฺเสสุ   ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา
สตฺตา  เย  ติรจฺฉานโยนิยา  จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ ติรจฺฉานโยนิยา
ปจฺจาชายนฺติ ฯ ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๗๙๙]   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อปฺปกา  เต  สตฺตา  เย
ติรจฺฉานโยนิยา   จุตา   เทเวสุ   ปจฺจาชายนฺติ   อถ   โข   เอเตว
พหุตรา   สตฺตา   เย  ติรจฺฉานโยนิยา  จุตา  นิรเย  ปจฺจาชายนฺติ  ฯ
ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ ฯ ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๘๐๐]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย ปิตฺติวิสยา
จุตา   มนุสฺเสสุ  ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย
ปิตฺติวิสยา    จุตา    นิรเย    ปจฺจาชายนฺติ    ฯ    ติรจฺฉานโยนิยา
ปจฺจาชายนฺติ ฯ ปิตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๘๐๑]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย ปิตฺติวิสยา
จุตา   เทเวสุ   ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย
ปิตฺติวิสยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๘๐๒]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย ปิตฺติวิสยา
จุตา   เทเวสุ   ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย
ปิตฺติวิสยา จุตา ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ ฯ
     [๑๘๐๓]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว อปฺปกา เต สตฺตา เย ปิตฺติวิสยา
จุตา   เทเวสุ   ปจฺจาชายนฺติ  อถ  โข  เอเตว  พหุตรา  สตฺตา  เย
ปิตฺติวิสยา   จุตา   ปิตฺติวิสเย   ปจฺจาชายนฺติ   ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
อทิฏฺฐตฺตา     ภิกฺขเว     จตุนฺนํ     อริยสจฺจานํ     ฯ     กตเมสํ
จตุนฺนํ    ฯ    ทุกฺขสฺส    อริยสจฺจสฺส    ทุกฺขสมุทยสฺส    อริยสจฺจสฺส
ทุกฺขนิโรธสฺส   อริยสจฺจสฺส   ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาย   อริยสจฺจสฺส   ฯ
ตสฺมา   ติห  ภิกฺขเว  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  โยโค  กรณีโย  อยํ  ทุกฺขสมุทโยติ
โยโค   กรณีโย   อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ  โยโค  กรณีโย  อยํ  ทุกฺขนิโรธ-
คามินี    ปฏิปทาติ   โยโค   กรณีโยติ   ฯ   อิทมโวจ   ภควา   ฯ
อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
                         [๑]-
                   จกฺกเปยฺยาลิ สมตฺติ ฯ
                    สจฺจสํยุตฺตํ สมตฺตํ ฯ
                   มหาวารสํยุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         มคฺคโพชฺฌงฺคํ สติยา           อินฺทฺริยสมฺมปฺปธาน จ
         พลิทฺธิปาทานุรุทฺธา            ฌานานาปานสํยุตํ
         โสตาปตฺติ สจฺจญฺจาติ         เทสิตานิ สยมฺภุนา ๒-
         มหาวารวคฺคนาเมน            วิสฺสุตานิ ทฺวาทสาติ ๓- ฯ
                  ------------------
@เชิงอรรถ:  ยุ. อามกธญฺณเปยฺยาลํ ฯ จกฺกเปยฺยาลสมตฺติ ฯ  ม. มหาวคฺโคติ วุจฺจตีติ ฯ
@ ม. อิทํ ปาททฺวยํ นตฺถิ ฯ


             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๙ หน้าที่ ๕๑๗-๕๘๙. http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=19&item=1639&items=165&modeTY=2&mode=bracket              อ่านโดยใช้เนื้อความเป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=19&item=1639&items=165&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=19&item=1639&items=165&modeTY=2&mode=bracket              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=19&item=1639&items=165&modeTY=2&mode=bracket              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1639              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_19

อ่านหัวข้อแรกอ่านหัวข้อที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้า คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :