paliTIPITAKA Volume 10 - Sutta Pitaka 2

Suttantapiṭake dīghanikāyassa dutiyo bhāgo --------- mahāvaggo namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Mahāpadānasuttaṃ [1] Evamme sutaṃ . Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme karerikuṭikāyaṃ . athakho sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantānaṃ karerimaṇḍalamāḷe sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ pubbenivāsapaṭisaṃyuttā dhammī kathā udapādi itipi pubbenivāso itipi pubbenivāsoti. {1.1} Assosi kho bhagavā dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya tesaṃ bhikkhūnaṃ imaṃ kathāsallāpaṃ . athakho bhagavā uṭṭhāyāsanā yena karerimaṇḍalamāḷo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññattāsane nisīdi . nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā kā ca pana vo antarākathā vippakatāti . evaṃ vutte te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ idha bhante amhākaṃ pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantānaṃ karerimaṇḍalamāḷe sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ Pubbenivāsapaṭisaṃyuttā dhammī kathā udapādi itipi pubbenivāso itipi pubbenivāsoti ayaṃ kho no bhante antarākathā vippakatā atha bhagavā anuppattoti . iccheyyātha no tumhe bhikkhave pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ sotunti . etassa bhagavā kālo etassa sugata kālo yaṃ bhagavā pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ kareyya bhagavato vacanaṃ ^1- sutvā bhikkhū dhāressantīti . Tenahi bhikkhave suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. {1.2} Bhagavā etadavoca ito so bhikkhave ekanavuto kappo ^2- yaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . ito so bhikkhave ekatiṃso kappo ^3- yaṃ sikhī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . tasmiṃyeva kho bhikkhave ekatiṃse kappe vessabhū bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . imasmiṃyeva kho bhikkhave bhaddakappe kakusandho bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . imasmiṃyeva kho bhikkhave bhaddakappe konāgamano bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . imasmiṃyeva kho bhikkhave bhaddakappe kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . Imasmiṃyeva kho bhikkhave bhaddakappe ahaṃ etarahi arahaṃ sammāsambuddho loke uppanno. [2] Vipassī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo @Footnote: ¹ Ma. vacanantipadaṃ na dissati. ² Po. Ma. ekanavutikappe. ³ Po. Ma. ekatiṃsakappe. Jātiyā ahosi khattiyakule udapādi . sikhī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi khattiyakule udapādi . Vessabhū bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi khattiyakule udapādi . kakusandho bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi brāhmaṇakule udapādi . konāgamano bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi brāhmaṇakule udapādi . kassapo bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi brāhmaṇakule udapādi . ahaṃ bhikkhave etarahi arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosiṃ khattiyakule uppanno. [3] Vipassī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi . sikhī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi . vessabhū bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi . kakusandho bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho kassapo gottena ahosi . konāgamano bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho kassapo gottena ahosi . Kassapo bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho kassapo gottena ahosi . ahaṃ bhikkhave etarahi arahaṃ sammāsambuddho gotamo gottena ahosiṃ. [4] Vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa Asītivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi . sikhissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa sattativassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi . vessabhussa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa saṭṭhivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi . kakusandhassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa cattāḷīsavassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi . konāgamanassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa tiṃsavassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi . kassapassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa vīsativassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi . Mayhaṃ bhikkhave etarahi appakaṃ āyuppamāṇaṃ parittaṃ lahukaṃ yo ciraṃ jīvati so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo. [5] Vipassī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho . sikhī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho puṇḍarīkassa mūle abhisambuddho . vessabhū bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho sālassa mūle abhisambuddho . kakusandho bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho sirīsassa mūle abhisambuddho . Konāgamano bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho udumbarassa mūle abhisambuddho . Kassapo bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho nigrodhassa mūle abhisambuddho . ahaṃ bhikkhave etarahi arahaṃ sammāsambuddho assatthassa mūle abhisambuddho. [6] Vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa Khaṇḍatissaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ . sikhissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa abhibhūsambhavaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ . vessabhussa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa sonuttaraṃ ^1- nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ . kakusandhassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa vidhūrasañjīvaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ . konāgamanassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa bhiyyosuttaraṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ . kassapassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa tissabhāradvājaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ . mayhaṃ bhikkhave etarahi sārīputtamoggallānaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ. [7] Vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi bhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi asītibhikkhusahassāni . Vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa ime tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ. {7.1} Sikhissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi bhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi asītibhikkhusahassāni @Footnote: ¹ Ma. Yu. soṇuttaraṃ. Eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sattatibhikkhusahassāni . sikhissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa ime tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ. {7.2} Vessabhussa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi asītibhikkhusahassāni eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sattatibhikkhusahassāni eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi saṭṭhibhikkhusahassāni . vessabhussa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa ime tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ. {7.3} Kakusandhassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi cattāḷīsabhikkhusahassāni . kakusandhassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa ayaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ. {7.4} Konāgamanassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi tiṃsabhikkhusahassāni . Konāgamanassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa ayaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ. {7.5} Kassapassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi vīsatibhikkhusahassāni . kassapassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa ayaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ . mayhaṃ bhikkhave etarahi Eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni . Mayhaṃ bhikkhave ayaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ. [8] Vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa asoko nāma bhikkhave upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko . sikhissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa khemaṅkaro nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko . vessabhussa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa upasanto ^1- nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko . kakusandhassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa vuḍḍhijo ^2- nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko . Konāgamanassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa sotthijo nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko . kassapassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa sabbamitto nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko . mayhaṃ bhikkhave etarahi ānando nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko. [9] Vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa bandhumā ^3- nāma rājā pitā ahosi bandhumatī nāma devī mātā ahosi janettī ^4- bandhumassa rañño bandhumatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi. {9.1} Sikhissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa @Footnote: ¹ Yu. upasannako. ² Ma. Yu. buddhijo. ³ Po. bandhumo. ⁴ Ma. janetti. @ito paraṃ īdisameva. Aruṇo nāma rājā pitā ahosi pabhāvatī nāma devī mātā ahosi janettī aruṇassa rañño aruṇavatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi. {9.2} Vessabhussa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa suppatīto nāma rājā pitā ahosi yasavatī nāma devī mātā ahosi janettī suppatītassa rañño anomaṃ nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi. {9.3} Kakusandhassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa aggidatto nāma brāhmaṇo pitā ahosi visākhā nāma brāhmaṇī mātā ahosi janettī . tena kho pana bhikkhave samayena khemo nāma rājā ahosi khemassa rañño khemavatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi. {9.4} Konāgamanassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa yaññadatto nāma brāhmaṇo pitā ahosi uttarā nāma brāhmaṇī mātā ahosi janettī. Tena kho pana bhikkhave samayena sobho nāma rājā ahosi sobhassa rañño sobhavatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi. {9.5} Kassapassa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa brahmadatto nāma brāhmaṇo pitā ahosi dhanavatī nāma brāhmaṇī mātā ahosi janettī . tena kho pana bhikkhave samayena kiṃkī ^1- nāma rājā ahosi kiṃkissa rañño bārāṇasī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi. {9.6} Mayhaṃ bhikkhave etarahi suddhodano nāma rājā pitā ahosi māyā ^2- nāma devī mātā ahosi janettī kapilavatthuṃ nāma nagaraṃ rājadhānī ahosīti . idamavoca bhagavā idaṃ @Footnote: ¹ Ma. kikī. ² Po. mahāmāyā. Vatvāna sugato uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi. [10] Athakho tesaṃ bhikkhūnaṃ acirapakkantassa bhagavato ayamantarākathā udapādi acchariyaṃ āvuso abbhūtaṃ āvuso tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā yatra hi nāma tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarissati nāmatopi anussarissati gottatopi anussarissati āyuppamāṇatopi anussarissati sāvakayugatopi anussarissati sāvakasannipātatopi anussarissati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃgottā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃsīlā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃdhammā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃpaññā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃvihārī te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti. {10.1} Kiṃ nu kho āvuso tathāgatasseva nu kho esā dhammadhātu suppaṭividdhā yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi anussarati gottatopi anussarati āyuppamāṇatopi anussarati sāvakayugatopi anussarati sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā. Evaṃgottā. Evaṃsīlā . evaṃdhammā . evaṃpaññā . evaṃvihārī . evaṃvimuttā Te bhagavanto ahesuṃ itipīti udāhu devatā tathāgatassa etamatthaṃ ārocesuṃ yena tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi anussarati gottatopi anussarati āyuppamāṇatopi anussarati sāvakayugatopi anussarati sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā . evaṃgottā . Evaṃsīlā. Evaṃdhammā . evaṃpaññā . evaṃvihārī . evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti . ayañca hi ^1- tesaṃ bhikkhūnaṃ antarākathā vippakatā hoti. [11] Athakho bhagavā sāyaṇhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yena karerimaṇḍalamāḷo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi . nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā kā ca pana vo antarākathā vippakatāti. {11.1} Evaṃ vutte te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ idha bhante amhākaṃ acirapakkantassa bhagavato ayamantarākathā udapādi acchariyaṃ āvuso abbhūtaṃ āvuso tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā yatra hi nāma tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarissati nāmatopi anussarissati gottatopi anussarissati āyuppamāṇatopi anussarissati sāvakayugatopi anussarissati sāvakasannipātatopi @Footnote: ¹ Ma. Yu. hidaṃ. Anussarissati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi .pe. Evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti . kiṃ nu kho āvuso tathāgatasseva nu kho esā dhammadhātu suppaṭividdhā yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi anussarati gottatopi anussarati āyuppamāṇatopi anussarati sāvakayugatopi anussarati sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā . Evaṃgottā . evaṃsīlā . evaṃdhammā . evaṃpaññā. Evaṃvihārī. Evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti udāhu devatā tathāgatassa etamatthaṃ ārocesuṃ yena tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi .pe. sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā .pe. Evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti ayaṃ kho no bhante antarākathā vippakatā ^[1]- atha bhagavā anuppattoti. {11.2} Tathāgatassevesā bhikkhave dhammadhātu suppaṭividdhā yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi anussarati gottatopi anussarati āyuppamāṇatopi anussarati @Footnote: ¹ Ma. hoti. Sāvakayugatopi anussarati sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā .pe. evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti devatāpi tathāgatassa etamatthaṃ ārocesuṃ yena tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi .pe. sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā .pe. evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti. {11.3} Iccheyyātha no tumhe bhikkhave bhiyyoso mattāya pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ sotunti . etassa bhagavā kālo etassa sugata kālo yaṃ bhagavā bhiyyoso mattāya pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ kareyya bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantīti. Tenahi bhikkhave suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca {11.4} ito so bhikkhave ekanavuto ^1- kappo yaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . vipassī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi khattiyakule udapādi . Vipassī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi . vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa asītivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi . vipassī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho . vipassissa @Footnote: ¹ Ma. ekanavutikappe. Bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa khaṇḍatissaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ . vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi bhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi asītibhikkhusahassāni . vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa ime tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ . vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa asoko nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko. Vipassissa bhikkhave bhagavato arahato sammāsambuddhassa bandhumā nāma rājā pitā ahosi bandhumatī nāma devī mātā ahosi janettī bandhumassa rañño bandhumatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi. [12] Athakho bhikkhave vipassī bodhisatto tusitā kāyā cavitvā sato sampajāno mātu kucchiṃ okkami. Ayamettha dhammatā. [13] Dhammatā ekā bhikkhave yadā bodhisatto tusitā kāyā cavitvā mātu kucchiṃ okkamati . atha sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya appamāṇo oḷāro ^1- obhāso loke pātubhavati atikkammeva ^2- devānaṃ devānubhāvaṃ . yāpi tā lokantarikā aghā asaṃvutā ^[3]- andhakāratimisā @Footnote: ¹ Yu. uḷāro. ito paraṃ īdisameva. ² Yu. atikkamma. ito paraṃ īdisameva. ³ Ma. @³ Ma. Yu. andhakārā. Yatthapime candimasuriyā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā ābhāya nānubhonti tatthapi appamāṇo oḷāro obhāso pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ . yepi tattha sattā upapannā tepi tenobhāsena aññamaññaṃ sañjānanti aññepi kira bho santi sattā idhūpapannāti . ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedheti appamāṇo ca oḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ. Ayamettha dhammatā. [14] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchiṃ okkanto hoti cattāro ^[1]- devaputtā cātuddisaṃ ^2- rakkhāya upagacchanti mā naṃ bodhisattaṃ vā bodhisattamātaraṃ vā manusso vā amanusso vā koci ^[3]- viheṭhesīti. Ayamettha dhammatā. [15] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchiṃ okkanto hoti pakatiyā sīlavatī bodhisattamātā hoti viratā pāṇātipātā viratā adinnādānā viratā kāmesumicchācārā viratā musāvādā viratā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā. Ayamettha dhammatā. [16] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchiṃ okkanto hoti na bodhisattamātu purisesu mānasaṃ uppajjati kāmaguṇūpasaṃhitaṃ anatikkamaniyā va ^4- bodhisattamātā hoti kenaci purisena rattacittena. Ayamettha dhammatā. [17] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchiṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. naṃ. ² Ma. catuddisaṃ. ³ Ma. Yu. vā. ⁴ Ma. Yu. ca. Okkanto hoti lābhinī bodhisattamātā hoti pañcannaṃ kāmaguṇānaṃ . Sā pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgibhūtā paricāreti . Ayamettha dhammatā. [18] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchiṃ okkanto hoti na bodhisattamātu kocideva ābādho uppajjati sukhinī bodhisattamātā hoti akilantakāyā bodhisattañca bodhisattamātā tirokucchigataṃ passati sabbaṅgapaccaṅgaṃ ^1- ahīnindriyaṃ . seyyathāpi bhikkhave maṇiveḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno sabbākārasampanno tatrassa suttaṃ āvutaṃ nīlaṃ vā pītaṃ vā lohitakaṃ ^2- vā odātaṃ vā paṇḍusuttaṃ vā tamenaṃ cakkhumā puriso hatthesu karitvā paccavekkheyya ayaṃ kho maṇiveḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno sabbākārasampanno tatrassa ^3- suttaṃ āvutaṃ nīlaṃ vā pītaṃ vā lohitakaṃ vā odātaṃ vā paṇḍusuttaṃ vā evameva kho bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchiṃ okkanto hoti na bodhisattamātu kocideva ābādho uppajjati sukhinī bodhisattamātā hoti akilantakāyā bodhisattañca bodhisattamātā tirokucchigataṃ passati sabbaṅgapaccaṅgaṃ ^1- ahīnindriyaṃ. Ayamettha dhammatā. [19] Dhammatā esā bhikkhave sattāhajāte bodhisatte bodhisattamātā kālaṃ karoti tusitaṃ kāyaṃ upapajjati. Ayamettha dhammatā. @Footnote: ¹ Po. Yu. sabbaṅgapaccaṅgiṃ. ² Ma. Yu. lohitaṃ. ³ Ma. Yu. tatridaṃ. [20] Dhammatā esā bhikkhave yathā aññā itthikā nava vā dasa vā māse gabbhaṃ kucchinā pariharitvā vijāyanti na hevaṃ ^[1]- bodhisattamātā vijāyati . daseva māsāni bodhisattaṃ bodhisattamātā kucchinā pariharitvā vijāyati. Ayamettha dhammatā. [21] Dhammatā esā bhikkhave yathā aññā itthikā nisinnā vā nipannā vā vijāyanti na hevaṃ bodhisattaṃ bodhisattamātā vijāyati ṭhitā ca bodhisattaṃ bodhisattamātā vijāyati . ayamettha dhammatā. [22] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchismā nikkhamati devā paṭhamaṃ paṭiggaṇhanti pacchā manussā . ayamettha dhammatā. [23] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchismā nikkhamati appatto ca ^2- bodhisatto paṭhaviṃ hoti cattāro naṃ devaputtā paṭiggahetvā mātu purato ṭhapenti attamanā devi hohi mahesakkho te putto uppannoti. Ayamettha dhammatā. [24] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchismā nikkhamati visado ^2- va nikkhamati amakkhito uddena ^3- amakkhito semhena amakkhito ruhirena amakkhito kenaci asucinā suddho visuddho . Seyyathāpi bhikkhave maṇiratanaṃ kāsike vatthe nikkhittaṃ neva maṇiratanaṃ kāsikaṃ vatthaṃ makkheti napi kāsikaṃ vatthaṃ maṇiratanaṃ makkheti taṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. va.. ² Po. visuddho. ³ Ma. Yu. udena. ⁴ Ma. Yu. visado. Kissa hetu ubhinnaṃ suddhattā evameva kho bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchismā nikkhamati visado ^1- va nikkhamati amakkhito uddena ^2- amakkhito semhena amakkhito ruhirena amakkhito kenaci asucinā suddho visuddho ^3-. Ayamettha dhammatā. [25] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchismā nikkhamati dve udakassa dhārā antalikkhā pātubhavanti ekā sītassa ekā uṇhassa yena bodhisattassa udakakiccaṃ karonti mātu ca. Ayamettha dhammatā. [26] Dhammatā esā bhikkhave sampatijāto bodhisatto samehi pādehi patiṭṭhahitvā uttarenābhimukho ^4- sattapadavītihārena gacchati setamhi chatte anudhāriyamāne ^5- sabbā ca disā anuviloketi āsabhiñca vācaṃ bhāsati aggohamasmi lokassa jeṭṭhohamasmi lokassa seṭṭhohamasmi lokassa ayamantimā me ^6- jāti natthidāni punabbhavoti. Ayamettha dhammatā. [27] Dhammatā esā bhikkhave yadā bodhisatto mātu kucchismā nikkhamati atha sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya appamāṇo oḷāro obhāso pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ . yāpi tā lokantarikā aghā asaṃvutā ^[7]- andhakāratimisā yatthapime candimasuriyā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā ābhāya nānubhonti tatthapi appamāṇo oḷāro @Footnote: ¹ Po. visuddho. ² Ma. Yu. udena. ³ Ma. Yu. visado. ⁴ Ma. uttarena mukho. @Yu. uttarābhimukho. ⁵ Yu. anuhīramāne. ⁶ Ma. Yu. mesaddo natthi. @⁷ Ma. Yu. andhakārā. Obhāso pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ . yepi tattha sattā upapannā tepi tenobhāsena aññamaññaṃ sañjānanti aññepi kira bho santi sattā idhūpapannāti . ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedheti appamāṇo ca oḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ. Ayamettha dhammatā. [28] ^[1]- Jāte kho pana bhikkhave vipassimhi kumāre bandhumato rañño paṭivedesuṃ putto te deva jāto taṃ devo passatūti . Addasā kho bhikkhave bandhumā rājā vipassiṃ kumāraṃ disvā nemitte brāhmaṇe āmantāpetvā etadavoca passantu bhonto nemittā brāhmaṇā kumāranti . addasaṃsu kho bhikkhave naṃ nemittā brāhmaṇā vipassiṃ kumāraṃ disvā bandhumantaṃ ^2- rājānaṃ etadavocuṃ attamano deva hohi mahesakkho te ^[3]- putto uppanno lābhā te mahārāja suladdhante mahārāja yassa te kule evarūpo putto uppanno ayaṃ hi deva kumāro dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato yehi samannāgatassa mahāpurisassa dve va gatiyo bhavanti anaññā sace agāraṃ ajjhāvasati rājā hoti cakkavatti dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadaṭṭhāvariyappatto sattaratanasamannāgato tassimāni sattaratanāni bhavanti seyyathīdaṃ cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthīratanaṃ gahapatiratanaṃ parināyakaratanameva @Footnote: ¹ Po. dhammatā esā. ² Yu. bandhumaṃ. ³ Yu. dve. Sattamaṃ parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā ^1- so imaṃ paṭhaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭacchado. {28.1} Katamehi cāyaṃ deva kumāro dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato yehi samannāgatassa mahāpurisassa dve va gatiyo bhavanti anaññā sace agāraṃ ajjhāvasati rājā hoti cakkavatti dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadaṭṭhāvariyappatto sattaratanasamannāgato tassimāni sattaratanāni bhavanti seyyathīdaṃ cakkaratanaṃ .pe. abhivijiya ajjhāvasati sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭacchado. [29] Ayaṃ hi deva kumāro suppatiṭṭhitapādo yaṃpāyaṃ deva kumāro suppatiṭṭhitapādo idampissa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati. Imassa deva kumārassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni yaṃpi deva imassa kumārassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni idampissa ^2- mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati. @Footnote: ¹ parasenāpamaddanātipi pāṭhena bhavitabbaṃ. ² Ma. idampimassa. Ayaṃ hi deva kumāro āyatapaṇhi. Ayaṃ hi deva kumāro dīghaṅgulī. Ayaṃ hi deva kumāro mudutalanahatthapādo ^1-. Ayaṃ hi deva kumāro jālahatthapādo. Ayaṃ hi deva kumāro ussaṅkhapādo. Ayaṃ hi deva kumāro eṇijaṅgho. Ayaṃ hi deva kumāro ṭhitako va anonamanto ubhohi pāṇitalehi jannukāni parimasati ^2- parimajjati. Ayaṃ hi deva kumāro kosohitavatthaguyho. Ayaṃ hi deva kumāro suvaṇṇavaṇṇo kāñcanasannibhataco ^3-. Ayaṃ hi deva kumāro sukhumacchavī sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalippati ^4-. Ayaṃ hi deva kumāro ekekalomo ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni. Ayaṃ hi deva kumāro uddhaggalomo uddhaggāni lomāni jātāni nīlāni añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvattāni dakkhiṇāvattajātāni. Ayaṃ hi deva kumāro brahmujugatto. Ayaṃ hi deva kumāro sattussado. @Footnote: ¹ aṭṭhakathāyaṃ mudutalunahatthapādo. ² Ma. parāmasati. ³ Ma. Yu. kāñcanasannibhattaco. @⁴ upalimpatītipi pāṭho. Ayaṃ hi deva kumāro sīhapubbaddhakāyo. Ayaṃ hi deva kumāro pittantaraṃso ^1-. Ayaṃ hi deva kumāro nigrodhaparimaṇḍalo yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa byāmo yāvatakvassa byāmo tāvatakvassa kāyo. Ayaṃ hi deva kumāro samavaṭṭakkhandho. Ayaṃ hi deva kumāro rasaggasaggī. Ayaṃ hi deva kumāro sīhahanu. Ayaṃ hi deva kumāro cattāḷīsadanto. Ayaṃ hi deva kumāro samadanto. Ayaṃ hi deva kumāro aviraḷadanto ^2-. Ayaṃ hi deva kumāro susukkadāṭho. Ayaṃ hi deva kumāro pahūtajivho. Ayaṃ hi deva kumāro brahmassaro karavikabhāṇī. Ayaṃ hi deva kumāro abhinīlanetto. Ayaṃ hi deva kumāro gopakhumo. Imassa deva kumārassa uṇṇā bhamukantare jātā odātā mudu tūlasannibhā . yaṃpi deva imassa kumārassa uṇṇā bhamukantare jātā odātā mudu tūlasannibhā [3]-. @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. citantaraṃso. ² Sī. Yu. avivaradanto. ³ sabbapotthakesu etthantare @idampimassa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavatīti ime pāṭhā pākaṭā. Ayaṃ hi deva kumāro uṇhīsasīso yaṃpāyaṃ deva kumāro uṇhīsasīso idampissa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati. [30] Imehi kho ayaṃ deva kumāro dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato yehi samannāgatassa mahāpurisassa dve va gatiyo bhavanti anaññā sace agāraṃ ajjhāvasati rājā hoti cakkavatti dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadaṭṭhāvariyappatto sattaratanasamannāgato tassimāni sattaratanāni bhavanti seyyathīdaṃ cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthīratanaṃ gahapatiratanaṃ parināyakaratanameva sattamaṃ parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā so imaṃ paṭhaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena samena abhivijiya ajjhāvasati sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭacchado hoti. [31] Athakho bhikkhave bandhumā rājā nemitte brāhmaṇe ahatehi vatthehi acchādetvā ^1- sabbakāmehi santappesi . athakho bhikkhave bandhumā rājā vipassissa kumārassa dhātiyo upaṭṭhāpesi . Aññā khīraṃ pāyenti aññā nhāpenti ^2- aññā dhārenti aññā aṅkena pariharanti . jātassa kho pana bhikkhave vipassissa kumārassa setacchattaṃ dhārayittha divā ceva rattiṃ ca mā naṃ sītaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. acchādāpetvā. ² nahāpentīti pāṭhena bhavitabbaṃ. Vā uṇhaṃ vā tiṇaṃ vā rajo vā ussāvo vāti [1]-. Jāto kho pana bhikkhave vipassī kumāro bahuno janassa piyo ahosi manāpo . Seyyathāpi bhikkhave uppalaṃ vā padumaṃ vā puṇḍarīkaṃ vā bahuno janassa piyaṃ manāpaṃ evameva kho bhikkhave vipassī kumāro bahuno janassa piyo ahosi manāpo. Svāssudaṃ aṅkeneva aṅkaṃ parihariyati. {31.1} Jāto kho pana bhikkhave vipassī kumāro ^[2]- mañjussaro ca ahosi vaggussaro ca madhurassaro ca pemanīyassaro ca . seyyathāpi bhikkhave himavante pabbate karavikā nāma sakuṇajāti mañjussarā ca vaggussarā ca madhurassarā ca pemanīyassarā ca evameva kho bhikkhave vipassī kumāro mañjussaro ca ahosi vaggussaro ca madhurassaro ca pemanīyassaro ca. {31.2} Jātassa kho pana bhikkhave vipassissa kumārassa kammavipākajaṃ dibbacakkhuṃ pāturahosi yena dūraṃ ^3- samantā yojanaṃ passati divā ceva rattiṃ ca . jāto kho pana bhikkhave vipassī kumāro animmissanto ^4- pekkhati seyyathāpi bhikkhave devatā ^5- tāvatiṃsā animmissantā ^4- pekkhanti evameva kho bhikkhave vipassī kumāro animmissanto ^4- pekkhati ^6-. Jātassa kho pana bhikkhave vipassissa kumārassa ^[7]- vipassītveva samaññā udapādi. {31.3} Athakho bhikkhave bandhumā rājā aṭṭakaraṇe ^8- nisinno vipassiṃ kumāraṃ aṅke nisīdāpetvā aṭṭe ^9- anusāsati . Tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro pitu aṅke nisinno viceyya viceyya atthe panāyati ñāṇena ^10-. @Footnote: ¹ Ma. bādhayitthāti. Yu. bādhati. ² Ma. brahmassaro. ³ Ma. Yu. sudaṃ. @⁴ Ma. Yu. animisanto. ⁵ Ma. Yu. devā. ⁶ sabbapotthakesu itisaddo dissati. @⁷ Ma. Yu. vipassī. ⁸ Ma. Yu. atthakaraṇe. ⁹ Ma. Yu. atthe. ito paraṃ īdisameva. @¹⁰ Ma. Yu. ñāyena. ito paraṃ īdisameva. Viceyya viceyya kumāro aṭṭe panāyati ñāṇenāti . Athakho bhikkhave vipassissa kumārassa bhiyyoso mattāya ^[1]- vipassītveva samaññā udapādi . athakho bhikkhave bandhumā rājā vipassissa kumārassa tayo pāsāde kārāpesi ekaṃ vassikaṃ ekaṃ hemantikaṃ ekaṃ gimhikaṃ pañcakāmaguṇāni upaṭṭhāpesi . tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro vassike pāsāde ^[2]- cattāro māse nippurisehi turiyehi paricārayamāno na heṭṭhāpāsādaṃ orohatīti. Paṭhamabhāṇavāraṃ. [32] Athakho bhikkhave vipassī kumāro bahunnaṃ ^3- vassānaṃ bahunnaṃ vassasatānaṃ bahunnaṃ vassasahassānaṃ accayena sārathiṃ āmantesi yojehi samma sārathi bhaddāni bhaddāni yānāni uyyānabhūmiṃ gacchāma subhūmiṃ ^4- dassanāyāti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojetvā vipassikumārassa paṭivedesi yuttāni kho te deva bhaddāni bhaddāni yānāni yassadāni kālaṃ maññasīti . athakho bhikkhave vipassī kumāro bhadraṃ ^5- yānaṃ abhiruhitvā ^6- bhaddehi bhaddehi yānehi uyyānabhūmiṃ niyyāsi. {32.1} Addasā kho bhikkhave vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ jiṇṇaṃ gopānasivaṅkaṃ bhaggaṃ ^7- daṇḍaparāyanaṃ pavedhamānaṃ gacchantaṃ āturaṃ gatayobbanaṃ disvā sārathiṃ āmantesi ayaṃ pana samma sārathi puriso kiṃkato kesāpissa na yathā aññesaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. vipassī. ² Yu. vassike. ³ Ma. bahūnaṃ. ito paraṃ īdisameva. @⁴ Yu. bhūmiṃ. ⁵ Ma. bhaddaṃ bhaddaṃ. Yu. bhaddaṃ. ito paraṃ īdisameva. @⁶ Po. abhiruyhitvā. ⁷ Ma. Yu. bhoggaṃ. ito paraṃ īdisameva. Kāyopissa na yathā aññesanti . eso kho deva jiṇṇo nāmāti . kiṃ paneso samma sārathi jiṇṇo nāmāti . eso kho deva jiṇṇo nāma nadāni tena ciraṃ jīvitabbaṃ bhavissatīti . Kiṃ pana samma sārathi ahaṃpi jarādhammo jaraṃ anatītoti . tvañca deva mayañcamhā sabbe jarādhammā jaraṃ anatītāti . tenahi samma sārathi alandānajja uyyānabhūmiyā ito ^1- ca antepuraṃ paccaniyyāhīti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā tato ca antepuraṃ paccaniyyāsi . tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati dhiratthu kira bho jāti nāma yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatīti. [33] Athakho bhikkhave bandhumā rājā sārathiṃ āmantāpetvā etadavoca kacci samma sārathi kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha kacci samma sārathi kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosīti na kho deva kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha na kho deva kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosīti . kiṃ pana samma sārathi addasa kumāro uyyānabhūmiṃ niyyantoti. {33.1} Addasā kho deva kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ jiṇṇaṃ gopānasivaṅkaṃ bhaggaṃ daṇḍaparāyanaṃ pavedhamānaṃ gacchantaṃ āturaṃ gatayobbanaṃ disvā maṃ etadavoca ayaṃ pana samma sārathi puriso kiṃkato kesāpissa na yathāaññesaṃ @Footnote: ¹ Po. itopi. Ma. Yu. itova. ito paraṃ īdisameva. Kāyopissa na yathā aññesanti eso kho deva jiṇṇo nāmāti kiṃ paneso samma sārathi jiṇṇo nāmāti eso kho deva jiṇṇo nāma nadāni tena ciraṃ jīvitabbaṃ bhavissatīti kiṃ pana samma sārathi ahaṃpi jarādhammo jaraṃ anatītoti tvañca deva mayañcamhā sabbe jarādhammā jaraṃ anatītāti tenahi samma sārathi alandānajja uyyānabhūmiyā ito ca antepuraṃ paccaniyyāhīti evaṃ devāti kho ahaṃ deva vipassissa kumārassa paṭissutvā tato ca antepuraṃ paccaniyyāsiṃ so kho deva kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati dhiratthu kira bho jāti nāma yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatīti. {33.2} Athakho bhikkhave bandhumassa rañño etadahosi mā heva kho vipassī kumāro na rajjaṃ kāresi mā heva vipassī kumāro agārasmā anagāriyaṃ pabbaji mā heva nemittānaṃ brāhmaṇānaṃ saccaṃ assa vacananti . athakho bhikkhave bandhumā rājā vipassissa kumārassa bhiyyoso mattāya pañcakāmaguṇāni upaṭṭhāpesi yathā vipassī kumāro rajjaṃ kāreyya yathā vipassī kumāro na agārasmā anagāriyaṃ pabbajeyya yathā nemittānaṃ brāhmaṇānaṃ micchā assa vacanaṃ ^1- . tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti. [34] Athakho bhikkhave vipassī kumāro bahunnaṃ vassānaṃ .pe. Addasā kho bhikkhave vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ @Footnote: ¹ Po. Ma. vacananti. Ābādhikaṃ dukkhitaṃ bāḷhagilānaṃ sake muttakarīse palipannaṃ sayamānaṃ ^1- aññehi vuṭṭhāpiyamānaṃ aññehi saṃvesiyamānaṃ disvā sārathiṃ āmantesi ayaṃ pana samma sārathi puriso kiṃkato akkhīnipissa na yathā aññesaṃ siropissa ^2- na yathā aññesanti . eso kho deva byādhiko nāmāti . kiṃ paneso samma sārathi byādhiko nāmāti . eso kho deva byādhiko nāma appevanāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyāti . kiṃ pana samma sārathi ahaṃpi byādhidhammo byādhiṃ anatītoti . tvañca deva mayañcamhā sabbe byādhidhammā byādhiṃ anatītāti . tenahi samma sārathi alandānajja uyyānabhūmiyā ito ca antepuraṃ paccaniyyāhīti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā tato ca antepuraṃ paccaniyyāsi . Tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati dhiratthu kira bho jāti nāma yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati byādhi paññāyissatīti. [35] Athakho bhikkhave bandhumā rājā sārathiṃ āmantāpetvā etadavoca kacci samma sārathi kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha kacci samma sārathi kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosīti . Na kho deva kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha na kho deva kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosīti . kiṃ pana samma sārathi addasa @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. semānaṃ. ito paraṃ īdisameva. ² Ma. Yu. saropissa. ito paraṃ @īdisameva. Kumāro uyyānabhūmiṃ niyyantoti . addasā kho deva kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ ābādhikaṃ dukkhitaṃ bāḷhagilānaṃ sake muttakarīse palipannaṃ sayamānaṃ aññehi vuṭṭhāpiyamānaṃ aññehi saṃvesiyamānaṃ disvā maṃ etadavoca ayaṃ pana samma sārathi puriso kiṃkato akkhīnipissa na yathā aññesaṃ siropissa na yathā aññesanti eso kho deva byādhiko nāmāti kiṃ paneso samma sārathi byādhiko nāmāti eso kho deva byādhiko nāma appevanāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyāti kiṃ pana samma sārathi ahaṃpi byādhidhammo byādhiṃ anatītoti tvañca deva mayañcamhā sabbe byādhidhammā byādhiṃ anatītāti tenahi samma sārathi alandānajja uyyānabhūmiyā ito ca antepuraṃ paccaniyyāhīti evaṃ devāti kho ahaṃ deva vipassissa kumārassa paṭissutvā tato ca antepuraṃ paccaniyyāsiṃ eso ^1- kho deva kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati dhiratthu kira bho jāti nāma yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati byādhi paññāyissatīti. {35.1} Athakho bhikkhave bandhumassa rañño etadahosi mā heva kho vipassī kumāro na rajjaṃ kāresi mā heva vipassī kumāro agārasmā anagāriyaṃ pabbaji ^2- mā heva nemittānaṃ brāhmaṇānaṃ saccaṃ assa vacananti . athakho bhikkhave bandhumā rājā vipassissa kumārassa bhiyyoso mattāya pañcakāmaguṇāni upaṭṭhāpesi yathā @Footnote: ¹ Ma. Yu. so kho. ² Po. pabbajito. Vipassī kumāro rajjaṃ kāreyya yathā vipassī kumāro na agārasmā anagāriyaṃ pabbajeyya yathā nemittānaṃ brāhmaṇānaṃ micchā assa vacanaṃ ^1- . tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro pañcakāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti .pe. [36] Addasā kho bhikkhave vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kayiramānaṃ disvā sārathiṃ āmantesi kiṃ nu kho so samma sārathi mahājanakāyo sannipatito nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kariyatīti . eso kho deva kālakato nāmāti . tenahi samma sārathi yena so kālakato tena rathaṃ pesehīti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā yena so kālakato yena rathaṃ pesesi ^2-. {36.1} Addasā kho bhikkhave vipassī kumāro petaṃ kālakataṃ disvā sārathiṃ āmantesi kiṃ panāyaṃ samma sārathi kālakato nāmāti. Eso kho deva kālakato nāma nadāni taṃ dakkhanti ^3- mātā vā pitā vā aññe vā ñātisālohitā sopi na dakkhissati mātaraṃ vā pitaraṃ vā aññe vā ñātisālohiteti . kiṃ pana samma sārathi ahaṃpi maraṇadhammo maraṇaṃ anatīto maṃpi na dakkhanti ^4- devo vā devī vā aññe vā ñātisālohitā ahaṃpi na dakkhissāmi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohiteti . tvañca deva mayañcamhā sabbe maraṇadhammā maraṇaṃ anatītā taṃpi na dakkhanti devo vā devī vā @Footnote: ¹ Po. Ma. vacananti. ² Po. Yu. pesehīti. ³ Yu. dakkhinti. ito paraṃ @īdisameva. ⁴ Po. dakkhinti. Aññe vā ñātisālohitā tvaṃpi na dakkhissasi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohiteti . tenahi samma sārathi alandānajja uyyānabhūmiyā ito ca antepuraṃ paccaniyyāhīti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā tato ca antepuraṃ paccaniyyāsi . tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati dhiratthu kira bho jāti nāma yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati byādhi paññāyissati maraṇaṃ paññāyissatīti. [37] Athakho bhikkhave bandhumā rājā sārathiṃ āmantāpetvā etadavoca kacci samma sārathi kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha kacci samma sārathi kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosīti . Na kho deva kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha na kho deva kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosīti . kiṃ pana samma sārathi addasa kumāro uyyānabhūmiṃ niyyantoti. {37.1} Addasā kho deva kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kayiramānaṃ disvā maṃ etadavoca kiṃ nu kho so samma sārathi mahājanakāyo sannipatito nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kayiratīti eso kho deva kālakato nāmāti tenahi samma sārathi yena so kālakato tena rathaṃ pesehīti evaṃ devāti kho ahaṃ deva vipassissa kumārassa paṭissutvā yena So kālakato tena rathaṃ pesesiṃ addasā kho deva kumāro purisaṃ petaṃ kālakataṃ disvā maṃ etadavoca kiṃ panāyaṃ samma sārathi kālakato nāmāti eso kho deva kālakato nāma nadāni taṃ dakkhanti mātā vā pitā vā aññe vā ñātisālohitā sopi na dakkhissati mātaraṃ vā pitaraṃ vā aññe vā ñātisālohiteti kiṃ pana samma sārathi ahaṃpi maraṇadhammo maraṇaṃ anatīto maṃpi na dakkhanti devo vā devī vā aññe vā ñātisālohitā ahaṃpi na dakkhissāmi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohiteti tvañca deva mayañcamhā sabbe maraṇadhammā maraṇaṃ anatītā taṃpi na dakkhanti devo vā devī vā aññe vā ñātisālohitā tvaṃpi na dakkhissasi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohiteti tenahi samma sārathi alandānajja uyyānabhūmiyā ito ca antepuraṃ paccaniyyāhīti evaṃ devāti kho ahaṃ deva vipassissa kumārassa paṭissutvā tato ca antepuraṃ paccaniyyāsiṃ so kho deva kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati dhiratthu kira bho jāti nāma yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati byādhi paññāyissati maraṇaṃ paññāyissatīti. {37.2} Athakho bhikkhave bandhumassa rañño etadahosi mā heva kho vipassī kumāro na rajjaṃ kāresi mā heva kho vipassī kumāro agārasmā anagāriyaṃ pabbaji mā heva kho nemittānaṃ brāhmaṇānaṃ saccaṃ assa vacananti . Athakho bhikkhave bandhumā rājā vipassissa kumārassa bhiyyoso mattāya pañcakāmaguṇāni upaṭṭhāpesi yathā vipassī kumāro rajjaṃ kāreyya yathā vipassī kumāro na agārasmā anagāriyaṃ pabbajeyya yathā nemittānaṃ brāhmaṇānaṃ micchā assa vacanaṃ . tatra sudaṃ bhikkhave vipassī kumāro pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti. [38] Athakho bhikkhave vipassī kumāro bahunnaṃ vassānaṃ bahunnaṃ vassasatānaṃ bahunnaṃ vassasahassānaṃ accayena sārathiṃ āmantesi yojehi samma sārathi bhaddāni bhaddāni yānāni uyyānabhūmiṃ gacchāma subhūmiṃ dassanāyāti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojetvā vipassissa kumārassa paṭivedesi yuttāni kho ^[1]- deva bhaddāni bhaddāni yānāni yassadāni kālaṃ maññasīti . athakho bhikkhave vipassī kumāro bhadraṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi uyyānabhūmiṃ niyyāsi. {38.1} Addasā kho bhikkhave vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ bhaṇḍuṃ pabbajitaṃ kāsāyavasanaṃ disvā sārathiṃ āmantesi ayaṃ pana samma sārathi puriso kiṃkato sīsaṃpissa na yathā aññesaṃ vatthānipissa na yathā aññesanti . eso kho deva pabbajito nāmāti . kiṃ paneso samma sārathi pabbajito nāmāti . eso kho deva pabbajito nāma sādhu dhammacariyā sādhu samacariyā @Footnote: ¹ Ma. Yu. te. Sādhu kusalacariyā ^1- sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampāti . sādhu kho so samma sārathi pabbajito nāma sādhu ^[2]- dhammacariyā sādhu samacariyā sādhu kusalacariyā sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampā ^3- tenahi samma sārathi yena so pabbajito tena rathaṃ pesehīti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā yena so pabbajito tena rathaṃ pesesi . athakho bhikkhave vipassī kumāro taṃ pabbajitaṃ etadavoca tvaṃ pana samma kiṃkato sīsaṃpi te na yathā aññesaṃ vatthānipi te na yathā aññesanti . ahaṃ kho deva pabbajito nāmāti . kiṃ pana tvaṃ samma pabbajito nāmāti . ahaṃ kho deva pabbajito nāma sādhu dhammacariyā sādhu samacariyā sādhu kusalacariyā sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampāti . sādhu kho tvaṃ samma pabbajito nāma sādhu dhammacariyā sādhu samacariyā sādhu kusalacariyā sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampāti. {38.2} Athakho bhikkhave vipassī kumāro sārathiṃ āmantesi tenahi samma sārathi rathaṃ ādāya itova antepuraṃ paccāniyyāhi ahaṃ pana idheva kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāmīti . evaṃ devāti kho bhikkhave sārathi @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. kusalakiriyā. ito paraṃ īdisameva. ² Ma. - samma sārathi. Yu. - hi @samma sārathi. ³ Po. Ma. - bhūtānukampāti. Vipassissa kumārassa paṭissutvā rathaṃ ādāya tato ca antepuraṃ paccāniyyāsi . vipassī pana kumāro tattheva kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbaji ^1-. {38.3} Assosi kho bhikkhave bandhumatiyā rājadhāniyā mahājanakāyo caturāsītipāṇasahassāni vipassī kira kumāro kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitoti . Sutvāna nesaṃ etadahosi na hi nūna so orako dhammavinayo na sā orikā ^2- pabbajjā yattha vipassī kumāro kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito vipassī hi ^3- nāma kumāro kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajissati kimaṅgaṃ pana na ^4- mayanti. Athakho ^[5]- bhikkhave mahājanakāyā ^6- caturāsītipāṇasahassāni kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā vipassiṃ bodhisattaṃ agārasmā anagāriyaṃ pabbajitaṃ anupabbajiṃsu . tāya sudaṃ bhikkhave parisāya parivuto vipassī bodhisatto gāmanigamajanapadarājadhānīsu cārikaṃ carati. {38.4} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi na kho panetaṃ ^7- paṭirūpaṃ yohaṃ ākiṇṇo viharāmi yannūnāhaṃ eko gaṇamhā vūpakaṭṭho vihareyyanti . athakho bhikkhave vipassī bodhisatto aparena samayena eko gaṇamhā vūpakaṭṭho @Footnote: ¹ Po. pabbajitoti. ² Po. Ma. orakā. ³ Ma. Yu. pi. ⁴ Po. Ma. @nasaddo natthi. ⁵ Yu. so.. ⁶ Ma. Yu. mahājanakāyo. ³ Ma. Yu. metaṃ. Vihāsi . aññeneva tāni caturāsītipabbajitasahassāni agamaṃsu . Aññena ^[1]- vipassī bodhisatto. {38.5} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa vāsūpagatassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati ca cavati ca upapajjati ca atha ca panimassa dukkhassa nissaraṇaṃ nappajānāti jarāmaraṇassa kudassu ^2- nāma imassa dukkhassa nissaraṇaṃ paññāyissati jarāmaraṇassāti. [39] Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati jarāmaraṇaṃ hoti kiṃpaccayā jarāmaraṇanti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo jātiyā kho sati jarāmaraṇaṃ hoti jātipaccayā jarāmaraṇanti. {39.1} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati jāti hoti kiṃpaccayā jātīti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo bhave kho sati jāti hoti bhavapaccayā jātīti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati bhavo hoti kiṃpaccayā bhavoti. {39.2} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo upādāne kho sati bhavo hoti upādānapaccayā bhavoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati upādānaṃ hoti @Footnote: ¹ Ma. maggena. ² Ma. Yu. kudāssu. Kiṃpaccayā upādānanti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo taṇhāya kho sati upādānaṃ hoti taṇhāpaccayā upādānanti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati taṇhā hoti kiṃpaccayā taṇhāti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo vedanāya kho sati taṇhā hoti vedanāpaccayā taṇhāti. {39.3} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati vedanā hoti kiṃpaccayā vedanāti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo phasse kho sati vedanā hoti phassapaccayā vedanāti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati phasso hoti kiṃpaccayā phassoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo saḷāyatane kho sati phasso hoti saḷāyatanapaccayā phassoti. {39.4} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati saḷāyatanaṃ hoti kiṃpaccayā saḷāyatananti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo nāmarūpe kho sati saḷāyatanaṃ hoti nāmarūpapaccayā saḷāyatananti . Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati nāmarūpaṃ hoti kiṃpaccayā nāmarūpanti . athakho bhikkhave Vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo viññāṇe kho sati nāmarūpaṃ hoti viññāṇapaccayā nāmarūpanti . Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho sati viññāṇaṃ hoti kiṃpaccayā viññāṇanti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo nāmarūpe kho sati viññāṇaṃ hoti nāmarūpapaccayā viññāṇanti. {39.5} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi paccudāvattati kho idaṃ viññāṇaṃ nāmarūpamhā nāparaṃ gacchati ettāvatā jāyetha vā jīyetha vā mīyetha vā cavetha vā upapajjetha vā yadidaṃ nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ saḷāyatanapaccayā phasso phassapaccayā vedanā vedanāpaccayā taṇhā taṇhāpaccayā upādānaṃ upādānapaccayā bhavo bhavapaccayā jāti jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. {39.6} Samudayo samudayoti kho bhikkhave vipassissa bodhisattassa pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi ñāṇaṃ udapādi paññā udapādi vijjā udāpādi āloko udapādi. [40] Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati jarāmaraṇaṃ na hoti kissa nirodhā jarāmaraṇanirodhoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya Abhisamayo jātiyā kho asati jarāmaraṇaṃ na hoti jātinirodhā jarāmaraṇanirodhoti. {40.1} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati jāti na hoti kissa nirodhā jātinirodhoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo bhave kho asati jāti na hoti bhavanirodhā jātinirodhoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati bhavo na hoti kissa nirodhā bhavanirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo upādāne kho asati bhavo na hoti upādānanirodhā bhavanirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati upādānaṃ na hoti kissa nirodhā upādānanirodhoti. {40.2} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo taṇhāya kho asati upādānaṃ na hoti taṇhānirodhā upādānanirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati taṇhā na hoti kissa nirodhā taṇhānirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo vedanāya kho asati taṇhā na hoti vedanānirodhā taṇhānirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati vedanā na hoti kissa nirodhā vedanānirodhoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo phasse kho asati vedanā na hoti phassanirodhā vedanānirodhoti. {40.3} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati phasso na hoti kissa nirodhā phassanirodhoti . Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo saḷāyatane kho asati phasso na hoti saḷāyatananirodhā phassanirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati saḷāyatanaṃ na hoti kissa nirodhā saḷāyatananirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo nāmarūpe kho asati saḷāyatanaṃ na hoti nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodhoti. {40.4} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati nāmarūpaṃ na hoti kissa nirodhā nāmarūpanirodhoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo viññāṇe kho asati nāmarūpaṃ na hoti viññāṇanirodhā nāmarūpanirodhoti. {40.5} Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi kimhi nu kho asati viññāṇaṃ na hoti kissa nirodhā viññāṇanirodhoti. Athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikārā ahu paññāya abhisamayo nāmarūpe kho asati viññāṇaṃ na hoti nāmarūpanirodhā viññāṇanirodhoti . athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi Adhigato kho myāyaṃ maggo ^1- bodhāya ^2- yadidaṃ nāmarūpanirodhā viññāṇanirodho viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho saḷāyatananirodhā phassanirodhā phassanirodhā vedanānirodho vedanānirodhā taṇhānirodho taṇhānirodhā upādānanirodho upādānanirodhā bhavanirodho bhavanirodhā jātinirodho jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti . Nirodho nirodhoti kho bhikkhave vipassissa bodhisattassa pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi ñāṇaṃ udapādi paññā udapādi vijjā udapādi āloko udapādi. [41] Athakho bhikkhave vipassī bodhisatto aparena samayena pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassī vihāsi iti rūpaṃ iti rūpassa samudayo iti rūpassa atthaṅgamo iti vedanā iti vedanāya samudayo iti vedanāya atthaṅgamo iti saññā iti saññāya samudayo iti saññāya atthaṅgamo iti saṅkhārā iti saṅkhārānaṃ samudayo iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo iti viññāṇaṃ iti viññāṇassa samudayo iti viññāṇassa atthaṅgamoti . tassa pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassino viharato nacirasseva anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccīti ^3-. Dutiyabhāṇavāraṃ. @Footnote: ¹ Yu. vipassanāmaggo. ² Ma. sambodhāya. ³ Po. vimuccati. [42] Athakho bhikkhave vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi yannūnāhaṃ dhammaṃ deseyyanti . athakho bhikkhave vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi adhigato kho me ayaṃ dhammo gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo ālayarāmā kho panāyaṃ pajā ālayaratā ālayasammuditā ālayarāmāya kho pana pajāya ālayaratāya ālayasammuditāya duddasaṃ idaṃ ṭhānaṃ yadidaṃ idappaccayatā paṭiccasamuppādo idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ pare ca me na ājāneyyuṃ so mamassa kilamatho sā mamassa vihesāti. {42.1} Apissudaṃ ^1- bhikkhave vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ imā anacchariyā gāthā paṭibhaṃsu pubbe assutapubbā kicchena me adhigataṃ halandāni pakāsituṃ rāgadosaparetehi nāyaṃ dhammo susambuddho. Paṭisotagāmiṃ nipuṇaṃ gambhīraṃ duddasaṃ aṇuṃ rāgarattā na dakkhanti tamokkhandhena āvutāti. [43] Itiha bhikkhave vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa paṭisañcikkhato appossukkatāya cittaṃ nami no dhammadesanāya. @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. apissu. [44] Athakho bhikkhave aññatarassa mahābrahmuno vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa cetasā cetoparivitakkamaññāya etadahosi nassati vata bho loko vinassati vata bho loko yatra hi nāma vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa appossukkatāya cittaṃ nami ^1- no dhammadesanāyāti . athakho so bhikkhave mahābrahmā seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva ^[2]- brahmaloke antarahito vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa purato pāturahosi . Athakho ^[3]- bhikkhave mahābrahmā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dakkhiṇajānumaṇḍalaṃ paṭhaviyaṃ nidahanto ^4- yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenañjaliṃ paṇāmetvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavoca desetu bhante bhagavā dhammaṃ desetu sugato dhammaṃ santīdha ^5- sattā apparajakkhajātikā assavanatā dhammassa parihāyanti bhavissanti dhammassa aññātāroti. {44.1} Evaṃ vutte bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho taṃ mahābrahmānaṃ etadavoca mayhaṃpi kho brahme etadahosi yannūnāhaṃ dhammaṃ deseyyanti . tassa mayhaṃ brahme etadahosi adhigato kho me ayaṃ dhammo gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo ālayarāmā kho panāyaṃ pajā ālayaratā ālayasammuditā ālayarāmāya kho pana pajāya ālayaratāya @Footnote: ¹ Ma. Yu. namati. ² Po. Ma. kho. ³ Ma. Yu. so. ⁴ Ma. Yu. nihantvā. @⁵ Ma. Yu. santi. ito paraṃ īdisameva. Ālayasammuditāya duddasaṃ idaṃ ṭhānaṃ yadidaṃ idappaccayatā paṭiccasamuppādo idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ ^1- ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ pare ca me na ājāneyyuṃ so mamassa kilamatho sā mamassa vihesāti . apissudaṃ ^2- brahme imā anacchariyā gāthā paṭibhaṃsu pubbe me assutapubbā kicchena me adhigataṃ halandāni pakāsituṃ .pe. āvutāti itiha me brahme paṭisañcikkhato appossukkatāya cittaṃ nami no dhammadesanāyāti. {44.2} Dutiyampi kho bhikkhave so mahābrahmā .pe. Tatiyampi kho bhikkhave so mahābrahmā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavoca desetu bhante bhagavā dhammaṃ desetu sugato dhammaṃ santīdha sattā apparajakkhajātikā assavanatā dhammassa parihāyanti bhavissanti dhammassa aññātāroti. {44.3} Athakho bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brahmuno ^[3]- ajjhesanaṃ viditvā sattesu ^[4]- kāruññataṃ paṭicca buddhacakkhunā lokaṃ volokesi . addasā kho bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbe ^5- abhabbe appekacce paralokavajjabhayadassāvino ^6- viharante . seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā @Footnote: ¹ Po. nibbānanti. ² Sī. Ma. Yu. apissumaṃ. ³ Ma. Yu. ca. ⁴ Po. Ma. Yu. ca. @⁵ Ma. Yu. bhabbe abhabbeti pāṭhadvayaṃ natthi. ito paraṃ īdisameva. @⁶ Ma. ... dassāvine. Paduminiyaṃ vā puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni ^1- udakānugatāni antonimuggaposīni appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni samodakaṭhitāni appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakā accuggamma tiṭṭhanti ^2- anupalittāni udakena evameva kho bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbe abhabbe appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante [3]-. {44.4} Athakho ^[4]- bhikkhave mahābrahmā vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa cetasā cetoparivitakkamaññāya vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ gāthāhi ajjhabhāsi [45] Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito yathāpi passe janataṃ samantato tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedhaso pāsādamāruyha samantacakkhu sokāvakiṇṇaṃ ^5- janatamapetasoko avekkhassu jātijarābhibhūtaṃ. @Footnote: ¹ saṃbaddhānītipi pāṭho. ² Ma. ṭhitāni. Yu. ṭhanti. ³ Ma. appekacce na @paralokavajjabhayadassāvine. ⁴ Ma. Yu. so. ⁵ Ma. Yu. sokavatiṇṇaṃ. Uṭṭhehi vīra vijitasaṅgāma satthavāha anaṇa vivara ^1- loke desetu ^2- bhagavā dhammaṃ aññātāro bhavissantīti. [46] Evaṃ vutte ^3- bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho taṃ mahābrahmānaṃ gāthāya ajjhabhāsi apārutā te ^4- amatassa dvārā ye sotavanto pamuñcantu saddhaṃ vihiṃsasaññī paguṇaṃ nabhāsiṃ dhammaṃ paṇītaṃ manujesu brahmeti. [47] Athakho ^[5]- bhikkhave mahābrahmā katāvakāso khomhi vipassinā bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammadesanāyāti vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tattheva antaradhāyi. [48] Athakho bhikkhave vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyaṃ ko imaṃ dhammaṃ khippameva ājānissatīti . athakho bhikkhave vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi ayaṃ kho khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasanti paṇḍitā viyattā medhāvino dīgharattaṃ apparajakkhajātikā yannūnāhaṃ khaṇḍassa ca rājaputtassa tissassa ca purohitaputtassa paṭhamaṃ dhammaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. vicara. ² Ma. desassu. ³ Ma. Yu. athakho. ⁴ Ma. Yu. tesaṃ. @⁵ Ma. Yu. so. Deseyyaṃ te imaṃ dhammaṃ khippameva ājānissantīti. {48.1} Athakho bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva bodhirukkhamūle antarahito bandhumatiyā rājadhāniyā kheme migadāye pāturahosi . Athakho bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho migadāyapālaṃ ^1- āmantesi ehi tvaṃ samma migadāyapāla bandhumatiṃ rājadhāniṃ pavisitvā khaṇḍañca rājaputtaṃ tissañca purohitaputtaṃ evaṃ vadehi vipassī ^[2]- bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati so tumhākaṃ dassanakāmoti . evaṃ bhanteti kho bhikkhave migadāyapālo vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa paṭissutvā bandhumatiṃ rājadhāniṃ pavisitvā khaṇḍañca rājaputtaṃ tissañca purohitaputtaṃ etadavoca vipassī ^[3]- bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati so tumhākaṃ dassanakāmoti. {48.2} Athakho bhikkhave khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpetvā bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi bandhumatiyā rājadhāniyā niyiṃsu yena khemo migadāyo tena pāyiṃsu yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikā ^4- yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā vipassiṃ bhagavantaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. dāyapālaṃ. ito paraṃ īdisameva. 2-3 Ma. Yu. bhante. ⁴ Ma. Yu. pattikāva. Arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. {48.3} Tesaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho anupubbīkathaṃ kathesi seyyathīdaṃ dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṅkilesaṃ nekkhamme ^1- ānisaṃsaṃ pakāsesi . Yadā te bhagavā aññāsi kallacitte muducitte vinīvaraṇacitte udaggacitte pasannacitte atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā taṃ pakāsesi dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ . seyyathāpi nāma suddhavatthaṃ apagatakāḷakaṃ sammadeva rajanaṃ paṭiggaṇheyya evameva khaṇḍassa ca rājaputtassa tissassa ca purohitaputtassa tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi yaṅkiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ nirodhadhammanti. {48.4} Te diṭṭhadhammā pattadhammā viditadhammā pariyogāḷhadhammā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṃkathā vesārajjappattā aparappaccayā satthu sāsane vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavocuṃ abhikkantaṃ bhante abhikkantaṃ bhante seyyathāpi bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telappajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhanti evameva bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito ete mayaṃ bhante bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañca labheyyāma mayaṃ bhante bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampadanti . alatthuṃ @Footnote: ¹ nikkhametipi pāṭho. Kho bhikkhave khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṃ alatthuṃ upasampadaṃ . te vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi saṅkhārānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṅkilesaṃ nekkhamme ^1- ānisaṃsaṃ pakāsesi. Tesaṃ vipassinā bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammiyā kathāya sandassiyamānānaṃ samādapiyamānānaṃ samuttejiyamānānaṃ sampahaṃsiyamānānaṃ nacirasseva anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu. [49] Assosi kho bhikkhave bandhumatiyā rājadhāniyā mahājanakāyo caturāsītipāṇasahassāni vipassī kira bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati khaṇḍo ca kira rājaputto tisso ca purohitaputto vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitāti. {49.1} Sutvāna nesaṃ etadahosi na hi nūna so orako dhammavinayo na sā orikā ^2- pabbajjā yattha khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā khaṇḍo ca hi nāma rājaputto tisso ca purohitaputto kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajissanti kimaṅgaṃ pana na ^3- mayanti ca @Footnote: ¹ Ma. Yu. nibbāne. ² Ma. Yu. orakā. ³ Po. Ma. nasaddo natthi. Athakho so bhikkhave mahājanakāyo caturāsītipāṇasahassāni bandhumatiyā rājadhāniyā nikkhamitvā yena khemo migadāyo yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. {49.2} Tesaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho anupubbīkathaṃ kathesi seyyathīdaṃ dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṅkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi . yadā te bhagavā aññāsi kallacitte muducitte vinīvaraṇacitte udaggacitte pasannacitte atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā taṃ pakāsesi dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ . seyyathāpi nāma suddhavatthaṃ apagatakāḷakaṃ sammadeva rajanaṃ paṭiggaṇheyya evameva tesaṃ caturāsītipāṇasahassānaṃ tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi yaṅkiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ nirodhadhammanti. {49.3} Te diṭṭhadhammā pattadhammā viditadhammā pariyogāḷhadhammā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṃkathā vesārajjappattā aparappaccayā satthu sāsane vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavocuṃ abhikkantaṃ bhante abhikkantaṃ bhante seyyathāpi bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telappajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhanti evameva bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito ete mayaṃ bhante bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañca bhikkhusaṅghañca Labheyyāma mayaṃ bhante bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampadanti. {49.4} Alatthuṃ kho bhikkhave tāni caturāsītipāṇasahassāni vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṃ alatthuṃ upasampadaṃ . te vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi saṅkhārānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṅkilesaṃ nibbāne ^1- ānisaṃsaṃ pakāsesi. Tesaṃ vipassinā bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammiyā kathāya sandassiyamānānaṃ samādapiyamānānaṃ samuttejiyamānānaṃ sampahaṃsiyamānānaṃ nacirasseva anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu. [50] Assosuṃ kho bhikkhave tāni ^[2]- caturāsītipabbajitasahassāni vipassī kira bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati dhammañca kira desetīti . Athakho bhikkhave tāni caturāsītipabbajitasahassāni yena bandhumatī rājadhānī yena khemo migadāyo yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. {50.1} Tesaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho anupubbīkathaṃ kathesi seyyathīdaṃ dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṅkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi . yadā te bhagavā aññāsi kallacitte @Footnote: ¹ nekkhammetipi pāṭhena bhavitabbaṃ. ² Ma. Yu. purimāni. Muducitte vinīvaraṇacitte udaggacitte pasannacitte atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā taṃ pakāsesi dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ . Seyyathāpi nāma suddhavatthaṃ apagatakāḷakaṃ sammadeva rajanaṃ paṭiggaṇheyya evameva tesaṃ caturāsītipabbajitasahassānaṃ tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi yaṅkiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ nirodhadhammanti. {50.2} Te diṭṭhadhammā pattadhammā viditadhammā pariyogāḷhadhammā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṃkathā vesārajjappattā aparappaccayā satthu sāsane vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavocuṃ abhikkantaṃ bhante abhikkantaṃ bhante seyyathāpi ^[1]- bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telappajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhanti evameva bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito ete mayaṃ bhante bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañca bhikkhusaṅghañca labheyyāma mayaṃ bhante bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampadanti. {50.3} Alatthuṃ kho bhikkhave tāni caturāsītipabbajitasahassāni vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṃ alatthuṃ upasampadaṃ . te vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi saṅkhārānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṅkilesaṃ nekkhamme ^2- ānisaṃsaṃ pakāsesi. Tesaṃ vipassinā bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammiyā kathāya @Footnote: ¹ Po. Ma. nāma. ² Ma. Yu. nibbāne. Sandassiyamānānaṃ samādapiyamānānaṃ samuttejiyamānānaṃ sampahaṃsiyamānānaṃ nacirasseva anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu. [51] Tena kho pana ^1- samayena bandhumatiyā rājadhāniyā mahābhikkhusaṅgho paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ . athakho bhikkhave vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi mahā kho etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ yannūnāhaṃ bhikkhū anujāneyyaṃ caratha bhikkhave cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ mā ekena dve agamittha desetha bhikkhave dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha santīdha sattā apparajakkhajātikā assavanatā dhammassa parihāyanti bhavissanti dhammassa aññātāro apica channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti. {51.1} Athakho bhikkhave aññataro mahābrahmā vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva brahmaloke antarahito vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. tena kho pana bhikkhave. Purato pāturahosi . athakho so bhikkhave mahābrahmā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenañjalimpaṇāmetvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavoca evametaṃ bhagavā evametaṃ sugata mahā kho bhante etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ anujānātu bhante bhagavā bhikkhū caratha bhikkhave cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ mā ekena dve agamittha desetha bhikkhave dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha santīdha sattā apparajakkhajātikā assavanatā dhammassa parihāyanti bhavissanti dhammassa aññātāro ^1- apica bhante mayaṃ tathā karissāma yathā bhikkhū channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamissanti pātimokkhuddesāyāti . idamavoca bhikkhave so mahābrahmā idaṃ vatvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tattheva antaradhāyi. [52] Athakho bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho sāyaṇhasamaye ^2- paṭisallānā vuṭṭhito bhikkhū āmantesi idha mayhaṃ bhikkhave rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi mahā kho etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati @Footnote: ¹ Ma. aññātāroti. ² Ma. sāyaṇhasamayaṃ. Aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ yannūnāhaṃ bhikkhū anujāneyyaṃ caratha bhikkhave cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ mā ekena dve agamittha desetha bhikkhave dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha santīdha sattā apparajakkhajātikā assavanatā dhammassa parihāyanti bhavissanti dhammassa aññātāro apica channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti {52.1} athakho bhikkhave aññataro mahābrahmā mama cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva brahmaloke antarahito mama purato pāturahosi athakho so bhikkhave mahābrahmā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yenāhaṃ tenañjalimpaṇāmetvā maṃ etadavoca evametaṃ bhagavā evametaṃ sugata mahā kho bhante etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ anujānātu bhante bhagavā bhikkhū caratha bhikkhave cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ mā ekena dve agamittha desetha bhikkhave dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha santīdha sattā apparajakkhajātikā Assavanatā dhammassa parihāyanti bhavissanti dhammassa aññātāro ^1- apica bhante mayaṃ tathā karissāma yathā bhikkhū channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamissanti pātimokkhuddesāyāti idamavoca bhikkhave so mahābrahmā idaṃ vatvā maṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tattheva antaradhāyi. {52.2} Anujānāmi bhikkhave caratha cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ mā ekena dve agamittha desetha bhikkhave dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kelaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha santīdha sattā apparajakkhajātikā assavanatā dhammassa parihāyanti bhavissanti dhammassa aññātāro apica ^2- mayaṃ tathā karissāma yathā channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti . Athakho ^[3]- bhikkhave bhikkhū yebhuyyena ekāheneva janapadacārikaṃ pakkamiṃsu. [53] Tena kho pana samayena jambūdīpe caturāsītiāvāsasahassāni honti . ekamhi vasse nikkhante devatā saddamanussāvesuṃ nikkhantaṃ kho mārisā ekavassaṃ pañcidāni vassāni sesāni pañcannaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti . Dvīsu vassesu nikkhantesu devatā saddamanussāvesuṃ @Footnote: ¹ Ma. aññātāroti. ² Po. apica bhante mayaṃ. Ma. Yu. apica bhikkhave channaṃ @channaṃ .... mayaṃ tathā karissāma yathāti pāṭhā pana natthi. ito paraṃ yāva @pātimokkhuddesāyātīti atireka pādhā bhavitabbaṃ. ³ Yu. te. Nikkhantāni kho mārisā dve vassāni cattārīdāni vassāni sesāni catunnaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti . tīsu vassesu nikkhantesu devatā saddamanussāvesuṃ nikkhantāni kho mārisā tīṇi vassāni tīṇīdāni vassāni sesāni tiṇṇaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti . catūsu vassesu nikkhantesu devatā saddamanussāvesuṃ nikkhantāni kho mārisā cattāri vassāni dvedāni vassāni sesāni dvinnaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti. {53.1} Pañcasu vassesu nikkhantesu devatā saddamanussāvesuṃ nikkhantāni kho mārisā pañca vassāni ekaṃdāni vassaṃ sesaṃ ekassa vassassa accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti. Chasu vassesu nikkhantesu devatā saddamanussāvesuṃ nikkhantāni kho mārisā chabbassāni samayodāni bandhumatī ^1- rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti . athakho te bhikkhave bhikkhū appekacce sakena iddhānubhāvena appekacce devatānaṃ ^2- iddhānubhāvena ekāheneva bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamiṃsu pātimokkhuddesāyāti. [54] Tatra sudaṃ bhikkhave vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bhikkhusaṅghe evaṃ pātimokkhaṃ uddissati ^3- @Footnote: ¹ Ma. Yu. bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamituṃ. ² Yu. devānaṃ. ³ Ma. Yu. uddisati. Khantī paramaṃ tapo tītikkhā nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā na hi pabbajito parūpaghātī ^[1]- Samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto. Sabbapāpassa akaraṇaṃ kusalassūpasampadā sacittapariyodapanaṃ etaṃ buddhānasāsanaṃ. Anūpavādo anūpaghāto pātimokkhe ca saṃvaro mattaññutā ca bhattasmiṃ pantañca sayanāsanaṃ adhicitte ca āyogo etaṃ buddhānasāsananti. [55] Ekamidāhaṃ bhikkhave samayaṃ ukkaṭṭhāyaṃ viharāmi subhavane ^2- sālarājamūle . tassa mayhaṃ bhikkhave rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi na kho so suddhāvāso ^3- sulabharūpo yo mayā anāvutthapubbo ^4- iminā dīghena addhunā aññatra suddhāvāsehi devehi yannūnāhaṃ yena suddhāvāsā devā tena upasaṅkameyyanti . athakhohaṃ bhikkhave seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva ukkaṭṭhāyaṃ subhavane sālarājamūle antarahito avihesu devesu pāturahosiṃ. {55.1} Tasmiṃyeva kho bhikkhave devanikāye anekāni ^5- devatāsatāni anekāni devatāsahassāni yenāhaṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. @Footnote: ¹ Ma. na. ² Ma. Yu. subhagavane. ito paraṃ īdisameva. ³ Ma. Yu. sattāvāso. @⁴ Ma. anajjhāvutthapubbo. ⁵ Ma. Yu. anekāni devatāsahassānīti pāṭhadvayaṃ natthi. {55.2} Ekamantaṃ ṭhitā kho bhikkhave tā devatā maṃ etadavocuṃ ito so mārisa ^1- ekanavuto kappo yaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi vipassī mārisa ^2- bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi khattiyakule udapādi vipassī mārisa bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa asītivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi vipassī mārisa bhagavā arahaṃ sammāsambuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa khaṇḍatissaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi bhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi asītibhikkhusahassāni ^3- vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa ime tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa asoko nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa bandhumā nāma rājā pitā ahosi bandhumatī nāma devī mātā ahosi janettī bandhumassa rañño bandhumatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi vipassissa @Footnote: ¹ Po. Ma. mārisā ekanavutikappe. Yu. ekanavute kappe. ito paraṃ īdisameva. @² Ma. sabbattha mārisā. ³ Yu. asītibhikkhusatasahassani. Mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa evaṃ abhinikkhamanaṃ ahosi evaṃ pabbajjā evaṃ padhānaṃ evaṃ abhisambodhi evaṃ dhammacakkappavattanaṃ te mayaṃ mārisa vipassimhi bhagavati brahmacariyaṃ caritvā kāmesu kāmachandaṃ virājetvā idhūpapannāti. {55.3} Tasmiṃyeva kho bhikkhave devanikāye anekāni devatāsatāni anekāni devatāsahassāni ^[1]- yenāhaṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . ekamantaṃ ṭhitā kho bhikkhave tā devatā maṃ etadavocuṃ ito ^2- so mārisa ekatiṃso kappo yaṃ sikhī bhagavā .pe. te mayaṃ mārisa sikhimhi bhagavati .pe. Tasmiṃyeva kho mārisa ekatiṃse kappe vessabhū bhagavā .pe. te mayaṃ mārisa vessabhumhi bhagavati .pe. Imasmiṃyeva kho mārisa bhaddakappe kakusandho . konāgamano. Kassapo bhagavā .pe. te mayaṃ mārisa kakusandhamhi . Konāgamanamhi. Kassapamhi bhagavati brahmacariyaṃ caritvā kāmesu kāmachandaṃ virājetvā idhūpapannāti. {55.4} Tasmiṃyeva kho bhikkhave devanikāye anekāni devatāsatāni anekāni devatāsahassāni yenāhaṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . ekamantaṃ ṭhitā kho bhikkhave tā devatā maṃ etadavocuṃ imasmiṃyeva kho mārisa bhaddakappe bhagavā etarahi arahaṃ sammāsambuddho loke uppanno bhagavā mārisa khattiyo jātiyā khattiyakule uppanno bhagavā mārisa gotamo gottena bhagavato mārisa appakaṃ āyuppamāṇaṃ parittaṃ @Footnote: ¹ Ma. anekāni devatāsatasahassāni. ito paraṃ īdisameva. ² Ma. Yu. ito so @mārisa .pe. etadavocunti ime pāṭhā natthi. Lahukaṃ ^1- yo ciraṃ jīvati so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo bhagavā mārisa assatthassa mūle abhisambuddho bhagavato mārisa sārīputtamoggallānaṃ ^2- nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ bhagavato mārisa eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni bhagavato mārisa ayaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ bhagavato mārisa ānando nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko bhagavato mārisa suddhodano nāma rājā pitā māyā nāma devī mātā janettī kapilavatthunagaraṃ rājadhānī ahosi bhagavato mārisa evaṃ abhinikkhamanaṃ ahosi evaṃ pabbajjā evaṃ padhānaṃ evaṃ abhisambodhi evaṃ dhammacakkappavattanaṃ te mayaṃ mārisa bhagavati brahmacariyaṃ caritvā kāmesu kāmachandaṃ virājetvā idhūpapannāti. {55.5} Athakhohaṃ bhikkhave avihehi devehi saddhiṃ yena atappā devā tenupasaṅkamiṃ . athakhohaṃ bhikkhave avihehi ca devehi atappehi ca devehi saddhiṃ yena sudassā devā tenupasaṅkamiṃ . athakhohaṃ bhikkhave avihehi ca devehi atappehi ca devehi sudassehi ca devehi saddhiṃ yena sudassī devā tenupasaṅkamiṃ . athakhohaṃ bhikkhave avihehi ca devehi atappehi ca devehi sudassehi ca devehi sudassīhi ca devehi saddhiṃ yena akaniṭṭhā devā tenupasaṅkamiṃ. {55.6} Tasmiṃyeva kho bhikkhave devanikāye anekāni devatāsatāni anekāni devatāsahassāni yenāhaṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. lahusaṃ. ² Yu. ... moggallānā. Aṭṭhaṃsu . ekamantaṃ ṭhitā kho bhikkhave tā devatā maṃ etadavocuṃ ito so mārisa ekanavuto kappo yaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi . vipassī mārisa bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi khattiyakule udapādi vipassī mārisa bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa asītivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi vipassī mārisa bhagavā arahaṃ sammāsambuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa khaṇḍatissaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi bhikkhusatasahassaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi asītibhikkhusahassāni vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa ime tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa asoko nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko vipassissa mārisa bhagavato arahato sammāsambuddhassa bandhumā nāma rājā pitā ahosi bandhumatī nāma devī mātā ahosi janettī bandhumassa rañño bandhumatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi vipassissa mārisa bhagavato Arahato sammāsambuddhassa evaṃ abhinikkhamanaṃ ahosi evaṃ pabbajjā evaṃ padhānaṃ evaṃ abhisambodhi evaṃ dhammacakkappavattanaṃ te mayaṃ mārisa vipassimhi bhagavati brahmacariyaṃ caritvā kāmesu kāmachandaṃ virājetvā idhūpapannāti. {55.7} Tasmiṃyeva kho bhikkhave devanikāye anekāni devatāsatāni anekāni devatāsahassāni yenāhaṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . Ekamantaṃ ṭhitā kho bhikkhave tā devatā maṃ etadavocuṃ ito so mārisa ekatiṃso kappo yaṃ sikhī bhagavā .pe. Te mayaṃ mārisa sikhimhi bhagavati .pe. tasmiṃyeva kho mārisa ekatiṃse kappe vessabhū bhagavā .pe. te mayaṃ mārisa vessabhumhi bhagavati .pe. Imasmiṃyeva kho mārisa bhaddakappe kakusandho . Konāgamano. Kassapo bhagavā .pe. Te mayaṃ mārisa kakusandhamhi . konāgamanamhi . kassapamhi bhagavati brahmacariyaṃ caritvā kāmesu kāmachandaṃ virājetvā idhūpapannāti. {55.8} Tasmiṃyeva kho bhikkhave devanikāye anekāni devatāsatāni anekāni devatāsahassāni yenāhaṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . Ekamantaṃ ṭhitā kho bhikkhave tā devatā maṃ etadavocuṃ imasmiṃyeva kho mārisa bhaddakappe bhagavā etarahi arahaṃ sammāsambuddho loke uppanno bhagavā mārisa khattiyo jātiyā khattiyakule uppanno bhagavā mārisa gotamo gottena bhagavato mārisa appakaṃ āyuppamāṇaṃ parittaṃ lahukaṃ yo ciraṃ jīvati so Vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo bhagavā mārisa assatthassa mūle abhisambuddho bhagavato mārisa sārīputtamoggallānaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ bhagavato mārisa eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni bhagavato mārisa ayaṃ eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ bhagavato mārisa ānando nāma bhikkhu upaṭṭhāko aggupaṭṭhāko bhagavato mārisa suddhodano nāma rājā pitā māyā nāma devī mātā janettī kapilavatthuṃ nāma nagaraṃ rājadhānī bhagavato mārisa evaṃ abhinikkhamanaṃ ahosi evaṃ pabbajjā evaṃ padhānaṃ evaṃ abhisambodhi evaṃ dhammacakkappavattanaṃ te mayaṃ mārisa bhagavati brahmacariyaṃ caritvā kāmesu kāmachandaṃ virājetvā idhūpapannāti. [56] Iti kho bhikkhave tathāgatassevesā dhammadhātu suppaṭividdhā yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi anussarati gottatopi anussarati āyuppamāṇatopi anussarati sāvakayugatopi anussarati sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā. Evaṃgottā. Evaṃsīlā. Evaṃdhammā . evaṃpaññā. Evaṃvihārī. Evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti. Devatāpi ^1- tathāgatassa etamatthaṃ ārocesuṃ yena tathāgato atīte @Footnote: ¹ Yu. devatāpi tathāgatassa ahesuṃ .pe. itipīti ime pāṭhā natthi. Buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati nāmatopi anussarati gottatopi anussarati āyuppamāṇatopi anussarati sāvakayugatopi anussarati sāvakasannipātatopi anussarati evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃnāmā . Evaṃgottā. Evaṃsīlā. Evaṃdhammā. Evaṃpaññā. Evaṃvihārī . evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti . idamavoca bhagavā attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti. Mahāpadānasuttaṃ niṭṭhitaṃ paṭhamaṃ. ------------ Mahānidānasuttaṃ [57] Evamme sutaṃ . ekaṃ samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadammaṃ ^1- nāma kurūnaṃ nigamo . athakho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca acchariyaṃ bhante abbhūtaṃ bhante yāvagambhīro cāyaṃ bhante paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatīti . mā hevaṃ ānanda avaca mā hevaṃ ānanda avaca gambhīro cāyaṃ ^2- paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca . etassa ānanda dhammassa ananubodhā appaṭivedhā evamayaṃ pajā tantākulakajātā guṇagaṇṭhikajātā ^3- muñjapabbajabhūtā ^4- apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati. {57.1} Atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīyaṃ. {57.2} Atthi idappaccayā jātīti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā jātīti iti ce vadeyya bhavapaccayā jātīti iccassa vacanīyaṃ. {57.3} Atthi idappaccayā bhavoti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa @Footnote: ¹ kammāsadhammantipi pāṭho. ² Ma. Yu. ānanda. ³ Ma. Yu. kulagaṇṭhikajātā. @⁴ Sī. muñjababbajabhūtā. Vacanīyaṃ . kiṃpaccayā bhavoti iti ce vadeyya upādānapaccayā bhavoti iccassa vacanīyaṃ. {57.4} Atthi idappaccayā upādānanti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā upādānanti iti ce vadeyya taṇhāpaccayā upādānanti iccassa vacanīyaṃ. {57.5} Atthi idappaccayā taṇhāti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā taṇhāti iti ce vadeyya vedanāpaccayā taṇhāti iccassa vacanīyaṃ. {57.6} Atthi idappaccayā vedanāti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā vedanāti iti ce vadeyya phassapaccayā vedanāti iccassa vacanīyaṃ. {57.7} Atthi idappaccayā phassoti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā phassoti iti ce vadeyya nāmarūpapaccayā phassoti iccassa vacanīyaṃ. {57.8} Atthi idappaccayā nāmarūpanti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā nāmarūpanti iti ce vadeyya viññāṇapaccayā nāmarūpanti iccassa vacanīyaṃ. {57.9} Atthi idappaccayā viññāṇanti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ . kiṃpaccayā viññāṇanti iti ce vadeyya nāmarūpapaccayā viññāṇanti iccassa vacanīyaṃ. {57.10} Iti kho ānanda nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ nāmarūpapaccayā phasso phassapaccayā vedanā vedanāpaccayā taṇhā taṇhāpaccayā upādānaṃ upādānapaccayā bhavo bhavapaccayā Jāti jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. [58] Jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā jātipaccayā jarāmaraṇaṃ . jāti ca ^1- hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici seyyathīdaṃ devānaṃ vā devattāya gandhabbānaṃ vā gandhabbattāya yakkhānaṃ vā yakkhattāya bhūtānaṃ vā bhūtattāya manussānaṃ vā manussattāya catuppadānaṃ vā catuppadattāya pakkhīnaṃ vā pakkhittāya siriṃsapānaṃ vā siriṃsapattāya . Tesaṃ tesañca ^2- hi ānanda sattānaṃ tathattāya jāti nābhavissa . Sabbaso jātiyā asati jātinirodhā api nu kho jarāmaraṇaṃ paññāyethāti . no hetaṃ bhante . Tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo jarāmaraṇassa yadidaṃ jāti. {58.1} Bhavapaccayā jātīti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā bhavapaccayā jāti . Bhavo ca ^3- hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici seyyathīdaṃ kāmabhavo vā rūpabhavo vā arūpabhavo vā . sabbaso bhave asati bhavanirodhā api nu kho jāti paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva @Footnote:1-2-3 Yu. va. ito paraṃ īdisameva. Hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo jātiyā yadidaṃ bhavo. {58.2} Upādānapaccayā bhavoti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā upādānapaccayā bhavo . upādānañca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici seyyathīdaṃ kāmupādānaṃ vā diṭṭhupādānaṃ vā sīlabbatupādānaṃ vā attavādupādānaṃ vā . sabbaso upādāne asati upādānanirodhā api nu kho bhavo paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo bhavassa yadidaṃ upādānaṃ. {58.3} Taṇhāpaccayā upādānanti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā taṇhāpaccayā upādānaṃ . taṇhā ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici seyyathīdaṃ rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā . sabbaso taṇhāya asati taṇhānirodhā api nu kho upādānaṃ paññāyethāti. No hetaṃ bhante. Tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo upādānassa yadidaṃ taṇhā. {58.4} Vedanāpaccayā taṇhāti iti kho panetaṃ vuttaṃ. Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā vedanāpaccayā taṇhā . Vedanā ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ Kassaci kimhici seyyathīdaṃ cakkhusamphassajā vedanā sotasamphassajā vedanā ghānasamphassajā vedanā jivhāsamphassajā vedanā kāyasamphassajā vedanā manosamphassajā vedanā . sabbaso vedanāya asati vedanānirodhā api nu kho taṇhā paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo taṇhāya yadidaṃ vedanā. [59] Iti kho panetaṃ ānanda vedanaṃ paṭicca taṇhā taṇhaṃ paṭicca pariyesanā pariyesanaṃ paṭicca lābho lābhaṃ paṭicca vinicchayo vinicchayaṃ paṭicca chandarāgo chandarāgaṃ paṭicca ajjhosānaṃ ajjhosānaṃ paṭicca pariggaho pariggahaṃ paṭicca macchariyaṃ macchariyaṃ paṭicca ārakkho ārakkhaṃ ^1- paṭicca ārakkhādhikaraṇaṃ daṇḍādānasatthādāna- kalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavantīti iti ^2- kho panetaṃ vuttaṃ . tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā ārakkhādhikaraṇaṃ daṇḍādānasatthādāna- kalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti ^3-. {59.1} Ārakkho ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso ārakkhe asati ārakkhanirodhā api nu kho daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhaveyyunti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. ārakkhaṃ paṭiccāti pāṭhadvayaṃ natthi. ² Ma. Yu. iti kho panetaṃ @vuttaṃ .pe. veditabbaṃ yathāti ime pāṭhā natthi. ³ Ma. Yu. sambhavantīti @ito kho panetaṃ veditabbaṃ yathā. Esa samudayo esa paccayo daṇḍādānasatthādānakalahaviggaha- vivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādānaṃ anekesaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ sambhavāya yadidaṃ ārakkho. {59.2} Macchariyaṃ paṭicca ārakkhoti iti kho panetaṃ vuttaṃ. Tadānanda ^1- imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā macchariyaṃ paṭicca ārakkho . Macchariyañca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso macchariye asati macchariyanirodhā api nu kho ārakkho paññāyethāti . no hetaṃ bhante . Tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo ārakkhassa yadidaṃ macchariyaṃ. {59.3} Pariggahaṃ paṭicca macchariyanti iti kho panetaṃ vuttaṃ. Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā pariggahaṃ paṭicca macchariyaṃ . Pariggaho ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso pariggahe asati pariggahanirodhā api nu kho macchariyaṃ paññāyethāti . no hetaṃ bhante . Tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo macchariyassa yadidaṃ pariggaho. {59.4} Ajjhosānaṃ paṭicca pariggahoti iti kho panetaṃ vuttaṃ. Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā ajjhosānaṃ paṭicca pariggaho . ajjhosānañca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso ajjhosāne asati ajjhosānanirodhā api nu kho pariggaho @Footnote: ¹ Po. tasmātihānanda. Paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo pariggahassa yadidaṃ ajjhosānaṃ. {59.5} Chandarāgaṃ paṭicca ajjhosānanti iti kho panetaṃ vuttaṃ . tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā chandarāgaṃ paṭicca ajjhosānaṃ . chandarāgo ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso chandarāge asati chandarāganirodhā api nu kho ajjhosānaṃ paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo ajjhosānassa yadidaṃ chandarāgo. {59.6} Vinicchayaṃ paṭicca chandarāgoti iti kho panetaṃ vuttaṃ. Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā vinicchayaṃ paṭicca chandarāgo . vinicchayo ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso vinicchaye asati vinicchayanirodhā api nu kho chandarāgo paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ didānaṃ esa samudayo esa paccayo chandarāgassa yadidaṃ vinicchayo. {59.7} Lābhaṃ paṭicca vinicchayoti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā lābhaṃ paṭicca vinicchayo . lābho ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso lābhe asati lābhanirodhā api nu kho vinicchayo paññāyethāti . no Hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo vinicchayassa yadidaṃ lābho. {59.8} Pariyesanaṃ paṭicca lābhoti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā pariyesanaṃ paṭicca lābho . pariyesanā ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici . sabbaso pariyesanāya asati pariyesanānirodhā api nu kho lābho paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo lābhassa yadidaṃ pariyesanā. {59.9} Taṇhaṃ paṭicca pariyesanāti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā taṇhaṃ paṭicca pariyesanā . taṇhā ca hi ānanda nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici seyyathīdaṃ kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā . sabbaso taṇhāya asati taṇhānirodhā api nu kho pariyesanā paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo pariyesanāya yadidaṃ taṇhā. [60] Iti kho ānanda ime dve dhammā dvayena vedanāya ekasamosaraṇā bhavanti. {60.1} Phassapaccayā vedanāti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā phassapaccayā vedanā ^1- . phasso ca hi ānanda nābhavissa sabbena @Footnote: ¹ Ma. vedanāti. Sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici seyyathīdaṃ cakkhusamphasso sotasamphasso ghānasamphasso jivhāsamphasso kāyasamphasso manosamphasso . sabbaso phasse asati phassanirodhā api nu kho vedanā paññāyethāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo vedanāya yadidaṃ phasso. {60.2} Nāmarūpapaccayā phassoti iti kho panetaṃ vuttaṃ. Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā nāmarūpapaccayā phasso . Yehi ānanda ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi nāmakāyassa paññatti hoti tesu ākāresu tesu liṅgesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyethāti . no hetaṃ bhante . yehi ānanda ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi rūpakāyassa paññatti hoti tesu ākāresu tesu liṅgesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati api nu kho nāmakāye paṭighasamphasso paññāyethāti . no hetaṃ bhante . yehi ānanda ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca paññatti hoti tesu ākāresu tesu liṅgesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati api nu kho adhivacanasamphasso vā paṭighasamphasso vā paññāyethāti . No hetaṃ bhante . yehi ānanda ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi nāmarūpassa paññatti hoti tesu Ākāresu tesu liṅgesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati api nu kho phasso paññāyethāti . no hetaṃ bhante . Tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo phassassa yadidaṃ nāmarūpaṃ. {60.3} Viññāṇapaccayā nāmarūpanti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ . viññāṇañca hi ānanda mātu kucchismiṃ na okkamissatha api nu kho nāmarūpaṃ mātu kucchismiṃ samucchijjissathāti. No hetaṃ bhante. Viññāṇañca hi ānanda mātu kucchismiṃ okkamitvā vokkamissatha api nu kho nāmarūpaṃ itthattāya abhinibbattissathāti . no hetaṃ bhante . viññāṇañca hi ānanda daharasseva sato vocchijjissatha kumārakassa vā kumārikāya vā api nu kho nāmarūpaṃ vuḍḍhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjissathāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo nāmarūpassa yadidaṃ viññāṇaṃ. {60.4} Nāmarūpapaccayā viññāṇanti iti kho panetaṃ vuttaṃ . Tadānanda imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ yathā nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ . viññāṇañca hi ānanda nāmarūpe patiṭṭhaṃ na labhiṃssatha api nu kho āyatiṃ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo paññāyethāti . No hetaṃ bhante . tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo viññāṇassa yadidaṃ nāmarūpaṃ . ettāvatā kho @Footnote: ¹ Yu. mātukucchiṃ. ito paraṃ īdisameva. Ānanda jāyetha vā jīyetha vā mīyetha vā cavetha vā upapajjetha vā. Ettāvatā kho adhivacanapatho ettāvatā niruttipatho ettāvatā paññattipatho ettāvatā paññāvacaraṃ ettāvatā vaṭṭaṃ vattati . Itthattaṃ paññāpanāya yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena. ^[1]- [61] Kittāvatā ca ānanda attānaṃ paññapento paññapeti ^2-. Rūpiṃ vā hi ānanda parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti rūpī me paritto attāti . rūpiṃ vā hi ānanda anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti rūpī me ananto attāti . arūpiṃ vā hi ānanda parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti arūpī me paritto attāti . arūpiṃ vā hi ānanda anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti arūpī me ananto attāti. {61.1} Tatrānanda yo so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti etarahi vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti tathābhāviṃ ^3- vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa hoti. Evaṃ santaṃ kho ānanda rūpiṃ parittattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya. {61.2} Tatrānanda yo so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti etarahi vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti tathābhāviṃ ^4- vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti @Footnote: ¹ Sī. Ma. aññamaññapaccayatā pavattati. ² paññāpento paññāpetītipi pāṭho. @3-4 Ma. Yu. tattha bhāviṃ. ito paraṃ īdisameva. Atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa hoti . evaṃ santaṃ kho ānanda rūpiṃ anantattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya. {61.3} Tatrānanda yo so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti etarahi vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti tathābhāviṃ vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa hoti . evaṃ santaṃ kho ānanda arūpiṃ parittattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya. {61.4} Tatrānanda yo so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti etarahi vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti tathābhāviṃ vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa hoti. Evaṃ santaṃ kho ānanda arūpiṃ anantattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya. Ettāvatā kho ānanda attānaṃ paññapento paññapetīti. [62] Kittāvatā ca ānanda attānaṃ na paññapento na paññapeti . rūpiṃ vā hi ānanda parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti rūpī me paritto attāti . rūpiṃ vā hi ānanda anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti rūpī me ananto attāti . arūpiṃ vā hi ānanda parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti arūpī me paritto attāti . arūpiṃ vā hi ānanda @Footnote: ¹ Ma. Yu. paññapeti. Anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti arūpī me ananto attāti. {62.1} Tatrānanda yo so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti etarahi vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti tathābhāviṃ vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa na hoti . evaṃ santaṃ kho ānanda rūpiṃ parittattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya. {62.2} Tatrānanda yo so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti etarahi vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti tathābhāviṃ vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa na hoti . evaṃ santaṃ kho ānanda rūpiṃ anantattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya. {62.3} Tatrānanda yo so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti etarahi vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti tathābhāviṃ vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa na hoti . evaṃ santaṃ kho ānanda arūpiṃ parittattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya. {62.4} Tatrānanda yo so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti etarahi vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento Na paññapeti tathābhāviṃ vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmīti iti vā panassa na hoti . evaṃ santaṃ kho ānanda arūpiṃ anantattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya . ettāvatā kho ānanda attānaṃ na paññapento na paññapetīti. [63] Kittāvatā ca ānanda attānaṃ samanupassamāno samanupassati . vedanaṃ vā hi ānanda attānaṃ samanupassamāno samanupassati vedanā me attāti na heva kho me vedanā attā appaṭisaṃvedano me attāti ^[1]- . na heva kho me vedanā attā nopi appaṭisaṃvedano me attā attā me vedayati vedanādhammo hi me attāti iti vā hi ānanda attānaṃ samanupassamāno samanupassati. {63.1} Tatrānanda yo so evamāha vedanā me attāti so evamassa vacanīyo tisso kho imā āvuso vedanā sukhā vedanā dukkhā vedanā adukkhamasukhā vedanā imāsaṃ kho tvaṃ tissannaṃ vedanānaṃ katamaṃ attato samanupassasīti . yasmiṃ ānanda samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti neva tasmiṃ samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedeti na adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedeti sukhaṃyeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti. Yasmiṃ ānanda samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedeti neva tasmiṃ samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti na adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedeti dukkhaṃyeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti . yasmiṃ ānanda samaye adukkhamasukhaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. iti vā hi ānanda samanupassamāno samanupassati. Vedanaṃ vedeti neva tasmiṃ samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti na dukkhaṃ vedanaṃ vedeti adukkhamasukhaṃyeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti. {63.2} Sukhāpi kho ānanda vedanā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā . Dukkhāpi kho ānanda vedanā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā . adukkhamasukhāpi kho ānanda vedanā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā . tassa sukhaṃ vedanaṃ vedayamānassa eso me attāti hoti tassāyeva sukhāya vedanāya nirodhā byagā me attāti hoti . dukkhaṃ vedanaṃ vedayamānassa eso me attāti hoti . tassāyeva dukkhāya vedanāya nirodhā byagā me attāti hoti . adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamānassa eso me attāti hoti tassāyeva adukkhamasukhāya vedanāya nirodhā byagā me attāti hoti. Iti so diṭṭhe va dhamme aniccaṃ sukhadukkhavokiṇṇaṃ uppādavayadhammaṃ attānaṃ samanupassamāno samanupassati yo so evamāha vedanā me attāti . tasmātihānanda etenapetaṃ nakkhamati vedanā me attāti samanupassituṃ {63.3} tatrānanda yo so evamāha na heva kho me vedanā attā appaṭisaṃvedano me attāti so evamassa vacanīyo yattha panāvuso sabbaso vedayitaṃ atthi ^1- api nu kho tattha asmīti ^2- @Footnote: ¹ Ma. Yu. natthi. ² Ma. ayamahamasmīti. ito paraṃ īdisameva. Siyāti . no hetaṃ bhante . tasmātihānanda etenapetaṃ nakkhamati na heva kho me vedanā attā appaṭisaṃvedano me attāti samanupassituṃ. {63.4} Tatrānanda yo so evamāha na heva kho me vedanā attā nopi appaṭisaṃvedano ^[1]- attā attā me vedayati vedanādhammo hi me attāti . so evamassa vacanīyo vedanā ca hi āvuso sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ aparisesā nirujjheyyuṃ sabbaso vedanāya asati vedanānirodhā api nu kho tattha ahamasmīti ^2- siyāti. No hetaṃ bhante. Tasmātihānanda etenapetaṃ nakkhamati na heva kho me vedanā attā nopi appaṭisaṃvedano ^[3]- attā attā me vedayati vedanādhammo hi me attāti samanupassituṃ. [64] Yato kho ānanda bhikkhu neva vedanaṃ attānaṃ samanupassati nopi appaṭisaṃvedanaṃ attānaṃ samanupassati nopi attā ^[4]- vedayati vedanādhammo hi me attāti samanupassati . So evaṃ samanupassanto ^5- na ^6- kiñci loke upādiyati anupādiyañca na paritassati aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānāti . evaṃ vimuttaṃ ^7- kho ānanda bhikkhuṃ yo evaṃ vadeyya hoti tathāgato parammaraṇā itisā diṭṭhīti ^8- tadakallaṃ . na hoti tathāgato parammaraṇā @Footnote:1-3-4 Ma. Yu. me. ² Yu. ayamahamasmīti. ⁵ Ma. nasamanupassanto. @Yu. asamanupassanto. ⁶ Ma. na ca. ⁷ Ma. Yu. vimuttacittaṃ. @⁸ itissa diṭṭhītītipi pāṭho. Itisā diṭṭhīti tadakallaṃ . hoti ca na ca hoti tathāgato parammaraṇā itisā diṭṭhīti tadakallaṃ . neva hoti na na hoti tathāgato parammaraṇā itisā diṭṭhīti tadakallaṃ . taṃ kissa hetu . Yāvatānanda adhivacanaṃ yāvatā adhivacanapatho yāvatā niruttipatho ^1- yāvatā paññatti yāvatā paññattipatho yāvatā paññāpanaṃ yāvatā paññāvacaraṃ yāvatā vaṭṭaṃ vattati tāvatā vaṭṭaṃ vattati tadabhiññā vimutto bhikkhu tadabhiññā vimuttaṃ bhikkhuṃ na jānāti na passati itisā diṭṭhīti tadakallaṃ. [65] Satta kho imā ^2- ānanda viññāṇaṭṭhitiyo dve āyatanāni . katamā satta . santānanda sattā nānattakāyā nānattasaññino seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā ayaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti . santānanda sattā nānattakāyā ekattasaññino seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā catuapāyikā ^3- sattā ca ayaṃ dutiyā viññāṇaṭṭhiti. Santānanda sattā ekattakāyā nānattasaññino seyyathāpi devā ābhassarā ayaṃ tatiyā viññāṇaṭṭhiti . santānanda sattā ekattakāyā ekattasaññino seyyathāpi devā subhakiṇhā ayaṃ catutthā viññāṇaṭṭhiti . santānanda sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanūpagā ayaṃ pañcamā @Footnote: ¹ Ma. Yu. nirutti. ² Ma. ayaṃ pāṭho natthi. ³ Ma. Yu. @catuapāyikā sattāti ime dve pāṭhā natthi. Viññāṇaṭṭhiti . santānanda sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanūpagā ayaṃ chaṭṭhā viññāṇaṭṭhiti . santānanda sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanūpagā ayaṃ sattamā viññāṇaṭṭhiti . asaññisattāyatanaṃ ^1- nevasaññānāsaññāyatanameva dutiyaṃ. {65.1} Tatrānanda yāyaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti nānattakāyā nānattasaññino seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā yo nu kho ānanda tañca pajānāti tassā ca samudayaṃ pajānāti tassā ca atthaṅgamaṃ pajānāti tassā ca assādaṃ pajānāti tassā ca ādīnavaṃ pajānāti tassā ca nissaraṇaṃ pajānāti kallaṃ nu tena tadabhinanditunti . no hetaṃ bhante .pe. tatrānanda yāyaṃ sattamā viññāṇaṭṭhiti sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanūpagā yo nu kho ānanda tañca pajānāti tassā ca samudayaṃ pajānāti tassā ca atthaṅgamaṃ pajānāti tassā ca assādaṃ pajānāti tassā ca ādīnavaṃ pajānāti tassā ca nissaraṇaṃ pajānāti kallaṃ nu tena tadabhinanditunti . no hetaṃ bhante . Tatrānanda yamidaṃ asaññisattāyatanaṃ yo nu kho ānanda tañca pajānāti tassā ca samudayaṃ pajānāti tassā ca atthaṅgamaṃ @Footnote: ¹ asaññasattāyatananti vā pāṭho. Pajānāti tassā ca assādaṃ pajānāti tassā ca ādīnavaṃ pajānāti tassā ca nissaraṇaṃ pajānāti kallaṃ nu tena tadabhinanditunti. No hetaṃ bhante . tatrānanda yamidaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ yo nu kho ānanda tañca pajānāti tassā ca samudayaṃ pajānāti tassā ca atthaṅgamaṃ pajānāti tassā ca assādaṃ pajānāti tassā ca ādīnavaṃ pajānāti tassā ca nissaraṇaṃ pajānāti kallaṃ nu tena tadabhinanditunti . no hetaṃ bhante . yato kho ānanda bhikkhu imāsañca sattannaṃ viññāṇaṭṭhitīnaṃ imesañca dvinnaṃ āyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā anupādā vimutto hoti ayaṃ vuccatānanda bhikkhu paññāvimutto. [66] Aṭṭha kho ime ānanda vimokkhā . katame aṭṭha . Rūpī rūpāni passati ayaṃ paṭhamo vimokkho . ajjhattaṃarūpasaññī bahiddhārūpāni passati ayaṃ dutiyo vimokkho . subhanteva adhimutto hoti ayaṃ tatiyo vimokkho . sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamma paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ catuttho vimokkho . sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ pañcamo vimokkho . sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ chaṭṭho vimokkho . sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ sattamo vimokkho . sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitaṃ nirodhaṃ upasampajja viharati ayaṃ aṭṭhamo vimokkho . Ime kho ānanda aṭṭha vimokkhā. {66.1} Yato kho ānanda bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe anulomaṃpi samāpajjati paṭilomaṃpi samāpajjati anulomapaṭilomaṃpi samāpajjati yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ samāpajjatipi vuṭṭhātipi āsavānañca khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati ayaṃ vuccatānanda bhikkhu ubhatobhāgavimutto. Imāya ca ānanda ubhatobhāgavimuttiyā aññā ubhatobhāgavimutti uttaritarā vā paṇītatarā vā natthīti . idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti. Mahānidānasuttaṃ niṭṭhitaṃ dutiyaṃ. --------------- Mahāparinibbānasuttaṃ [67] Evamme sutaṃ . ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati gijjhakūṭe pabbate . tena kho pana samayena rājā māgadho ajātasattu vedehiputto vajjiṃ ^1- abhiyātukāmo hoti . so evamāha ahaṃ hi me vajjiṃ evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve ucchejjāmi vajjiṃ vināsessāmi vajjiṃ anayabyasanaṃ āpādessāmi vajjinti. {67.1} Athakho rājā māgadho ajātasattu vedehiputto vassakāraṃ brāhmaṇaṃ magadhamahāmattaṃ āmantesi ehi tvaṃ brāhmaṇa yena bhagavā tenupasaṅkama upasaṅkamitvā mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhi appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha rājā bhante māgadho ajātasattu vedehiputto bhagavato pāde sirasā vandati appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatīti evañca vadehi rājā bhante māgadho ajātasattu vedehiputto vajjiṃ abhiyātukāmo so evamāha ahaṃ hi me vajjī evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve ucchejjāmi vajjiṃ vināsessāmi vajjiṃ anayabyasanaṃ āpādessāmi vajjinti yathā ca te bhagavā byākaroti taṃ sādhukaṃ uggahetvā mama āroceyyāsi na hi tathāgatā vitathaṃ bhaṇantīti. {67.2} Evaṃ bhoti kho vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto rañño māgadhassa ajātasattussa vedehiputtassa paṭissutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojetvā bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. vajjī. ito paraṃ īdisameva. ² Ma. ucchecchāmi. ito paraṃ īdisameva. Abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi rājagahamhā niyyāsi yena gijjhakūṭo pabbato tena pāyāsi yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattiko va yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto bhagavantaṃ etadavoca rājā bho gotama māgadho ajātasattu vedehiputto bhoto gotamassa pāde sirasā vandati appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati rājā bho gotama māgadho ajātasattu vedehiputto vajjiṃ abhiyātukāmo so evamāha ahaṃ hi me vajjī evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve ucchejjāmi vajjiṃ vināsessāmi vajjiṃ anayabyasanaṃ āpādessāmi vajjinti. [68] Tena kho pana samayena āyasmā ānando bhagavato piṭṭhito ṭhito hoti bhagavantaṃ vījiyamāno ^1-. {68.1} Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi kinti te ānanda sutaṃ vajjī abhiṇhasannipātā sannipātabahulāti . Sutaṃ metaṃ bhante vajjī abhiṇhasannipātā sannipātabahulāti . yāvakīvañca ānanda vajjī abhiṇhasannipātā sannipātabahulā bhavissanti ^2- vuḍḍhiyeva ^2- ānanda @Footnote: ¹ Ma. vijayamāno. Yu. vijamāno. ² abhiṇhasannipātā bhavissanti sannipātabahulātipi @pāṭhakkamena bhavitabbaṃ. ³ Ma. Yu. vuddhiyeva. ito paraṃ īdisameva. Vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {68.2} Kinti te ānanda sutaṃ vajjī samaggā sannipatanti samaggā vuṭṭhahanti samaggā vajjikaraṇīyāni karontīti . sutaṃ metaṃ bhante vajjī samaggā sannipatanti samaggā vuṭṭhahanti samaggā vajjikaraṇīyāni karontīti . yāvakīvañca ānanda vajjī samaggā sannipatissanti samaggā vuṭṭhahissanti samaggā vajjikaraṇīyāni karissanti vuḍḍhiyeva ānanda vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {68.3} Kinti te ānanda sutaṃ vajjī apaññattaṃ na paññapenti ^1- paññattaṃ na samucchindanti yathāpaññatte porāṇe vajjidhamme samādāya vattantīti . sutaṃ metaṃ bhante vajjī apaññattaṃ na paññapenti paññattaṃ na samucchindanti yathāpaññatte porāṇe vajjidhamme samādāya vattantīti . yāvakīvañca ānanda vajjī apaññattaṃ na paññapessanti paññattaṃ na samucchindissanti yathāpaññatte porāṇe vajjidhamme samādāya vattissanti vuḍḍhiyeva ānanda vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {68.4} Kinti te ānanda sutaṃ vajjī ye te vajjīnaṃ vajjimahallakā te sakkaronti garukaronti ^2- mānenti pūjenti tesañca sotabbaṃ maññantīti . sutaṃ metaṃ bhante vajjī ye te vajjīnaṃ vajjimahallakā te sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti tesañca sotabbaṃ maññantīti . yāvakīvañca ānanda vajjī ye te vajjīnaṃ @Footnote: ¹ paññāpentītipi pāṭho. ² Ma. garuṃ karonti. ito paraṃ īdisameva. Vajjimahallakā te sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañca sotabbaṃ maññissanti vuḍḍhiyeva ānanda vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {68.5} Kinti te ānanda sutaṃ vajjī yā tā kulitthiyo kulakumāriyo tā na okkassa pasayha vāsentīti . sutaṃ metaṃ bhante vajjī yā tā kulitthiyo kulakumāriyo tā na okkassa pasayha vāsentīti. Yāvakīvañca ānanda vajjī yā tā kulitthiyo kulakumāriyo tā na okkassa pasayha vāsessanti vuḍḍhiyeva ānanda vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {68.6} Kinti te ānanda sutaṃ vajjī yāni tāni vajjīnaṃ vajjicetiyāni abbhantarāni ceva bāhirāni ca tāni sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti tesañca dinnapubbaṃ katapubbaṃ dhammikaṃ baliṃ no parihāpentīti . sutaṃ metaṃ bhante vajjī yāni tāni vajjī vajjicetiyāni abbhantarāni ceva bāhirāni ca tāni sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti tesañca dinnapubbaṃ katapubbaṃ dhammikaṃ baliṃ no parihāpentīti . Yāvakīvañca ānanda vajjī yāni tāni vajjīnaṃ vajjicetiyāni abbhantarāni ceva bāhirāni ca tāni sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañca dinnapubbaṃ katapubbaṃ dhammikaṃ baliṃ no parihāpessanti vuḍḍhiyeva ānanda vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {68.7} Kinti te ānanda sutaṃ vajjīnaṃ arahantesu dhammikārakkhāvaraṇagutti susaṃvihitā kinti anāgatā ca Arahanto vijitaṃ āgaccheyyuṃ āgatā ca arahanto vijite phāsuṃ vihareyyunti . sutaṃ metaṃ bhante vajjīnaṃ arahantesu dhammikārakkhāvaraṇagutti susaṃvihitā kinti anāgatā ca arahanto vijitaṃ āgaccheyyuṃ āgatā ca arahanto vijite phāsuṃ vihareyyunti . yāvakīvañca ānanda vajjīnaṃ arahantesu dhammikārakkhāvaraṇagutti susaṃvihitā bhavissati kinti anāgatā ca arahanto vijitaṃ āgaccheyyuṃ āgatā ca arahanto vijite phāsuṃ vihareyyunti vuḍḍhiyeva ānanda vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihānīti. [69] Athakho bhagavā vassakāraṃ brāhmaṇaṃ magadhamahāmattaṃ āmantesi ekamidāhaṃ brāhmaṇa samayaṃ vesāliyaṃ viharāmi sārandade cetiye tatrāhaṃ vajjīnaṃ ime satta aparihāniye dhamme desesiṃ yāvakīvañca brāhmaṇa ime satta aparihāniyā dhammā vajjīsu ṭhassanti imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu vajjī sandississanti vuḍḍhiyeva brāhmaṇa vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihānīti. {69.1} Evaṃ vutte vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto bhagavantaṃ etadavoca ekamekenapi bho gotama aparihāniyena dhammena samannāgatānaṃ vajjīnaṃ vuḍḍhiyeva pāṭikaṅkhā no parihāni ko pana vādo sattahi aparihāniyehi dhammehi akaraṇīyā ca ^1- bho gotama vajjī raññā māgadhena ajātasattunā vedehiputtena yadidaṃ yuddhassa aññatra upalāpanāya aññatra mithubhedāya handa cadāhi mayaṃ bho gotama @Footnote: ¹ Ma. Yu. va. Gacchāma bahukiccā mayaṃ bahukaraṇīyāti . yassadāni tvaṃ brāhmaṇa kālaṃ maññasīti . athakho vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. [70] Athakho bhagavā acirapakkante vassakāre brāhmaṇe magadhamahāmatte āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi gaccha tvaṃ ānanda yāvatikā bhikkhū rājagahaṃ upanissāya viharanti te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātehīti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā yāvatikā bhikkhū rājagahaṃ upanissāya viharanti te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātetvā yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca sannipatito bhante bhikkhusaṅgho yassadāni bhante bhagavā kālaṃ maññasīti. {70.1} Athakho bhagavā uṭṭhāyāsanā yena upaṭṭhānasālā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi . nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi satta vo bhikkhave aparihāniye dhamme desessāmi taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ . bhagavā etadavoca yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū abhiṇhasannipātā sannipātabahulā bhavissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {70.2} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū samaggā sannipatissanti samaggā vuṭṭhahissanti samaggā Saṅghakaraṇīyāni karissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {70.3} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū apaññattaṃ na paññapessanti paññattaṃ na samucchindissanti yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vattissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {70.4} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū ye te bhikkhū therā rattaññū cirapabbajitā saṅghapitaro saṅghaparināyakā te sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañca sotabbaṃ maññissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {70.5} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū uppannāya taṇhāya ponobbhavikāya na vasaṃ gacchissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {70.6} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū āraññakesu senāsanesu sāpekkhā bhavissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {70.7} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū paccattaññeva satiṃ upaṭṭhapessanti kinti anāgatā ca pesalā sabrahmacārī āgaccheyyuṃ āgatā ca pesalā sabrahmacārī phāsuṃ ^1- vihareyyunti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {70.8} Yāvakīvañca bhikkhave ime satta aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni ^2-. @Footnote: ¹ Ma. phāsu. ² no parihānītītipi pāṭhena pana bhavitabbaṃ. [71] Aparepi vo ^1- bhikkhave satta aparihāniye dhamme desessāmi taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. {71.1} Bhagavā etadavoca yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū na kammārāmā bhavissanti na kammaratā na kammārāmataṃ anuyuttā vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {71.2} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū na bhassārāmā bhavissanti na bhassaratā na bhassārāmataṃ anuyuttā vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {71.3} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū na niddārāmā bhavissanti na niddāratā na niddārāmataṃ anuyuttā vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {71.4} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū na saṅgaṇikārāmā bhavissanti na saṅgaṇikāratā na saṅgaṇikārāmataṃ anuyuttā vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {71.5} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū na pāpicchā bhavissanti na pāpikānaṃ icchānaṃ vasaṃ gatā vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {71.6} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū na pāpamittā bhavissanti na pāpasahāyā na pāpasampavaṅkarā vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {71.7} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū na oramattakena visesādhigamena antarā vosānaṃ āpajjissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {71.8} Yāvakīvañca bhikkhave ime satta aparihāniyā dhammā @Footnote: ¹ Sī. Yu. kho. sabbattha īdisameva. Bhikkhūsu ṭhassanti imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. [72] Aparepi vo bhikkhave satta aparihāniye dhamme desessāmi taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ . bhagavā etadavoca yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū saddhā bhavissanti .pe. hirimanā bhavissanti . Ottappī bhavissanti . bahussutā bhavissanti . āraddhaviriyā bhavissanti . upaṭṭhitassatī bhavissanti . paññavanto bhavissanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni . yāvakīvañca bhikkhave ime satta aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. [73] Aparepi vo bhikkhave satta aparihāniye dhamme desessāmi taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. {73.1} Bhagavā etadavoca yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū satisambojjhaṅgaṃ bhāvessanti .pe. dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāvessanti . viriyasambojjhaṅgaṃ bhāvessanti . pītisambojjhaṅgaṃ bhāvessanti . passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāvessanti . samādhisambojjhaṅgaṃ bhāvessanti . upekkhāsambojjhaṅgaṃ bhāvessanti Vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {73.2} Yāvakīvañca bhikkhave ime satta aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. [74] Aparepi vo bhikkhave satta aparihāniye dhamme desessāmi taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ . bhagavā etadavoca yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū aniccasaññaṃ bhāvessanti .pe. anattasaññaṃ bhāvessanti . asubhasaññaṃ bhāvessanti . ādīnavasaññaṃ bhāvessanti . Pahānasaññaṃ bhāvessanti . virāgasaññaṃ bhāvessanti . nirodhasaññaṃ bhāvessanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni . Yāvakīvañca bhikkhave ime satta aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. [75] Aparepi vo bhikkhave cha aparihāniye dhamme desessāmi taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. {75.1} Bhagavā etadavoca yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhapessanti sabrahmacārīsu āvi ceva raho ca vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {75.2} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū mettaṃ vacīkammaṃ paccupaṭṭhapessanti .pe. Mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhapessanti sabrahmacārīsu āvi ceva raho ca vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {75.3} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū ye te lābhā dhammikā dhammaladdhā antamaso pattapariyāpannamattaṃpi tathārūpehi lābhehi na ^1- appaṭivibhattabhogī bhavissanti sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {75.4} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññūpasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni tathārūpesu sīlesu sīlasāmaññagatā viharissanti sabrahmacārīhi āvi ceva raho ca vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ paṭikaṅkhā no parihāni. {75.5} Yāvakīvañca bhikkhave bhikkhū yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammādukkhakkhayāya tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagatā viharissanti sabrahmacārīhi āvi ceva raho ca vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihāni. {75.6} Yāvakīvañca bhikkhave ime cha aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti imesu ca chasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti vuḍḍhiyeva bhikkhave bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā no parihānīti. {75.7} Tatrapi sudaṃ bhagavā rājagahe viharanto gijjhakūṭe pabbate etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti iti sīlaṃ iti samādhi iti paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā @Footnote: ¹ Ma. Yu. nasaddo natthi. atireko bhaveyya. Paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā ^1- avijjāsavāti. [76] Athakho bhagavā rājagahe yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena ambalaṭṭhikā tenupasaṅkamissāmāti. Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena ambalaṭṭhikā tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā ambalaṭṭhikāyaṃ viharati rājāgārake . tatrapi sudaṃ bhagavā ambalaṭṭhikāyaṃ viharanto rājāgārake etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti itipi sīlaṃ itipi samādhi itipi paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā avijjāsavāti. [77] Athakho bhagavā ambalaṭṭhikāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena nāḷandā tenupasaṅkamissāmāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena nāḷandā tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā nāḷandāyaṃ viharati @Footnote: ¹ ito paraṃ pāyato diṭṭhāsavāti dissati suttantanayena pana tayo āsavā ñātabbā. Pāvādikambavane. {77.1} Athakho āyasmā sārīputto yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho āyasmā sārīputto bhagavantaṃ etadavoca evaṃ pasanno ahaṃ bhante bhagavati na cāhu na ca bhavissati na cetarahi vijjati añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā bhiyyobhiññātaro yadidaṃ sambodhiyanti . uḷārā kho te ayaṃ sārīputta āsabhivācā ^1- bhāsitā ekaṃso gahito sīhanādo nadito evaṃ pasanno ahaṃ bhante bhagavati na cāhu na ca bhavissati na cetarahi vajjati añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā bhiyyobhiññātaro yadidaṃ sambodhiyanti {77.2} kiṃ nu ^2- sārīputta ye te ahesuṃ atītamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā sabbe te bhagavanto cetasā ceto paricca viditā evaṃsīlā te bhagavanto ahesuṃ itipi evaṃdhammā . evaṃpaññā . Evaṃvihārī . evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipīti . no hetaṃ bhanteti ^3-. {77.3} Kiṃ pana ^[4]- sārīputta ye te bhavissanti anāgatamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā sabbe te bhagavanto cetasā ceto paricca viditā evaṃsīlā te bhagavanto bhavissanti itipi evaṃdhammā . evaṃpaññā . Evaṃvihārī . evaṃvimuttā te bhagavanto bhavissanti itipīti . no hetaṃ bhanteti. {77.4} Kiṃ pana sārīputta te ahaṃ etarahi arahaṃ sammāsambuddho cetasā ceto paricca vidito evaṃsīlo bhagavā @Footnote: ¹ Ma. Yu. āsabhī vācā. ² Ma. te. ³ Ma. Yu. itisaddo natthi. sabbattha @īdisameva. ⁴ Ma. te. ito paraṃ īdisameva. Itipi evaṃdhammo . evaṃpañño . evaṃvihārī . evaṃvimutto bhagavā itipīti . no hetaṃ bhanteti . ettha ca hi ^1- te sārīputta atītānāgatapaccuppannesu arahantesu sammāsambuddhesu cetopariññāya ñāṇaṃ ^2- natthi atha kiñcetarahi te ayaṃ sārīputta uḷārā āsabhivācā bhāsitā ekaṃso gahito sīhanādo nadito evaṃ pasanno ahaṃ bhante bhagavati na cāhu na ca bhavissati na cetarahi vijjati añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā bhiyyobhiññātaro yadidaṃ sambodhiyanti. {77.5} Na kho me bhante atītānāgatapaccuppannesu arahantesu sammāsambuddhesu cetopariññāya ñāṇaṃ atthi apica ^[3]- dhammanvayo vidito seyyathāpi bhante rañño paccantimaṃ nagaraṃ daḷhadvāraṃ ^4- daḷhapākāratoraṇaṃ ekadvāraṃ tatrassa dovāriko paṇḍito viyatto medhāvī añātānaṃ ^5- nivāretā ñātānaṃ pavesetā so tassa nagarassa samantā anucariyāya ^6- pathaṃ anukkamamāno na passeyya pākārasandhiṃ vā pākāravivaraṃ vā antamaso biḷāranikkhamanamattaṃpi ^7- na passeyya tassa evamassa ye kho keci oḷārikā pāṇā imaṃ nagaraṃ pavisanti vā nikkhamanti vā sabbe te iminā dvārena pavisanti vā nikkhamanti vāti evameva kho me bhante dhammanvayo vidito ye te bhante ahesuṃ atītamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. ettheva hi. ² Sī. cetopariññāṇaṃ. Ma. Yu. cetopariyañāṇaṃ. @³ Ma. me. ⁴ Sī. Ma. Yu. dalhuddāpaṃ. ⁵ Ma. Yu. aññātānaṃ. ⁶ Ma. Yu. @anupariyāya. ⁷ Sī. Ma. Yu. vilāranissakkanamattampi. Sabbe te bhagavanto pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhiṃsu yepi te bhante bhavissanti anāgatamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā sabbe te bhagavanto pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhissanti bhagavāpi bhante etarahi arahaṃ sammāsambuddho pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supatiṭṭhitacitto satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti. {77.6} Tatrapi sudaṃ bhagavā nāḷandāyaṃ viharanto pāvādikambavane etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti itipi sīlaṃ itipi samādhi itipi paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā avijjāsavāti. [78] Athakho bhagavā nāḷandāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena pāṭaligāmo tenupasaṅkamissāmāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato Paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena pāṭaligāmo tadavasari . assosuṃ kho pāṭaligāmiyā ^1- upāsakā bhagavā kira pāṭaligāmaṃ anuppattoti . athakho pāṭaligāmiyā upāsakā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu . ekamantaṃ nisinnā kho pāṭaligāmiyā upāsakā bhagavantaṃ etadavocuṃ adhivāsetu no bhante bhagavā āvasathāgāranti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. {78.1} Athakho pāṭaligāmiyā upāsakā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā yena āvasathāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā sabbasantharitaṃ ^2- santhataṃ āvasathāgāraṃ santharitvā āsanāni paññapetvā udakamaṇikaṃ ^3- patiṭṭhāpetvā telappadīpaṃ āropetvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . ekamantaṃ ṭhitā kho pāṭaligāmiyā upāsakā bhagavantaṃ etadavocuṃ sabbasantharitaṃ santhataṃ bhante āvasathāgāraṃ āsanāni paññattāni udakamaṇiko patiṭṭhāpito telappadīpo āropito yassadāni bhante bhagavā kālaṃ maññatīti. {78.2} Athakho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ ^4- nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena āvasathāgāraṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā pāde pakkhāletvā āvasathāgāraṃ pavisitvā majjhimaṃ @Footnote: ¹ Ma. pāṭaligāmikā. ito paraṃ īdisameva. ² Sī. Ma. Yu. sabbasanthariṃ. ³ Yu. @udakamaṇiṃ. ⁴ Ma. sāyaṇhasamayaṃ. Thambhaṃ nissāya puratthābhimukho nisīdi . bhikkhusaṅghopi kho pāde pakkhāletvā āvasathāgāraṃ pavisitvā pacchimabhittiṃ nissāya puratthābhimukho nisīdi bhagavantaññeva purakkhatvā . pāṭaligāmiyāpi kho upāsakā pāde pakkhāletvā āvasathāgāraṃ pavisitvā puratthimabhittiṃ nissāya pacchimābhimukhā nisīdiṃsu bhagavantaññeva purakkhatvā. [79] Athakho bhagavā pāṭaligāmiye upāsake āmantesi pañcime gahapatayo ādīnavā dussīlassa sīlavipattiyā . katame pañca . idha gahapatayo dussīlo sīlavipanno pamādādhikaraṇaṃ mahatiṃ bhogajāniṃ nigacchati ayaṃ paṭhamo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. {79.1} Puna caparaṃ gahapatayo dussīlassa sīlavipannassa pāpako kittisaddo abbhuggacchati ayaṃ dutiyo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. {79.2} Puna caparaṃ gahapatayo dussīlo sīlavipanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ avisārado upasaṅkamati maṅkubhūto ayaṃ tatiyo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. {79.3} Puna caparaṃ gahapatayo dussīlo sīlavipanno sammūḷho kālaṃ karoti ayaṃ catuttho ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. {79.4} Puna caparaṃ gahapatayo dussīlo sīlavipanno kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati ayaṃ pañcamo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā . ime kho gahapatayo pañca ādīnavā dussīlassa sīlavipattiyā. [80] Pañcime gahapatayo ānisaṃsā sīlavato sīlasampadāya . Katame pañca . idha gahapatayo sīlavā sīlasampanno appamādādhikaraṇaṃ mahantaṃ bhogakkhandhaṃ adhigacchati ayaṃ paṭhamo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. {80.1} Puna caparaṃ gahapatayo sīlavato sīlasampannassa kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati ayaṃ dutiyo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. {80.2} Puna caparaṃ gahapatayo sīlavā sīlasampanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto ayaṃ tatiyo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. {80.3} Puna caparaṃ gahapatayo sīlavā sīlasampanno asammūḷho kālaṃ karoti ayaṃ catuttho ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. {80.4} Puna caparaṃ gahapatayo sīlavā sīlasampanno kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati ayaṃ pañcamo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya . ime kho gahapatayo pañca ānisaṃsā sīlavato sīlasampadāyāti. [81] Athakho bhagavā pāṭaligāmiye upāsake bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uyyojesi abhikkantā kho gahapatayo ratti yassadāni tumhe kālaṃ maññathāti . evaṃ bhanteti kho pāṭaligāmiyā upāsakā bhagavato paṭissutvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu . athakho bhagavā acirapakkantesu pāṭaligāmiyesu Upāsakesu suññāgāraṃ pāvisi. [82] Tena kho pana samayena sunidhavassakārā magadhamahāmattā pāṭaligāme nagaraṃ māpenti vajjīnaṃ paṭibāhāya . tena kho pana samayena sambahulā devatāyo sahasseva pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhanti . yasmiṃ padese mahesakkhā devatā vatthūni pariggaṇhanti mahesakkhānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ yamhi padese majjhimā devatā vatthūni pariggaṇhanti majjhimānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ yamhi padese nīcā devatā vatthūni pariggaṇhanti nīcānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ . Addasā kho bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tā devatāyo sahasseva pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhantiyo. {82.1} Athakho bhagavā rattiyā paccūsasamaye paccuṭṭhāya āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi ko ^1- nu kho ānanda pāṭaligāme nagaraṃ māpetīti. Sunidhavassakārā bhante magadhamahāmattā pāṭaligāme nagaraṃ māpenti vajjīnaṃ paṭibāhāyāti . seyyathāpi ānanda devehi tāvatiṃsehi saddhiṃ sakko ^2- mantetvā evameva kho ānanda sunidhavassakārā magadhamahāmattā pāṭaligāme nagaraṃ māpenti vajjīnaṃ paṭibāhāya idhāhaṃ ānanda addasaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena sambahulā devatāyo sahasseva pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhantiyo @Footnote: ¹ Ma. ke nu kho- māpentīti. ² Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi. Yamhi padese mahesakkhā devatā vatthūni pariggaṇhanti mahesakkhānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ yamhi padese majjhimā devatā vatthūni pariggaṇhanti majjhimānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ yamhi padese nīcā devatā vatthūni pariggaṇhanti nīcānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ yāvatā ānanda ariyaṃ āyatanaṃ yāvatā vaṇippatho idaṃ agganagaraṃ bhavissati pāṭaliputtaṃ puṭabhedanaṃ pāṭaliputtassa kho ānanda tayo antarāyā bhavissanti aggito vā udakato vā mithubhedā vāti. [83] Athakho sunidhavassakārā magadhamahāmattā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . ekamantaṃ ṭhitā kho sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavantaṃ etadavocuṃ adhivāsetu no bhante bhavaṃ gotamo ajjatanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenāti . Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena . athakho sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā yena sako āvasatho tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā sake āvasathe paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesuṃ kālo bho gotama niṭṭhitaṃ bhattanti. {83.1} Athakho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena sunidhavassakārānaṃ Magadhamahāmattānaṃ āvasatho tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi . athakho sunidhavassakārā magadhamahāmattā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesuṃ sampavāresuṃ . athakho sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu . ekamantaṃ nisinne kho sunidhavassakāre magadhamahāmatte bhagavā imāhi gāthāhi anumodi [84] Yasmiṃ padese kappeti vāsaṃ paṇḍitajātiyo ^1- sīlavantettha bhojetvā saññate brahmacārino ^2-. Yā tattha devatā āsuṃ ^3- tāsaṃ dakkhiṇamādise tā pūjitā pūjayanti mānitā mānayanti naṃ. Tato naṃ anukampanti mātā puttaṃva orasaṃ devatānukampito poso sadā bhadrāni passatīti. [85] Athakho bhagavā sunidhavassakāre magadhamahāmatte imāhi gāthāhi anumoditvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi . tena kho pana samayena sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhā honti yenajja samaṇo gotamo dvārena nikkhamissati taṃ gotamadvāraṃ nāma bhavissati yena titthena gaṅgānadiṃ ^4- tarissati taṃ gotamatitthaṃ nāma bhavissatīti . athakho bhagavā yena dvārena @Footnote: ¹ Yu. ... jātiko. ² Ma. Yu. brahmacārayo. ³ Yu. assu. ⁴ Sī. Ma. Yu. gaṅgaṃ @nadiṃ. Nikkhami taṃ gotamadvāraṃ nāma ahosi . athakho bhagavā yena gaṅgā nadī tenupasaṅkami . tena kho pana samayena gaṅgā nadī pūrā hoti samatittikā kākapeyyā . appekacce manussā nāvaṃ pariyesanti appekacce uḷumpaṃ pariyesanti appekacce kullaṃ bandhanti pārā pāraṃ ^1- gantukāmā. {85.1} Athakho bhagavā seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva gaṅgāya nadiyā orime tīre antarahito pārime tīre paccuṭṭhāsi saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Addasā kho bhagavā te manusse appekacce nāvaṃ pariyesante appekacce uḷumpaṃ pariyesante appekacce kullaṃ bandhante pārā pāraṃ gantukāme . athakho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi ye taranti aṇṇavaṃ saraṃ setuṃ katvāna visajja pallalāni kullaṃ ^[2]- jano ca ^3- bandhati tiṇṇā medhāvino janāti. Paṭhamabhāṇavāraṃ ^4-. [86] Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena koṭigāmo tenupasaṅkamissāmāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena koṭigāmo tadavasari . tatra @Footnote: ¹ Sī. Yu. aparāparaṃ. Ma. apārā pāraṃ. ito paraṃ īdisameva. Yu. orā pāraṃ. @² Ma. Yu. hi. ³ Ma. Yu. casaddo natthi. ⁴ Ma. ... vāro. Sudaṃ bhagavā koṭigāme viharati. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi {86.1} catunnaṃ bhikkhave ariyasaccānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . Katamesaṃ catunnaṃ . dukkhassa bhikkhave ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . Dukkhasamudayassa bhikkhave ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . dukkhanirodhassa bhikkhave ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya bhikkhave ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca. {86.2} Tayidaṃ bhikkhave dukkhaṃ ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ dukkhasamudayo ^1- ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ dukkhanirodho ^2- ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ ucchinnā bhavataṇhā khīṇā bhavanetti natthidāni punabbhavoti . idamavoca bhagavā idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā [87] Catunnaṃ ariyasaccānaṃ yathābhūtaṃ adassanā saṃsaritaṃ ^3- dīghamaddhānaṃ tāsu tāsveva jātisu. Tāni etāni diṭṭhāni bhavanetti samūhatā ucchinnaṃ mūlaṃ dukkhassa natthidāni punabbhavoti. @Footnote: ¹ Ma. Yu. dukkhasamudayaṃ. ² Ma. Yu. dukkhanirodhaṃ. ³ Ma. Yu. saṃsitaṃ. [88] Tatrapi sudaṃ bhagavā koṭigāme viharanto etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti iti sīlaṃ iti samādhi iti paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā avijjāsavāti. [89] Athakho bhagavā koṭigāme yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena nādikā ^1- tenupasaṅkamissāmāti. Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena nādikā tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā nādike viharati giñjakāvasathe . athakho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. {89.1} Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca sāḷho nāma bhante bhikkhu nādike kālakato tassa kā gati ko abhisamparāyo nandā nāma bhante bhikkhunī nādike kālakatā tassā kā gati ko abhisamparāyo sudatto nāma bhante upāsako nādike kālakato tassa kā gati ko abhisamparāyo sujātā nāma bhante upāsikā nādike kālakatā tassā kā @Footnote: ¹ Sī. Ma. nātikā. ito paraṃ īdisameva. Gati ko abhisamparāyo kakudho ^1- nāma bhante upāsako nādike kālakato tassa kā gati ko abhisamparāyo kāraḷimbho ^2- nāma bhante upāsako .pe. nikaṭo nāma bhante upāsako .pe. Kaṭissaho nāma bhante upāsako .pe. tuṭṭho nāma bhante upāsako .pe. santuṭṭho nāma bhante upāsako .pe. bhaṭo ^3- nāma bhante upāsako .pe. subhaṭo ^4- nāma bhante upāsako nādike kālakato tassa kā gati ko abhisamparāyoti. {89.2} Sāḷho ānanda bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi nandā ānanda bhikkhunī pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyinī anāvattidhammā tasmā lokā sudatto ānanda upāsako tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissati sujātā ānanda upāsikā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā ^5- kakudho ānanda upāsako pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātiko tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā kāraḷimbho ānanda upāsako .pe. nikaṭo ānanda upāsako . kaṭissaho ānanda upāsako . tuṭṭho ānanda @Footnote: ¹ Ma. kukkuṭo. ² Sī. Yu. kāliṅgo. Ma. kāḷimbho. ito paraṃ īdisameva. @³ Sī. Ma. Yu. bhaddo. ⁴ Sī. Ma. Yu. subhaddo. ⁵ Ma. sambodhiparāyaṇā. Upāsako . santuṭṭho ānanda upāsako . bhaṭo ānanda upāsako . subhaṭo ānanda upāsako pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātiko tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā paropaññāsa ^1- ānanda nādike upāsakā kālakatā pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā chādhikā ^2- navuti ānanda nādike upāsakā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmino sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissanti dasātirekāni ^3- ānanda pañcasatāni nādike upāsakā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā {89.3} anacchariyaṃ kho panetaṃ ānanda yaṃ manussabhūto kālaṃ kareyya tasmiṃ tasmiṃ kho ^4- kālakate tathāgataṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ pucchissatha vihesāvesā ^5- ānanda tathāgatassa tasmātihānanda dhammadāsaṃ nāma dhammapariyāyaṃ desessāmi yena samannāgato ariyasāvako ākaṅkhamāno attanā va attānaṃ byākareyya khīṇanirayomhi khīṇatiracchānayoni ^6- khīṇapettivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyanoti {89.4} katamo ca so ānanda dhammādāso dhammapariyāyo yena samannāgato ariyasāvako ākaṅkhamāno attanā va attānaṃ byākareyya khīṇanirayomhi khīṇatiracchānayoni @Footnote: ¹ Ma. paropaññāsaṃ. ² Ma. Yu. sādhikā. ³ Ma. Yu. sātirekāni. @⁴ Ma. tasmiṃ yeva kālaṃkate. Yu. ... ce. ⁵ Ma. vihesā hesā. @⁶ Yu. ... yoniyo. ito paraṃ īdisameva. Khīṇapettivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyanoti {89.5} idhānanda ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavāti dhamme aveccappasādena samannāgato hoti svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti saṅghe aveccappasādena samannāgato hoti supaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho ujupaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho ñāyapaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho sāmīcipaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā esa bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassāti {89.6} ariyakantehi sīlehi samannāgato hoti akhaṇḍehi acchiddehi asabalehi akammāsehi bhujissehi viññūpasatthehi aparāmaṭṭhehi samādhisaṃvattanikehi ayaṃ kho ānanda dhammādāso dhammapariyāyo yena samannāgato ariyasāvako ākaṅkhamāno attanā va attānaṃ byākareyya khīṇanirayomhi khīṇatiracchānayoni khīṇapettivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyanoti. {89.7} Tatrapi sudaṃ bhagavā nādike viharanto giñjakāvasathe etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti iti sīlaṃ iti samādhi iti paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā avijjāsavāti. [90] Athakho bhagavā nādike yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena vesālī tenupasaṅkamissāmāti. Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena vesālī tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharati ambapālivane . tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi {90.1} sato bhikkhave bhikkhu vihareyya sampajāno ayaṃ te ^1- amhākaṃ anusāsanī . kathañca bhikkhave bhikkhu sato hoti. Idha bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ . vedanāsu . citte . Dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ . Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu sato hoti. {90.2} Kathañca bhikkhave bhikkhu sampajāno hoti . idha bhikkhave bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti ālokite vilokite sampajānakārī hoti @Footnote: ¹ Ma. Yu. vo. ito paraṃ īdisameva. Sammiñjite pasārite sampajānakārī hoti saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti . Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu sampajāno hoti . sato bhikkhave bhikkhu vihareyya sampajāno ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanīti. [91] Assosi kho ambapālī gaṇikā bhagavā kira vesāliṃ anuppatto vesāliyaṃ viharati mayhaṃ ambavaneti . athakho ambapālī gaṇikā bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpetvā bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi vesāliyā niyyāsi yena sako ārāmo tena pāyāsi yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikā ^1- yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinnaṃ kho ambapāliṃ gaṇikaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi . athakho ambapālī gaṇikā bhagavatā dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā bhagavantaṃ etadavoca adhivāsetu me bhante bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenāti . adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena . athakho ambapālī gaṇikā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. @Footnote: ¹ Ma. Yu. pattikāva. [92] Assosuṃ kho vesālikā licchavī bhagavā kira vesāliṃ anuppatto vesāliyaṃ viharati ambapālivaneti . athakho te licchavī bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpetvā bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi vesāliyā niyyiṃsu . tatra ekacce licchavī nīlā honti nīlavaṇṇā nīlavatthā nīlālaṅkārā ekacce licchavī pītā honti pītavaṇṇā pītavatthā pītālaṅkārā ekacce licchavī lohitakā ^1- honti lohitakavaṇṇā lohitakavatthā lohitakālaṅkārā ekacce licchavī odātā honti odātavaṇṇā odātavatthā odātālaṅkārā . athakho ambapālī gaṇikā daharānaṃ daharānaṃ licchavīnaṃ akkhena akkhaṃ cakkena cakkaṃ yuggena yuggaṃ ^2- paṭivaṭṭesi. {92.1} Athakho te licchavī ambapāliṃ gaṇikaṃ etadavocuṃ kiṃ je ambapāli daharānaṃ daharānaṃ licchavīnaṃ akkhena akkhaṃ cakkena cakkaṃ yuggena yuggaṃ paṭivaṭṭesīti . tathā hi pana me ayyaputtā bhagavā nimantito svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenāti . dehi je ambapāli etaṃ bhattaṃ satasahassenāti . sace hi ^3- me ayyaputtā vesāliṃ sāhāraṃ dassatha evaṃpi mahantaṃ ^4- bhattaṃ na dassāmīti. {92.2} Athakho te licchavī aṅgulī poṭhesuṃ ^5- jitamhā vata bho ambapālikāya vañcitamhā ^6- vata bho ambapālikāyāti ^7- . athakho te licchavī @Footnote: ¹ lohitā ... lohitālaṅkārā ² yuropiyavinayapotthakeyeva īsāya īsaṃ cakkena cakkaṃ @yuggena yuggaṃ akkhena akkhanti pālikkamo dissati. ³ Ma. Yu. pi. ⁴ Ma. evamahaṃ @taṃ ⁵ Ma. aṅguliṃ phoṭesuṃ. ito paraṃ īdisameva. ⁶ Sī. Yu. parājitamhā. @⁷ Ma. ambakāyāti. Yena ambapālivanaṃ tena pāyiṃsu . addasā kho bhagavā te licchavī dūrato va āgacchante disvāna bhikkhū āmantesi yesaṃ bhikkhave bhikkhūnaṃ devā tāvatiṃsā adiṭṭhapubbā oloketha bhikkhave licchaviparisaṃ avaloketha ^1- bhikkhave licchaviparisaṃ upasaṃharatha bhikkhave licchaviparisaṃ tāvatiṃsasadisanti . athakho te licchavī yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikā va yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu . ekamantaṃ nisinne kho te licchavī bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi. {92.3} Athakho te licchavī bhagavatā dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā bhagavantaṃ etadavocuṃ adhivāsetu no bhante bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenāti ^[2]- . Adhivāsitaṃ ^3- kho me licchavī svātanāya ambapāligaṇikāya bhattanti ^4-. Athakho te licchavī aṅgulī poṭhesuṃ jitamhā vata bho ambapālikāya vañcitamhā vata bho ambapālikāyāti . athakho te licchavī bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu. {92.4} Athakho ambapālī gaṇikā tassā rattiyā accayena sake ārāme paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā bhagavato @Footnote: ¹ Ma. apaloketha. ² Ma. athakho bhagavā te licchavī etadavoca. ³ Sī. Ma. Yu. @adhivuttaṃ. ⁴ yuropiyavinayapotthake pana adhivutthomhi licchavī svātanāya gaṇikāya @bhattantīti pālikkamo dissati. Kālaṃ ārocāpesi kālo bhante niṭṭhitaṃ bhattanti . athakho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena ambapāligaṇikāya parivesanaṃ ^1- tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi . athakho ambapālī gaṇikā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi . athakho ambapālī gaṇikā bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinnā kho ambapālī gaṇikā bhagavantaṃ etadavoca imāhaṃ bhante ārāmaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dammīti . paṭiggahesi bhagavā ārāmaṃ . athakho bhagavā ambapāliṃ gaṇikaṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi . tatra ^2- sudaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharanto ambapālivane etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti iti sīlaṃ iti samādhi iti paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā avijjāsavāti. [93] Athakho bhagavā ambapālivane yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena veḷuvagāmako tenupasaṅkamissāmāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā @Footnote: ¹ Yu. parivesanā. ² Ma. Yu. tatrapi. ³ Yu. beluvagāmako. Ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena veḷuvagāmako tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā veḷuvagāmake viharati . tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi etha tumhe bhikkhave samantā vesāliṃ yathāmittaṃ ^1- yathāsandiṭṭhaṃ yathāsambhattaṃ vassaṃ upagacchatha ahaṃ pana idheva veḷuvagāmake vassaṃ upagacchāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paṭissuṇitvā samantā vesāliṃ yathāmittaṃ yathāsandiṭṭhaṃ yathāsambhattaṃ vassaṃ upagacchuṃ ^3- . Bhagavā pana tattheva veḷuvagāmake vassaṃ upagacchi. {93.1} Athakho bhagavato vassūpagatassa kharo ābādho uppajji bāḷhā vedanā vattanti maraṇantikā . tatra ^4- sudaṃ bhagavā sato sampajāno adhivāsesi avihaññamāno . athakho bhagavato etadahosi na kho me taṃ paṭirūpaṃ yohaṃ anāmantetvā upaṭṭhāke anapaloketvā bhikkhusaṅghaṃ parinibbāyeyyaṃ yannūnāhaṃ imaṃ ābādhaṃ viriyena paṭippaṇāmetvā jīvitasaṅkhāraṃ adhiṭṭhāya vihareyyanti . athakho bhagavā taṃ ābādhaṃ viriyena paṭippaṇāmetvā jīvitasaṅkhāraṃ adhiṭṭhāya vihāsi . Athakho bhagavato so ābādho paṭippassambhi . athakho bhagavā gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā vihārā nikkhamma vihārappacchāyāyaṃ paññatte āsane nisīdi . athakho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā @Footnote: ¹ Sī. yathākhittaṃ. ² Ma. Yu. upetha. ³ Ma. upagacchiṃsu. ⁴ Yu. tā. @⁵ Yu. adhivāseti. Ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca diṭṭhā ^[1]- bhante bhagavato phāsu diṭṭhaṃ ^[2]- bhante bhagavato khamanīyaṃ apica me bhante madhurakajāto viya kāyo disāpi me na pakkhāyanti dhammāpi maṃ na paṭibhanti bhagavato gelaññena apica me bhante ahosi kācideva assāsamattā na tāva bhagavā parinibbāyissati na yāva bhagavā bhikkhusaṅghaṃ ārabbha kiñcideva udāharatīti. {93.2} Kiṃ panānanda bhikkhusaṅgho mayi paccāsiṃsati ^3- desito ānanda mayā dhammo anantaraṃ abāhiraṃ karitvā natthānanda tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi yassa nūna ānanda evamassa ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmīti vā mamuddesiko bhikkhusaṅghoti vā so nūna ānanda bhikkhusaṅghaṃ ārabbha kiñcideva udāhareyya . Tathāgatassa kho ānanda na evaṃ hoti ahaṃ kho bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmīti vā mamuddesiko bhikkhusaṅghoti vā . sakiṃ ānanda tathāgato bhikkhusaṅghaṃ ārabbha kiñcideva udāharissati . ahaṃ kho panānanda etarahi jiṇṇo vuḍḍho mahallako addhagato vayoanuppatto asītiko me vayo vattati. {93.3} Seyyathāpi ānanda jarasakaṭaṃ ^4- veḷumissakena ^5- yāpeti evameva kho ānanda veḷumissakena maññe tathāgatassa kāyo yāpeti . yasmiṃ ānanda samaye tathāgato sabbanimittānaṃ amanasikārā ekaccānaṃ vedanānaṃ nirodhā animittaṃ cetosamādhiṃ upasampajja viharati phāsutaro ānanda tasmiṃ samaye @Footnote: ¹ Ma. diṭṭho me. Yu. diṭṭhā me. ² Ma. Yu. me. ³ Ma. paccāsīsati. @⁴ Ma. jajjarasakaṭaṃ. ⁵ Ma. vekhamissakena. Yu. vegha .... ito paraṃ īdisameva. Tathāgatassa kāyo hoti . tasmātihānanda attadīpā viharatha attasaraṇā anaññasaraṇā dhammadīpā dhammasaraṇā anaññasaraṇā . Kathañca ānanda bhikkhu attadīpo viharati attasaraṇo anaññasaraṇo dhammadīpo dhammasaraṇo anaññasaraṇo . idhānanda bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ . vedanāsu . citte . dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ . evaṃ kho ānanda bhikkhu attadīpo viharati attasaraṇo anaññasaraṇo dhammadīpo dhammasaraṇo anaññasaraṇo . ye hi keci ānanda etarahi vā mama vā accayena attadīpā viharissanti attasaraṇā anaññasaraṇā dhammadīpā dhammasaraṇā anaññasaraṇā tamatagge me te ānanda bhikkhū bhavissanti ye keci sikkhākāmāti. Mahāparinibbāne gāmakaṇḍaṃ samattaṃ. Dutiyabhāṇavāraṃ. [94] Athakho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya vesāliṃ piṇḍāya pāvisi vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi gaṇhāhi ānanda nisīdanaṃ yena pāvālaṃ ^1- cetiyaṃ tenupasaṅkamissāma divāvihārāyāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissuṇitvā nisīdanaṃ ādāya bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi . @Footnote: ¹ Ma. Yu. cāpālaṃ. ito paraṃ īdisameva. Athakho bhagavā yena pāvālaṃ cetiyaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi . āyasmāpi kho ānando bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. {94.1} Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ ānandaṃ bhagavā etadavoca ramaṇīyā ānanda vesālī ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ gotamakaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ sattambaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ bahuputtaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ sārandadaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ pāvālaṃ cetiyaṃ yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno ānanda kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vāti. {94.2} Evaṃpi kho āyasmā ānando bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ na bhagavantaṃ yāci tiṭṭhatu bhante bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacitto . dutiyampi kho bhagavā .pe. tatiyampi kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi ramaṇīyā ānanda vesālī ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ gotamakaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ sattambaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ @Footnote: ¹ Yu. sattambakaṃ. ito paraṃ īdisameva. Bahuputtaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ sārandadaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ pāvālaṃ cetiyaṃ yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vāti. {94.3} Evaṃpi kho āyasmā ānando bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ na bhagavantaṃ yāci tiṭṭhatu bhante bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacitto . Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi gaccha tvaṃ ānanda yassadāni kālaṃ maññasīti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissuṇitvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. [95] Athakho māro pāpimā acirapakkante āyasmante ānande yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . Ekamantaṃ ṭhito kho māro pāpimā bhagavantaṃ etadavoca parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni Bhante bhagavato {95.1} bhāsitā kho panesā bhante bhagavatā vācā na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessantīti etarahi kho pana bhante bhikkhū bhagavato sāvakā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante bhagavato {95.2} bhāsitā kho panesā bhante bhagavatā vācā na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me bhikkhuniyo na sāvikā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ Desessantīti etarahi kho pana bhante bhikkhuniyo bhagavato sāvikā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante bhagavato {95.3} bhāsitā kho panesā bhante bhagavatā vācā na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me upāsakā na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessantīti etarahi kho pana bhante upāsakā bhagavato sāvakā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante bhagavato {95.4} Bhāsitā kho panesā bhante bhagavatā vācā na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me upāsikā na sāvikā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessantīti etarahi kho pana bhante upāsikā bhagavato sāvikā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante bhagavato {95.5} bhāsitā kho panesā bhante bhagavatā vācā na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me idaṃ brahmacariyaṃ na iddhañceva bhavissati phītañca vitthārikaṃ bahujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsitanti etarahi kho pana bhante bhagavato idaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bahujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsitaṃ parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante Bhagavatoti . evaṃ vutte bhagavā māraṃ pāpimantaṃ etadavoca appossukko tvaṃ pāpima hohi na ciraṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati ito tiṇṇaṃ māsānaṃ accayena tathāgato parinibbāyissatīti. {95.6} Athakho bhagavā pāvālacetiye sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajji ^1- . ossaṭṭhe ca bhagavatā ^2- āyusaṅkhāre mahā bhūmicālo ahosi bhiṃsanako lomahaṃso ^3- devadundabhiyo ca phaliṃsu . Athakho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi [96] Tulamatulañca sambhavaṃ bhavasaṅkhāramavassajji muni ajjhattarato samāhito abhindi ^4- kavacamivattasambhavanti. [97] Athakho āyasmato ānandassa etadahosi acchariyaṃ vata bho abbhūtaṃ vata bho mahā vatāyaṃ bhūmicālo sumahā vatāyaṃ bhūmicālo bhiṃsanako lomahaṃso ^5- devadundabhiyo ^6- ca phaliṃsu ko nu kho hetu ko paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāyāti . athakho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca acchariyaṃ bhante abbhūtaṃ bhante mahā vatāyaṃ bhante bhūmicālo sumahā vatāyaṃ bhante bhūmicālo bhiṃsanako lomahaṃso devadundabhiyo ca phaliṃsu ko nu kho @Footnote: ¹ Ma. Yu. ossaji. ² Yu. bhagavato. ³ Ma. salomahaṃso. ⁴ Yu. abhida. @⁵ ma Yu. salomahaṃso. ito paraṃ īdisameva. ⁶ Ma. Yu. devadundubhiyo. ito paraṃ @īdisameva. Bhante hetu ko paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāyāti. [98] Aṭṭha kho ime ānanda hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. Katame aṭṭha. {98.1} Ayaṃ ānanda mahāpaṭhavī udake patiṭṭhitā udakaṃ vāte patiṭṭhitaṃ vāto ākāsaṭṭho hoti so kho ānanda samayo yaṃ mahāvātā vāyanti mahāvātā vāyantā udakaṃ kampenti udakaṃ kampitaṃ paṭhaviṃ kampeti ayaṃ paṭhamo hetu paṭhamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. {98.2} Puna caparaṃ ānanda samaṇo vā hoti brāhmaṇo vā iddhimā cetovasippatto devo vā mahiddhiko mahānubhāvo tassa ^1- parittā paṭhavisaññā bhāvitā hoti appamāṇā āposaññā so imaṃ paṭhaviṃ kampeti saṅkampeti sampakampeti sampavedheti ayaṃ dutiyo hetu dutiyo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. {98.3} Puna caparaṃ ānanda yadā bodhisatto tusitā kāyā cavitvā sato sampajāno mātu kucchiṃ okkamati tadāyaṃ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati sampavedhati ayaṃ tatiyo hetu tatiyo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. {98.4} Puna caparaṃ ānanda yadā bodhisatto sato sampajāno mātu kucchimhā nikkhamati tadāyaṃ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati sampavedhati ayaṃ catuttho hetu catuttho paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. @Footnote: ¹ Sī. Yu. yassa. {98.5} Puna caparaṃ ānanda yadā tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati tadāyaṃ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati sampavedhati ayaṃ pañcamo hetu pañcamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. Puna caparaṃ ānanda yadā tathāgato anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattesi ^1- tadāyaṃ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati sampavedhati ayaṃ chaṭṭho hetu chaṭṭho paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. {98.6} Puna caparaṃ ānanda yadā tathāgato sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajjati tadāyaṃ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati sampavedhati ayaṃ sattamo hetu sattamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. {98.7} Puna caparaṃ ānanda yadā tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati tadāyaṃ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati sampavedhati ayaṃ aṭṭhamo hetu aṭṭhamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya . ime kho ānanda aṭṭha hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyāti. [99] Aṭṭha kho imā ānanda parisā. Katamā aṭṭha. Khattiyaparisā brāhmaṇaparisā gahapatiparisā samaṇaparisā cātummahārājikaparisā tāvatiṃsaparisā māraparisā brahmaparisā . abhijānāmi kho panāhaṃ ānanda anekasataṃ khattiyaparisaṃ upasaṅkamitvā ^2- . tatrapi mayā sannisinnapubbañceva sallapitapubbañca sākacchā ca samāpajjitapubbā . @Footnote: ¹ Ma. Yu. pavatteti. ² upasaṅkamitātipi pāṭho. Tattha yādisako tesaṃ vaṇṇo hoti tādisako mayhaṃ vaṇṇo hoti yādisako tesaṃ saro hoti tādisako mayhaṃ saro hoti . Dhammiyā ca kathāya sandassemi samādapemi samuttejemi sampahaṃsemi bhāsamānañca maṃ na jānanti ko nu kho ayaṃ bhāsati devo vā manusso vāti. Dhammiyā ca kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā antaradhāyāmi antarahitañca maṃ na jānanti ko nu kho ayaṃ antarahito devo vā manusso vāti . abhijānāmi kho panāhaṃ ānanda anekasataṃ brāhmaṇaparisaṃ .pe. gahapatiparisaṃ .pe. samaṇaparisaṃ .pe. Cātummahārājikaparisaṃ .pe. tāvatiṃsaparisaṃ .pe. māraparisaṃ .pe. Brahmaparisaṃ upasaṅkamitvā . tatrapi mayā sannisinnapubbañceva sallapitapubbañca sākacchā ca samāpajjitapubbā . tattha yādisako tesaṃ vaṇṇo hoti tādisako mayhaṃ vaṇṇo hoti yādisako tesaṃ saro hoti tādisako mayhaṃ saro hoti . dhammiyā ca kathāya sandassemi samādapemi samuttejemi sampahaṃsemi bhāsamānañca maṃ na jānanti ko nu kho ayaṃ bhāsati devo vā manusso vāti. Dhammiyā ca kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā antaradhāyāmi antarahitañca maṃ na jānanti ko nu kho ayaṃ antarahito devo vā manusso vāti. Imā kho ānanda aṭṭha parisā. [100] Aṭṭha kho imāni ānanda abhibhāyatanāni . katamāni Aṭṭha . ajjhattaṃrūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ paṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ. {100.1} Ajjhattaṃrūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ dutiyaṃ abhibhāyatanaṃ. {100.2} Ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ tatiyaṃ abhibhāyatanaṃ. {100.3} Ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ catutthaṃ abhibhāyatanaṃ. {100.4} Ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni seyyathāpi nāma ummāpupphaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ seyyathā ^1- vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ evameva ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ pañcamaṃ abhibhāyatanaṃ. {100.5} Ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni seyyathāpi nāma kaṇṇikārapupphaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ seyyathā @Footnote: ¹ Ma. seyyathāpi. ito paraṃ īdisameva. Vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ evameva ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ chaṭṭhaṃ abhibhāyatanaṃ. {100.6} Ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni seyyathāpi nāma bandhujīvakaṃ pupphaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ evameva ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ sattamaṃ abhibhāyatanaṃ. {100.7} Ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni seyyathāpi nāma osadhitārakā odātā odātavaṇṇā odātanidassanā odātanibhāsā seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ odātaṃ odātavaṇṇaṃ odātanidassanaṃ odātanibhāsaṃ evameva ajjhattaṃarūpasaññī eko bahiddhārūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti idaṃ aṭṭhamaṃ Abhibhāyatanaṃ. Imāni kho ānanda aṭṭha abhibhāyatanāni. [101] Aṭṭha kho ime ānanda vimokkhā . katame aṭṭha. Rūpī rūpāni passati ayaṃ paṭhamo vimokkho . ajjhattaṃarūpasaññī bahiddhārūpāni passati ayaṃ dutiyo vimokkho . subhanteva adhimutto hoti ayaṃ tatiyo vimokkho . sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ catuttho vimokkho . sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ pañcamo vimokkho . sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ chaṭṭho vimokkho . sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati ayaṃ sattamo vimokkho . sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati ayaṃ aṭṭhamo vimokkho . ime kho ānanda aṭṭha vimokkhā. [102] Ekamidāhaṃ ānanda samayaṃ uruvelāyaṃ viharāmi najjā nerañjarāya tīre ajapālanigrodhe paṭhamābhisambuddho . athakho ānanda māro pāpimā yenāhaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . ekamantaṃ ṭhito kho ānanda māro pāpimā Maṃ etadavoca parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante bhagavatoti evaṃ vutte ahaṃ ānanda māraṃ pāpimantaṃ ^1- etadavocaṃ {102.1} na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti ^2- uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ ^3- niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessanti. {102.2} Na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me bhikkhuniyo na sāvikā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessanti. {102.3} Na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me upāsakā na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti uppannaṃ parappavādaṃ @Footnote: ¹ Yu. pāpimaṃ. ² Yu. uttānikarissanti. ito paraṃ īdisameva. @³ Yu. suniggīhaṃ. Sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessanti . na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me upāsikā na sāvikā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessanti. {102.4} Na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me idaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva bhavissati phītañca vitthārikaṃ bahujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsitanti . idāneva ^1- kho ānanda ajja pāvāle ^2- cetiye māro pāpimā yenāhaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . ekamantaṃ ṭhito kho ānanda māro pāpimā maṃ etadavoca parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante bhagavato bhāsitā kho panesā bhante bhagavatā vācā na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmi yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti . Yāva me bhikkhuniyo na sāvikā bhavissanti. Yāva me upāsakā na sāvakā bhavissanti . yāva me upāsikā na sāvikā bhavissanti . yāva me idaṃ brahmacariyaṃ ^[3]- iddhañceva ^[4]- bhavissati phītañca vitthārikaṃ bahujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsitanti . etarahi kho pana bhante bhagavato @Footnote: ¹ Yu. idāniceva kho. ² Ma. Yu. cāpāle. ito paraṃ īdisameva. 3-4 Ma. Yu. na. Brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bahujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsitaṃ parinibbātudāni bhante bhagavā parinibbātu sugato parinibbānakālodāni bhante bhagavatoti. {102.5} Evaṃ vutte ahaṃ ānanda māraṃ pāpimantaṃ etadavocaṃ appossukko tvaṃ pāpima hohi na ciraṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati ito tiṇṇaṃ māsānaṃ accayena tathāgato parinibbāyissatīti idāneva kho ānanda ajja pāvāle cetiye tathāgatena satena sampajānena āyusaṅkhāro ossaṭṭhoti. {102.6} Evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca tiṭṭhatu bhante bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti . alaṃdāni ānanda mā tathāgataṃ yāci akālodāni ānanda tathāgataṃ yācanāyāti . dutiyampi kho āyasmā ānando .pe. tatiyampi kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca tiṭṭhatu bhante bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti. {102.7} Saddahasi tvaṃ ānanda tathāgatassa bodhinti . evaṃ bhante . atha kiñcarahi tvaṃ ānanda tathāgataṃ yāvatatiyakaṃ abhinippīḷesīti. Sammukhā me taṃ bhante bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā ^1- vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so @Footnote: ¹ Yu. yānikatā. ito paraṃ īdisameva. Ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vāti . saddahasi tvaṃ ānandāti. {102.8} Evaṃ bhante . tasmātihānanda tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ tuyhevetaṃ aparaddhaṃ yaṃ tvaṃ tathāgatena evaṃ oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ na tathāgataṃ yāci tiṭṭhatu ^[1]- bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti sace tvaṃ ānanda tathāgataṃ yāceyyāsi dve va te vācā tathāgato paṭikkhipeyya atha tatiyakaṃ adhivāseyya tasmātihānanda tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ tuyhevetaṃ aparaddhaṃ. [103] Ekamidāhaṃ ānanda samayaṃ rājagahe viharāmi gijjhakūṭe pabbate . tatrāpi kho tāhaṃ ānanda āmantesiṃ ramaṇīyaṃ ānanda rājagahaṃ ramaṇīyo ^[2]- gijjhakūṭo pabbato yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā . tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ^3- ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā @Footnote: ¹ Ma. bhante. ² Ma. ānanda. ³ Yu. ayaṃ pāṭho natthi. Tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vāti evampi kho tvaṃ ānanda tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ na tathāgataṃ yāci tiṭṭhatu ^[1]- bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti sace tvaṃ ānanda tathāgataṃ yāceyyāsi dve va te vācā tathāgato paṭikkhipeyya atha tatiyakaṃ adhivāseyya tasmātihānanda tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ tuyhevetaṃ aparaddhaṃ. [104] Ekamidāhaṃ ānanda samayaṃ tattheva rājagahe viharāmi gotamanigrodhe ^2- .pe. tattheva rājagahe viharāmi corappapāte. Tattheva rājagahe viharāmi vebhārapasse sattapaṇṇaguhāyaṃ ^3-. Tattheva rājagahe viharāmi isigilipasse kāḷasilāyaṃ . tattheva rājagahe viharāmi sītavane sappasoṇḍikapabbhāre . tattheva rājagahe viharāmi tapodārāme . tattheva rājagahe viharāmi veḷuvane kalandakanivāpe. Tattheva rājagahe viharāmi jīvakambavane . tattheva rājagahe viharāmi maddakucchismiṃ migadāye. {104.1} Tatrāpi kho tāhaṃ ānanda āmantesiṃ ramaṇīyaṃ ānanda rājagahaṃ ramaṇīyo gijjhakūṭo pabbato ramaṇīyo gotamanigrodho ramaṇīyo corappapāto ramaṇīyā vebhārapasse sattapaṇṇaguhā ramaṇīyā isigilipasse kāḷasilā ramaṇīyo sītavane sappasoṇḍikapabbhāro ramaṇīyo tapodārāmo ramaṇīyo @Footnote: ¹ Ma. bhante. ² Yu. nigordhārāme. ³ Ma. Yu. sattapaṇñīguhāyaṃ. ito paraṃ @īdisameva. Veḷuvanakalandakanivāpo ^1- ramaṇīyaṃ jīvakambavanaṃ ramaṇīyo maddakucchimigadāyo ^2- yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā. {104.2} Tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ^3- ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vāti evampi kho tvaṃ ānanda tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ na tathāgataṃ yāci tiṭṭhatu bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti sace tvaṃ ānanda tathāgataṃ yāceyyāsi dve va te vācā tathāgato paṭikkhipeyya atha tatiyakaṃ adhivāseyya tasmātihānanda tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ tuyhevetaṃ aparaddhaṃ. [105] Ekamidāhaṃ ānanda samayaṃ idheva vesāliyaṃ viharāmi udene cetiye . tatrāpi kho tāhaṃ ānanda āmantesiṃ ramaṇīyā ānanda vesālī ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā . tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā @Footnote: ¹ Ma. Yu. veḷuvane. ² Ma. Yu. maddakucchismiṃ. ³ Yu. ayaṃ pāṭho natthi. Bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ^1- ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vāti evampi kho tvaṃ ānanda tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ na tathāgataṃ yāci tiṭṭhatu bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti sace tvaṃ ānanda tathāgataṃ yāceyyāsi dve va te vācā tathāgato paṭikkhipeyya atha tatiyakaṃ adhivāseyya tasmātihānanda tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ tuyhevetaṃ aparaddhaṃ. [106] Ekamidāhaṃ ānanda samayaṃ idheva vesāliyaṃ viharāmi gotamake cetiye .pe. idheva vesāliyaṃ viharāmi sattambe cetiye . idheva vesāliyaṃ viharāmi bahuputte cetiye . idheva vesāliyaṃ viharāmi sārandade cetiye . idāneva kho tāhaṃ ānanda ajja pāvāle cetiye āmantesiṃ ramaṇīyā ānanda vesālī ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ gotamakaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ sattambaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ bahuputtaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ sārandadaṃ cetiyaṃ ramaṇīyaṃ pāvālaṃ cetiyaṃ yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā. {106.1} Tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā @Footnote: ¹ Yu. ayaṃ pāṭho natthi. ito paraṃ īdisameva. Vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā so ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vāti evampi kho tvaṃ ānanda tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ na tathāgataṃ yāci tiṭṭhatu bhagavā kappaṃ tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti sace tvaṃ ānanda tathāgataṃ yāceyyāsi dve va te vācā tathāgato paṭikkhipeyya atha tatiyakaṃ adhivāseyya tasmātihānanda tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ tuyhevetaṃ aparaddhaṃ {106.2} na nu evaṃ ^1- ānanda mayā paṭikacceva ^2- akkhātaṃ sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo taṃ kutettha ānanda labbhā yantaṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ taṃ vata mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. {106.3} Yaṃ kho panetaṃ ānanda tathāgatena cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ ossaṭṭho āyusaṅkhāro ekaṃsena vācā ^[3]- bhāsitā na ciraṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati ito tiṇṇaṃ māsānaṃ accayena tathāgato parinibbāyissatīti tañca ^4- tathāgato jīvitahetu puna paccāgamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati . āyāmānanda yena mahāvanaṃ yena ^5- kūṭāgārasālā tenupasaṅkamissāmāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho @Footnote: ¹ Ma. etaṃ. ² Sī. Yu. paṭigacceva. ³ Yu. bhagavatā. ⁴ Yu. taṃ vacanaṃ. @⁵ Yu. ayaṃ pāṭho natthi ito paraṃ īdisameva. Bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena mahāvanaṃ yena kūṭāgārasālā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi gaccha tvaṃ ānanda yāvatikā bhikkhū vesāliṃ upanissāya viharanti te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātehīti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissuṇitvā ^1- yāvatikā bhikkhū vesāliṃ upanissāya viharanti te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātetvā yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca sannipatito bhante bhikkhusaṅgho yassadāni bhante bhagavā kālaṃ maññatīti. [107] Athakho bhagavā yena upaṭṭhānasālā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi . nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi tasmātiha bhikkhave ye te ^2- mayā dhammā abhiññā desitā te vo sādhukaṃ uggahetvā āsevitabbā bhāvetabbā bahulīkātabbā yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ . katame ca te bhikkhave dhammā mayā abhiññā desitā ye te ^3- sādhukaṃ uggahetvā āsevitabbā bhāvetabbā bahulīkātabbā yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya @Footnote: ¹ Yu. paṭissutvā. ² Yu. vo. ³ Ma. Yu. vo. Sukhāya devamanussānaṃ . seyyathīdaṃ . cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo . ime kho te ^1- bhikkhave dhammā mayā abhiññā desitā ye ^2- te sādhukaṃ uggahetvā āsevitabbā bhāvetabbā bahulīkātabbā yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti. {107.1} Athakho bhagavā bhikkhū āmantesi handadāni bhikkhave āmantayāmi vo vayadhammā saṅkhārā appamādena sampādetha na ciraṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati ito tiṇṇaṃ māsānaṃ accayena tathāgato parinibbāyissatīti . idamavoca bhagavā idaṃ vatvāna ^3- sugato athāparaṃ etadavoca satthā ^4- [108] Daharāpi ca ye vuḍḍhā ye bālā ye ca paṇḍitā aḍḍhā ceva daḷiddā ca sabbe maccuparāyanā. Yathāpi kumbhakārassa kataṃ mattikabhājanaṃ khuddakañca mahantañca yañca pakkaṃ yañca āmakaṃ sabbaṃ bhedapariyantaṃ evaṃ maccānajīvitaṃ. Athāparaṃ etadavoca satthā @Footnote: ¹ Yu. ayaṃ pāṭho natthi. ² Yu. te vo. Ma. ye vo. ³ Yu. vatvā. ito paraṃ @īdisameva. ⁴ ito paraṃ sīhalapotthake paripakko vayo mayhaṃ ... dukkhassantaṃ @karissatīti dissati. Paripakko vayo mayhaṃ parittaṃ mama jīvitaṃ pahāya vo gamissāmi kataṃ me saraṇamattano. Appamattā satīmanto susīlā hotha bhikkhavo susamāhitasaṅkappā sacittamanurakkhatha. Yo imasmiṃ dhammavinaye appamatto viharissati ^1- pahāya jātisaṃsāraṃ dukkhassantaṃ karissatīti. Tatiyabhāṇavāraṃ. ^2- [109] Athakho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya vesāliṃ piṇḍāya pāvisi vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto nāgāvalokitaṃ ^3- vesāliṃ apaloketvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi idaṃ pacchimakaṃ ānanda tathāgatassa vesāliyā ^4- dassanaṃ bhavissati āyāmānanda yena bhaṇḍagāmo ^5- tenupasaṅkamissāmāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. {109.1} Athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena bhaṇḍagāmo tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā bhaṇḍagāme viharati . Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi catunnaṃ bhikkhave dhammānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . katamesaṃ catunnaṃ . ariyassa bhikkhave sīlassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ @Footnote: ¹ Sī. Yu. vihessati. Ma. vihassati. ² Yu. tatiyakabhāṇavāraṃ niṭṭhitaṃ. Ma. tatiyo @bhāṇavāro. ³ Ma. Yu. nāgāpalokitaṃ. ⁴ Yu. vesālidassanaṃ. ⁵ Ma. bhaṇḍagāmo. @ito paraṃ īdisameva. Saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . ariyassa bhikkhave samādhissa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . ariyāya bhikkhave paññāya ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca . ariyāya bhikkhave vimuttiyā ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca. {109.2} Tayidaṃ bhikkhave ariyaṃ sīlaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ ariyo samādhi anubuddho paṭividdho ariyā paññā anubuddhā paṭividdhā ariyā vimutti anubuddhā paṭividdhā ucchinnā bhavataṇhā khīṇā bhavanetti natthidāni punabbhavoti . idamavoca bhagavā idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā [110] Sīlaṃ samādhi paññā ca vimutti ca anuttarā anubuddhā ime dhammā gotamena yasassinā iti buddho abhiññāya dhammamakkhāti ^1- bhikkhunaṃ dukkhassantaṅkaro satthā cakkhumā parinibbuboti. [111] Tatrapi sudaṃ bhagavā bhaṇḍagāme viharanto etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti iti sīlaṃ iti samādhi iti paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā ^[2]- avijjāsavāti. @Footnote: ¹ Ma. Yu. dhammamakkhāsi. ² Yu. diṭṭhāsavā. [112] Athakho bhagavā bhaṇḍagāme yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena hatthigāmo ambagāmo jambugāmo yena bhoganagaraṃ tenupasaṅkamissāmāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena bhoganagaraṃ tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā bhoganagare viharati ānande cetiye . tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi cattārome bhikkhave mahāpadese desessāmi taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca [113] Idha bhikkhave bhikkhu evaṃ vadeyya sammukhā metaṃ āvuso bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthu sāsananti tassa bhikkhave bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ nappaṭikkositabbaṃ . anabhinanditvā appaṭikkositvā tāni padabyañjanāni sādhukaṃ uggahetvā sutte osāretabbāni ^1- vinaye sandassetabbāni . tāni ce sutte osāriyamānāni ^2- vinaye sandassiyamānāni na ceva sutte osaranti ^3- na ca ^4- vinaye sandissanti. Niṭṭhamettha gantabbaṃ addhā idaṃ na ceva tassa bhagavato vacanaṃ imassa ca bhikkhuno duggahitanti iti hetaṃ bhikkhave chaḍḍeyyātha . Tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni sutte @Footnote: ¹ Yu. otāretabbāni. ² Yu. otāriyamānāni. ito paraṃ īdisameva. ³ Sī. Yu. @otaranti. ⁴ Yu. na vinaye. Ce ^1- osaranti vinaye ce ^2- sandissanti. Niṭṭhamettha gantabbaṃ addhā idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ imassa ca bhikkhuno sugahitanti idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha. [114] Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṃ vadeyya amukasmiṃ nāma āvāse saṅgho viharati sathero sapāmokkho tassa me saṅghassa sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthu sāsananti tassa bhikkhave bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ nappaṭikkositabbaṃ . anabhinanditvā appaṭikkositvā tāni padabyañjanāni sādhukaṃ uggahetvā sutte osāretabbāni vinaye sandassetabbāni . tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni na ceva sutte osaranti na ca vinaye sandissanti. Niṭṭhamettha gantabbaṃ addhā idaṃ na ceva tassa bhagavato vacanaṃ tassa ca bhikkhusaṅghassa duggahitanti iti hetaṃ bhikkhave chaḍḍeyyātha . Tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni sutte ce ^3- osaranti vinaye ca sandissanti . niṭṭhamettha gantabbaṃ addhā idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ tassa ca saṅghassa sugahitanti idaṃ bhikkhave dutiyaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha. [115] Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṃ vadeyya amukasmiṃ nāma āvāse sambahulā therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā tesaṃ me therānaṃ sammukhā sutaṃ @Footnote:1-2-3 Ma. Yu. ceva ... ca. Sammukhā paṭiggahitaṃ ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthu sāsananti tassa bhikkhave bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ .pe. na vinaye sandissanti . niṭṭhamettha gantabbaṃ addhā idaṃ na ceva tassa bhagavato vacanaṃ tesañca therānaṃ duggahitanti iti hetaṃ bhikkhave chaḍḍeyyātha . tāni ce sutte osāriyamānāni .pe. Vinaye sandissanti . niṭṭhamettha gantabbaṃ addhā idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ tesañca therānaṃ sugahitanti idaṃ bhikkhave tatiyaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha. [116] Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṃ vadeyya amukasmiṃ nāma āvāse ^[1]- thero bhikkhu viharati bahussuto āgatāgamo dhammadharo vinayadharo mātikādharo tassa me therassa sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthu sāsananti tassa bhikkhave bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ nappaṭikkositabbaṃ . Anabhinanditvā appaṭikkositvā tāni padabyañjanāni sādhukaṃ uggahetvā sutte osāretabbāni vinaye sandassitabbāni ^2- . Tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni na ceva sutte osaranti na ca ^3- vinaye sandissanti . niṭṭhamettha gantabbaṃ .pe. addhā idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ tassa ca therassa sugahitanti idaṃ bhikkhave catutthaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha ^4- . ime kho bhikkhave cattāro mahāpadese dhāreyyāthāti . tatrapi sudaṃ bhagavā bhoganagare @Footnote: ¹ Ma. Yu. eko. ² Ma. Yu. sandassetabbāni. ³ Yu. na vinaye .... ⁴ Yu. @dhāreyyāthāti. Viharati ^1- ānande cetiye etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti iti sīlaṃ iti samādhi iti paññā sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati seyyathīdaṃ kāmāsavā bhavāsavā avijjāsavāti. [117] Athakho bhagavā bhoganagare yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena pāvā tenupasaṅkamissāmāti . Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena pāvā tadavasari . tatra sudaṃ bhagavā pāvāyaṃ viharati cundassa kammāraputtassa ambavane . assosi kho cundo kammāraputto bhagavā kira pāvaṃ anuppatto pāvāyaṃ viharati mayhaṃ ambavaneti . athakho cundo kammāraputto yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. {117.1} Ekamantaṃ nisinnaṃ kho cundaṃ kammāraputtaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi . Athakho cundo kammāraputto bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito bhagavantaṃ etadavoca adhivāsetu me bhante bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenāti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena . athakho cundo kammāraputto bhagavato adhivāsanaṃ viditvā @Footnote: ¹ Ma. Yu. viharanto. Uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. {117.2} Athakho cundo kammāraputto tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā pahūtañca sūkaramaddavaṃ bhagavato kālaṃ ārocāpesi kālo bhante niṭṭhitaṃ bhattanti. Athakho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena cundassa kammāraputtassa nivesanaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā paññattāsane nisīdi . nisajja kho bhagavā cundaṃ kammāraputtaṃ āmantesi yante cunda sūkaramaddavaṃ paṭiyattaṃ tena maṃ parivisa yaṃ panaññaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyattaṃ tena bhikkhusaṅghaṃ parivisāti . evaṃ bhanteti kho cundo kammāraputto bhagavato paṭissutvā yaṃ ahosi sūkaramaddavaṃ paṭiyattaṃ tena bhagavantaṃ parivisi yaṃ panaññaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyattaṃ tena bhikkhusaṅghaṃ parivisi. {117.3} Athakho bhagavā cundaṃ kammāraputtaṃ āmantesi yante cunda sūkaramaddavaṃ avasiṭṭhaṃ taṃ sobbhe nikhaṇāhi nāhantaṃ cunda passāmi sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya yassa taṃ paribhuttaṃ sammā pariṇāmaṃ gaccheyya aññatra tathāgatassāti . evaṃ bhanteti kho cundo kammāraputto bhagavato paṭissutvā yaṃ ahosi sūkaramaddavaṃ avasiṭṭhaṃ taṃ sobbhe nikhaṇitvā yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ Nisinnaṃ kho cundaṃ kammāraputtaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. {117.4} Athakho bhagavato cundassa kammāraputtassa bhattaṃ bhuttāvissa kharo ābādho uppajji lohitapakkhandikā sabāḷhā ^1- vedanā vattanti maraṇantikā . tāpi ^2- sudaṃ bhagavā sato sampajāno adhivāsesi avihaññamāno . athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena kusinārā tenupasaṅkamissāmāti . Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. [118] Cundassa bhattaṃ bhuñjitvā kammārassāti me sutaṃ ābādhaṃ samphusi dhīro sabāḷhaṃ ^3- maraṇantikaṃ. Bhuttassa ve ^4- sūkaramaddavena byādhī sabāḷhā ^5- udapādi satthu ^6- virecamāno ^7- bhagavā avoca gacchāmahaṃ kusināraṃ -* nagaranti. (imā gāthāyo saṅgītikāle saṅgītikārakehi vuttā 8-) [119] Athakho bhagavā maggā okkamma yena aññataraṃ rukkhamūlaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi iṅgha me tvaṃ ānanda catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapehi ^9- kilantosmi ānanda nisīdissāmīti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando @Footnote: ^1-5 Ma. Yu. pabāḷhā. ² Ma. Yu. tā. ³ Ma. Yu. pabāḷhaṃ. ⁴ Ma. Yu. ca. @⁶ Po. Ma. Yu. satthuno. ⁷ Yu. viriccamāno. ⁸ Sī. Ma. Yu. ime pāṭhā natthi. @⁹ Po. Yu. paññāpesi. ito paraṃ īdisameva. @* mīkār—kṛ´์ khagœ kusinaraṃ peḌna kusināraṃ Bhagavato paṭissutvā catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapesi . nisīdi bhagavā paññatte āsane . nisajja kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi iṅgha me tvaṃ ānanda pānīyaṃ āhara pipāsitosmi ānanda pivissāmīti . evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca idāni bhante pañcamattāni sakaṭasatāni abhikkantāni taṃ cakkacchinnaṃ udakaṃ parittaṃ luḷitaṃ āvilaṃ sandati ayaṃ bhante kakudhanadī ^1- avidūre acchodakā sātodakā sītodakā setodakā ^2- supatitthā ramaṇīyā ettha bhagavā pānīyañca pivissati gattāni ca sītīkarissatīti ^3-. {119.1} Dutiyampi kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi iṅgha me tvaṃ ānanda pānīyaṃ āhara pipāsitosmi ānanda pivissāmīti . dutiyampi kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca idāni bhante pañcamattāni sakaṭasatāni abhikkantāni taṃ cakkacchinnaṃ udakaṃ parittaṃ luḷitaṃ āvilaṃ sandati ayaṃ bhante kakudhanadī avidūre acchodakā sātodakā sītodakā setodakā supatitthā ramaṇīyā ettha bhagavā pānīyañca pivissati gattānipi ^4- sītīkarissatīti. {119.2} Tatiyampi kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi iṅgha me tvaṃ ānanda pānīyaṃ āhara pipāsitosmi ānanda pivissāmīti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato @Footnote: ¹ Sī. Yu. kakutthā nadītipi kakudhā nadītipi pāṭho. Ma. kakudhānadī. ² Sī. Yu. @acchodikā sātodikā sītodikā setakā. ³ Po. Yu. sītaṃ karissatīti. ito paraṃ @īdisameva. ⁴ Ma. Yu. gattāni ca. Paṭissutvā pattaṃ gahetvā yena sā nadikā tenupasaṅkami . Athakho sā nadikā cakkacchinnā parittā luḷitā āvilā sandamānā āyasmante ānande upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandati ^1- . athakho āyasmato ānandassa etadahosi acchariyaṃ vata bho abbhutaṃ vata bho tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā ^2- ayaṃ hi sā nadikā cakkacchinnā parittā luḷitā āvilā sandamānā mayi upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandatīti . pattena pānīyaṃ ādāya yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavoca acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhante tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā ^3- idāni sā bhante nadikā cakkacchinnā parittā luḷitā āvilā sandamānā mayi upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandittha pivatu bhagavā pānīyaṃ pivatu sugato pānīyanti . Athakho bhagavā pānīyaṃ apāyi. [120] Tena kho pana samayena pukkuso mallaputto āḷārassa kālāmassa sāvako kusinārāya pāvaṃ addhānamaggapaṭipanno hoti . Addasā kho pukkuso mallaputto bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvāna yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho pukkuso mallaputto bhagavantaṃ etadavoca acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhante santena vata bhante pabbajitā vihārena viharanti bhūtapubbaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. sandittha. 2-3 Po. mahānubhāvakatā. Bhante āḷāro kālāmo addhānamaggapaṭipanno maggā okkamma avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ ^1- nisīdi athakho bhante pañcamattāni sakaṭasatāni āḷāraṃ kālāmaṃ nissāya nissāya atikkamiṃsu athakho bhante aññataro puriso tassa sakaṭasatthassa piṭṭhito piṭṭhito āgacchanto yena āḷāro kālāmo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā āḷāraṃ kālāmaṃ etadavoca api bhante pañcamattāni sakaṭasatāni atikkantāni addasāti na kho ahaṃ āvuso addasanti kiṃ pana bhante saddaṃ assosīti na kho ahaṃ āvuso saddaṃ assosinti kiṃ pana bhante sutto ahosīti na kho ahaṃ āvuso sutto ahosinti kiṃ pana bhante saññī ahosīti evamāvusoti so tvaṃ bhante saññī samāno jāgaro pañcamattāni sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva addasa {120.1} na pana saddaṃ assosi api hi ^2- te bhante saṅghāṭi rajena okiṇṇāti evamāvusoti athakho bhante tassa purisassa etadahosi acchariyaṃ vata bho abbhutaṃ vata bho santena vata bho pabbajitā vihārena viharanti yatra hi nāma saññī samāno jāgaro pañcamattāni sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva dakkhati na pana saddaṃ sossatīti āḷāre kālāme uḷāraṃ pasādaṃ pavedetvā pakkāmīti. {120.2} Taṃ kiṃ maññasi pukkusa katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā yo vā saññī samāno jāgaro pañcamattāni @Footnote: ¹ Yu. divāvihāre. ² Ma. su.. Sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva passeyya na pana saddaṃ suṇeyya yo vā saññī samāno jāgaro deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjutāsu ^1- niccharantīsu asaniyā phalantiyā neva passeyya na pana saddaṃ suṇeyyāti . Kiṃ hi bhante ^[2]- karissanti pañca vā sakaṭasatāni cha vā sakaṭasatāni satta vā sakaṭasatāni aṭṭha vā sakaṭasatāni nava vā sakaṭasatāni dasa vā sakaṭasatāni .pe. sahassaṃ vā sakaṭasatāni ^3- athakho etadeva dukkaratarañceva durabhisambhavatarañca yo saññī samāno jāgaro deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjutāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā neva passeyya na pana saddaṃ suṇeyyāti. [121] Ekamidāhaṃ pukkusa samayaṃ ātumāyaṃ viharāmi bhūsāgāre. Tena kho pana samayena deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjutāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā avidūre bhūsāgārassa dve kassakā bhātaro hatā cattāro ca balibaddā . athakho pukkusa ātumāyaṃ mahājanakāyo nikkhamitvā yena te dve kassakā bhātaro hatā cattāro ca balibaddā tenupasaṅkami . tena kho panāhaṃ pukkusa samayena bhūsāgārā nikkhamitvā bhūsāgāradvāre abbhokāse caṅkamāmi. Athakho pukkusa aññataro puriso tamhā mahājanakāyā yenāhaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . @Footnote: ¹ Ma. vijjullatāsu. ito paraṃ īdisameva. ² Yu. tāni. ³ Ma. sakaṭasatasahassaṃ @vā. Ekamantaṃ ṭhitaṃ kho ahaṃ pukkusa taṃ purisaṃ etadavocaṃ kinnu kho so āvuso mahājanakāyo sannipatitoti . idāni bhante deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjutāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā dve kassakā bhātaro hatā cattāro ca balibaddā ettha ^1- so mahājanakāyo sannipatito tvaṃ pana bhante kva ahosīti . Idheva kho ahaṃ āvuso ahosinti . kiṃ pana bhante addasāti . Na kho ahaṃ āvuso addasanti . kiṃ pana bhante saddaṃ assosīti. Na kho ahaṃ āvuso saddaṃ assosinti . kiṃ pana bhante sutto ahosīti . na kho ahaṃ āvuso sutto ahosinti . kiṃ pana bhante saññī ahosīti . evamāvusoti . so tvaṃ bhante saññī samāno jāgaro deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjutāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā neva addasa na pana saddaṃ assosīti. Evamāvusoti. {121.1} Athakho pukkusa tassa purisassa etadahosi acchariyaṃ vata bho abbhutaṃ vata bho santena vata bho pabbajitā vihārena viharanti yatra hi nāma saññī samāno jāgaro deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjutāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā neva dakkhissati ^2- na pana saddaṃ suṇissatīti . mayi uḷāraṃ pasādaṃ pavedetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti. {121.2} Evaṃ vutte pukkuso mallaputto bhagavantaṃ etadavoca esāhaṃ bhante yo ^[3]- āḷāre kālāme pasādo taṃ mahāvāte vā ophunāmi @Footnote: ¹ Ma. Yu. etthe. ² Ma. dakkhati. Yu. dakkhiti. ³ Ma. Yu. me.. Sīghasotāya vā nadiyā pavāhemi abhikkantaṃ bhante abhikkantaṃ bhante seyyathāpi bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telappajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhanti ^1- evameva bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito esāhaṃ bhante bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañca upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṅgatanti. {121.3} Athakho pukkuso mallaputto aññataraṃ purisaṃ āmantesi iṅgha me tvaṃ bhaṇe siṅgivaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ āharāti . evaṃ bhanteti kho so puriso pukkusassa mallaputtassa paṭissutvā taṃ siṅgivaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ āhari . athakho pukkuso mallaputto taṃ siṅgivaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ bhagavato upanāmesi idaṃ bhante siṅgivaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ taṃ me bhante bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṃ upādāyāti . Tenahi pukkusa ekena maṃ acchādehi ekena ānandanti . Evaṃ bhanteti kho pukkuso mallaputto bhagavato paṭissutvā ekena bhagavantaṃ acchādesi ekena āyasmantaṃ ānandaṃ . athakho bhagavā pukkusaṃ mallaputtaṃ dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi . athakho pukkuso mallaputto bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. @Footnote: ¹ Po. Ma. dakkhantīti. Yu. dakkhintīti. [122] Athakho āyasmā ānando acirapakkante pukkuse mallaputte taṃ siṅgivaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ bhagavato kāyaṃ upanāmesi . Taṃ bhagavato kāyaṃ upanāmitaṃ hatacchikaṃ ^1- viya khāyati . athakho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhante yāva parisuddho bhante tathāgatassa chavivaṇṇo pariyodāto idaṃ bhante siṅgivaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ bhagavato kāyaṃ upanāmitaṃ hatacchikaṃ ^1- viya khāyatīti . evametaṃ ānanda dvīsu kho ānanda kālesu ativiya tathāgatassa kāyo parisuddho hoti chavivaṇṇo pariyodāto katamesu dvīsu yañca ānanda rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati imesu kho ānanda dvīsu kālesu ativiya tathāgatassa kāyo parisuddho hoti chavivaṇṇo pariyodāto ajja kho panānanda rattiyā pacchime yāme kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane antare yamakasālānaṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati āyāmānanda yena kakudhanadī tenupasaṅkamissāmāti . Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. [123] Siṅgivaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ pukkuso abhihārayi tena acchādito satthā somavaṇṇo ^2- asobhathāti. [124] Athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena kakudhanadī @Footnote: ¹ Ma. hataccikaṃ. Yu. vītaccīkaṃ. ito paraṃ īdisameva. ² Sī. Yu. hemavaṇṇo. Tenupasaṅkami upasaṅkamitvā kakudhanadiṃ ajjhogāhetvā nhātvā ca pivitvā ca paccuttaritvā yena ambavanaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā āyasmantaṃ cundakaṃ āmantesi iṅgha me tvaṃ cundaka catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapehi kilantosmi cundaka nipajjissāmīti. {124.1} Evaṃ bhanteti kho āyasmā cundako bhagavato paṭissutvā catugguṇaṃ saṅghāṭi paññapesi . athakho bhagavā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesi pādena ^1- pādaṃ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā . āyasmā pana cundako tattheva bhagavato purato nisīdi. [125] Gantvāna buddho nadikaṃ ^2- kakudhaṃ acchodakaṃ sātodakaṃ vippasannaṃ ogāhi satthā akilantarūpo ^3- tathāgato appaṭimo ca loke. Nhātvā ca pivitvā cudakāni ^4- sutvā purakkhato bhikkhugaṇassa majjhe satthā ^5- pavattā bhagavā idha dhamme upāgami ambavanaṃ mahesi. Āmantayī cundakaṃ nāma bhikkhuṃ catugguṇaṃ santhari ^6- me nipajjiṃ ^7- so codito ^8- bhāvitattena cundo @Footnote: ¹ Ma. Yu. pāde. ² Yu. nadiyaṃ. ³ Yu. sukilantarūpo. ⁴ Ma. Yu. cudatāri @satthā. ⁵ Ma. vatutā. ⁶ Ma. santhara. Yu. patthara. ⁷ Ma. Yu. nipajjaṃ. @⁸ Yu. modito. Catugguṇaṃ santhari ^1- khippameva nipajji satthā akilantarūpo ^2- cundopi tattha pamukhe nisīdīti. [126] Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi siyā kho panānanda cundassa kammāraputtassa koci vippaṭisāraṃ uppādeyya tassa te āvuso cunda alābhā tassa te dulladdhaṃ yassa te tathāgato pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā parinibbutoti cundassa kho ānanda kammāraputtassa evaṃ vippaṭisāro paṭivinetabbo tassa te āvuso cunda lābhā tassa te suladdhaṃ yassa te tathāgato pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā parinibbuto sammukhā metaṃ āvuso cunda bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ dveme piṇḍapātā samasamaphalā samasamavipākā ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca. {126.1} Katame dve . yañca piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati yañca piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati ime dve piṇḍapātā samasamaphalā samasamavipākā ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca āyusaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ vaṇṇasaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ sukhasaṃvattanikaṃ āyasmatā .pe. Yasasaṃvattanikaṃ .pe. @Footnote: ¹ Yu. patthari . ² Yu. sukilantarūpo. Saggasaṃvattanikaṃ .pe. adhipateyyasaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitanti cundassa ānanda kammāraputtassa evaṃ vippaṭisāro paṭivinetabboti . athakho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi [127] Dadato puññaṃ pavaḍḍhati saṃyamato veraṃ na vīyati ^1- kusalo va jahāti pāpakaṃ rāgadosamohakkhayā nibbutoti ^2-. Catutthabhāṇavāraṃ. [128] Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi āyāmānanda yena hiraññavatiyā nadiyā pārimantīraṃ yena kusinārā upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ tenupasaṅkamissāmāti . Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena hiraññavatiyā nadiyā pārimantīraṃ yena kusinārā upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi iṅgha me tvaṃ ānanda antarena yamakasālānaṃ uttarasīsakaṃ mañcakaṃ paññapehi kilantosmi ānanda nipajjissāmīti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā antarena yamakasālānaṃ uttarasīsakaṃ mañcakaṃ paññapesi . athakho bhagavā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesi @Footnote: ¹ Ma. Yu. na cīyati. ² Po. parinibbuto. Ma. sanibbuto. Yu. sa nibbuto. Pādena pādaṃ accādhāya sato sampajāno. [129] Tena kho pana samayena yamakasālā sabbaphāliphullā honti akālapupphehi te tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya . dibbānipi mandāravapupphāni antalikkhā papatanti tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya . dibbānipi candanacuṇṇāni antalikkhā sampatanti ^1- tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya . dibbānipi turiyāni antalikkhe vajjanti ^2- tathāgatassa pūjāya . dibbānipi saṅgītāni antalikkhe vattanti tathāgatassa pūjāya. {129.1} Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi sabbaphāliphullā kho ānanda yamakasālā akālapupphehi ^[3]- tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya dibbānipi mandāravapupphāni antalikkhā papatanti tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya dibbānipi candanacuṇṇāni antalikkhā papatanti tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya dibbānipi turiyāni antalikkhe vajjanti tathāgatassa pūjāya dibbānipi saṅgītāni antalikkhe vattanti tathāgatassa pūjāya na kho ānanda ettāvatā va tathāgato sakkato vā hoti garukato vā mānito vā pūjito vā apacito vā yo kho ānanda @Footnote: ¹ Ma. Yu. papatanti. ² Yu. vajjenti. ³ Ma. te. Bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā dhammānudhammapaṭipanno viharati sāmīcipaṭipanno anudhammacārī so tathāgataṃ sakkaroti garukaroti māneti pūjeti ^[1]- paramāya pūjāya tasmātihānanda dhammānudhammapaṭipannā viharissāma sāmīcipaṭipannā anudhammacārinoti evañhi vo ānanda sikkhitabbanti. [130] Tena kho pana samayena āyasmā upavāṇo bhagavato purato ṭhito hoti bhagavantaṃ vījamāno . athakho bhagavā āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasādeti ^2- apehi bhikkhu mā me purato aṭṭhāsīti . Athakho āyasmato ānandassa etadahosi ayaṃ kho āyasmā upavāṇo dīgharattaṃ bhagavato upaṭṭhāko santikāvacaro samīpacārī atha ca pana bhagavā pacchime kāle āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasādeti ^3- apehi bhikkhu mā me purato aṭṭhāsīti ko nu kho hetu ko paccayo yaṃ bhagavā āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasādeti apehi bhikkhu mā me purato aṭṭhāsīti. {130.1} Athakho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca ayaṃ bhante āyasmā upavāṇo dīgharattaṃ bhagavato upaṭṭhāko santikāvacaro samīpacārī atha ca pana bhagavā pacchime kāle āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasādeti apehi bhikkhu mā me purato aṭṭhāsīti ko nu kho bhante hetu ko paccayo yaṃ bhagavā āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasādeti apehi bhikkhu mā me purato aṭṭhāsīti . yebhuyyena ānanda dasasu lokadhātūsu devatā @Footnote: ¹ Ma. apaciyati. 2-3 Ma. apasāresi. Yu. apasādesi. ito paraṃ īdisameva. Sannipatitā tathāgataṃ dassanāya yāvatā ānanda kusinārā upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ samantato dvādasa yojanāni natthi so padeso vālaggakoṭinituddanamattopi mahesakkhāhi devatāhi apphuṭo devatā ānanda ujjhāyanti dūrā vatamhā āgatā tathāgataṃ dassanāya kadāci karahaci tathāgato ^1- loke uppajjati arahaṃ sammāsambuddho ajjeva rattiyā pacchimayāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito ovārento na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyāti [2]-. {130.2} Kathaṃbhūtā pana bhante bhagavā devatā manasikarontīti ^3-. Santānanda devatā ākāse paṭhavīsaññiniyo kese pakiriya kandanti bāhā paggayha kandanti chinnapādaṃ ^4- viya papatanti āvaṭṭanti vivaṭṭanti atikhippaṃ bhagavā parinibbāyissati atikhippaṃ sugato parinibbāyissati atikhippaṃ cakkhumā loke ^5- antaradhāyissatīti {130.3} santānanda devatā paṭhaviyā paṭhavīsaññiniyo kese pakiriya kandanti bāhā paggayha kandanti chinnapādaṃ viya papatanti āvaṭṭanti vivaṭṭanti atikhippaṃ bhagavā parinibbāyissati atikhippaṃ sugato parinibbāyissati atikhippaṃ cakkhumā loke antaradhāyissatīti yā pana tā devatā vītarāgā tā satā sampajānā adhivāsenti aniccā saṅkhārā taṃ kutettha labbhāti. @Footnote: ¹ Ma. Yu. tathāgatā --- sammāsambuddhā. ² Yu. (devatā ānanda ujjhāyantīti .) @³ Ma. Yu. manasikarotīti. ⁴ Ma. Yu. chinnapātaṃ. ito paraṃ īdisameva. @⁵ Sī. Ma. Yu. cakkhuṃ loke. ito paraṃ īdisameva. [131] Pubbe bhante disāsu vassaṃ vutthā bhikkhū āgacchanti tathāgataṃ dassanāya te mayaṃ labhāma manobhāvanīye bhikkhū dassanāya labhāma payirūpāsanāya bhagavato pana mayaṃ bhante accayena na labhissāma manobhāvanīye bhikkhū dassanāya na labhissāma payirūpāsanāyāti. {131.1} Cattārīmāni ānanda saddhassa kulaputtassa dassanīyāni saṃvejanīyāni ṭhānāni . katamāni cattāri . idha tathāgato jātoti ānanda saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ idha tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti ānanda saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ idha tathāgatena ^1- anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitanti ānanda saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ idha tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutoti ānanda saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ imāni kho ānanda cattāri saddhassa kulaputtassa dassanīyāni saṃvejanīyāni ṭhānāni {131.2} āgamissanti kho ānanda saddhā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo idha tathāgato jātotipi idha tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhotipi idha tathāgatena ^2- anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitantipi idha tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutotipi ye hi keci ānanda cetiyacārikaṃ āhiṇḍantā pasannacittā kālaṃ karissanti sabbe te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjissantīti. @Footnote: ^1-2 Po. tathāgato ... pavattatīti. [132] Kathaṃ mayaṃ bhante mātugāme paṭipajjāmāti . adassanaṃ ānandāti . dassane bhagavā sati kathaṃ paṭipajjitabbanti . anālāpo ānandāti . ālapante ^1- bhante kathaṃ paṭipajjitabbanti. Sati ānanda upaṭṭhāpetabbāti. [133] Kathaṃ mayaṃ bhante tathāgatassa sarīre paṭipajjāmāti . Abyāvaṭā tumhe ānanda hotha tathāgatassa sarīraṃ pūjāya iṅgha tumhe ānanda sadatthe ghaṭatha sadatthe ^2- anuyuñjatha sadatthe appamattā ātāpino pahitattā viharatha santānanda khattiyapaṇḍitāpi brāhmaṇapaṇḍitāpi gahapatipaṇḍitāpi tathāgate abhippasannā te tathāgatassa sarīrapūjaṃ karissantīti. {133.1} Kathaṃ pana bhante tathāgatassa sarīre paṭipajjitabbanti. Yathā kho ānanda rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabbanti . kathaṃ pana bhante rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjantīti . rañño ānanda cakkavattissa sarīraṃ ahatena vatthena veṭhenti ahatena vatthena veṭhetvā vihatena kappāsena veṭhenti vihatena kappāsena veṭhetvā ahatena vatthena veṭhenti etena upāyena pañcahi yugasatehi rañño cakkavattissa sarīre ^3- veṭhetvā ayasāya teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā ayasāya doṇiyā paṭikkujjitvā sabbagandhānaṃ citakaṃ karitvā rañño cakkavattissa sarīraṃ jhāpenti ^4- cātummahāpathe rañño cakkavattissa thūpaṃ @Footnote: ¹ Po. Ma. Yu. ālapantena pana. ² Yu. sadatthaṃ. ³ Ma. Yu. @sarīraṃ. ⁴ Po. jālenti. Karonti evaṃ kho ānanda rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti yathā kho ānanda rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabbaṃ cātummahāpathe tathāgatassa thūpo kātabbo tattha ye te mālaṃ vā gandhaṃ vā cuṇṇakaṃ vā āropessanti vā abhivādessanti vā cittaṃ vā pasādessanti tesantaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti. [134] Cattārome ānanda thūpārahā . katame cattāro . Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho thūpāraho paccekasambuddho thūpāraho tathāgatassa sāvako thūpāraho rājā cakkavatti thūpāraho ^1-. {134.1} Kiñcānanda ^2- atthavasaṃ paṭicca tathāgato arahaṃ sammāsambuddho thūpāraho . ayaṃ tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa thūpoti ānanda bahū ^3- janā cittaṃ pasādenti te tattha cittaṃ pasādetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti idaṃ kho ānanda atthavasaṃ paṭicca tathāgato arahaṃ sammāsambuddho thūpāraho. {134.2} Kiñcānanda atthavasaṃ paṭicca paccekasambuddho thūpāraho . ayaṃ tassa paccekabuddhassa thūpoti ānanda bahū janā cittaṃ pasādenti te tattha cittaṃ pasādetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti idaṃ kho ānanda atthavasaṃ paṭicca paccekasambuddho thūpāraho. {134.3} Kiñcānanda atthavasaṃ paṭicca tathāgatassa @Footnote: ¹ Po. Ma. thūpārahoti. ² Sī. katamācānanda. Yu. katamañcānanda. @ito paraṃ īdisameva. ³ Yu. bahujano ... pasādeti. ito paraṃ īdisameva. Sāvako thūpāraho . ayaṃ tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa sāvakathūpoti ānanda bahū janā cittaṃ pasādenti te tattha cittaṃ pasādetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti idaṃ kho ānanda atthavasaṃ paṭicca tathāgatassa sāvako thūpāraho. {134.4} Kiñcānanda atthavasaṃ paṭicca rājā cakkavatti thūpāraho. Ayaṃ tassa dhammikassa dhammarañño thūpoti ānanda bahū janā cittaṃ pasādenti te tattha cittaṃ pasādetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti idaṃ kho ānanda atthavasaṃ paṭicca rājā cakkavatti thūpāraho ime kho ānanda cattāro thūpārahāti. [135] Athakho āyasmā ānando vihāraṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā rodamāno aṭṭhāsi ahañca vatamhi sekkho sakaraṇīyo satthu ca me parinibbānaṃ bhavissati yo mama anukampakoti . athakho bhagavā bhikkhū āmantesi kahaṃ nu kho bhikkhave ānandoti . eso bhante āyasmā ānando vihāraṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā rodamāno ṭhito ahañca vatamhi sekkho sakaraṇīyo satthu ca me parinibbānaṃ bhavissati yo mama anukampakoti. {135.1} Athakho bhagavā aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesi ehi tvaṃ bhikkhu mama vacanena ānandaṃ āmantehi satthā taṃ āvuso ānanda āmantetīti. Evaṃ bhanteti kho so bhikkhu bhagavato paṭissutvā yenāyasmā ānando tenupasaṅkami upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ Etadavoca satthā taṃ āvuso ānanda āmantetīti . evamāvusoti kho āyasmā ānando tassa bhikkhuno paṭissutvā yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ ānandaṃ bhagavā etadavoca alaṃ ānanda mā soci mā paridevi na nu evaṃ ^1- ānanda mayā paṭikacceva akkhātaṃ sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo taṃ kutettha ^[2]- labbhā yantaṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ taṃ vata mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati dīgharattaṃ kho te ānanda tathāgato paccupaṭṭhito mettena kāyakammena hitena sukhena advayena appamāṇena mettena vacīkammena hitena sukhena advayena appamāṇena mettena manokammena hitena sukhena advayena appamāṇena katapuññosi tvaṃ ānanda padhānamanuyuñja khippaṃ hohipi ^3- anāsavoti. {135.2} Athakho bhagavā bhikkhū āmantesi yepi te bhikkhave ahesuṃ atītamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā tesampi bhagavantānaṃ etaparamāyeva upaṭṭhākā ahesuṃ seyyathāpi mayhaṃ ānando yepi te bhikkhave bhavissanti anāgatamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā tesampi bhagavantānaṃ etaparamāyeva upaṭṭhākā bhavissanti seyyathāpi mayhaṃ ānando paṇḍito ^[4]- bhikkhave ānando jānāti ayaṃ kālo tathāgataṃ dassanāya upasaṅkamituṃ ayaṃ kālo bhikkhūnaṃ ayaṃ kālo bhikkhunīnaṃ ayaṃ kālo @Footnote: ¹ Ma. Yu. etaṃ. ² Po. Ma. Yu. ānanda. ³ Ma. Yu. hohisi. ⁴ Yu. kho. Upāsakānaṃ ayaṃ kālo upāsikānaṃ ayaṃ kālo rañño rājamahāmattānaṃ ayaṃ kālo titthiyānaṃ ayaṃ kālo titthiyasāvakānanti. [136] Cattārome bhikkhave acchariyā abbhutadhammā ^1- ānande. Katame cattāro . sace bhikkhave bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave bhikkhuparisā hoti atha ānando tuṇhī hoti sace bhikkhave bhikkhunīparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave bhikkhunīparisā hoti atha ^2- ānando tuṇhī hoti sace bhikkhave upāsakaparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti {136.1} tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave upāsakaparisā hoti atha ^3- ānando tuṇhī hoti sace bhikkhave upāsikāparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave upāsikāparisā hoti atha ^4- ānando tuṇhī hoti ime kho bhikkhave cattāro acchariyā abbhutadhammā ^5- ānande. {136.2} Cattārome bhikkhave acchariyā abbhutadhammā raññe cakkavattimhi ^[6]- sace bhikkhave khattiyaparisā rājānaṃ cakkavattiṃ @Footnote: ^1-5 Ma. Yu. abbhutā dhammā. 