บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๐

๙ วิธุรชาตกํ [๘๙๓] ปณฺฑุ กีสิยาสิ ทุพฺพลา วณฺณรูปํ น ตเวทิสํ ปุเร วิมเล อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา กีทิสี ตุยฺหํ สรีรเวทนา ฯ [๘๙๔] ธมฺโม มนุเชสุ มาตีนํ โทหโฬ นาม ชนินฺท วจฺจติ ธมฺมาหตํ นาคกุญฺชร วิธุรสฺส หทยาภิปตฺถเย ฯ [๘๙๕] จนฺทํ โข ตฺวํ วิมเล โทหฬายสิ สุริยํ วา อถวาปิ มาลุตํ ทุลฺลภํ ^๑- หิ วิธุรสฺส ทสฺสนํ ^๒- โก วิธุรํ อิธมานยิสฺสติ ฯ [๘๙๖] กินฺนุ ตาต ตุวํ ปชฺฌายสิ ปทุมํ หตฺถคตํว เต มุขํ กินฺนุ ทุมฺมนรูโปสิ อิสฺสร มา ตฺวํ โสจิ อมิตฺตตาปน ฯ [๘๙๗] มาตา หิ ตว อิรนฺทติ ^๓- วิธุรสฺส หทยํ ธนิยฺยติ ทุลฺลภํ หิ วิธุรสฺส ทสฺสนํ โก วิธุรํ อิธมานยิสฺสติ ฯ [๘๙๘] ตํ ภตฺตารํ ^๔- ปริเยสนํ จร โย วิธุรํ อิธมานยิสฺสติ ฯ ปิตุโน จ สา สุตฺวาน วากฺยํ รตฺตึ นิกฺขมฺม อวสฺสุตี จริ ฯ [๘๙๙] เก คนฺธพฺเพ เก รกฺขเส จ นาเค เก กึปุริเส อถวาปิ มานุเส @เชิงอรรถ: ^๑-๒ สี. ยุ. ทุลฺลเภ ... ทสฺสเน ฯ ^๓ ม. อิรนฺธติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ @^๔ ม. ตสฺส ภตฺตุปริเยสนํ ฯ เก ปณฺฑิเต สพฺพกามทเท ทีฆรตฺตํ ภตฺตา เม ภวิสฺสติ ฯ [๙๐๐] อสฺสาส เหสฺสามิ เต ปติ ภตฺตา เต เหสฺสามิ อนินฺทโลจเน ปญฺาหิ มม ตถาวิธาหิ อสฺสาส เหสฺสสิ ภริยา มม ฯ [๙๐๑] อวจาสิ ปุณฺณกํ อิรนฺทตี ปุพฺพปถานุคเตน เจตสา เอหิ คจฺฉาม ปิตุ มมนฺติเก เอเสว เต เอตมตฺถํ ปวกฺขติ ฯ [๙๐๒] อลงฺกตา สุวสนา มาลินี จนฺทนุสฺสทา ยกฺขํ หตฺเถ คเหตฺวาน ปิตุ สนฺติกมุปาคมิ ฯ [๙๐๓] |๙๐๓.๑| นาควร วโจ สุณาหิ เม ปฏิรูปํ ปฏิปชฺช สุงฺกิยํ ปตฺเถมิ อหํ อิรนฺทตึ ตาย สมงฺคึ กโรหิ มํ ตุวํ ฯ |๙๐๓.๒| สตํ หตฺถี สตํ อสฺสา สตํ อสฺสตรี รถา สตํ วลภิโย ปุณฺณา นานารตฺนสฺส เกวลา เต นาค ปฏิปชฺชสฺสุ ธีตรํ เทหิรนฺทตึ ฯ [๙๐๔] ยาว อามนฺตเย าตี มิตฺเต จ สุหทชฺชเน อนามนฺตกตกมฺมํ ตํ ปจฺฉา อนุตปฺปติ ฯ [๙๐๕] |๙๐๕.๑| ตโต โส วรุโณ นาโค ปวิสิตฺวา นิเวสนํ ภริยํ อามนฺตยิตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ |๙๐๕.๒| อยํ โส ปุณฺณโก ยกฺโข ยาจติ มํ อิรนฺทตึ พหุนา วิตฺตลาเภน ตสฺส เทม ปิยํ มม ฯ [๙๐๖] น ธเนน น วิตฺเตน ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺทตี สเจ จ โข หทยํ ปณฺฑิตสฺส ธมฺเมน ลทฺธา อิธ มาหเรยฺย เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา นาญฺ ธนํ อุตฺตรึ ปตฺถยาม ฯ [๙๐๗] |๙๐๗.๑| ตโต โส วรุโณ นาโค นิกฺขมิตฺวา นิเวสนา ปุณฺณกามนฺตยิตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ |๙๐๗.๒| น ธเนน น วิตฺเตน ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺทตี สเจ ตุวํ ทหยํ ปณฺฑิตสฺส ธมฺเมน ลทฺธา อิธมาหเรสิ เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา นาญฺ ธนํ อุตฺตรึ ปตฺถยาม ฯ [๙๐๘] ยํ ปณฺฑิโตเตฺยเก วทนฺติ โลเก ตเมว พาโลติ ปุนาหุ อญฺเ อกฺขาหิ เม วิปฺปวทนฺติ เอตฺถ กํ ปณฺฑิตํ นาค ตุวํ วเทสิ ฯ [๙๐๙] โกรพฺยราชสฺส ธนญฺชยสฺส ^๑- ยทิ เต สุโต วิธุโร นาม กตฺตา อาเนหิ ตํ ปณฺฑิตํ ธมฺมลทฺธา อิรนฺทตี ปฏฺจราว ^๒- เต โหตุ ฯ [๙๑๐] |๙๑๐.๑| อิทญฺจ สุตฺวา วรุณสฺส วากฺยํ อุฏฺาย ยกฺโข ปรมปฺปตีโต ตตฺเถว สนฺโต ปุริสํ อสํสิ อาเนหิ อาชญฺมิเธว ยุตฺตํ ฯ |๙๑๐.๒| ชาตรูปมยา กณฺณา กาจมฺหิจมยา ขุรา ชมฺโพนทสฺส ปากสฺส สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโท ฯ [๙๑๑] |๙๑๑.๑| เทววาหวหํ ยานํ อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข ฯ |๙๑๑.๒| โส ปุณฺณโก กามราเคน ^๓- คิทฺโธ อิรนฺทตึ นาคกญฺ ชิคึสํ คนฺตฺวาน ตํ ภูตปตึ ยสสฺสึ อิจฺจพฺรวิ เวสฺสวณํ กุเวรํ ฯ |๙๑๑.๓| โภควตี นาม มนฺทิเร @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ธนญฺจยสฺส ฯ ^๒ ม. ปทจรา ฯ ^๓ สี. ยุ. กามเวเคน ฯ วาสา หิรญฺวตีติ วุจฺจติ นคเร นิมฺมิเต กาญฺจนมเย มณฺฑลสฺส อุรคสฺส นิฏฺิตํ ฯ |๙๑๑.๔| อฏฺฏาลกา โอฏฺคีวิโย โลหิตงฺคสฺส มสารคลฺลิโน ปาสาเทตฺถ สิลามยา โสวณฺณรตเนน ฉาทิตา ฯ |๙๑๑.๕| อมฺพา ติลกา จ ชมฺพุโย สตฺตปณฺณา มุจลินฺทเกตกา ปิยงฺคุกา ^๑- อุทฺทาลกา สหา ปาริภทฺทกา สินฺทุวาริตา ^๒- ฯ |๙๑๑.๖| จมฺเปยฺยกา นาคมลฺลิกา ภคินีมาลา อเถตฺถ โกลิยา เอเต ทุมา ปริณามิตา โสภยนฺติ อุรคสฺส มนฺทิเร ^๓- ฯ |๙๑๑.๗| ขชฺชุเรตฺถ สิลามยา โสวณฺณธุวปุปฺผิตา พหู ยตฺถ วสโตปปาติโก นาคราชา วรุโณ มหิทฺธิโก ฯ |๙๑๑.๘| ตสฺส โกมาริกา ภริยา วิมลา กาญฺจนเวลฺลิวิคฺคหา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปิยงฺคุ ฯ ^๒ ม. สินฺทุวารกา ฯ ^๓ ม. มนฺทิรํ ฯ กาฬา ตรุณาว อุคฺคตา ปุจิมนฺทตฺถนี ^๑- จารุทสฺสนา ฯ |๙๑๑.๙| ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี กณิการาว นิวาตปุปฺผิตา ติทิโวกฺกจราว อจฺฉรา วิชฺชุวพฺภฆนาว นิสฺสฏา ฯ |๙๑๑.๑๐| สา โทหฬินี สุวิมฺหิตา วิธุรสฺส หทยํ ธนิยฺยติ ตํ เนสํ ททามิ อิสฺสร เตน เต เทนฺติ อิรนฺทตึ มมํ ฯ [๙๑๒] |๙๑๒.๑| โส ปุณฺณโก ภูตปตึ ยสสฺสึ อามนฺติย เวสฺสวณํ กุเวรํ ตตฺเถว สนฺโต ^๒- ปุริสํ อสํสิ อาเนหิ อาชญฺมิเธว ยุตฺตํ ฯ |๙๑๒.๒| ชาตรูปมยา กณฺณา กาจมฺหิจมยา ขุรา ชมฺโพนทสฺส ปากสฺส สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโท ฯ |๙๑๒.๓| เทววาหวหํ ยานํ อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข ฯ [๙๑๓] |๙๑๓.๑| โส อคมา ราชคหํ สุรมฺมํ @เชิงอรรถ: ^๑ ปิจุมณฺฑตฺถนีติปิ ปาโ ฯ ^๒ ยุ. สนฺตํ ฯ องฺคสฺส รญฺโ นครํ ทุราสทํ ^๑- พหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส ฯ |๙๑๓.๒| มยูรโกญฺจคณสงฺฆุฏฺ ทิชาภิฆุฏฺ ทิชสงฺฆเสวิตํ นานาสกุณาภิรุทํ สุวงฺคณํ ^๒- ปุปฺผาภิกิณฺณํ หิมวํว ปพฺพตํ ฯ |๙๑๓.๓| โส ปุณฺณโก เวปุลมาภิรุยฺห ^๓- สิลุจฺจยํ กึปุริสานุจิณฺณํ อนฺเวสมาโน มณิรตนํ อุฬารํ ตมทฺทส ปพฺพตกูฏมชฺเฌ ฯ [๙๑๔] |๙๑๔.๑| ทิสฺวา มณึ ปภสฺสรํ ชาติวนฺตํ ^๔- ธนาหรํ ^๕- มณิรตนํ อุฬารํ ททฺทลฺลมานํ ยสสา ยสสฺสินํ โอภาสตี วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข ฯ |๙๑๔.๒| ตมคฺคหี เวฬุริยํ มหคฺฆํ มโนหรํ ^๕- นาม มหานุภาวํ อาชญฺมารุยฺห อโนมวณฺโณ ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สี.ม. ทุรายุตํ ฯ ^๒ สี.ยุ. สุภงฺคณํ ฯ ^๓ ม. -ภิรุหิ ฯ ^๔ ม. ชาติมนฺตํ ฯ @^๕ ม. มโนหรํ ฯ [๙๑๕] |๙๑๕.๑| โส อคมา ^๑- นครํ อินฺทปตฺตํ โอรุยฺหุปาคญฺฉิ สภํ กุรูนํ สมาคเต เอกสตํ สมคฺเค อเวฺหตฺถ ยกฺโข อวิกมฺปมาโน ฯ |๙๑๕.๒| โกนีธ รญฺ วรมาภิเชติ กมาภิเชยฺยาม วรทฺธเนน กมนุตฺตรํ รตนวรํ ชินาม โก วาปิ โน เชติ วรทฺธเนน ฯ [๙๑๖] กุหึ นุ รฏฺเ ตว ชาติภูมิ น โกรพฺยสฺเสว วโจ ตเวทํ อภีโตสิ ^๒- โน วณฺณนิภาย สพฺเพ อกฺขาหิ เม นามญฺจ พนฺธเว จ ฯ [๙๑๗] กจฺจายโน มาณวโกสฺมิ ราช อนูนนาโม อิติ มวฺหยนฺติ องฺเคสุ เม าตโย พนฺธวา จ อกฺเขน เทวสฺมิ อิธานุปตฺโต ฯ [๙๑๘] กึ มาณวสฺส รตนานิ อตฺถิ เย ตํ ชินนฺโต หเร อกฺขธุตฺโต พหูนิ รญฺโ รตนานิ อตฺถิ เต ตฺวํ ทลิทฺโท กถมวฺหเยสิ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อคฺคมา ฯ ^๒ ยุ. อภิโภสิ ฯ [๙๑๙] ธนาหโร ^๑- นาม มณิ มมายํ ธนาหรํ ^๒- มณิรตนํ อุฬารํ อิมญฺจ อาชญฺ อมิตฺตตาปนํ เอตํ เม ชินิตฺวา หเร อกฺขธุตฺโต ฯ [๙๒๐] เอโก มณิ มาณว กึ กริสฺสติ อาชานิเยโก ปน กึ กริสฺสติ พหูนิ รญฺโ รตนานิ อตฺถิ อาชานิยา วาตชวา อนปฺปกา ฯ โทหฬกณฺฑํ นาม ฯ [๙๒๑] |๙๒๑.๑| อิทญฺจ เม มณิรตนํ ปสฺส ตฺวํ ทฺวิปทุตฺตม อิตฺถีนํ วิคฺคหา เจตฺถ ปุริสานญฺจ วิคฺคหา ฯ |๙๒๑.๒| มิคานํ วิคฺคหา เจตฺถ สกุณานญฺจ วิคฺคหา นาคราเช สุปณฺเณ จ ^๓- มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๒๒] |๙๒๒.๑| หตฺถานีกํ รถานีกํ อสฺเส ปตฺตี จ วมฺมิเน ^๔- จตุรงฺคินิมํ เสนํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๒๒.๒| หตฺถาโรเห อนีกฏฺเ รถิเก ปตฺติการเก พลคฺคานิ วิยูหานิ ^๕- มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๒๓] |๙๒๓.๑| ปุรํ อฏฺฏาลสมฺปนฺนํ ^๖- พหุปาการโตรณํ สิงฺฆาฏเก สุภูมิโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. มโนหโร ฯ ^๒ ม. มโนหรํ ฯ ^๓ ม. นาคราชา สุปณฺณา จ ฯ ^๔ สี.ยุ. @ธชานิ จ ฯ ^๕ ม. วิยูฬฺหานิ ฯ ^๖ ม. อุทฺธาปสมฺปนฺนํ ฯ สี.ยุ. อุทฺทปสมฺปนฺนํ ฯ |๙๒๓.๒| เอสิกา ปริขาโย จ ปลีฆํ อคฺคฬานิ จ อฏฺฏาลเก จ ทฺวาเร จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๒๔] |๙๒๔.๑| ปสฺส โตรณมคฺเคสุ นานาทิชคณา พหู หํสา โกญฺจา มยูรา จ จกฺกวากา จ กุกฺกุหา ฯ |๙๒๔.๒| กุณาลกา พหู จิตฺรา สิขณฺฑี ชีวชีวกา นานาทิชคณากิณฺณํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๒๕] |๙๒๕.๑| ปสฺส นครํ สุปาการํ อพฺภูตํ โลมหํสนํ สมุสฺสิตทฺธชํ รมฺมํ สุวณฺณวาลุกสนฺถตํ ฯ |๙๒๕.๒| ปสฺเสตฺถ ปณฺณสาลาโย วิภตฺตา ภาคโส มิตา นิเวสเน นิเวเส จ สนฺธิพฺยูเห ปถตฺถิโย ^๑- ฯ [๙๒๖] |๙๒๖.๑| ปานาคาเร จ โสณฺเฑ จ สุทฺทา ^๒- โอทนิยา ฆรา เวสี จ คณิกาโย จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๒๖.๒| มาลากาเร จ รชเก คนฺธิเก อถ ทุสฺสิเก สุวณฺณกาเร มณิกาเร มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๒๖.๓| อาฬาริเก จ สูเท จ นฏนฏฺฏกคายิเน ^๓- ปาณิสฺสเร กุมฺภถูนิเก มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๒๗] |๙๒๗.๑| ปสฺส เภรีมุทิงฺคา จ สงฺขา ปณวเทนฺทิมา สพฺพญฺจ ตาลาวจรํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๒๗.๒| สมฺมตาลญฺจ วีณญฺจ นจฺจคีตํ สุวาทิตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปถทฺธิโย ฯ ^๒ สูณาติปิ ปาโ ฯ ม. สูนา ฯ ^๓ ม. นฏนาฏกคายิโน ฯ ตุริยตาลิตสงฺฆุฏฺ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๒๗.๓| ลงฺฆิกา มุฏฺิกา เจตฺถ มายาการา จ โสภิยา เวตาลิเก จ ชลฺเล จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๒๘] |๙๒๘.๑| สมชฺชา เจตฺถ วตฺตนฺติ อากิณฺณา นรนาริภิ มญฺจาติมญฺเจ ภูมิโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๒๘.๒| ปสฺส มลฺเล สมชฺชสฺมึ โปเถนฺเต ^๑- ทิคุณํ ภุชํ นิหเต นิหตมาเน จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๒๙] |๙๒๙.๑| ปสฺส ปพฺพตปาเทสุ นานามิคคณา พหู สีหา พฺยคฺฆา วราหา จ อจฺฉโกกตรจฺฉโย ฯ |๙๒๙.๒| ปลสตา ควชา จ มหึสา โรหิตา รุรู เอเณยฺยา สรภา เจว คณิโน นิกฺกสูกรา ฯ |๙๒๙.๓| กทลิมิคา พหู จิตฺรา วิฬารา สสกณฺณกา นานามิคคณากิณฺณํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๓๐] |๙๓๐.๑| นชฺชาโย สุปติตฺถาโย โสวณฺณวาลุกสนฺถตา อจฺฉา สวนฺติ อมฺพูนิ มจฺฉคุมฺพนิเวสิตา ฯ |๙๓๐.๒| กุมฺภิลา มกรา เจตฺถ สุสุมารา จ กจฺฉปา ปาีนา พหุสา ^๒- มจฺฉา พลชา มุญฺชโรหิตา ฯ |๙๓๐.๓| นานาทิชคณากิณฺณา นานาทุมคณายุตา เวฬุริยผลกโรทาโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โผเฏนฺเต ฯ ^๒ สี. ม. ปาวุสา ฯ [๙๓๑] |๙๓๑.๑| ปสฺเสตฺถ โปกฺขรณิโย สุวิภตฺตา จตุทฺทิสา นานาทิชคณากิณฺณา ปุถุโลมจฺฉเสวิตา ^๑- |๙๓๑.๒| สมนฺโตทกสมฺปนฺนํ มหึ สาครกุณฺฑลํ อุเปตํ วนราชีภิ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๓๒] |๙๓๒.๑| ปุรโต วิเทเห ปสฺส โคยานิเย จ ปจฺฉโต กุรุโย ชมฺพูทีปญฺจ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๒.๒| ปสฺส จนฺทญฺจ สุริยญฺจ โอภาเสนฺเต จตุทฺทิสา สิเนรุ อนุปริยายนฺเต มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๒.๓| สิเนรุ หิมวนฺตญฺจ สาครญฺจ มหิทฺธิยํ ^๒- จตฺตาโร จ มหาราเช มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๒.๔| อาราเม วนคุมฺเพ จ ปาฏิเย จ สิลุจฺจเย รมฺเม กึปุริสากิณฺเณ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๒.๕| ปารุสกํ จิตฺตลตํ มิสฺสกํ นนฺทนํ วนํ เวชยนฺตญฺจ ปาสาทํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๒.๖| สุธมฺมํ ตาวตึสญฺจ ปาริฉตฺตญฺจ ปุปฺผิตํ เอราวณํ นาคราชํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๒.๗| ปสฺเสตฺถ เทวกญฺาโย นภา วิชฺชุริวุคฺคตา นนฺทเน วิจรนฺติโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๒.๘| ปสฺเสตฺถ เทวกญฺาโย เทวปุตฺตปโลภินี @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปุถุโลมนิเสวิตา ฯ ^๒ ม. มหีตลํ ฯ สี. ยุ. มหิทฺธิกํ ฯ เทวปุตฺเต รมมาเน ^๑- มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ [๙๓๓] |๙๓๓.๑| ปโรสหสฺสํ ปาสาเท เวฬุริยผลกสนฺถเต ปชฺชลนฺเตน ^๒- วณฺเณน มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๓.๒| ตาวตึเส จ ยาเม จ ตุสิเต จาปิ นิมฺมิเต ปรนิมฺมิตวสวตฺติโน ^๓- มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ |๙๓๓.๓| ปสฺเสตฺถ โปกฺขรณิโย วิปฺปสนฺโนทกา สุจี มณฺฑาลเกหิ สญฺฉนฺนา ปทุมุปฺปลเกหิ จ ฯ [๙๓๔] |๙๓๔.๑| ทเสตฺถ ราชิโย เสตา ทสฺสนียา ^๔- มโนรมา ฉ ปิงฺคลา ปณฺณรสา หลิทฺทา จ จตุทฺทส ฯ |๙๓๔.๒| วีสติ ตตฺถ โสวณฺณา วีสติ รชตามยา อินฺทโคปกวณฺณาภา ตาว ทิสฺสนฺติ ตึสติ ฯ |๙๓๔.