2-3-4 Ma. athakho. sabbattha īdisameva. @⁶ Ma. katame cattāro. Dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti tatra ce rājā cakkavatti bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave khattiyaparisā hoti atha rājā cakkavatti tuṇhī hoti . Sace bhikkhave brāhmaṇaparisā . gahapatiparisā . samaṇaparisā rājānaṃ cakkavattiṃ dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti tatra ce rājā cakkavatti bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave samaṇaparisā hoti atha rājā cakkavatti tuṇhī hotīti ^1- evameva kho bhikkhave cattāro acchariyā abbhutadhammā ānanda sace bhikkhave bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti {136.3} tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave bhikkhuparisā hoti atha ānando tuṇhī hoti . sace bhikkhave bhikkhunīparisā . upāsakaparisā . Upāsikāparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati dassanena sā attamanā hoti tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati bhāsitenapi sā attamanā hoti atittā va bhikkhave upāsikāparisā hoti athakho ānando tuṇhī hoti ime kho bhikkhave cattāro acchariyā abbhutadhammā ānandeti. [137] Evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca mā bhante bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake ^2- ujjaṅgalanagarake sākhānagarake parinibbāyi ^3- santi ^[4]- bhante aññāni mahānagarāni seyyathīdaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. hoti. ² Yu. kuḍḍanagarake. ito paraṃ īdisameva. ³ Yu. @parinibbāyatu. ⁴ Yu. hi. Campā rājagahaṃ sāvatthī sāketaṃ kosambī bārāṇasī ettha bhagavā parinibbāyatu ettha bahū khattiyamahāsālā brāhmaṇamahāsālā gahapatimahāsālā tathāgate abhippasannā te tathāgatassa sarīrapūjaṃ karissantīti . mā hevaṃ ānanda avaca mā hevaṃ ānanda avaca khuddakanagarakaṃ ujjaṅgalanagarakaṃ sākhānagarakanti {137.1} bhūtapubbaṃ ānanda rājā mahāsudassano nāma ahosi cakkavatti dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadaṭṭhāvariyappatto sattaratanasamannāgato rañño ānanda mahāsudassanassa ayaṃ kusinārā kusāvatī nāma rājadhānī ahosi puratthimena ca pacchimena ca dvādasayojanāni āyāmena uttarena ca dakkhiṇena ca sattayojanāni vitthārena kusāvatī ānanda rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca seyyathāpi ānanda devānaṃ ālakamandā nāma rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇayakkhā ca subhikkhā ca evameva kho ānanda kusāvatī rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca kusāvatī ānanda rājadhānī dasahi saddehi avivittā ahosi divā ceva rattiñca seyyathīdaṃ hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena mudiṅgasaddena ^1- vīṇāsaddena gītasaddena sammasaddena tālasaddena ^2- ^[3]- asatha ^4- pivatha khādathāti dasamena saddena gaccha tvaṃ ānanda kusinārāyaṃ pavisitvā kosinārakānaṃ @Footnote: ¹ Yu. mutiṅga .... ² Ma. pāṇitālasaddena. ³ Po. Ma. saṅkhasaddena. @⁴ Ma. Yu. asanātha. ime asamapāṭhā aññatthāpi evaṃ ñātabbā. Mallānaṃ ārocehi ajja kho vāsiṭṭhā ^1- rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati abhikkamatha vāsiṭṭhā abhikkamatha vāsiṭṭhā mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha amhākañca no gāmakkhette tathāgatassa parinibbānaṃ ahosi na mayaṃ labhimhā pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya adutiyo ^2- kusinārāyaṃ pāvisi. {137.2} Tena kho pana samayena kosinārakā mallā saṇṭhāgāre sannipatitā honti kenacideva karaṇīyena . athakho āyasmā ānando yena kosinārakānaṃ mallānaṃ saṇṭhāgāraṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā kosinārakānaṃ mallānaṃ ārocesi ajja kho vāsiṭṭhā rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati abhikkamatha vāsiṭṭhā abhikkamatha vāsiṭṭhā mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha amhākañca no gāmakkhette tathāgatassa parinibbānaṃ ahosi na mayaṃ labhimhā pacchime kāle tathāgatassa ^3- dassanāyāti . idamāyasmato ānandassa sutvā mallā ca mallaputtā ca mallasuṇisā ca mallapajāpatiyo ca aghāvino dummanā cetodukkhasamappitā appekacce kese pakiriya kandanti bāhā paggayha kandanti chinnapādaṃ viya papatanti āvaṭṭanti vivaṭṭanti atikhippaṃ bhagavā parinibbāyissati atikhippaṃ sugato parinibbāyissati atikhippaṃ @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. vāseṭṭhā. ito paraṃ īdisameva. ² Sī. Ma. Yu. attadutiyo. @³ Ma. Yu. tathāgataṃ. Cakkhumā loke antaradhāyissatīti . athakho mallā ca mallaputtā ca mallasuṇisā ca mallapajāpatiyo ca aghāvino dummanā cetodukkhasamappitā yena upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkamiṃsu. {137.3} Athakho āyasmato ānandassa etadahosi sace kho ahaṃ kosinārake malle ekamekaṃ bhagavantaṃ vandāpessāmi avandito ca bhagavā kosinārakehi mallehi bhavissati athāyaṃ ratti vibhāyissati yannūnāhaṃ kosinārake malle kulaparivattaso kulaparivattaso ṭhapetvā bhagavantaṃ vandāpeyyaṃ itthannāmo bhante mallo saputto sabhariyo sapariso sāmacco bhagavato pāde sirasā vandatīti . athakho āyasmā ānando kosinārake malle kulaparivattaso kulaparivattaso ṭhapetvā bhagavantaṃ vandāpesi itthannāmo bhante mallo saputto sabhariyo sapariso sāmacco bhagavato pāde sirasā vandatīti . athakho āyasmā ānando etena upāyena paṭhameneva yāmena kosinārake malle bhagavantaṃ vandāpesi. [138] Tena kho pana samayena subhaddo nāma paribbājako kusinārāyaṃ paṭivasati . assosi kho subhaddo paribbājako ajjeva [1]- Rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissatīti. Athakho subhaddassa paribbājakassa etadahosi sutaṃ kho pana metaṃ paribbājakānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā ^2- @Footnote: ¹ Yu. kira. ² Ma. Yu. sammāsambuddhāti. ito paraṃ īdisameva. Ajjeva rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissati atthi ca me ayaṃ kaṅkhādhammo uppanno evampasanno ahaṃ samaṇe gotame pahoti me samaṇo gotamo tathā dhammaṃ desetuṃ yathā ahaṃ imaṃ kaṅkhādhammaṃ pajaheyyanti. {138.1} Athakho subhaddo paribbājako yena upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkami upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca sutaṃ metaṃ bho ānanda paribbājakānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā ajjeva rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissati atthi ca me ayaṃ kaṅkhādhammo uppanno evampasanno ahaṃ samaṇe gotame pahoti me samaṇo gotamo tathā dhammaṃ desetuṃ yathā ahaṃ imaṃ kaṅkhādhammaṃ pajaheyyaṃ sādhāhaṃ ^1- bho ānanda labheyyaṃ samaṇaṃ gotamaṃ dassanāyāti. {138.2} Evaṃ vutte āyasmā ānando subhaddaṃ paribbājakaṃ etadavoca alaṃ āvuso subhadda mā tathāgataṃ viheṭhesi kilanto bhagavāti. Dutiyampi kho subhaddo paribbājako .pe. tatiyampi kho subhaddo paribbājako āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca sutaṃ metaṃ bho ānanda paribbājakānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti @Footnote: ¹ Sī. Yu. svāhaṃ. ito paraṃ īdisameva. Arahanto sammāsambuddhā ajjeva rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissati atthi ca me ayaṃ kaṅkhādhammo uppanno evampasanno ahaṃ samaṇe gotame pahoti me samaṇo gotamo tathā dhammaṃ desetuṃ yathā ahaṃ imaṃ kaṅkhādhammaṃ pajaheyyaṃ ^1- sādhāhaṃ bho ānanda labheyyaṃ samaṇaṃ gotamaṃ dassanāyāti . Tatiyampi kho āyasmā ānando subhaddaṃ paribbājakaṃ etadavoca alaṃ āvuso subhadda mā tathāgataṃ viheṭhesi kilanto bhagavāti. {138.3} Assosi kho bhagavā āyasmato ānandassa subhaddena paribbājakena saddhiṃ imaṃ kathāsallāpaṃ . athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi alaṃ ānanda mā subhaddaṃ vāresi labhatu ^2- ānanda subhaddo tathāgataṃ dassanāya yaṅkiñci maṃ subhaddo pucchissati sabbantaṃ aññāpekkho va maṃ pucchissati no vihesāpekkho yañcassāhaṃ puṭṭho byākarissāmi taṃ khippameva ājānissatīti. {138.4} Athakho āyasmā ānando subhaddaṃ paribbājakaṃ etadavoca gacchāvuso subhadda karoti te bhagavā okāsanti . athakho subhaddo paribbājako yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho subhaddo paribbājako bhagavantaṃ etadavoca yeme bho gotama samaṇabrāhmaṇā saṅghino gaṇino gaṇācariyā ñātā yasassino titthakarā sādhusammatā bahujanassa @Footnote: ¹ Po. Ma. pajaheyyanti. ² Ma. Yu. labhataṃ. Seyyathīdaṃ pūraṇo kassapo makkhali gosālo ajito kesakambalo ^1- pakudho kaccāyano sañjayo velaṭṭhaputto ^2- nigaṇṭho nāṭaputto sabbe te sakāya paṭiññāya abbhaññiṃsu sabbe ^3- pana na abbhaññiṃsu udāhu ekacce na abbhaññiṃsūti . alaṃ subhadda tiṭṭhatetaṃ sabbe te sakāya paṭiññāya abbhaññiṃsu sabbe ^4- pana na abbhaññiṃsu udāhu ekacce abbhaññiṃsu ekacce na abbhaññiṃsūti dhammante subhadda desissāmi taṃ suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi bhāsissāmīti . Evaṃ bhanteti kho subhaddo paribbājako bhagavato paccassosi . Bhagavā etadavoca {138.5} yasmiṃ kho subhadda dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo na upalabbhati samaṇopi tattha na upalabbhati dutiyopi tattha samaṇo na upalabbhati tatiyopi tattha samaṇopi na upalabbhati catutthopi tattha samaṇo na upalabbhati yasmiñca kho subhadda dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhati samaṇopi tattha upalabbhati dutiyopi tattha samaṇo upalabbhati tatiyopi tattha samaṇo upalabbhati catutthopi tattha samaṇo upalabbhati imasmiṃ kho subhadda dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhati idheva subhadda samaṇo idha dutiyo samaṇo idha tatiyo samaṇo idha catuttho samaṇo suññā parappavādā samaṇebhi aññehi @Footnote: ¹ Sī. Yu. kesakambalī. ² Sī. Yu. velaṭṭhiputto. 3-4 Ma. Yu. sabbeva. Ime ca subhadda bhikkhū sammā vihareyyuṃ asuñño loko arahantehi assāti. [139] Ekūnatiṃsa- ^1- vayasā subhadda yaṃ pabbajiṃ kiṃkusalānuesī vassāni paññāsasamādhikāni yato ahaṃ pabbajito subhadda ñāyassa dhammassa padesavatti ito bahiddhā samaṇopi natthi. Dutiyopi samaṇo natthi tatiyopi samaṇo natthi catutthopi samaṇo natthi suññā parappavādā samaṇebhi aññehi ime ca subhadda bhikkhū sammā vihareyyuṃ asuñño loko arahantehi assāti. [140] Evaṃ vutte subhaddo paribbājako bhagavantaṃ etadavoca abhikkantaṃ bhante abhikkantaṃ bhante seyyathāpi bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telappajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhanti evameva bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito esāhaṃ bhante bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañca labheyyāmahaṃ ^2- bhante bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyaṃ upasampadanti. Yo kho subhadda aññatitthiyapubbo imasmiṃ dhammavinaye @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. ekūnatiṃso. ² Ma. Yu. labheyyāhaṃ. Ākaṅkhati pabbajjaṃ ākaṅkhati upasampadaṃ so cattāro māse parivasati catunnaṃ māsānaṃ accayena āraddhacittā bhikkhū pabbājenti upasampādenti bhikkhubhāvāya apica mettha puggalavemattatā viditāti . sace bhante aññatitthiyapubbā imasmiṃ dhammavinaye ākaṅkhantā pabbajjaṃ ākaṅkhantā upasampadaṃ cattāro māse parivasanti catunnaṃ māsānaṃ accayena āraddhacittā bhikkhū pabbājenti upasampādenti bhikkhubhāvāya ahaṃ cattāri vassāni parivasissāmi catunnaṃ vassānaṃ accayena āraddhacittā bhikkhū pabbājentu upasampādentu bhikkhubhāvāyāti. {140.1} Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi tenahānanda subhaddaṃ paribbājakaṃ pabbājethāti . evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi . athakho subhaddo paribbājako āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca lābhā te ^1- āvuso ānanda suladdhaṃ te ^2- āvuso ānanda ye ettha satthārā ^3- sammukhā antevāsikābhisekena abhisittāti. Alattha kho subhaddo paribbājako bhagavato santike pabbajjaṃ alattha upasampadaṃ . acirūpasampanno kho panāyasmā subhaddo eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tadanuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ @Footnote: ^1-2 Ma. Yu. vo. ³ Ma. satthu. Itthattāyāti abbhaññāsi . aññataro kho pana āyasmā subhaddo arahataṃ ahosi. So bhagavato pacchimo sakkhisāvako ahosīti. Pañcamabhāṇavāraṃ samattaṃ. [141] Athakho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi siyā kho panānanda tumhākaṃ evamassa atītasatthukaṃ pāvacanaṃ natthi no satthāti na kho panetaṃ ānanda evaṃ daṭṭhabbaṃ yo vo ānanda mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto so vo mamaccayena satthā {141.1} yathā kho panānanda etarahi bhikkhū aññamaññaṃ āvusovādena samudācaranti na te mamaccayena evaṃ samudācaritabbaṃ theratarena ānanda bhikkhunā navakataro bhikkhu nāmena vā gottena vā āvusovādena vā samudācaritabbo navakatarena bhikkhunā therataro bhikkhu bhanteti vā āyasmāti vā samudācaritabbo ākaṅkhamāno ānanda saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatu channassa ānanda bhikkhuno mamaccayena brahmadaṇḍo dātabboti . katamo pana bhante brahmadaṇḍoti . channo ānanda bhikkhu yaṃ iccheyya taṃ vadeyya so bhikkhūhi neva vattabbo na ovaditabbo na anusāsitabboti. [142] Athakho bhagavā bhikkhū āmantesi siyā kho pana bhikkhave ekabhikkhussapi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vā pucchatha bhikkhave mā pacchā Vippaṭisārino ahuvattha sammukhībhūto no satthā ahosi na mayaṃ sikkhimhā bhagavantaṃ sammukhā paṭipucchitunti . evaṃ vutte te bhikkhū tuṇhī ahesuṃ . dutiyampi kho bhagavā .pe. tatiyampi kho bhagavā bhikkhū āmantesi siyā kho pana bhikkhave ekabhikkhussapi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vā pucchatha bhikkhave mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha sammukhībhūto no satthā ahosi na mayaṃ sikkhimhā bhagavantaṃ sammukhā paṭipucchitunti. Tatiyampi kho te bhikkhū tuṇhī ahesuṃ. {142.1} Athakho bhagavā bhikkhū āmantesi siyā kho pana bhikkhave satthu gāravenapi na puccheyyātha sahāyakopi bhikkhave sahāyakassa ārocetūti . evaṃ vutte te bhikkhū tuṇhī ahesuṃ. Athakho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhante evaṃ pasanno ahaṃ bhante imasmiṃ bhikkhusaṅghe natthi imasmiṃ bhikkhusaṅghe ekabhikkhussāpi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vāti . pasādā kho tvaṃ ānanda vadesi ñāṇameva hettha ānanda tathāgatassa natthi imasmiṃ bhikkhusaṅghe ekabhikkhussāpi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vā imesaṃ hi ānanda pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ yo pacchimako bhikkhu so sotāpanno avinipātadhammo niyato sambodhiparāyanoti. [143] Athakho bhagavā bhikkhū āmantesi handadāni bhikkhave āmantayāmi vo vayadhammā saṅkhārā appamādena sampādethāti . Ayaṃ tathāgatassa pacchimā vācā. [144] Athakho bhagavā paṭhamajjhānaṃ samāpajji paṭhamajjhānā vuṭṭhahitvā dutiyajjhānaṃ samāpajji dutiyajjhānā vuṭṭhahitvā tatiyajjhānaṃ samāpajji tatiyajjhānā vuṭṭhahitvā catutthajjhānaṃ samāpajji catutthajjhānā vuṭṭhahitvā ākāsānañcāyatanaṃ samāpajji ākāsānañcāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā viññāṇañcāyatanaṃ samāpajji viññāṇañcāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā ākiñcaññāyatanaṃ samāpajji ākiñcaññāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā nevasaññānāsaññātayanaṃ samāpajji nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā saññāvedayitanirodhaṃ samāpajji. {144.1} Athakho āyasmā ānando āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavoca parinibbuto bhante anuruddha bhagavāti . Nāvuso ānanda bhagavā parinibbuto saññāvedayitanirodhaṃ samāpannoti . athakho bhagavā saññāvedayitanirodha- samāpattiyā vuṭṭhahitvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpajji nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā ākiñcaññāyatanaṃ samāpajji ākiñcaññāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā viññāṇañcāyatanaṃ samāpajji viññāṇañcāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā ākāsānañcāyatanaṃ samāpajji ākāsānañcāyatanasamāpattiyā vuṭṭhahitvā catutthaṃ jhānaṃ Samāpajji catutthā jhānā vuṭṭhahitvā tatiyaṃ jhānaṃ samāpajji tatiyā jhānā vuṭṭhahitvā dutiyaṃ jhānaṃ samāpajji dutiyā jhānā vuṭṭhahitvā paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajji paṭhamā jhānā vuṭṭhahitvā dutiyaṃ jhānaṃ samāpajji dutiyā jhānā vuṭṭhahitvā tatiyaṃ jhānaṃ samāpajji tatiyā jhānā vuṭṭhahitvā catutthaṃ jhānaṃ samāpajji . Catutthā jhānā vuṭṭhahitvā samanantarā bhagavā parinibbāyi. [145] Parinibbute bhagavati saha parinibbānā mahābhūmicālo ahosi bhiṃsanako lomahaṃso devadundabhiyo ca phaliṃsu. [146] Parinibbute bhagavati saha parinibbānā brahmā sahampati imaṃ gāthaṃ abhāsi sabbe va nikkhipissanti bhūtā loke samussayaṃ yattha etādiso satthā loke appaṭipuggalo tathāgato balappatto sambuddho parinibbutoti. [147] Parinibbute bhagavati saha parinibbānā sakko devānamindo imaṃ gāthaṃ abhāsi aniccā vata saṅkhārā uppādavayadhammino uppajjitvā nirujjhanti tesaṃ vūpasamo sukhoti. [148] Parinibbute bhagavati saha parinibbānā āyasmā anuruddho imā gāthā abhāsi Nāhu assāsapassāso ṭhitacittassa tādino anejjo ^1- santimārabbha yaṃ kālamakarī muni. Asallīnena cittena vedanaṃ ajjhavāsayi pajjotasseva nibbānaṃ vimokkho cetaso ahūti. [149] Parinibbute bhagavati saha parinibbānā āyasmā ānando imaṃ gāthaṃ abhāsi tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ sabbākāravarūpete sambuddhe parinibbuteti. [150] Parinibbute bhagavati ye tettha ^2- bhikkhū avītarāgā appekacce bāhā paggayha kandanti chinnapādaṃ viya papatanti āvaṭṭanti vivaṭṭanti atikhippaṃ bhagavā parinibbuto atikhippaṃ sugato parinibbuto atikhippaṃ cakkhumā loke antarahitoti . Ye pana te bhikkhū vītarāgā te satā sampajānā adhivāsenti aniccā vata saṅkhārā taṃ kutettha labbhāti. [151] Athakho āyasmā anuruddho bhikkhū āmantesi alaṃ āvuso mā socittha mā paridevittha na nu etaṃ āvuso bhagavatā paṭikacceva akkhātaṃ sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo taṃ kutettha āvuso labbhā yantaṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ taṃ vata mā palujjīti netaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. anejo. ² Sī. tattha ye te. Ma. Yu. ye te tattha. Ṭhānaṃ vijjati devatā āvuso ujjhāyantīti . kathaṃbhūtā pana bhante anuruddha devatā manasikarontīti ^1-. {151.1} Santāvuso ānanda devatā ākāse paṭhavīsaññiniyo kese pakiriya kandanti bāhā paggayha kandanti chinnapādaṃ viya papatanti āvaṭṭanti vivaṭṭanti atikhippaṃ bhagavā parinibbuto atikhippaṃ sugato parinibbuto atikhippaṃ cakkhumā loke antarahitoti santāvuso ānanda devatā paṭhaviyā paṭhavīsaññiniyo kese pakiriya kandanti .pe. Antarahitoti. Yā pana devatā vītarāgā tā satā sampajānā adhivāsenti aniccā saṅkhārā taṃ kutettha labbhāti . athakho āyasmā ca anuruddho āyasmā ca ānando taṃ rattāvasesaṃ dhammiyā kathāya vītināmesuṃ. {151.2} Athakho āyasmā anuruddho āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi gaccha āvuso ānanda kusināraṃ pavisitvā kosinārakānaṃ mallānaṃ ārocehi parinibbuto vāsiṭṭhā bhagavā yassadāni kālaṃ maññathāti . Evaṃ bhanteti kho āyasmā ānando āyasmato anuruddhassa paṭissutvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya adutiyo kusināraṃ pāvisi. [152] Tena kho pana samayena kosinārakā mallā saṇṭhāgāre sannipatitā honti kena ^2- karaṇīyena . athakho āyasmā ānando yena kosinārakānaṃ mallānaṃ saṇṭhāgāraṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā @Footnote: ¹ Ma. Yu. manasikarotīti. ² Sī. Ma. Yu. teneva. Kosinārakānaṃ mallānaṃ ārocesi parinibbuto vāsiṭṭhā bhagavā yassadāni kālaṃ maññathāti . idamāyasmato ānandassa sutvā mallā ca mallaputtā ca mallasuṇisā ca mallapajāpatiyo ca aghāvino dummanā cetodukkhasamappitā appekacce kese pakiriya kandanti bāhā paggayha kandanti chinnapādaṃ viya papatanti āvaṭṭanti vivaṭṭanti atikhippaṃ bhagavā parinibbuto atikhippaṃ sugato parinibbuto atikhippaṃ cakkhumā loke antarahitoti. {152.1} Athakho kosinārakā mallā purise āṇāpesuṃ tenahi bhaṇe kusinārāyaṃ gandhamālañca sabbañca tāḷāvacaraṃ sannipātethāti . Athakho kosinārakā mallā gandhamālañca sabbañca tāḷāvacaraṃ pañca ^[1]- dussayugasatāni ādāya yena upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ yena bhagavato sarīraṃ tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā bhagavato sarīraṃ naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkarontā garukarontā mānentā pūjentā celavitānāni karontā maṇḍalamālāni ^2- paṭiyādentā evaṃ taṃ ^3- divasaṃ vītināmesuṃ. {152.2} Athakho kosinārakānaṃ mallānaṃ etadahosi ativikālo kho ajja bhagavato sarīraṃ jhāpetuṃ svedāni mayaṃ bhagavato sarīraṃ jhāpessāmāti. Athakho kosinārakā mallā bhagavato sarīraṃ naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkarontā garukarontā mānentā pūjentā celavitānāni karontā maṇḍalamālāni ^4- paṭiyādentā dutiyampi divasaṃ vītināmesuṃ tatiyampi @Footnote: ¹ Ma. Yu. ca. 2-4 Ma. maṇḍalamāḷe. ³ Ma. ekadivasaṃ. Divasaṃ vītināmesuṃ catutthampi divasaṃ vītināmesuṃ pañcamampi divasaṃ vītināmesuṃ chaṭṭhampi divasaṃ vītināmesuṃ . athakho sattamampi divasaṃ kosinārakānaṃ mallānaṃ etadahosi mayaṃ bhagavato sarīraṃ naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkarontā garukarontā mānentā pūjentā dakkhiṇena dakkhiṇaṃ nagarassa haritvā bāhirena bāhiraṃ dakkhiṇato nagarassa bhagavato sarīraṃ jhāpessāmāti. [153] Tena kho pana samayena aṭṭha mallā pāmokkhā sīsanhātā ^1- ahatāni vatthāni nivatthā mayaṃ bhagavato sarīraṃ uccāressāmāti na sakkonti uccāretuṃ . athakho kosinārakā mallā āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavocuṃ ko nu kho bhante anuruddha hetu ko paccayo yenime aṭṭha mallā pāmokkhā sīsanhātā ahatāni vatthāni nivatthā mayaṃ bhagavato sarīraṃ uccāressāmāti na sakkonti uccāretunti . aññathā kho vāsiṭṭhā tumhākaṃ adhippāyo aññathā devatānaṃ adhippāyoti. {153.1} Kathaṃ pana bhante devatānaṃ adhippāyoti. Tumhākaṃ kho vāsiṭṭhā adhippāyo mayaṃ bhagavato sarīraṃ naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkarontā garukarontā mānentā pūjentā dakkhiṇena dakkhiṇaṃ nagarassa haritvā bāhirena bāhiraṃ dakkhiṇato nagarassa bhagavato sarīraṃ jhāpessāmāti devatānaṃ kho vāsiṭṭhā adhippāyo mayaṃ bhagavato sarīraṃ dibbehi @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. sīsaṃ nahātā. Naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkarontā garukarontā mānentā pūjentā uttarena uttaraṃ nagarassa haritvā uttarena dvārena nagaraṃ pavisitvā majjhena majjhaṃ nagarassa haritvā puratthimena dvārena nikkhamitvā puratthimato nagarassa makuṭabandhanaṃ nāma mallānaṃ cetiyaṃ ettha bhagavato sarīraṃ jhāpessāmāti . yathā bhante devatānaṃ adhippāyo tathā hotūti. {153.2} Tena kho pana samayena kosinārā ^1- yāva sandhisamalasakaṭirā jannumattena odhinā mandāravapupphehi saṇṭhitā ^2- hoti . athakho devā ca kosinārakā ca mallā bhagavato sarīraṃ dibbehi ca mānusakehi ca naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkarontā garukarontā mānentā pūjentā uttarena uttaraṃ nagarassa haritvā uttarena dvārena nagaraṃ pavisitvā majjhena majjhaṃ nagarassa haritvā puratthimena dvārena nikkhamitvā puratthimato nagarassa makuṭabandhanaṃ nāma mallānaṃ cetiyaṃ ettha bhagavato sarīraṃ nikkhipiṃsu. {153.3} Athakho kosinārakā mallā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ kathaṃ mayaṃ bhante ānanda tathāgatassa sarīre paṭipajjāmāti . Yathā kho vāsiṭṭhā rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabbanti . kathaṃ pana bhante ānanda rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjantīti . rañño vāsiṭṭhā cakkavattissa sarīraṃ ahatena vatthena veṭhenti ahatena vatthena veṭhetvā vihatena kappāsena veṭhenti vihatena @Footnote: ¹ Ma. Yu. kusinārā yāva sandhisamalasaṃkaṭīrā. ² Ma. Yu. saṇṭhatā. Kappāsena veṭhetvā ahatena vatthena veṭhenti etena upāyena pañcahi yugasatehi rañño cakkavattissa sarīraṃ veṭhetvā ayasāya ^1- teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā ayasāya ^2- doṇiyā paṭikkujjitvā sabbagandhānaṃ citakaṃ karitvā rañño cakkavattissa sarīraṃ jhāpenti cātummahāpathe rañño cakkavattissa thūpaṃ karonti evaṃ kho vāsiṭṭhā rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti yathā kho vāsiṭṭhā rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabbaṃ cātummahāpathe tathāgatassa thūpo kāretabbo ^3- tattha ye mālaṃ vā gandhaṃ vā cuṇṇakaṃ vā āropessanti vā abhivādessanti vā cittaṃ vā pasādessanti tesantaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti . athakho kosinārakā mallā purise āṇāpesuṃ tenahi bhaṇe mallānaṃ vihatakappāsaṃ sannipātethāti. {153.4} Athakho kosinārakā mallā bhagavato sarīraṃ ahatena vatthena veṭhesuṃ ahatena vatthena veṭhetvā vihatena kappāsena veṭhesuṃ vihatena kappāsena veṭhetvā ahatena vatthena veṭhesuṃ etena upāyena pañcahi yugasatehi bhagavato sarīraṃ veṭhetvā ayasāya teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā ayasāya doṇiyā paṭikkujjitvā sabbagandhānaṃ citakaṃ karitvā bhagavato sarīraṃ citakaṃ āropesuṃ. [154] Tena kho pana samayena āyasmā mahākassapo pāvāya kusināraṃ addhānamaggapaṭipanno hoti mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ @Footnote: ^1-2 Ma. āyasāya. sabbattha īdisameva. ³ Ma. Yu. kātabbo. Pañcamattehi bhikkhusatahi . athakho āyasmā mahākassapo maggā okkamma aññataramhi rukkhamūle nisīdi . tena kho pana samayena aññataro ājīvako kusinārāyaṃ mandāravapupphaṃ gahetvā pāvaṃ addhānamaggapaṭipanno hoti . addasā kho āyasmā mahākassapo taṃ ājīvakaṃ dūrato va āgacchantaṃ disvā taṃ ājīvakaṃ etadavoca apāvuso amhākaṃ satthāraṃ jānāsīti . āmāvuso jānāmi ajja sattāhaṃ parinibbuto samaṇo gotamo tato me idaṃ mandāravapupphaṃ gahitanti . tattha ye te bhikkhū avītarāgā appekacce bāhā paggayha kandanti chinnapādaṃ viya papatanti āvaṭṭanti vivaṭṭanti atikhippaṃ bhagavā parinibbuto atikhippaṃ sugato parinibbuto atikhippaṃ cakkhumā loke antarahitoti . ye pana te bhikkhū vītarāgā te satā sampajānā adhivāsenti aniccā saṅkhārā taṃ kutettha labbhāti. [155] Tena kho pana samayena subhaddo nāma vuḍḍhapabbajito tassaṃ parisāyaṃ nisinno hoti . athakho subhaddo vuḍḍhapabbajito te bhikkhū etadavoca alaṃ āvuso mā socittha mā paridevittha sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena upaddūtā ca homa idaṃ te ^1- kappati idaṃ te na kappatīti idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma yaṃ na icchissāma taṃ na karissāmāti . athakho @Footnote: ¹ votipi pāṭho. [1]- Mahākassapo bhikkhū āmantesi alaṃ āvuso mā socittha mā paridevittha na nu evaṃ ^2- āvuso bhagavatā paṭikacceva akkhātaṃ sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo taṃ kutettha āvuso labbhā yantaṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ taṃ vata mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti. [156] Tena kho pana samayena cattāro mallapāmokkhā sīsanhātā ^3- ahatāni vatthāni nivatthā mayaṃ bhagavato citakaṃ āḷimpessāmāti na sakkonti āḷimpetuṃ . athakho kosinārakā mallā āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavocuṃ ko nu kho bhante anuruddha hetu ko paccayo yenime cattāro mallapāmokkhā sīsanhātā ahatāni vatthāni nivatthā mayaṃ bhagavato citakaṃ āḷimpessāmāti na sakkonti āḷimpetunti . aññathā kho vāsiṭṭhā devatānaṃ adhippāyoti. Kathaṃ pana bhante devatānaṃ adhippāyoti. {156.1} Devatānaṃ kho vāsiṭṭhā adhippāyo ayaṃ āyasmā mahākassapo pāvāya kusināraṃ addhānamaggapaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi na tāva bhagavato citako pajjalissati yāvāyasmā mahākassapo bhagavato pāde sahatthā ^4- vandissatīti. Yathā bhante devatānaṃ adhippāyo tathā hotūti. {156.2} Athakho āyasmā mahākassapo yena kusinārāyaṃ ^5- makuṭabandhanaṃ mallānaṃ cetiyaṃ yena @Footnote: ¹ Ma. Yu. āyasmā. ² Ma. Yu. etaṃ. ³ Sī. Yu. sīsaṃ nahātā. @⁴ Ma. Yu. sirasā. ⁵ Ma. kusinārā. Bhagavato citako tenupasaṅkami upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā añjaliṃ paṇāmetvā tikkhattuṃ citakaṃ padakkhiṇaṃ katvā pādato vivaritvā bhagavato pāde sirasā vandi . tānipi kho pañca bhikkhusatāni ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā añjaliṃ paṇāmetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā bhagavato pāde sirasā vandiṃsu . vandite ^[1]- panāyasmatā mahākassapena tehi ca pañcahi bhikkhusatehi sayameva bhagavato citako pajjali. {156.3} Jhāyamānassa kho pana bhagavato sarīrassa yaṃ ahosi chavīti vā cammanti vā maṃsanti vā nhārūti vā lasikāti vā tassa neva chārikā paññāyittha na masi sarīrāneva avasissiṃsu . seyyathāpi nāma sappissa vā telassa vā jhāyamānassa neva chārikā paññāyati na masi evameva bhagavato sarīrassa jhāyamānassa yaṃ ahosi chavīti vā cammanti vā maṃsanti vā nhārūti vā lasikāti vā tassa neva chārikā paññāyittha na masi sarīrāneva avasissiṃsu . tesañca pañcannaṃ dussayugasatānaṃ dve va dussāni ḍayhiṃsu yañca sabbaabbhantarimaṃ yañca bāhiraṃ . Daḍḍhe kho pana bhagavato sarīre antalikkhā udakadhārā pātubhavitvā bhagavato citakaṃ nibbāpesi . udakaṃ sālatopi abbhunnamitvā bhagavato citakaṃ nibbāpesi . kosinārakā ^2- mallā sabbagandhodakena bhagavato citakaṃ nibbāpesuṃ . athakho kosinārakā mallā bhagavato sarīrāni sattāhaṃ saṇṭhāgāre sattipañjaraṃ katvā dhanupākāraṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. ca. ² Ma. Yu. kosinārakāpi. Parikkhipitvā naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkariṃsu garukariṃsu mānesuṃ pūjesuṃ. [157] Assosi kho rājā māgadho ajātasattu vedehiputto bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . athakho rājā māgadho ajātasattu vedehiputto kosinārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesi bhagavāpi khattiyo ahaṃpi khattiyo ahaṃ arahāmi bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ ahaṃpi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca karissāmīti . assosuṃ kho vesālikā licchavī bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . Athakho vesālikā licchavī kosinārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesuṃ bhagavāpi khattiyo mayampi khattiyā mayampi arahāma bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ mayampi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca karissāmāti. {157.1} Assosuṃ kho kāpilavatthavā ^1- sakyā bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . athakho kāpilavatthavā sakyā kosinārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesuṃ bhagavā amhākaṃ ñātiseṭṭho mayampi arahāma bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ mayampi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca karissāmāti . Assosuṃ kho allakappakā thūlayo ^3- bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . athakho allakappakā thūlayo kosanārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesuṃ bhagavāpi khattiyo mayampi khattiyā mayampi arahāma bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ mayampi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca @Footnote: ^1-2 Ma. kapilavatthuvāsī. ³ Sī. Ma. Yu. bulayo. Karissāmāti . assosuṃ kho rāmagāmakā koḷiyā bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . athakho rāmagāmakā koḷiyā kosinārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesuṃ bhagavāpi khattiyo mayampi khattiyā mayampi arahāma bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ mayampi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca karissāmāti . assosi kho veṭṭhadīpako brāhmaṇo bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . athakho veṭṭhadīpako brāhmaṇo kosinārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesi bhagavāpi khattiyo ahampi brāhmaṇo ahampi arahāmi bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ ahampi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca karissāmīti. {157.2} Assosuṃ kho pāveyyakā mallā bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . athakho pāveyyakā mallā kosinārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesuṃ bhagavāpi khattiyo mayampi khattiyā mayampi arahāma bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ mayampi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca karissāmāti . Evaṃ vutte kosinārakā mallā te saṅghe gaṇe etadavocuṃ bhagavā amhākaṃ gāmakkhette parinibbuto na mayaṃ dassāma bhagavato sarīrānaṃ bhāganti. [158] Evaṃ vutte doṇo brāhmaṇo te saṅghe gaṇe etadavoca suṇantu bhonto mama ekavākyaṃ ^2- amhāka buddho ahu khantivādo @Footnote: ¹ Ma. ekavācaṃ. Na hi sādhuyaṃ uttamapuggalassa sarīrabhāge siya ^1- sampahāro. Sabbe va bhonto sahitā samaggā sammodamānā karomaṭṭha bhāge vitthārikā hontu disāsu thūpā bahū ^2- janā cakkhumato pasannāti. [159] Tenahi brāhmaṇa tvañceva bhagavato sarīrāni aṭṭhadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhajāhīti . evaṃ bhoti evaṃ bhoti kho doṇo brāhmaṇo tesaṃ saṅghānaṃ gaṇānaṃ paṭissuṇitvā bhagavato sarīrāni aṭṭhadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhajitvā te saṅghe gaṇe etadavoca imaṃ me bhonto tumbaṃ dentu ^3- ahaṃpi tumbassa thūpañca mahañca karissāmīti. Adaṃsu kho te doṇassa brāhmaṇassa tumbaṃ. [160] Assosuṃ kho pipphalivaniyā moriyā bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti . athakho pipphalivaniyā moriyā kosinārakānaṃ mallānaṃ dūtaṃ pāhesuṃ bhagavāpi khattiyo mayampi khattiyā mayampi arahāma bhagavato sarīrānaṃ bhāgaṃ mayampi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca karissāmāti . natthi bhagavato sarīrānaṃ bhāgo vibhattāni bhagavato sarīrāni ito aṅgāraṃ harathāti. Te tato aṅgāraṃ āhariṃsu. [161] Athakho rājā māgadho ajātasattu vedehiputto rājagahe bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akāsi . vesālikāpi licchavī @Footnote: ¹ Ma. Yu. siyā. ² Yu. bahujjano ... pasannoti. ³ Ma. Yu. dadantu. Vesāliyaṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu . kāpilavatthavāpi ^1- sakyā kapilavatthusmiṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu. Allakappakāpi thūlayo allakappe bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu . Rāmagāmakāpi koḷiyā rāmagāme bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu . veṭṭhadīpakopi brāhmaṇo veṭṭhadīpe bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akāsi . pāveyyakāpi mallā pāvāyaṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu . kosinārakāpi mallā kusinārāyaṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu . doṇopi brāhmaṇo tumbassa thūpañca mahañca akāsi . pipphalivaniyāpi moriyā pipphalivane aṅgārānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu . iti aṭṭha sarīratthūpā ^2- navamo tumbathūpo dasamo aṅgārathūpo evametaṃ bhūtapubbanti. [162] Aṭṭhadoṇaṃ cakkhumato sarīraṃ sattadoṇaṃ jambudīpe mahenti ekañca doṇaṃ purisavaruttamassa rāmagāme nāgarājā mahenti ^3-. Ekā hi dāṭhā tidivehi pūjitā ekā pana gandhārapure mahiyyati kāliṅgarañño vijite punekaṃ ekaṃ puna ^4- nāgarājā mahenti ^5-. @Footnote: ¹ Ma. kapilavatthuvāsīpi. ² Sī. aṭṭhasarīratthūpānañca. Yu. aṭṭhassa .... @3-5 Ma. maheti. ⁴ Ma. pana. Tasseva tejena ayaṃ vasundharā āyāgaseṭṭhehi mahī alaṅkatā evaṃ imaṃ cakkhumato sarīraṃ susakkataṃ sakkatasakkatehi. Devindanāgindanarindapūjito manussindaseṭṭhehi ^1- tatheva pūjito taṃ taṃ ^2- vandatha pañjalikā bhavitvā buddhā ^3- have kappasatehi dullabhāti. Cattāḷīsasamā ^4- dantā kesā lomā ca sabbaso devā hariṃsu ekekaṃ cakkavāḷaparamparāti. Mahāparinibbānasuttaṃ niṭṭhitaṃ tatiyaṃ. -------------- @Footnote: ¹ Yu. manussaseṭṭhehi. ² Ma. Yu. taṃ vandatha .... ³ Yu. buddho ... dullabhoti. @⁴ Yu. cattāḷīsasamā dantā ... paramparāti ime pāṭhā natthi. Mahāsudassanasuttaṃ [163] Evamme sutaṃ . ekaṃ samayaṃ bhagavā kusinārāyaṃ viharati upavattane mallānaṃ sālavane antare yamakasālānaṃ parinibbānasamaye . Athakho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca mā bhante bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake ujjaṅgalanagarake sākhānagarake parinibbāyi santi bhante aññāni mahānagarāni seyyathīdaṃ campā rājagahaṃ sāvatthī sāketaṃ kosambī bārāṇasī ettha bhagavā parinibbāyatu ettha bahū khattiyamahāsālā brāhmaṇamahāsālā gahapatimahāsālā tathāgate abhippasannā te tathāgatassa sarīrapūjaṃ karissantīti. {163.1} Mā hevaṃ ānanda avaca khuddakanagarakaṃ ujjaṅgalanagarakaṃ sākhānagarakanti . bhūtapubbaṃ ānanda rājā mahāsudassano nāma ahosi khattiyo muddhāvasitto cāturanto vijitāvī janapadaṭṭhāvariyappatto. Rañño ānanda mahāsudassanassa ayaṃ kusinārā kusāvatī nāma rājadhānī ahosi [1]-. Puratthimena ca pacchimena ca