๓| ทเสตฺถ กาฬิโย ฉ จ ^๕- มญฺเชฏฺา ปญฺจวีสติ มิสฺสา พนฺธุกปุปฺเผหิ นีลุปฺปลวิจิตฺตกา ฯ |๙๓๔.๔| เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ อจฺจิมนฺตํ ปภสฺสรํ โอธิสุงฺกํ มหาราช ปสฺส ตฺวํ ทฺวิปทุตฺตม ฯ มณิกณฺฑํ นาม ฯ [๙๓๕] อุปาคตํ ราช อุเปหิ ลกฺขํ เนตาทิสํ มณิรตนํ ตวตฺถิ ธมฺเมน ชิยฺยาม ^๖- อสาหเสน ชิโต จ โน ขิปฺปมวากโรหิ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. จรมาเน ฯ ^๒ ม. ปชฺชลนฺเต จ ฯ ^๓ สี. ยุ. ปรนิมฺมิตาภิรติโน ฯ @^๔ ม. ทสนีลา ฯ ^๕ ม. ฉจฺจ ฯ ^๖ ม. ชิสฺสาม ฯ [๙๓๖] ปญฺจาล ปจฺจุคฺคต สูรเสน มจฺฉา จ มทฺทา สห เกกเกภิ ปสฺสนฺตุ โน เต อสเถน ยุทฺธํ น โน สภายํ น กโรนฺติ กิญฺจิ ฯ [๙๓๗] |๙๓๗.๑| เต ปาวิสุ อกฺขมเทน มตฺตา ราชา กุรูนํ ปุณฺณโก จาปิ ยกฺโข ราชา กลึ วิจฺจินมคฺคเหสิ กฏมคฺคหิ ปุณฺณโก นาม ยกฺโข |๙๓๗.๒| เต ตตฺถ ชูเต อุภเย ^๑- สมาคเต รญฺ สกาเส สขินญฺจ มชฺเฌ อเชสิ ยกฺโข นรวีรเสฏฺ ตตฺถปฺปนาโท ตุมุโล พภูว ฯ [๙๓๘] ชโย มหาราช ปราชโย จ อายูหตํ อญฺตรสฺส โหติ ชนินฺท ชินฺโนสิ ^๒- วรนฺธเนน ชิโต จ เม ขิปฺปมวากโรหิ ฯ [๙๓๙] หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ ยญฺจาปิ มยฺหํ รตนํ ปพฺยา คณฺหาหิ กจฺจาน วรํ ธนานํ @เชิงอรรถ: ^๑ อุภโยติปิ ฯ ^๒ ม. ชิโนสิ ฯ ยุ. ชิโตสิ ฯ อาทาย เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉ ฯ [๙๔๐] หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ ยญฺจาปิ ตุยฺหํ รตนํ ปพฺยา เตสํ วโร วิธุโร นาม กตฺตา โส เม ชิโต ตํ เม อวากโรหิ ฯ [๙๔๑] อตฺตา จ เม โส สรณํ คตี จ ทีโป จ เลโณ จ ปรายโน จ อสนฺตุเลยฺโย มม โส ธเนน ปาเณน เม สทิโส เอส กตฺตา ฯ [๙๔๒] จิรํ วิวาโท มม ตุยฺหมสฺส ^๑- กามญฺจ ปุจฺฉาม ตเมว คนฺตฺวา เอเสว โน วิวรตุ เอตมตฺถํ ยํ วกฺขติ โหตุ ตถา ^๒- อุภินฺนํ ฯ [๙๔๓] อทฺธา หิ สจฺจํ ภณสิ น จ มาณว สาหสํ ตเมว คนฺตฺวา ปุจฺฉาม เตน ตุสฺสามุโภ ชนา ฯ [๙๔๔] สจฺจํ นุ เทวา วิทหู กุรูนํ ธมฺเม ิตํ วิธุรนฺนามมจฺจํ ทาโสสิ รญฺโ อุท วาสิ าติ วิธุโรติ สงฺขฺยา ^๓- กตโมสิ โลเก ฯ [๙๔๕] |๙๔๕.๑| อามายทาสาปิ ภวนฺติ เหเก @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตุยฺหญฺจสฺส ฯ ^๒ ม. กถา ฯ ^๓ ม. สงฺขา ฯ ธเนน กีตาปิ ภวนฺติ ทาสา สยํปิ ทาสา อุปยนฺติ เหเก ^๑- ภยา ปนุณฺณาปิ ^๒- ภวนฺติ ทาสา |๙๔๕.๒| เอเต นรานํ จตุโรว ทาสา ฯ อทฺธา หิ โยนิโต อหมฺปิ ชาโต ภโว จ รญฺโ อภโว จ รญฺโ ทาโสหํ เทวสฺส ปรํปิ คนฺตฺวา ธมฺเมน มํ มาณว ตุยฺห ทชฺชา ฯ [๙๔๖] อยํปิ ^๓- ทุติโย วิชโย มมชฺช ปุฏฺโ หิ กตฺตา วิวริตฺถ ^๔- ปญฺหํ อธมฺมรูโป วต ราชเสฏฺโ สุภาสิตํ นานุชานาสิ มยฺหํ ฯ [๙๔๗] เอวญฺเจ โน โส วิวริตฺถ ^๕- ปญฺหํ ทาโสหมสฺมิ น จ โขสฺมิ าติ คณฺหาหิ กจฺจาน วรํ ธนานํ อาทาย เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉ ฯ อกฺขกณฺฑํ นาม ฯ [๙๔๘] |๙๔๘.๑| วิธุร วสมานสฺส คหฏฺสฺส สกํ ฆรํ เขมา วุตฺติ กถํ อสฺส กถนฺนุ อสฺส สงฺคโห ฯ |๙๔๘.๒| อพฺยาปชฺฌํ กถํ อสฺส สจฺจวาที จ มาณโว @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สยมฺปิ เหเก อุปยนฺติ ทาสา ฯ ^๒ ม. ปณุนฺนาปิ ฯ ^๓ ม. อยํ ฯ ^๔-๕ ม. วิวเรตฺถ ฯ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ กถํ เปจฺจ น โสจติ ฯ [๙๔๙] |๙๔๙.๑| ตํ ตตฺถ คติมา ธิติมา มติมา อตฺถทสฺสิมา สงฺขาตา สพฺพธมฺมานํ วิธุโร เอตทพฺรวิ ฯ |๙๔๙.๒| น สาธารณทารสฺส น ภุญฺเช สาธุเมกโก ^๑- น เสเว โลกายติกํ เนตํ ปญฺาย วฑฺฒนํ ฯ |๙๔๙.๓| สีลวา วตฺตสมฺปนฺโน อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ นิวาตวุตฺติ อตฺถทฺโธ สุรโต สขิโล มุทุ ฯ |๙๔๙.๔| สงฺคเหตา จ มิตฺตานํ สํวิภาคี วิธานวา ตปฺเปยฺย อนฺนปาเนน สทา สมณพฺราหฺมเณ ฯ |๙๔๙.๕| ธมฺมกาโม สุตาธาโร ภเวยฺย ปริปุจฺฉโก สกฺกจฺจํ ปยิรุปาเสยฺย สีลวนฺเต พหุสฺสุเต ฯ |๙๔๙.๖| ฆรมาวสมานสฺส คหฏฺสฺส สกํ ฆรํ เขมา วุตฺติ สิยา เอวํ เอวํ นุ อสฺส สงฺคโห ฯ |๙๔๙.๗| อพฺยาปชฺโฌ สิยา เอวํ สจฺจวาที จ มาณโว อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ เอวํ เปจฺจ น โสจติ ฯ ฆราวาสปญฺหา นาม ฯ [๙๕๐] เอหิ ทานิ คมิสฺสาม ทินฺโน โน อิสฺสเรน เม มเมวตฺถํ ปฏิปชฺช เอส ธมฺโม สนนฺตโน ฯ [๙๕๑] ชานามิ มาณว ตยาหมสฺมิ ทินฺโนหมสฺมิ ตว อิสฺสเรน @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สาทุเมกโก ฯ ตีหญฺจ ตํ วาสเยมุ อคาเร เยนทฺธุนา อนุสาเสมุ ปุตฺเต ฯ [๙๕๒] ตมฺเม ตถา โหตุ วเสมุ ตีหํ กุรุตํ ภวํ อชฺช ฆเรสุ กิจฺจํ อนุสาสตํ ปุตฺตทาเร ภวชฺช ยถา ตยี เปจฺจ ^๑- สุขี ภเวยฺย ฯ [๙๕๓] สาธูติ วตฺวาน ปหูตกาโม ปกฺกามิ ยกฺโข วิธุเรน สทฺธึ ตํ กุญฺชราชญฺหยานุจิณฺณํ ปาเวกฺขิ อนฺเตปุรมริยเสฏฺโ ฯ [๙๕๔] โกญฺจํ มยูรญฺจ ปิยญฺจ เกตํ อุปาคมิ ตตฺถ สุรมฺมรูปํ ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส ฯ [๙๕๕] |๙๕๕.๑| ตตฺถ นจฺจนฺติ คายนฺติ อวฺหยนฺติ วราวรํ อจฺฉรา วิย เทเวสุ นาริโย สมลงฺกตา ฯ |๙๕๕.๒| สมงฺคีกตฺวา ปมทาหิ ยกฺขํ อนฺเนน ปาเนน จ ธมฺมปาโล อตฺตตฺถเมวานุวิจินฺตยนฺโต ^๒- ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สกาเส ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. ปจฺฉา ฯ ^๒ ม. อตฺถตฺถเมวา- ฯ |๙๕๕.๓| ตํ จนฺทนคนฺธรสานุลิตฺตํ สุวณฺณชมฺโพนทนิกฺขสาทิสํ ภริยํ อวจ เอหิ สุโณหิ โภติ ปุตฺตานิ อามนฺตย ตมฺพเนตฺเต ฯ |๙๕๕.๔| สุตฺวาน วากฺยํ ปติโน อโนชา ^๑- สุณิสํ อวจ ตมฺพนขึ สุเนตฺตํ อามนฺตย จมฺมธรานิ ^๒- เจเต ปุตฺตานิ อินฺทีวรปุปฺผสาเม ฯ [๙๕๖] |๙๕๖.๑| เต อาคเต มุทฺธนิ ธมฺมปาโล จุมฺพิตฺวา ปุตฺเต อวิกมฺปมาโน อามนฺตยิตฺวาน อโวจ วากฺยํ ทินฺโนหํ รญฺา อิธ มาณวสฺส ฯ |๙๕๖.๒| ตสฺสชฺชหํ อตฺตสุขี วิเธยฺโย อาทาย เยนิจฺฉติ เตน คจฺฉติ อหญฺจ โว อนุสาสิตุ อาคโตสฺมิ กถํ อหํ อปริตฺตาย คจฺเฉ ฯ |๙๕๖.๓| สเจ โว ราชา กุรุรฏฺวาสี ^๓- ชนสนฺโธ ปุจฺเฉยฺย ปหูตกาโม กิมาภิชานาถ ปุเร ปุราณํ กึ โว ปิตา อนุสาเส ปุรตฺถา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อนุชฺชา ฯ ^๒ ม. วมฺมธรานิ ฯ ^๓ สี. ยุ. กุรุเขตฺตวาสี ฯ |๙๕๖.๔| สมานาสนา ^๑- โหถ มยา จ ^๒- สพฺเพ โก นีธ รญฺโ อพฺภติโก มนุสฺโส ตมญฺชลึ กริย วเทถ เอวํ มา เหว เทว น หิ เอส ธมฺโม วิยคฺฆราชสฺส นิหีนชจฺโจ สมานาสโน ^๓- เทว กถํ ภเวยฺย ฯ ลกฺขกณฺฑํ ^๔- [๙๕๗] |๙๕๗.๑| โส จ ปุตฺเต อมจฺเจ จ าตโย สุหทชฺชเน อลีนมนสงฺกปฺโป วิธุโร เอตทพฺรวิ ฯ |๙๕๗.๒| เอถยฺยา ^๕- ราชวสตึ นิสีทิตฺวา สุณาถ เม ยถา ราชกุลํ ปตฺโต ยสํ โปโส นิคจฺฉติ ฯ [๙๕๘] |๙๕๘.๑| น หิ ราชกุลํ ปตฺโต อญฺาโต ลภเต ยสํ นาติสูโร นาติทุมฺเมโธ ^๖- นปฺปมตฺโต กุทาจนํ ฯ |๙๕๘.๒| ยทาสฺส สีลํ ปญฺญฺจ โสเจยฺยญฺจาธิคจฺฉติ อถ วิสฺสาสเต ตมฺหิ คุยฺหญฺจสฺส น รกฺขติ ฯ [๙๕๙] |๙๕๙.๑| ตุลา ยถา ปคฺคหิตา สมทณฺฑา สุธาริตา อชฺฌิฏฺโ น วิกมฺเปยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๕๙.๒| ตุลา ยถา ปคฺคหิตา สมทณฺฑา สุธาริตา สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต ส ราชวสตึ วเส ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สมาสนา ฯ ^๒ ม. ว ฯ ^๓ ม. สมาสโน ฯ ^๔ สี. เปกฺขณกณฺฑํ ฯ @^๕ ม. เอถยฺโย ฯ ^๖ ม. นาสูโร นาปิ ทุมฺเมโธ ฯ [๙๖๐] |๙๖๐.๑| ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต อชฺฌิฏฺโ น วิกมฺเปยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๐.๒| ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๐.๓| โย จสฺส สุกโต มคฺโค รญฺโ สุปฏิยาทิโต น เตน วุตฺโต คจฺเฉยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ [๙๖๑] |๙๖๑.๑| น รญฺโ สมกํ ภุญฺเช กามโภเค กุทาจนํ สพฺพตฺถ ปจฺฉโต คจฺเฉ ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๑.๒| น รญฺโ สทิสํ วตฺถํ น มาลํ น วิเลปนํ อากปฺปํ สรกุตฺตึ วา น รญฺโ สทิสมาจเร อญฺ กเรยฺย อากปฺปํ สราชวสตึ วเส ฯ [๙๖๒] |๙๖๒.๑| กีเฬ ราชา อมจฺเจหิ ภริยาหิ ปริวาริโต นามจฺโจ ราชภริยาสุ ภาวํ กุพฺเพถ ปณฺฑิโต ฯ |๙๖๒.๒| อนุทฺธโต อจปโล นิปโก สํวุตินฺทฺริโย มโนปณิธิสมฺปนฺโน ส ราชวสตึ วเส ฯ [๙๖๓] |๙๖๓.๑| นาสฺส ภริยาหิ กีเฬยฺย น มนฺเตยฺย รโหคโต นาสฺส โกสา ธนํ คเณฺห ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๓.๒| น นิทฺทํ พหุ มญฺเยฺย น มทาย สุรํ ปิเว นาสฺส ทาเย มิเค หญฺเ ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๓.๓| นาสฺส ปี น ปลฺลงฺกํ น โกจฺฉํ น นาวํ รถํ สมฺมโตมฺหีติ อารูเยฺห ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๓.๔| นาติทูเร ภเช ^๑- รญฺโ นาจฺจาสนฺเน วิจกฺขโณ สเมกฺขญฺจสฺส ^๒- ติฏฺเยฺย สนฺทิสฺสนฺโต สภตฺตุโน ฯ |๙๖๓.๕| น เม ^๓- ราชา สขา โหติ น ราชา โหติ เมถุโน ขิปฺปํ กุชฺฌนฺติ ราชาโน สุเกนกฺขีว ฆฏฺฏิตํ ฯ |๙๖๓.๖| น ปูชิโต มญฺมาโน เมธาวี ปณฺฑิโต นโร ผรุสํ ปฏิมนฺเตยฺย ราชานํ ปริสํ คตํ ฯ [๙๖๔] |๙๖๔.๑| ลทฺธทฺวาโร ลเภ ทฺวารํ ^๔- เนว ราชูสุ วิสฺสเส อคฺคิว สํยโต ติฏฺเ ^๕- ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๔.๒| ปุตฺตํ วา ภาตรํ สํ วา สมฺปคฺคณฺหาติ ขตฺติโย คาเมหิ นิคเมหิ วา รฏฺเหิ ชนปเทหิ วา ตุณฺหีภูโต อุเปกฺเขยฺย น ภเณ เฉกปาปกํ ฯ [๙๖๕] |๙๖๕.๑| หตฺถาโรหา อนีกฏฺา รถิกา ปตฺติการกา ^๖- เตสํ กมฺมาปทาเนน ^๗- ราชา วฑฺเฒติ เวตฺตนํ น เตสํ อนฺตรา คจฺเฉ ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๕.๒| จาโปว โอนเม ^๘- ธีโร วํโส วาปิ ปกมฺปเย ปฏิโลมํ น วตฺเตยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๕.๓| จาโปวูนูทโร อสฺส มจฺโฉวสฺส อชิวฺหตา ^๙- อปฺปาสี นิปโก สูโร ส ราชวสตึ วเส ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. ภเว ฯ ^๒ ม. สมฺมุขญฺจสฺส ฯ ^๓ ม. เว ฯ ^๔ ยุ. ลทฺธวาโร ลเภ @วารํ ฯ ^๕ สี. ยุ. อคฺคีว ยโต ติฏฺเยฺย ฯ ^๖ ม. หตฺกาโรเห อนีกฏฺเ รถิเก @ปตฺติการเก ฯ ^๗ ม. กมฺมาวทาเนน ฯ ^๘ ม. จาโปวูนุทโร ฯ ^๙ ม. อชิวฺหวา ฯ [๙๖๖] |๙๖๖.๑| น พาฬฺหํ อิตฺถึ คจฺเฉยฺย สมฺผสฺสํ เตชสงฺขฺยํ กาสํ สาสํ ทรํ พาลฺยํ ^๑- ขีณเมโธ นิคจฺฉติ ฯ |๙๖๖.๒| นาติเวลํ ปภาเสยฺย น ตุณฺหี สพฺพทา สิยา อวิกิณฺณํ มิตํ วาจํ ปตฺเต กาเล อุทีริเย ฯ |๙๖๖.๓| อกฺโกธโน อสงฺฆฏฺโฏ สจฺโจ สโณฺห อเปสุโณ สมฺผํ คิรํ น ภาเสยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ [๙๖๗] |๙๖๗.๑| มาตาเปติภโร ^๒- อสฺส กุเล เชฏฺาปจายิโก สโณฺห สขิลสมฺภาโส ^๓- ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๗.๒| วินีโต สิปฺปวา ทนฺโต กตตฺโต นิยโต มุทุ อปฺปมตฺโต สุจิ ทกฺโข ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๗.๓| นิวาตวุตฺติ วุฑฺเฒสุ สปฺปติสฺโส สคารโว สุรโต สุขสํวาโส ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๗.๔| อารกา ปริวชฺเชยฺย สญฺหิตุ ^๔- ปหิตํ ชนํ ภตฺตารญฺเวุทิกฺเขยฺย น จ อญฺสฺส ราชิโน ฯ [๙๖๘] |๙๖๘.๑| สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต สกฺกจฺจํ ปยิรุปาเสยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๘.๒| สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต สกฺกจฺจํ อนุวาเสยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๘.๓| สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต @เชิงอรรถ: ^๑ ม. พลฺยํ ฯ ^๒ ม.มาตาเปตฺติภโร ฯ ^๓ สี.หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺโน ฯ ^๔ ม.สหิตุ ฯ ตปฺเปยฺย อนฺนปาเนน ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๘.๔| สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต อาสชฺช ปญฺเ เสเวถ อากงฺขํ วุฑฺฒิมตฺตโน ฯ [๙๖๙] |๙๖๙.๑| ทินฺนปุพฺพํ น หาเปยฺย ทานํ สมณพฺราหฺมเณ น จ กิญฺจิ นิวาเรยฺย ทานกาเล วนิพฺพเก ฯ |๙๖๙.๒| ปญฺวา พุทฺธิสมฺปนฺโน วิธานวิธิโกวิโท กาลญฺู สมยญฺู จ ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๖๙.๓| อุฏฺาตา กมฺมเธยฺเยสุ อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ สุสํวิหิตกมฺมนฺโต ส ราชวสตึ วเส ฯ [๙๗๐] |๙๗๐.๑| ขลํ สาลํ ปสุ เขตฺตํ คนฺตฺวา จสฺส อภิกฺขณํ มิตํ ธญฺ นิธาเปยฺย มิตํ จ ^๑- ปาจเย ฆเร ฯ |๙๗๐.๒| ปุตฺตํ วา ภาตรํ สํ วา สีเลสุ อสมาหิตํ อนงฺคาว ^๒- หิ เต พาลา ยถา เปตา ตเถว เต ฯ |๙๗๐.๓| โจฬญฺจ เนสํ ปิณฺฑญฺจ อาสีนานํ ปทาปเย ทาเส กมฺมกเร โปเส ^๓- สีเลสุ สุสมาหิเต ทกฺเข อุฏฺานสมฺปนฺเน อาธิปจฺจสฺมิ าปเย ฯ [๙๗๑] |๙๗๑.๑| สีลวา จ อโลโภ ^๔- จ อนุวตฺโต ^๕- จ ราชิโน อาวี รโห หิโต ตสฺส ส ราชวสตึ วเส ฯ |๙๗๑.๒| ฉนฺทญฺู ราชิโน จสฺส จิตฺตฏฺโ จสฺส ^๖- ราชิโน อสงฺกุสกวุตฺติสฺส ส ราชวสตึ วเส ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. มิตํ ว ฯ ^๒ ม. อนงฺควา ฯ ^๓ ม. เปสฺเส ฯ ^๔ ม. อโลโล จ ฯ ^๕ ม. @อนุรกฺโข ฯ สี. ยุ. อนุรตฺโต ฯ ^๖ ม. อสฺส ฯ |๙๗๑.๓| อจฺฉาทเน จ นหาปเน ^๑- โธเว ปาเท อโธสิรํ อาหโตปิ น กุปฺเปยฺย ส ราชวสตึ วเส ฯ [๙๗๒] |๙๗๒.๑| กุมฺภิญฺหิ ปญฺชลึ กยิรา ^๒- จาตํ ^๓- จาปิ ปทกฺขิณํ กิเมว สพฺพกามานํ ทาตารํ ธีรมุตฺตมํ ฯ |๙๗๒.๒| โย เทติ สยนํ วตฺถํ ยานํ อาวสถํ ฆรํ ปชฺชุนฺโนริว ภูตานํ ^๔- โภเคหิ อภิวสฺสติ ฯ |๙๗๒.๓| เอเสยฺยา ราชวสตี วตฺตมาโน ยถา นโร อาราธยติ ราชานํ ปูชํ ลภติ ภตฺตุสุ ฯ ราชวสตี นาม ฯ ^[๕]- [๙๗๓] |๙๗๓.๑| เอวํ สมนุสาสิตฺวา าติสงฺฆํ วิจกฺขโณ ปริกิณฺโณ สุหชฺเชหิ ^๖- ราชานมุปสงฺกมิ ฯ |๙๗๓.๒| วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ วิธุโร อวจ ราชานํ ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลึ ฯ |๙๗๓.๓| อยํ มํ มาณโว เนติ กตฺตุกาโม ยถามตึ าตีนตฺถํ ปวกฺขามิ ตํ สุโณหิ อรินฺทม ฯ |๙๗๓.๔| ปุตฺเต จ เม อุทิกฺเขสิ ยญฺจมญฺ ฆเร ธนํ ยถา ปจฺฉา ^๗- น หาเยถ าติสงฺโฆ มยี คเต |๙๗๓.๕| ยเถว ขลติ ภูมฺยํ ภูมฺยาเยว ปติฏฺติ เอเวตํ ขลิตํ มยฺหํ เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุจฺฉาทเย จ นฺหาปเย ฯ ^๒ ม. กุมฺภมฺปญฺชลึ กริยา ฯ ^๓ สี. ยุ. วายสํ วา ฯ @จาโตติ เอกา สกุณชาติ ฯ ^๔ ม. ภูตานิ ฯ ^๕ ม. อนฺตรเปยฺยาล ฯ ^๖ ม. สุหเทหิ ฯ @^๗ ม. เปจฺจ ฯ [๙๗๔] สกฺกา น คนฺตุ อิติ มยฺหํ โหติ เฉตฺวา ^๑- วธิตฺวา อิธ กาติยานํ อิเธว โหหิ อิติ มยฺหํ รุจฺจติ มา ตฺวํ อคา อุตฺตมภูริปญฺ ฯ [๙๗๕] |๙๗๕.๑| มา เหวธมฺเมสุ ^๒- มนํ ปณีทหิ อตฺเถ จ ธมฺเม จ ยุตฺโต ภวสฺสุ ธิรตฺถุ กมฺมํ อกุสลํ อนริยํ ยํ กตฺวา ปจฺฉา นิรยํ วเชยฺย ฯ |๙๗๕.๒| เนเวส ธมฺโม น ปุเนติ กิจฺจํ อยิโร หิ ทาสสฺส ชนินฺท อิสฺสโร ฆาเตตุ ฌาเปตุ อโถปิ หนฺตุ น จ มยฺหํ โกธตฺถิ วชามิ จาหํ ฯ [๙๗๖] เชฏฺปุตฺตํ อุปคุยฺห วิเนยฺย หทเย ทรํ อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ปาวิสิ โส มหาฆรํ ฯ [๙๗๗] |๙๗๗.๑| สาลาว สมฺปมทฺทิตา ^๓- มาลุเตน ปมทฺทิตา เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ วิธุรสฺส นิเวสเน ฯ |๙๗๗.๒| อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานิ จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ วิธุรสฺส นิเวสเน ฯ |๙๗๗.๓| โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ วิธุรสฺส นิเวสเน ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ฆตฺวาติปี ฯ ^๒ ม. เหวมธมฺเมสุ ฯ ^๓ ม. สมฺมปติตา ฯ |๙๗๗.๔| หตฺถาโรหา อนีกฏฺา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ วิธุรสฺส นิเวสเน ฯ |๙๗๗.๕| สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ วิธุรสฺส นิเวสเน ฯ |๙๗๗.๖| อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานิ จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ ฯ |๙๗๗.๗| โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา ^๑- พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ ฯ |๙๗๗.๘| หตฺถาโรหา อนีกฏฺา รถิกา ปตฺติการกา ^๒- พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ ฯ |๙๗๗.๙| สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา ^๓- พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ ฯ [๙๗๘] |๙๗๘.๑| กตฺวา ฆเรสุ กิจฺจานิ อนุสาสิตฺวา สกํ ชนํ มิตฺตามจฺเจ จ ภจฺเจ ^๔- จ ปุตฺตทาเร จ พนฺธเว ฯ |๙๗๘.๒| กมฺมนฺตํ สํวิเธตฺวาน อาจิกฺขิตฺวา ฆเร ธนํ นิธิญฺจ อิณทานญฺจ ปุณฺณกํ เอตทพฺรวิ ฯ |๙๗๘.๓| อวสี ตุวํ มยฺห ตีหํ อคาเร กตานิ กิจฺจานิ ฆเรสุ มยฺหํ อนุสาสิตา ปุตฺตทารา มยา จ กโรมิ กิจฺจานิ ^๕- ยถามตินฺเต ฯ @เชิงอรรถ: ^๑-๒-๓ ม. ทาสิสตฺตสตานิ จ ฯ ^๔ ยุ. สุหชฺเช ฯ ^๕ ม. กโรม กจฺจาน ฯ [๙๗๙] |๙๗๙.๑| สเจ หิ กตฺเต อนุสาสิตา เต ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ หนฺเทหิทานิ ตรมานรูโป ทีโฆ หิ อทฺธาปิ อยํ ปุรตฺถา ฯ |๙๗๙.๒| อสมฺภีโตว ^๑- คณฺหาหิ อาชานียสฺส ^๒- วาลธึ อิทํ ปจฺฉิมกํ ตุยฺหํ ชีวโลกสฺส ทสฺสนํ ฯ [๙๘๐] โสหํ กิสฺสานุภายิสฺสํ ^๓- ยสฺส เม นตฺถิ ทุกฺกฏํ กาเยน วาจา มนสา เยน คจฺเฉยฺย ทุคฺคตึ ฯ [๙๘๑] โส อสฺสราชา วิธุรํ วหนฺโต ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโน กาฬาคิรึ ขิปฺปมุปาคมาสิ ฯ [๙๘๒] |๙๘๒.๑| อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานิ จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ ฯ |๙๘๒.๒| โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ ฯ |๙๘๒.๓| หตฺถาโรหา อนีกฏฺา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อฉมฺภิโตว ฯ ^๒ ม. อาชาเนยฺยสฺส ฯ ^๓ ม. ...กิสฺส นุ ภายิสฺสํ ฯ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ ฯ |๙๘๒.๔| สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ ฯ |๙๘๒.๕| อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานิ จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต ฯ |๙๘๒.๖| โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต ฯ |๙๘๒.๗| หตฺถาโรหา อนีกฏฺา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต ฯ |๙๘๒.๘| สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต ฯ [๙๘๓] สเจ โส สตฺตรตฺเตน ปณฺฑิโต นาคมิสฺสติ สพฺเพ อคฺคึ ปวิสฺสาม ^๑- นตฺถตฺโถ ชีวิเตน โน ฯ [๙๘๔] ปณฺฑิโต จ วิยตฺโต จ วิภาวี จ วิจกฺขโณ ขิปฺปํ โมเจสิ อตฺตานํ มา ภายิตฺถาคมิสฺสติ ^๒- ฯ อนฺตรเปยฺยาลํ นาม ฯ [๙๘๕] โส ตตฺถ คนฺตฺวาน วิจินฺตยนฺโต อุจฺจาวจา เจตนกา ภวนฺติ นยิมสฺส ชีเวน มมตฺถิ กิญฺจิ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปเวกฺขาม ฯ ^๒ สี. ยุ. ขิปฺปํ โมเจสฺสตตฺตานํ มา ภาถ อาคมิสฺสติ ฯ หนฺตฺวานิมํ หทยํ อานยิสฺสํ ^๑- ฯ [๙๘๖] โส ตตฺถ คนฺตฺวา ปพฺพตมนฺตรสฺมึ ^๒- อนฺโต ปวิสิตฺวาน ปทุฏฺจิตฺโต อสํวุตสฺมึ ^๓- ชคติปฺปเทเส อโธสิรํ ธารยิ กาติยาโน ฯ [๙๘๗] |๙๘๗.๑| โส ลมฺพมาโน นรเก ปปาเต มหพฺภเย โลมหํเส วิทุคฺเค อสนฺตสนฺโต กุรูนํ กตฺตุเสฏฺโ อิจฺจพฺรวิ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขํ ฯ |๙๘๗.๒| อริยาวกาโสสิ อนรียรูโป อสญฺโต สญฺตสนฺนิกาโส อจฺจาหิตํ กมฺมํ กโรสิ ลุทฺทํ ^๔- ภาเว จ เต กุสลํ นตฺถิ กิญฺจิ ฯ |๙๘๗.๓| ยํ มํ ปปาตสฺมึ ปปาตุมิจฺฉสิ โก นุ ตวตฺโถ มรเณน มยฺหํ อมานุสสฺเสว ตวชฺช วณฺโณ อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ เทวตา ฯ [๙๘๘] |๙๘๘.๑| ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข รญฺโ กุเวรสฺส หิ โส สชิพฺโพ ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. อาทิยิสฺสํ ฯ ^๒ ม. ปพฺพตนฺตรสฺมึ ฯ ^๓ อสมฺผุตสฺมินฺติปิ ปาโ ฯ @^๔ ม. ลุทฺรํ ฯ ^๕ สี. ยุ. สชีโว ฯ ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปนฺโน ฯ |๙๘๘.๒| ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยามิ อิรนฺทตี ^๑- นาม สา นาคกญฺา ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยึ ตุยฺหํ วธาย ธีร ฯ [๙๘๙] มาเหว เต ^๒- ยกฺข อโหสิ โมโห นฏฺา พหู ทุคฺคหิเตน โลกา ^๓- กินฺเต สุมชฺฌาย ปิยาย กิจฺจํ มรเณน เม อิงฺฆ สุโณมิ ^๔- สพฺพํ ฯ [๙๙๐] |๙๙๐.๑| มหานุภาวสฺส มโหรคสฺส ธีตุกาโม าติภโตหมสฺมิ ^๕- ตํ ยาจมานํ สสุโร อโวจ ยถามมญฺึสุ สุกามนีตํ ฯ |๙๙๐.๒| ทชฺเชมุ โข เต สุตนุ สุเนตฺตํ สุวิมฺหิตํ ^๖- จนฺทนลิตฺตคตฺตํ สเจ ตุวํ ทหยํ ปณฺฑิตสฺส ธมฺเมน ลทฺธา อิธมาหเรสิ ฯ |๙๙๐.๓| เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา นาญฺ ธนํ อุตฺตริ ปตฺถยาม @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อิรนฺธตี ฯ ^๒ ม. ตฺวํ ฯ ^๓ ม. โลเก ฯ ^๔ สี. ยุ. สุโณม ฯ ^๕ ยุ. @าติคโต ฯ ^๖ ม. สุจิมฺหิตํ ฯ เอวํ น มุโฬฺหสฺมิ สุโณหิ กตฺเต ฯ |๙๙๐.๔| น จาปิ เม ทุคฺคหิตตฺถิ กิญฺจิ หทเยน เต ธมฺมลทฺเธน นาคา อิรนฺทตึ ^๑- นาคกญฺ ททนฺติ ฯ |๙๙๐.๕| ตสฺมา อหํ ตุยฺหํ วธาย ยุตฺโต เอวํ มมตฺโถ มรเณน ตุยฺหํ อิเธว ตํ นรเก ปาตยิตฺวา หนฺตฺวาน ตํ หทยํ อานยิสฺสํ ฯ [๙๙๑] ขิปฺปํ มมํ อุทฺธร กาติยาน หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิ เม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺช ฯ [๙๙๒] |๙๙๒.๑| โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺ นคมุทฺธนิ ขิปฺปํ ปติฏฺเปตฺวา อสฺสตฺถมาสีนํ สเมกฺขิยาน ปริปุจฺฉิ กตฺตารมโนมปญฺ ฯ |๙๙๒.๒| สมุทฺธโต เมสิ ตุวํ ปปาตา หทเยน เต อชฺช มมตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิ เต สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เม ปาตุกโรหิ อชฺช ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อิรนฺธตึ ฯ [๙๙๓] สมุทฺธโต ตฺยสฺมิ อหํ ปปาตา หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิ เม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺช ฯ [๙๙๔] ยาตานุยายี จ ภวาหิ มาณว อลฺลญฺจ ปาณึ ปริวชฺชยสฺสุ มา จสฺสุ มิตฺเตสุ กทาจิ ทุพฺภี มา จ วสํ อสตีนํ นิคจฺเฉ ฯ [๙๙๕] กถํ นุ ยาตํ อนุยายี โหติ อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต กถํ โส อสตี จ กา โก ปน มิตฺตทุพฺโภ อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ ฯ [๙๙๖] |๙๙๖.๑| อสฺสตฺถตํ ^๑- โนปิจ ทิฏฺปุพฺพํ โย อาสเนนาปิ นิมนฺตเยยฺย ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส กเรยฺย ยาตานุยายีติ ตมาหุ ปณฺฑิตา ฯ |๙๙๖.๒| ยสฺเสกรตฺติมฺปิ ฆเร วเสยฺย ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภถ ^๒- น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเย @เชิงอรรถ: ^๑ อสนฺถุตนฺติปิ ปาโ ฯ ^๒ ม. ลเภยฺย ฯ อลฺลญฺจ ^๑- ปาณึ ทหเต มิตฺตทุพฺโภ ฯ |๙๙๖.๓| ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก ฯ |๙๙๖.๔| ปุณฺณมฺปิ เจมํ ปวึ ธเนน ทชฺชิตฺถิยา ปุริโส สมฺมตาย ลทฺธา ขณํ อติมญฺเยฺย ตมฺปิ ตาสํ วสํ อสตีนํ น คจฺเฉ ฯ |๙๙๖.๕| เอวํ โข ยาตํ อนุยายี โหติ อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต ปุเนวํ อสตี จ สา โส ปน มิตฺตทุพฺโภ โส ธมฺมิโก โหหิ ชหสฺสุ อธมฺมํ ฯ สาธุนรธมฺมกณฺฑํ นาม ฯ [๙๙๗] |๙๙๗.๑| อวสึ อหํ ตุยฺหํ ตีหํ อคาเร อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺิโตสฺมิ มิตฺโต มมาสิ วิสชฺชามหํ ตํ กามํ ฆรํ อุตฺตมปญฺ คจฺฉ ฯ |๙๙๗.๒| อปิ หายตุ นาคกุลสฺส ^๓- อตฺโถ อลมฺปิ เม นาคกญฺาย เหตุ ^๔- โส ตฺวํ สเกเนว สุภาสิเตน มุตฺโตสิ เม อชฺช วธาย ปญฺ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อทุพฺภี ฯ ^๒ ม. นาคกุลา ฯ ^๓ ม. โหตุ ฯ [๙๙๘] หนฺท ตุวํ ยกฺข มมมฺปิ เนหิ สสฺสุรํ นุ เต ^๑- อตฺถํ มยี จรสฺสุ อหมฺปิ นาคาธิปตีวิมานํ ^๒- ทกฺเขมิ ^๓- นาคสฺส อทิฏฺปุพฺพํ ฯ [๙๙๙] ยํ เว นรสฺส อหิตาย อสฺส น ตํ ปญฺโ อรหติ ทสฺสนาย อถ เกน วณฺเณน อมิตฺตคามํ ตุวมิจฺฉสิ อุตฺตมปญฺ คนฺตุ ฯ [๑๐๐๐] อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ น ตํ ปญฺโ อรหติ ทสฺสนาย ปาปญฺจ เม นตฺถิ กตํ กุหิญฺจิ ตสฺมา น สงฺเก มรณาคมาย ฯ [๑๐๐๑] |๑๐๐๑.๑| หนฺท จ านํ อตุลานุภาวํ มยา สห ทกฺขสิ เอหิ กตฺเต ยถจฺฉติ ^๔- นจฺจคีเตหิ นาโค ราชา ยถา เวสฺสวโณ นิฬิญฺ ^๕- ฯ |๑๐๐๑.๒| ตํ นาคกญฺา จริตํ คเณน นิกีฬิตํ นิจฺจมโห จ รตฺตึ ปหุตมาลฺยํ พหุปุปฺผฉนฺนํ @เชิงอรรถ: ^๑ สสุรนฺติเกติปิ ปาโ ฯ ม. สสุรํ เต ฯ ^๒ ม. มยํ จ นาคาธิปตึ วิมานํ ฯ @^๓ ม. ทกฺเขมุ ฯ ^๔ ม. ยตฺถจฺฉติ ฯ ^๕ ม. นฬิญฺ ฯ โอภาสติ วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข ฯ |๑๐๐๑.๓| อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ นจฺเจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ ปริปูรํ กญฺาหิ อลงฺกตาหิ อุปโสภติ วตฺถปิลนฺธเนน ฯ [๑๐๐๒] |๑๐๐๒.๑| โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺ นิสีทยิ ปจฺฉโต อาสนสฺมึ อาทาย กตฺตารมโนมปญฺ อุปานยิ ภวนํ นาครญฺโ ฯ |๑๐๐๒.๒| ปตฺวาน านํ อตุลานุภาวํ อฏฺาสิ กตฺตา ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺส สามคฺคิเปกฺขี ปน ^๑- นาคราชา ปุพฺเพว ชามาตรมชฺฌภาสถ ฯ [๑๐๐๓] ยํ นุ ตฺวํ อคมา มนุสฺสโลกํ อเนฺวสมาโน หทยํ ปณฺฑิตสฺส กจฺจิ สมิทฺเธน อิธานุปตฺโต อาทาย กตฺตารมโนมปญฺ ฯ [๑๐๐๔] อยํ หิ โส อาคโต ยํ ตฺวมิจฺฉสิ ธมฺเมน ลทฺโธ มม ธมฺมปาโล ตํ ปสฺสถ สมฺมุขา ภาสมานํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สามคฺคิ เปกฺขมาโน ฯ สุโข หเว ^๑- สปฺปุริเสหิ สงฺคโม ฯ กาลาคิริกณฺฑํ นาม ฯ [๑๐๐๕] อทิฏฺปุพฺพํ ทิสฺวาน มจฺโจ มจฺจุภยฏฺฏิโต ^๒- พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ น อิทํ ปญฺวตามิว ฯ [๑๐๐๖] |๑๐๐๖.๑| น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาค น จ มจฺจุภยฏฺฏิโต ^๓- น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย ฯ |๑๐๐๖.๒| กถํ นุ ^๔- อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ ฯ [๑๐๐๗] |๑๐๐๗.๑| เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย |๑๐๐๗.๒| กถํ นุ ^๕- อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ ฯ [๑๐๐๘] |๑๐๐๘.๑| อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตวยิทํ วิมานํ ^๖- อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ฯ |๑๐๐๘.๒| อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชนฺเต สยํ กตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ อกฺขาหิ เม นาคราเชตมตฺถํ ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ภเว ฯ ^๒-๓ สี. ยุ. ภยทฺทิโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๔-๕ ม. โน ฯ @^๖ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ [๑๐๐๙] นาธิจฺจลทฺธํ น ปริณามชมฺเม น สยํ กตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ ปุญฺเหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ ฯ [๑๐๑๐] กินฺเต วตํ กิมฺปน พฺรหฺมจริยํ กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เต นาค มหาวิมานํ ฯ [๑๐๑๑] |๑๐๑๑.๑| อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ ฯ |๑๐๑๑.๒| มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ ปทีปิยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ อจฺฉาทนํ สายนมนฺนปานํ สกฺกจฺจ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ ฯ |๑๐๑๑.๓| ตํ เม วตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานํ ฯ [๑๐๑๒] เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ชานาสิ ปุญฺาน ผลูปปตฺตึ ตสฺมา หิ ธมฺมญฺจร อปฺปมตฺโต ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสิ ฯ [๑๐๑๓] นยีธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา จ เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ ยถา วิมานํ ปุน มาวเสม ฯ [๑๐๑๔] |๑๐๑๔.๑| โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ เตลุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ อสมฺปทุฏฺโ จ ภวาหิ นิจฺจํ ฯ |๑๐๑๔.๒| เอวํ ตุวํ นาค อสมฺปโทสํ อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ ตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกํ ฯ [๑๐๑๕] อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโ ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชิพฺโพ ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปิ ฯ [๑๐๑๖] อทฺธา สตํ ภาสสิ นาค ธมฺมํ อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ ปญฺายเต มาทิสานํ วิเสโส ฯ [๑๐๑๗] อกฺขาหิ โน ตายํ มุธา นุ ลทฺโธ อกฺเขหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห กถํ ^[๒]- ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโต ฯ [๑๐๑๘] โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสน ฯ [๑๐๑๙] |๑๐๑๙.๑| มโหรโค อตฺตมโน อุทคฺโค สุตฺวาน ธีรสฺส สุภาสิตานิ หตฺเถ คเหตฺวาน อโนมปญฺ ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สกาเส ฯ |๑๐๑๙.๒| เยน ตฺวํ วิมเล ปณฺฑุ เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ น จ เม ตาทิโส วณฺโณ อยเมโส ตโมนุโท ฯ |๑๐๑๙.๓| ยสฺส เต หทเยนตฺโถ อาคโตยํ ปภงฺกโร ตสฺส วากฺยํ นิสาเมหิ ทุลฺลภํ ทสฺสนํ ปุน ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อิติ ตายมาห ฯ ^๒ ม. นุ ฯ [๑๐๒๐] |๑๐๒๐.๑| ทิสฺวาน ตํ วิมลา ภูริปญฺ ทสงฺคุลึ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา หฏฺเน ภาเวน ปตีตรูปา อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺ ฯ |๑๐๒๐.๒| อทิฏฺปุพฺพํ ทิสฺวาน มจฺโจ มจฺจุภยฏฺฏิโต พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ น อิทํ ปญฺวตามิว ฯ [๑๐๒๑] |๑๐๒๑.๑| น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาคิ น จ มจฺจุภยฏฺฏิโต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย ฯ |๑๐๒๑.๒| กถํ นุ ^๑- อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ ฯ [๑๐๒๒] |๑๐๒๒.๑| เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย ฯ |๑๐๒๒.๒| กถํ นุ ^๒- อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ ฯ [๑๐๒๓] |๑๐๒๓.๑| อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตวยิทํ วิมานํ อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ ปุจฺฉามิ ตํ นาคกญฺเตมตฺถํ กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ฯ |๑๐๒๓.๒| อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชนฺเต สยํ กตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. โน ฯ อกฺขาหิ เม นาคกญฺเตมตฺถํ ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ฯ [๑๐๒๔] นาธิจฺจลทฺธํ น ปริณามชมฺเม น สยํ กตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ ปุญฺเหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ ฯ [๑๐๒๕] กินฺเต วตํ กิมฺปน พฺรหฺมจริยํ กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เต นาคิ มหาวิมานํ ฯ [๑๐๒๖] |๑๐๒๖.๑| อหญฺจ โข สามิโก จาปิ มยฺหํ สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ ฯ |๑๐๒๖.๒| มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ ปทีปิยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ อจฺฉาทนํ สายนมนฺนปานํ สกฺกจฺจ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ ฯ |๑๐๒๖.๓| ตํ เม วตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานํ ฯ [๑๐๒๗] เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ชานาสิ ปุญฺาน ผลูปปตฺตึ ตสฺมาหิ ธมฺมญฺจร อปฺปมตฺตา ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสิ ฯ [๑๐๒๘] นยีธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา จ เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ ยถา วิมานํ ปุน มาวเสม ฯ [๑๐๒๙] |๑๐๒๙.๑| โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา ปุตฺตา จ สามี ^๑- อนุชีวิโน จ เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ อสมฺปทุฏฺา จ ภวาหิ นิจฺจํ ฯ |๑๐๒๙.๒| เอวํ ตุวํ นาคิ อสมฺปโทสํ อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ ตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกํ ฯ [๑๐๓๐] อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโ ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชิพฺโพ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทารา ฯ ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปิ ฯ [๑๐๓๑] อทฺธา สตํ ภาสสิ นาคิ ธมฺมํ อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ ปญฺายเต มาทิสานํ วิเสโส ฯ [๑๐๓๒] อกฺขาหิ โน ตายํ มุธา นุ ลทฺโธ อกฺเขหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห ^๑- กถํ ^[๒]- ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโต ฯ [๑๐๓๓] โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสน ฯ [๑๐๓๔] |๑๐๓๔.๑| ยเถว วรุโณ นาโค ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ ตเถว นาคกญฺาปิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ ฯ |๑๐๓๔.๒| ยเถว วรุณํ นาคํ ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต ตเถว นาคกญฺมฺปิ ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต ฯ |๑๐๓๔.๓| อุโภปิ เต อตฺตมเน วิทิตฺวา มโหรคํ นาคกญฺญฺจ ธีโร @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อิติ ตายมาห ฯ ^๒ ม. นุ ฯ อจฺฉมฺภี อพฺภีโต อโลมหฏฺโ อิจฺจพฺรวิ วรุณํ นาคราชํ ฯ |๑๐๓๔.๔| มา โรธยิ ^๑- นาค อายาหมสฺมิ เยน ตว อตฺโถ อิทํ สรีรํ หทเยน มํเสน กโรหิ กิจฺจํ สยํ กริสฺสามิ ยถามตินฺเต ฯ [๑๐๓๕] ปญฺา หเว หทยํ ปณฺฑิตานํ เต ตฺยมฺห ปญฺาย มยํ สุตุฏฺา อนูนนาโม ลภตชฺช ทารํ อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยาตุ ฯ [๑๐๓๖] |๑๐๓๖.๑| ส ปุณฺณโก อตฺตมโน อุทคฺโค อิรนฺทตึ ^๒- นาคกญฺ ลภิตฺวา หฏฺเน ภาเวน ปตีตรูโป อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺ ฯ |๑๐๓๖.๒| ภริยาย มํ ตฺวํ อกรี สมงฺคึ อหญฺจ เต วิธุร กโรมิ กิจฺจํ อิทญฺจ เต มณิรตนํ ททามิ อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยามิ ฯ [๑๐๓๗] อเชยฺยเมสา ตว โหตุ มิตฺตี ^๓- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. มา เหยิ ฯ ^๒ ม. อิรนฺธตึ ฯ ^๓ ม เมตฺติ ฯ ภริยาย กจฺจาน ปิยาย สทฺธึ อานนฺทจิตฺโต ^๑- สุมโน ปตีโต ทตฺวา มณึ มญฺจ นยินฺทปตฺตํ ฯ [๑๐๓๘] |๑๐๓๘.๑| ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺ นิสีทยิ ปุรโต อาสนสฺมึ อาชญฺมารุยฺห อโนมวณฺณํ ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข ^๒- ฯ |๑๐๓๘.๒| มโน มนุสฺสสฺส ยถาปิ คจฺเฉ ตโตปิสฺส ขิปฺปตรํ อโหสิ ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺ อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตํ ฯ [๑๐๓๙] เอตินฺทปตฺตํ นครํ ปทิสฺสติ รมฺมานิ จ อมฺพวนานิ ภาคโส อหญฺจ ภริยาย สมงฺคิภูโต ตุวญฺจ ปตฺโตสิ สกํ นิเกตํ ฯ [๑๐๔๐] |๑๐๔๐.๑| ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺ โอโรปยิตฺวา ธมฺมสภาย มชฺเฌ อาชญฺมารุยฺห อโนมวณฺโณ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อนนฺทิ วิตฺโต ฯ ^๒ อิทํ ปาททฺวยํ สี. ม. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ ฯ อาทาย @กตฺตารมโนมปญฺ อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตนฺติ ตตฺเถว ทิสฺสติ ฯ ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข ฯ |๑๐๔๐.๒| ตํ ทิสฺวา ราชา ปรมปฺปตีโต อุฏฺาย พาหาหิ ปลิสฺสชิตฺวา อวิกมฺปยํ ธมฺมสภาย มชฺเฌ นิสีทยิ ปมุขํ อาสนสฺมึ ฯ [๑๐๔๑] ตฺวํ โน วิเนตาสิ รถํว นฏฺ ^๑- นนฺทนฺติ ตํ กุรุโย ทสฺสเนน อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ กถํ ปโมกฺโข อหุ มาณวสฺส ฯ [๑๐๔๒] |๑๐๔๒.๑| ยํ มาณโวตฺยาภิวทิ ชนินฺท น โส มนุสฺโส นรวีรเสฏฺ ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข รญฺโ กุเวรสฺส หิ โส สชิพฺโพ ฯ |๑๐๔๒.๒| ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปนฺโน ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยาโน อิรนฺทตี นาม สา นาคกญฺา ฯ |๑๐๔๒.๓| ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ โส เจว ภริยาย สมงฺคิภูโต @เชิงอรรถ: ^๑ ม. นทฺธํ ฯ อหญฺจานุญฺาโต มณิ จ ลทฺโธ ฯ [๑๐๔๓] |๑๐๔๓.๑| รุกฺโข หิ มยฺหํ ฆรทฺวาเร ชาโต ^๑- ปญฺากฺขนฺโธ สีลมยสฺส สาขา อตฺเถ จ ธมฺเม จ ิโต นิปาโก ควปฺผโล หตฺถิควสฺสฉนฺโน ฯ |๑๐๔๓.๒| นจฺจคีตตุริยาภินาทิเต อุจฺฉิชฺช เสนํ ^๒- ปุริโส อโหสิ โส โน อยํ อาคโต สนฺนิเกตํ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ ฯ |๑๐๔๓.๓| เยเกจิ วิตฺตา มม ปจฺจเยน สพฺเพว เต ปาตุกโรนฺตุ อชฺช ติพฺพานิ กตฺวาน อุปายนานิ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ ฯ |๑๐๔๓.๔| เยเกจิ พนฺธา ^๓- มม อตฺถิ รฏฺเ สพฺเพว เต พนฺธนา โมจยนฺตุ ยเถวยํ พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต เอวเมเต มุญฺจเร พนฺธนสฺมา ฯ |๑๐๔๓.๕| อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตุ มํโสทนํ พฺราหฺมณา ภกฺขยนฺตุ อมชฺชปา มชฺชรหา ปิวนฺตุ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปทฺวาเร สุชาโต ฯ ^๒ สี. ยุ. เมนํ ฯ ^๓ ม. พทฺธา ฯ ปุณฺณาหิ ถาลาหิ ปลิสฺสุตาหิ ฯ |๑๐๔๓.๖| มหาปถํ นิจฺจ สมวฺหยนฺตุ ติพฺพญฺจ รกฺขํ วิทหนฺตุ รฏฺเ ยถาญฺมญฺ น วิเหเยยฺยุ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ ฯ [๑๐๔๔] |๑๐๔๔.๑| โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พหุ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุ ฯ |๑๐๔๔.๒| หตฺถาโรหา อนีกฏฺา รถิกา ปตฺติการกา พหุ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุ ฯ |๑๐๔๔.๓| สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พหุ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุ ฯ |๑๐๔๔.๔| พหุชฺชโน ปสนฺโนสิ ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ ฯ วิธุรชาตกํ นวมํ ฯ ---------

เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้าที่ ๓๑๕-๓๖๔. http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=28&item=893&items=152 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=28&item=893&items=152&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=28&item=893&items=152 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=28&item=893&items=152 ศึกษาอรรถกถาชาดกนี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=893 The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=44&A=4104 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=44&A=4104 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28