dvādasayojanāni āyāmena uttarena ca dakkhiṇena ca sattayojanāni vitthārena kusāvatī ānanda rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca. Seyyathāpi @Footnote: ¹ Yu. sā kho ānanda kusāvatī pacchimena ca puratthimena ca. Ānanda devānaṃ ālakamandā nāma rājadhānī iddhā ceva ahosi ^1- phītā ca bahujanā ca ākiṇṇayakkhā ca subhikkhā ca evameva kho ānanda kusāvatī rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca . kusāvatī ānanda rājadhānī dasahi saddehi avivittā ahosi divā ceva rattiṃ ca seyyathīdaṃ hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena mudiṅgasaddena vīṇāsaddena gītasaddena sammasaddena tālasaddena asatha pivatha khādathāti dasamena saddena. {163.2} Kusāvatī ānanda rājadhānī sattahi pākārehi parikkhittā ahosi ^[2]- eko pākāro sovaṇṇamayo eko rūpiyamayo ^3- eko veḷuriyamayo eko phalikamayo eko lohitaṅkamayo ^4- eko masāragallamayo eko sabbaratanamayo . Kusāvatiyā ānanda rājadhāniyā catunnaṃ vaṇṇānaṃ dvārāni ahesuṃ ekaṃ dvāraṃ sovaṇṇameyaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ ekaṃ veḷuriyamayaṃ ekaṃ phalikamayaṃ . ekamekasmiṃ dvāre satta satta esikā nikhātā ahesuṃ tiporisaṅgā tiporisaṃ nikhātā ^5- dvādasaporisā ^6- ubbedhena. Ekā esikā sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā ekā veḷuriyamayā ekā phalikamayā ekā lohitaṅkamayā ekā masāragallamayā ekā sabbaratanamayā. {163.3} Kusāvatī ānanda rājadhānī sattahi tālapantīhi parikkhittā ahosi ekā tālapanti sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā ekā veḷuriyamayā ekā phalikamayā ekā lohitaṅkamayā @Footnote: ¹ Ma. hoti. ² Yu. tattha. ³ Yu. rūpimayo. ito paraṃ īdisameva. ⁴ Po. @lohitaṅgamayo. ito paraṃ īdisameva. ⁵ Yu. tiporisaṃ nikhātāti @ime pāṭhā natthi . ⁶ Yu. catuporisā. Ekā masāragallamayā ekā sabbaratanamayā . sovaṇṇamayassa tālassa sovaṇṇamayo khandho ahosi rūpiyamayāni pattāni ca phalāni ca . rūpiyamayassa tālassa rūpiyamayo khandho ahosi sovaṇṇamayāni pattāni ca phalāni ca . veḷuriyassa tālassa veḷuriyamayo khandho ahosi phalikamayāni pattāni ca phalāni ca . Phalikamayassa tālassa phalikamayo khandho ahosi veḷuriyamayāni pattāni ca phalāni ca . lohitaṅkamayassa tālassa lohitaṅkamayo khandho ahosi masāragallamayāni pattāni ca phalāni ca . Masāragallamayassa tālassa masāragallamayo khandho ahosi lohitaṅkamayāni pattāni ca pattāni ca phalāni ca. {163.4} Sabbaratanamayassa tālassa sabbaratanamayo khandho ahosi sabbaratanamayāni pattāni ca phalāni ca . tāsaṃ kho panānanda tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggū ^1- ca rajaniyo ca kammaniyo ^2- ca madaniyo ca . seyyathāpi ānanda pañcaṅgikassa turiyassa suvinītassa suppaṭitāḷitassa ^3- kusalehi ^4- susamannāhatassa ^5- saddo hoti vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ca madaniyo ca evameva kho ānanda tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ca madaniyo ca . ye kho panānanda tena samayena kusāvatiyā rājadhāniyā dhuttā ahesuṃ soṇḍā pipāsā te tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ @Footnote: ¹ Ma. vaggu. ² Ma. khamaniyo. Yu. kamaniyo. ito paraṃ īdisameva. @³ Yu. suppaṭipatāḷitassa. ⁴ Ma. sukusalehi. ⁵ Ma. samannāhatassa. Saddena paricāresuṃ. [164] Rājā ānanda mahāsudassano sattahi ratanehi samannāgato ahosi catūhi ca iddhīhi. Katamehi sattahi. Idhānanda rañño mahāsudassanassa tadahuposathe paṇṇarase sīsanhātassa uposathikassa uparipāsādavaragatassa dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosi sahassāraṃ sanemikaṃ sanābhikaṃ sabbākāraparipūraṃ disvā rañño mahāsudassanassa etadahosi sutaṃ kho panetaṃ ^1- yassa rañño khattiyassa muddhāvasittassa tadahuposathe paṇṇarase sīsanhātassa uposathikassa uparipāsādavaragatassa dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavati sahassāraṃ sanemikaṃ sanābhikaṃ sabbākāraparipūraṃ so hoti rājā cakkavattīti assaṃ nu kho ahaṃ rājā cakkavattīti. {164.1} Athakho ānanda rājā mahāsudassano uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā vāmena hatthena suvaṇṇabhiṅgāraṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkiri pavattatu bhavaṃ cakkaratanaṃ abhivijinātu bhavaṃ cakkaratananti . athakho taṃ ānanda cakkaratanaṃ puratthimadisaṃ pavattati ^2- . anudeva ^3- rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāya . yasmiṃ kho panānanda padese cakkaratanaṃ patiṭṭhāsi ^4- tattha rājā mahāsudassano vāsaṃ upagacchi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. Ye kho panānanda puratthimāya disāya paṭirājāno te rājānaṃ mahāsudassanaṃ @Footnote: ¹ Sī. pana metaṃ. ² Ma. pavatti. ³ Sī. Ma. Yu. anvadeva. ito paraṃ @īdisameva. ⁴ Po. patiṭaṭhati. Upasaṅkamitvā evamāhaṃsu ehi kho mahārāja svāgataṃ ^[1]- mahārāja sakaṃ te mahārāja anusāsa mahārājāti . rājā mahāsudassano evamāha pāṇo na hantabbo adinnaṃ nādātabbaṃ kāmesu micchā na caritabbā musā na bhāsitabbā majjaṃ na pātabbaṃ yathābhuttañca bhuñjathāti . ye kho panānanda puratthimāya disāya paṭirājāno te rañño mahāsudassanassa anuyantā ^2- ahesuṃ. {164.2} Athakho taṃ ānanda cakkaratanaṃ puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā dakkhiṇaṃ disaṃ pavattati ^3- dakkhiṇaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā pacchimaṃ disaṃ pavattati pacchimaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā uttaraṃ disaṃ pavattati . Anudeva rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāya . yasmiṃ kho panānanda padese cakkaratanaṃ patiṭṭhāsi tattha rājā mahāsudassano vāsaṃ upagacchi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya . ye kho panānanda uttarāya disāya paṭirājāno te rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu ehi kho mahārāja svāgataṃ mahārāja sakaṃ te mahārāja anusāsa mahārājāti . rājā mahāsudassano evamāha pāṇo na hantabbo adinnaṃ nādātabbaṃ kāmesu micchā na caritabbā musā na bhāsitabbā majjaṃ na pātabbaṃ yathābhuttañca bhuñjathāti . ye kho panānanda uttarāya disāya @Footnote: ¹ Ma. te. ito paraṃ īdisameva. ² Sī. Yu. anuyuttā. ³ Ma. Yu. pavatti. @ito paraṃ īdisameva. Paṭirājāno te rañño mahāsudassanassa anuyantā ahesuṃ. {164.3} Athakho taṃ ānanda cakkaratanaṃ samuddapariyantaṃ paṭhaviṃ abhivijitvā ^1- kusāvatiṃ rājadhāniṃ paccāgantvā rañño mahāsudassanassa antepuradvāre atthakaraṇapamukhe akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsi rañño mahāsudassanassa antepuraṃ upasobhayamānaṃ . rañño ānanda mahāsudassanassa evarūpaṃ cakkaratanaṃ pāturahosi. [165] Puna caparaṃ ānanda rañño mahāsudassanassa hatthiratanaṃ pāturahosi sabbaseto sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposatho nāma nāgarājā . ^[2]- disvā rañño mahāsudassanassa cittaṃ pasīdi bhaddakaṃ vata bho hatthiyānaṃ sace damathaṃ upeyyāti . Athakho taṃ ānanda hatthiratanaṃ seyyathāpi nāma bhaddo ^3- hatthājānīyo dīgharattaṃ suparidanto evameva damathaṃ upagacchi . Bhūtapubbaṃ ānanda rājā mahāsudassano tameva hatthiratanaṃ vīmaṃsamāno pubbaṇhasamayaṃ abhiruhitvā samuddapariyantaṃ paṭhaviṃ anuyāyitvā ^4- kusāvatiṃ rājadhāniṃ paccāgantvā pātarāsamakāsi . rañño ānanda mahāsudassanassa evarūpaṃ hatthiratanaṃ pāturahosi. [166] Puna caparaṃ ānanda rañño mahāsudassanassa assaratanaṃ pāturahosi sabbaseto kākasīso muñjakeso iddhimā vehāsaṅgamo valāhako nāma assarājā . disvā rañño mahāsudassanassa cittaṃ pasīdi bhaddakaṃ vata bho assayānaṃ sace damathaṃ upeyyāti . @Footnote: ¹ Ma. Yu. abhivijinitvā. ² Po. Ma. taṃ. sabbattha īdisameva. @³ Ma. gandhahatthājānīyo. ⁴ Yu. anusaṃsāyitvā. Athakho taṃ ānanda assaratanaṃ seyyathāpi nāma bhaddo assājānīyo dīgharattaṃ suparidanto evameva damathaṃ upagacchi . bhūtapubbaṃ ānanda rājā mahāsudassano tameva assaratanaṃ vīmaṃsamāno pubbaṇhasamayaṃ abhiruhitvā samuddapariyantaṃ paṭhaviṃ anuyāyitvā ^1- kusāvatiṃ rājadhāniṃ paccāgantvā pātarāsamakāsi . rañño ānanda mahāsudassanassa evarūpaṃ assaratanaṃ pāturahosi. [167] Puna caparaṃ ānanda rañño mahāsudassanassa maṇiratanaṃ pāturahosi ^[2]- maṇiveḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno sabbākārasampanno . tassa kho panānanda maṇiratanassa ābhā samantā yojanaṃ phuṭā ahosi . bhūtapubbaṃ ānanda rājā mahāsudassano tameva maṇiratanaṃ vīmaṃsamāno caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā maṇiṃ dhajaggaṃ āropetvā rattandhakāratimisāyaṃ pāyāsi ^3- . Ye kho panānanda samantā gāmā ahesuṃ te ^4- obhāsena kammante payojesuṃ divāti maññamānā . rañño ānanda mahāsudassanassa evarūpaṃ maṇiratanaṃ pāturahosi. [168] Puna caparaṃ ānanda rañño mahāsudassanassa itthīratanaṃ pāturahosi abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷikā ^5- nāccodātā atikkantā manussīvaṇṇaṃ ^6- appattā dibbavaṇṇaṃ . tassa kho panānanda itthīratanassa evarūpo @Footnote: ¹ Yu. anusāyitvā. ² Ma. Yu. so ahosi. ³ Yu. pāyāti. ⁴ Ma. Yu. te @tenobhāsena. ⁵ Yu. nātikāḷī. ⁶ Ma. mānusivaṇṇaṃ. Yu. mānusaṃ vaṇṇaṃ. Kāyasamphasso hoti seyyathāpi nāma tūlapicuno vā kappāsapicuno vā . tassa kho panānanda itthīratanassa sīte uṇhāni gattāni honti uṇhe sītāni . tassa kho panānanda itthīratanassa kāyato candanagandho vāyati mukhato uppalagandho . taṃ kho panānanda itthīratanaṃ rañño mahāsudassanassa pubbuṭṭhāyinī ahosi pacchānipātinī kiṃkārapaṭisāvinī manāpacārinī piyavādinī . taṃ kho panānanda itthīratanaṃ rājānaṃ mahāsudassanaṃ manasāpi no aticārī ^1- kuto pana kāyena . rañño panānanda mahāsudassanassa evarūpaṃ itthīratanaṃ pāturahosi. [169] Puna caparaṃ ānanda rañño mahāsudassanassa gahapatiratanaṃ pāturahosi . tassa kammavipākajaṃ dibbacakkhuṃ pāturahosi yena nidhiṃ passati sassāmikampi assāmikampi . so rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāha appossukko tvaṃ deva hohi ahaṃ te dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmīti . bhūtapubbaṃ ānanda rājā mahāsudassano tameva gahapatiratanaṃ vīmaṃsamāno nāvaṃ abhiruhitvā majjhe gaṅgāya nadiyā sotaṃ ogāhitvā ^2- gahapatiratanaṃ etadavoca attho me gahapati hiraññasuvaṇṇenāti . tenahi mahārāja ekatīraṃ ^3- nāvaṃ upetūti . idheva me gahapati attho va hiraññasuvaṇṇenāti . Athakho taṃ ānanda gahapatiratanaṃ ubhohi hatthehi udakaṃ omasitvā pūraṃ hiraññasuvaṇṇassa kumbhiṃ uddharitvā rājānaṃ mahāsudassanaṃ @Footnote: ¹ Ma. aticari. ² Yu. ogāhetvā. @³ Ma. ekaṃ tīraṃ nāvā .... Yu. ekaṃ va tīraṃ nāvā. Etadavoca alamettāvatā mahārāja katamettāvatā mahārājāti . Rājā mahāsudassano evamāha alamettāvatā gahapati katamettāvatā gahapati pūjitamettāvatā gahapatīti . rañño ānanda mahāsudassanassa evarūpaṃ gahapatiratanaṃ pāturahosi. [170] Puna caparaṃ ānanda rañño mahāsudassanassa pariṇāyakaratanaṃ pāturahosi paṇḍito viyatto medhāvī paṭibalo rājānaṃ mahāsudassanaṃ upeyyāpetabbaṃ ^1- upeyyāpetuṃ apeyyāpetabbaṃ apeyyāpetuṃ ṭhapetabbaṃ ṭhapetuṃ . so rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāha appossukko tvaṃ deva hohi ahamanusāsissāmīti . Rañño ānanda mahāsudassanassa evarūpaṃ pariṇāyakaratanaṃ pāturahosi . rājā ānanda mahāsudassano imehi sattahi ratanehi samannāgato ahosi. [171] ^[2]- Rājā ānanda mahāsudassano catūhi iddhīhi samannāgato hoti ^3-. Katamāhi catūhi iddhīhi. Idhānanda rājā mahāsudassano abhirūpo ahosi dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato ativiya aññehi manussehi . rājā ānanda mahāsudassano imāya paṭhamāya iddhiyā samannāgato ahosi. [172] Puna caparaṃ ānanda rājā mahāsudassano dīghāyuko ahosi ciraṭṭhitiko ativiya aññehi manussehi . rājā ānanda @Footnote: ¹ sabbapotthakesu upayāpetabbaṃ upayāpetuṃ apayāpetabbaṃ apayāpetuṃ. ² Yu. puna @caparaṃ ānanda rāja .... ³ Ma. Yu. ahosi. Mahāsudassano imāya dutiyāya iddhiyā samannāgato ahosi. [173] Puna caparaṃ ānanda rājā mahāsudassano appābādho ahosi appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya ativiya aññehi manussehi . rājā ānanda mahāsudassano imāya tatiyāya iddhiyā samannāgato ahosi. [174] Puna caparaṃ ānanda rājā mahāsudassano brāhmaṇagahapatikānaṃ piyo ahosi manāpo . seyyathāpi ānanda pitā puttānaṃ piyo hoti manāpo evameva kho ānanda rājā mahāsudassano brāhmaṇagahapatikānaṃ piyo ahosi manāpo . Rañño ^1- pana ānanda mahāsudassanassa brāhmaṇagahapatikā piyā ahesuṃ manāpā . seyyathāpi ānanda pitu puttā piyā honti manāpā evameva kho ānanda raññopi mahāsudassanassa brāhmaṇagahapatikā piyā ahesuṃ manāpā. {174.1} Bhūtapubbaṃ ānanda rājā mahāsudassano caturaṅginiyā senāya uyyānabhūmiṃ niyyāsi . athakho ānanda brāhmaṇagahapatikā rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu ataramāno deva yāhi yathā taṃ mayaṃ cirataraṃ passeyyāmāti. Rājāpi ānanda mahāsudassano sārathi āmantesi ataramāno sārathi rathaṃ pesehi yathā ahaṃ brāhmaṇagahapatike cirataraṃ passeyyanti . rājā ānanda mahāsudassano imāya catutthāya ^2- iddhiyā samannāgato ahosi . rājā ānanda mahāsudassano @Footnote: ¹ Ma. Yu. raññopi ānanda. ² Ma. catutthiyā. Imāhi catūhi iddhīhi samannāgato ahosi. [175] Athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi yannūnāhaṃ imāsu tālantarikāsu dhanusate dhanusate pokkharaṇiyo māpeyyanti . māpesi kho ānanda rājā mahāsudassano tāsu tālantarikāsu dhanusate dhanusate pokkharaṇiyo . tā kho panānanda pokkharaṇiyo catunnaṃ vaṇṇānaṃ iṭṭhakāhi citā ahesuṃ ekā iṭṭhakā sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā ekā veḷuriyamayā ekā phalikamayā. {175.1} Tāsu kho panānanda pokkharaṇīsu cattāri ^1- sopāṇāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ ekaṃ sopāṇaṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ ekaṃ veḷuriyamayaṃ ekaṃ phalikamayaṃ . sovaṇṇamayassa sopāṇassa sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ rūpiyamayā suciyo ^2- ca uṇhīsañca . rūpiyamayassa sopāṇassa rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā suciyo ca uṇhīsañca . veḷuriyamayassa sopāṇassa veḷuriyamayā thambhā ahesuṃ phalikamayā suciyo ca uṇhīsañca . Phalikamayassa sopāṇassa phalikamayā thambhā ahesuṃ veḷuriyamayā suciyo ca uṇhīsañca . tā kho panānanda pokkharaṇiyo dvīhi vedikāhi parikkhittā ahesuṃ ekā vedikā sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā . sovaṇṇamayāya vedikāya sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ rūpiyamayā suciyo ca uṇhīsañca . rūpiyamayāya vedikāya rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā suciyo ca uṇhīsañca . athakho @Footnote: ¹ Ma. Yu. āmeñḍitaṃ. ² Ma. Yu. sūciyo. sabbattha īdisameva. Ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi yannūnāhaṃ imāsu pokkharaṇīsu evarūpaṃ mālaṃ ropāpeyyaṃ uppalaṃ padumaṃ kumudaṃ puṇḍarīkaṃ sabbotukaṃ sabbajanassa anāvaṭṭanti ^1- . ropāpesi kho ānanda rājā mahāsudassano tāsu pokkharaṇīsu evarūpaṃ mālaṃ uppalaṃ padumaṃ kumudaṃ puṇḍarīkaṃ sabbotukaṃ sabbajanassa anāvaṭṭaṃ ^2- . Athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi yannūnāhaṃ imāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre nhāpake purise ṭhapeyyaṃ ye āgatāgataṃ janaṃ nhāpessantīti . ṭhapesi ^3- kho ānanda rājā mahāsudassano tāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre nhāpake purise ye āgatāgataṃ janaṃ nhāpesuṃ ^4-. {175.2} Athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi yannūnāhaṃ imāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre evarūpaṃ dānaṃ paṭṭhapeyyaṃ annaṃ annatthikassa pānaṃ pānatthikassa vatthaṃ vatthatthikassa yānaṃ yānatthikassa sayanaṃ sayanatthikassa itthiṃ itthitthikassa hiraññaṃ hiraññatthikassa suvaṇṇaṃ suvaṇṇatthikassāti . paṭṭhapesi kho ānanda rājā mahāsudassano tāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre evarūpaṃ dānaṃ annaṃ annatthikassa pānaṃ pānatthikassa vatthaṃ vatthatthikassa yānaṃ yānatthikassa sayanaṃ sayanatthikassa itthiṃ itthitthikassa hiraññaṃ hiraññatthikassa suvaṇṇaṃ suvaṇṇatthikassāti. [176] Athakho ānanda brāhmaṇagapatikā pahūtaṃ sāpateyyaṃ ādāya rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu idaṃ deva @Footnote: ¹ Ma. anāvaṭanti. Yu. anācāranti. ² Ma. anāvaṭaṃ. Yu. anācāraṃ. @³ Ma. paṭṭhapesi. ⁴ Yu. nhāpeyyuṃ. Pahūtaṃ sāpateyyaṃ devasseva ^1- uddissa ābhataṃ taṃ devo paṭiggaṇhātūti . alaṃ bho mamamidaṃ ^2- pahūtaṃ sāpateyyaṃ dhammikena balinā abhisaṅkhataṃ taṃ vo hotu ito ca bhiyyo harathāti. Te raññā paṭikkhittā ekamantaṃ apakkamma evaṃ samacintesuṃ na kho evaṃ ^3- amhākaṃ paṭirūpaṃ yaṃ ^[4]- imāni sāpateyyāni punadeva sakāni gharāni paṭihāreyyāma ^5- yannūna mayaṃ rañño mahāsudassanassa nivesanaṃ māpeyyāmāti . te rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu nivesanaṃ te deva māpeyyāmāti ^6- . Adhivāsesi kho ānanda rājā mahāsudassano tuṇhībhāvena. [177] Athakho ānanda sakko devānamindo rañño mahāsudassanassa cetasā cetoparivitakkamaññāya vissakammaṃ ^7- devaputtaṃ āmantesi ehi tvaṃ samma vissakamma rañño mahāsudassanassa nivesanaṃ māpehi dhammaṃ nāma pāsādanti . evaṃ bhaddaṃ tavāti kho ānanda vissakammo devaputto sakkassa devānamindassa paṭissuṇitvā seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva devesu tāvatiṃsesu antarahito rañño mahāsudassanassa purato pāturahosi . athakho ānanda vissakammo devaputto rājānaṃ mahāsudassanaṃ etadavoca nivesanaṃ te deva māpessāmi dhammaṃ @Footnote: ¹ Sī. devadevaṃ. Yu. devaṃyeva uddissa āhataṃ. ² Ma. mamapidaṃ. Yu. mamapi. @³ Ma. Yu. etaṃ. ⁴ Yu. mayaṃ. ⁵ Po. paṭihāreyyāmāti. Yu. paṭihārāma. @⁶ Ma. Yu. māpessāmāti. ⁷ Po. Ma. vissukammaṃ. evamuparipi. Nāma pāsādanti . adhivāsesi kho ānanda rājā mahāsudassano tuṇhībhāvena. {177.1} Māpesi kho ānanda vissakammo devaputto rañño mahāsudassanassa nivesanaṃ dhammaṃ nāma pāsādaṃ . dhammo ānanda pāsādo puratthimena ca pacchimena ca yojanaṃ āyāmena ahosi uttarena ca dakkhiṇena ca aḍḍhayojanaṃ vitthārena . dhammassa ānanda pāsādassa tiporisaṃ uccatarena ^1- vatthuṃ citaṃ ahosi catunnaṃ vaṇṇānaṃ iṭṭhakāhi ekā iṭṭhakā sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā ekā veḷuriyamayā ekā phalikamayā. {177.2} Dhammassa ānanda pāsādassa caturāsītithambhasahassāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ eko thambho sovaṇṇamayo eko rūpiyamayo eko veḷuriyamayo eko phalikamayo . dhammo ānanda pāsādo catunnaṃ vaṇṇānaṃ phalakehi santhato ahosi ekaṃ phalakaṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ ekaṃ veḷuriyamayaṃ ekaṃ phalikamayaṃ. {177.3} Dhammassa ānanda pāsādassa catuvīsatisopāṇāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ ekaṃ sopāṇaṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ ekaṃ veḷuriyamayaṃ ekaṃ phalikamayaṃ . sovaṇṇamayassa sopāṇassa sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ rūpiyamayā suciyo ca uṇhīsañca . Rūpiyamayassa sopāṇassa rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā suciyo ca uṇhīsañca . veḷuriyamayassa sopāṇassa veḷuriyamayā thambhā ahesuṃ phalikamayā suciyo ca uṇhīsañca . phalikamayassa sopāṇassa phalikamayā thambhā ahesuṃ veḷuriyamayā @Footnote: ¹ Yu. uccattanena. Suciyo ca uṇhīsañca. {177.4} Dhamme ānanda pāsāde caturāsītikūṭāgārasahassāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ ekaṃ kūṭāgāraṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ ekaṃ veḷuriyamayaṃ ekaṃ phalikamayaṃ . sovaṇṇamaye kūṭāgāre rūpiyamayo pallaṅko paññatto ahosi . rūpiyamaye kūṭāgāre sovaṇṇamayo pallaṅko paññatto ahosi . veḷuriyamaye kūṭāgāre dantamayo pallaṅko paññatto ahosi . phalikamaye kūṭāgāre masāragallamayo ^1- pallaṅko paññatto ahosi. {177.5} Sovaṇṇamayassa kūṭāgārassa dvāre rūpiyamayo tālo ṭhito ahosi tassa rūpiyamayo khandho sovaṇṇamayāni pattāni ca phalāni ca. Rūpiyamayassa kūṭāgārassa dvāre sovaṇṇamayo tālo ṭhito ahosi tassa sovaṇṇamayo khandho rūpiyamayāni pattāni ca phalāni ca . Veḷuriyamayassa kūṭāgārassa dvāre phalikamayo tālo ṭhito ahosi tassa phalikamayo khandho veḷuriyamayāni pattāni ca phalāni ca . Phalikamayassa kūṭāgārassa dvāre veḷuriyamayo tālo ṭhito ahosi tassa veḷuriyamayo khandho phalikamayāni pattāni ca phalāni ca. [178] Athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi yannūnāhaṃ mahāviyūhassa kūṭāgārassa dvāre sabbasovaṇṇamayaṃ tālavanaṃ māpeyyaṃ yattha divāvihāraṃ nisīdissāmīti . māpesi kho ānanda rājā mahāsudassano mahāviyūhassa kūṭāgārassa dvāre sabbasovaṇṇamayaṃ tālavanaṃ yattha divāvihāraṃ nisīdi . dhammo @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. sāramayo. Ānanda pāsādo dvīhi vedikāhi parikkhitto ahosi ekā vedikā sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā . sovaṇṇamayāya vedikāya sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ rūpiyamayā suciyo ca uṇhīsañca . Rūpiyamayāya vedikāya rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā suciyo ca uṇhīsañca. {178.1} Dhammo ānanda pāsādo dvīhi kiṅkaṇikajālehi ^1- parikkhitto ahosi ekaṃ jālaṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ ^[2]- rūpiyamayaṃ . Sovaṇṇamayassa jālassa rūpiyamayā kiṅkaṇikā ^3- ahesuṃ . rūpiyamayassa jālassa sovaṇṇamayā kiṅkaṇikā ahesuṃ . tesaṃ kho ānanda kiṅkaṇikajālānaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ^4- ca madaniyo ca . seyyathāpi ānanda pañcaṅgikassa turiyassa suvinītassa suppaṭitāḷitassa ^5- kusalehi ^6- susamannāhatassa ^7- saddo hoti vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ca madaniyo ca evameva kho ānanda tesaṃ kiṅkaṇikajālānaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ca madaniyo ca. {178.2} Ye kho panānanda tena samayena kusāvatiyā rājadhāniyā dhuttā ahesuṃ soṇḍā pipāsā te tesaṃ kiṅkaṇikajālānaṃ vāteritānaṃ saddena paricāresuṃ. Niṭṭhito kho ānanda ^8- dhammo pāsādo duddikkho ahosi musati cakkhūni . Seyyathāpi ānanda vassānaṃ pacchime māse saradasamaye visuddhe ^9- upaviddhe ^10- vigatavalāhake deve ādicco nabhaṃ abbhussakkamāno ^11- @Footnote: ¹ Ma. kiṅkiṇikajālehi. Yu. kiṅkiṇikajālāhi. ² Yu. jālaṃ. ³ Yu. kiṅkiṇiyo. @sabbattha īdisameva. ⁴ Ma. Yu. kamaniyo. evamuparipi. ⁵ Yu. suppaṭipatāḷitassa. @⁶ Ma. sukusalehi. ⁷ Ma. Yu. samannāhatassa. ⁸ Ma. Yu. panānanda. ⁹ Ma. Yu. ayaṃ @pāṭho natthi. ¹⁰ Ma. Yu. viddhe. ¹¹ Ma. abbhuggamamāno. Yu. abbhussukkamāno. Duddikkho ^1- ahosi musati cakkhūni evameva kho ānanda dhammo pāsādo duddikkho ahosi musati cakkhūni. {178.3} Athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi yannūnāhaṃ dhammassa pāsādassa purato dhammaṃ nāma pokkharaṇiṃ māpeyyanti. Māpesi kho ānanda rājā mahāsudassano dhammassa pāsādassa purato dhammaṃ nāma pokkharaṇiṃ . dhammā ānanda pokkharaṇī puratthimena ca pacchimena ca yojanaṃ āyāmena ahosi uttarena ca dakkhiṇena ca aḍḍhayojanaṃ vitthārena . dhammā ānanda pokkharaṇī catunnaṃ vaṇṇānaṃ iṭṭhakāhi citā ahosi ekā iṭṭhakā sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā ekā veḷuriyamayā ekā phalikamayā. {178.4} Dhammāya ^[2]- ānanda pokkharaṇiyā catuvīsatisopāṇāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ ekaṃ sopāṇaṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ ekaṃ veḷuriyamayaṃ ekaṃ phalikamayaṃ . sovaṇṇamayassa sopāṇassa sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ rūpiyamayā suciyo ca uṇhīsañca . rūpiyamayassa sopāṇassa rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā suciyo ca uṇhīsañca . Veḷuriyamayassa sopāṇassa veḷuriyamayā thambhā ahesuṃ phalikamayā suciyo ca uṇhīsañca . phalikamayassa sopāṇassa phalikamayā thambhā ahesuṃ veḷuriyamayā suciyo ca uṇhīsañca. {178.5} Dhammā ānanda pokkharaṇī dvīhi vedikāhi parikkhittā ahosi ekā vedikā sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā . sovaṇṇamayāya vedikāya sovaṇṇamayā thambhā @Footnote: ¹ Yu. sabbattha dudikkho. ² Yu. ca. Ahesuṃ rūpiyamayā suciyo ca uṇhīsañca . rūpiyamayāya vedikāya rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā suciyo ca uṇhīsañca. {178.6} Dhammā ānanda pokkharaṇī sattahi tālapantīhi parikkhittā ahosi ekā tālapanti sovaṇṇamayā ekā rūpiyamayā ekā veḷuriyamayā ekā phalikamayā ekā lohitaṅkamayā ekā masāragallamayā ekā sabbaratanamayā . sovaṇṇamayassa tālassa sovaṇṇamayo khandho ahosi rūpiyamayāni pattāni ca phalāni ca . rūpiyamayassa tālassa rūpiyamayo khandho ahosi sovaṇṇamayāni pattāni ca phalāni ca . veḷuriyamayassa tālassa veḷuriyamayo khandho ahosi phalikamayāni pattāni ca phalāni ca . phalikamayassa tālassa phalikamayo khandho ahosi veḷuriyamayāni pattāni ca phalāni ca . lohitaṅkamayassa tālassa lohitaṅkamayo khandho ahosi masāragallamayāni pattāni ca phalāni ca . masāragallamayassa tālassa masāragallamayo khandho ahosi lohitaṅkamayāni pattāni ca phalāni ca. {178.7} Sabbaratanamayassa tālassa sabbaratanamayo khandho ahosi sabbaratanamayāni pattāni ca phalāni ca . tāsaṃ kho panānanda tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ca madaniyo ca. Seyyathāpi ānanda pañcaṅgikassa turiyassa suvinītassa suppaṭitāḷitassa kusalehi susamannāhatassa saddo ahosi vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ca madaniyo ca evameva kho ānanda tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ Saddo ahosi vaggū ca rajaniyo ca kammaniyo ca madaniyo ca . Ye kho panānanda tena samayena kusāvatiyā rājadhāniyā dhuttā ahesuṃ soṇḍā pipāsā te tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddena paricāresuṃ. {178.8} Niṭṭhite kho panānanda dhamme pāsāde niṭṭhitāya ca dhammāya pokkharaṇiyā rājā mahāsudassano ye kho panānanda ^1- tena samayena samaṇesu vā samaṇasammatā brāhmaṇesu vā brāhmaṇasammatā te sabbakāmehi santappetvā dhammaṃ pāsādaṃ abhiruhīti. Paṭhamabhāṇavāraṃ. [179] Athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi kissa nu kho me idaṃ kammassa phalaṃ kissa kammassa vipāko yenāhaṃ etarahi evaṃmahiddhiko evaṃmahānubhāvoti . athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi tiṇṇaṃ kho me idaṃ kammānaṃ phalaṃ tiṇṇaṃ kammānaṃ vipāko yenāhaṃ etarahi evaṃmahiddhiko evaṃmahānubhāvo seyyathīdaṃ dānassa damassa saññamassāti. {179.1} Athakho ānanda rājā mahāsudassano yena mahāviyūhaṃ kūṭāgāraṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā mahāviyūhassa kūṭāgārassa dvāre ṭhito udānaṃ udānesi tiṭṭha kāmavitakka tiṭṭha byāpādavitakka tiṭṭha vihiṃsāvitakka ettāvatā kāmavitakka ettāvatā byāpādavitakka ettāvatā vihiṃsāvitakkāti . athakho ānanda rājā mahāsudassano @Footnote: ¹ Ma. Yu. kho panānandāti ime pāṭhā natthi. Mahāviyūhaṃ kūṭāgāraṃ pavisitvā sovaṇṇamaye pallaṅke nisinno vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja vihāsi vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upasampajja vihāsi pītiyā ca virāgā upekkhako ca vihāsi sato sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedesi yantaṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti tatiyajjhānaṃ upasampajja vihāsi sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthajjhānaṃ upasampajja vihāsi. [180] Athakho ānanda rājā mahāsudassano mahāviyūhā kūṭāgārā nikkhamitvā sovaṇṇamayaṃ kūṭāgāraṃ pavisitvā rūpiyamaye pallaṅke nisinno mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ . iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā vihāsi karuṇāsahagatena cetasā . muditāsahagatena cetasā . Upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ . iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena Appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā vihāsi. [181] Rañño ānanda mahāsudassanassa caturāsītinagarasahassāni ahesuṃ kusāvatīrājadhānīpamukhāni caturāsītipāsādasahassāni ahesuṃ dhammapāsādapamukhāni caturāsītikūṭāgārasahassāni ahesuṃ mahāviyūhakūṭāgārapamukhāni caturāsītipallaṅkasahassāni ahesuṃ sovaṇṇamayāni rūpiyamayāni dantamayāni masāragallamayāni ^1- goṇakatthatāni paṭikatthatāni ^2- paṭalikatthatāni kadalimigapavarapaccattharaṇāni sauttaracchadāni ^3- ubhatolohitakupadhānāni caturāsītināgasahassāni ahesuṃ sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni uposathanāgarājapamukhāni caturāsītiassasahassāni ahesuṃ sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni valāhakaassarājapamukhāni caturāsītirathasahassāni ahesuṃ sīhacammaparivārāni byagghacammaparivārāni dīpicammaparivārāni paṇḍukambalaparivārāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni vejayantarathapamukhāni caturāsītimaṇisahassāni ahesuṃ maṇiratanapamukhāni caturāsītiitthīsahassāni ahesuṃ subhaddādevīpamukhāni caturāsītigahapatisahassāni ahesuṃ gahapatiratanapamukhāni caturāsītikhattiyasahassāni ahesuṃ anuyantāni ^4- pariṇāyakaratanapamukhāni caturāsītidhenusahassāni ahesuṃ duhasandanāni ^5- kaṃsūpadhāraṇāni ^6- caturāsītivatthakoṭisahassāni ahesuṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. sāramayāni. sabbattha īdisameva. ² ayaṃ pāṭho natthi. @³ Yu. sauttaracchadanāni. ⁴ Sī. Yu. anuyuttāni. ⁵ Sī. Ma. Yu. dukulasandanāni. @⁶ Sī. kaṃsupasandanāni. Kambalasukhumānaṃ . rañño ānanda mahāsudassanassa ^1- caturāsītithālipākasahassāni ahesuṃ sāyaṃ pātaṃ bhattābhihāro abhiharayittha. ^2- [182] Tena kho panānanda samayena rañño mahāsudassanassa caturāsītināgasahasasāni sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchanti . athakho ānanda rañño mahāsudassanassa etadahosi imāni kho me caturāsītināgasahassāni sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchanti yannūna vassasatassa vassasatassa accayena dvecattāḷīsaṃ dvecattāḷīsaṃ nāgasahassāni sakiṃ sakiṃ upaṭṭhānaṃ āgaccheyyunti . athakho ānanda rājā mahāsudassano pariṇāyakaratanaṃ āmantesi imāni kho me samma pariṇāyakaratana caturāsītināgasahassāni sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchanti tenahi samma pariṇāyakaratana vassasatassa vassasatassa accayena dvecattāḷīsaṃ dvecattāḷīsaṃ nāgasahassāni sakiṃ sakiṃ upaṭṭhānaṃ āgacchantūti . evaṃ devāti ^[3]- ānanda pariṇāyakaratanaṃ rañño mahāsudassanassa paccassosi . athakho ānanda rañño mahāsudassanassa aparena samayena vassasatassa vassasatassa accayena dvecattāḷīsaṃ dvecattāḷīsaṃ nāgasahassāni sakiṃ sakiṃ upaṭṭhānaṃ āgamiṃsu. {182.1} Athakho ānanda subhaddāya deviyā bahunnaṃ vassānaṃ bahunnaṃ vassasatānaṃ bahunnaṃ vassasahassānaṃ accayena etadahosi ciraṃ diṭṭho kho me rājā mahāsudassano yannūnāhaṃ rājānaṃ mahāsudassanaṃ dassanāya upasaṅkameyyanti . athakho ānanda subhaddā @Footnote: ¹ Yu. ime pāṭhā natthi. ² Ma. Yu. abhihariyittha. ³ Po. Ma. Yu. kho. Devī itthāgāraṃ āmantesi ettha tumhe sīsanhāyatha ^1- pītāni vatthāni pārupatha ciraṃ diṭṭho no rājā mahāsudassano rājānaṃ mahāsudassanaṃ dassanāya upasaṅkameyyāmāti . ^2- evaṃ ayyeti kho ānanda itthāgāraṃ subhaddāya deviyā paṭissuṇitvā sīsanhāyitvā pītāni vatthāni pārupitvā yena subhaddā devī tenupasaṅkami. {182.2} Athakho ānanda subhaddā devī pariṇāyakaratanaṃ āmantesi kappehi samma pariṇāyakaratana caturaṅginiṃ senaṃ ciraṃ diṭṭho no rājā mahāsudassano rājānaṃ mahāsudassanaṃ dassanāya upasaṅkameyyāmāti . ^3- Evaṃ devīti kho ānanda pariṇāyakaratanaṃ subhaddāya deviyā paṭissuṇitvā caturaṅginiṃ senaṃ kappāpetvā subhaddāya deviyā paṭivedesi kappitā kho te devi caturaṅginī senā yassadāni kālaṃ maññasīti . Athakho ānanda subhaddā devī caturaṅginiyā senāya saddhiṃ itthāgārena yena dhammo pāsādo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā dhammaṃ pāsādaṃ abhiruhitvā yena mahāviyūhaṃ kūṭāgāraṃ tenupasaṅkami upasaṅkamitvā mahāviyūhassa kūṭāgārassa dvārabāhaṃ ālambitvā aṭṭhāsi. {182.3} Athakho ānanda rājā mahāsudassano saddaṃ sutvā ^4- kinnu kho so mahato viya janakāyassa saddoti mahāviyūhā kūṭāgārā nikkhamanto addasa subhaddaṃ dveiṃ dvārabāhaṃ ālambitvā ṭhitaṃ disvā subhaddaṃ deviṃ etadavoca ettheva devi tiṭṭha mā pāvisīti. Athakho ānanda rājā mahāsudassano @Footnote: ¹ Ma. Yu. sīsāni nhāyatha. 2-3 Ma. Yu. upasaṅkamissāmāti. ⁴ Yu. ime pāṭhā @natthi. Aññataraṃ purisaṃ āmantesi ehi tvaṃ ambho purisa mahāviyūhā kūṭāgārā sovaṇṇamayaṃ pallaṅkaṃ nīharitvā sabbasovaṇṇamaye tālavane paññapehīti . evaṃ devāti kho ānanda so puriso rañño mahāsudassanassa paṭissutvā mahāviyūhā kūṭāgārā sovaṇṇamayaṃ pallaṅkaṃ nīharitvā sabbasovaṇṇamaye tālavane paññapesi . Athakho ānanda rājā mahāsudassano dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesi pādena pādaṃ accādhāya sato sampajāno. [183] Athakho ānanda subhaddāya deviyā etadahosi vippasannāni kho rañño mahāsudassanassa indriyāni parisuddhāni ^1- chavivaṇṇo pariyodāto mā heva kho rājā mahāsudassano kālamakāsīti . rājānaṃ mahāsudassanaṃ etadavoca imāni ^[2]- te deva caturāsītinagarasahassāni kusāvatīrājadhānīpamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi {183.1} imāni te deva caturāsītipāsādasahassāni dhammapāsādapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni ^[3]- te deva caturāsītikūṭāgārasahassāni mahāviyūhakūṭāgārapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītipallaṅkasahassāni sovaṇṇamayāni rūpiyamayāni dantamayāni masāragallamayāni goṇakatthatāni paṭikatthatāni paṭalikatthatāni kadalimigapavarapaccattharaṇāni sauttaracchadāni ubhatolohitakupadhānāni ettha deva chandaṃ janehi @Footnote: ¹ Ma. Yu. parisuddho. ² Yu. kho. ³ Po. kho. Jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītināgasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni uposathanāgarājapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītiassasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni valāhakaassarājapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītirathasahassāni sīhacammaparivārāni byagghacammaparivārāni dīpicammaparivārāni paṇḍukambalaparivārāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni vejayantarathapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi {183.2} imāni te deva caturāsītimaṇisahassāni maṇiratanapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītiitthīsahassāni itthīratanapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītigahapatisahassāni gahapatiratanapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītikhattiyasahassāni anuyantāni pariṇāyakaratanapamukhāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītidhenusahassāni duhasandanāni kaṃsupadhāraṇāni ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītivatthakoṭisahassāni khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ Kambalasukhumānaṃ ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohi imāni te deva caturāsītithālipākasahassāni sāyaṃ pātaṃ bhattābhihāro abhiharayittha ^1- ettha deva chandaṃ janehi jīvite apekkhaṃ karohīti {183.3} evaṃ vutte ānanda rājā mahāsudassano subhaddaṃ deviṃ etadavoca dīgharattaṃ kho maṃ tvaṃ devi iṭṭhehi kantehi manāpehi samudācaritvā atha ca pana maṃ tvaṃ pacchime kāle aniṭṭhehi akantehi amanāpehi samudācarasīti. Kathañca hi taṃ deva samudācarāmīti. {183.4} Evaṃ kho maṃ tvaṃ devi samudācara sabbeheva ^[2]- piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo mā kho tvaṃ deva sāpekkho kālamakāsi dukkhā sāpekkhassa kālakiriyā garahitā ca sāpekkhassa kālakiriyā imāni te deva caturāsītinagarasahassāni kusāvatīrājadhānīpamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā ^3- akāsi imāni te deva caturāsītipāsādasahassāni .pe. mā akāsi imāni te deva caturāsītikūṭāgārasahassāni .pe. mā akāsi imāni te deva caturāsītipallaṅkasahassāni sovaṇṇamayāni rūpiyamayāni dantamayāni masāragallamayāni goṇakatthatāni paṭikatthatāni paṭalikatthatāni kadalimigapavarapaccattharaṇāni sauttaracchadāni ubhatolohitakupadhānāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītināgasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni @Footnote: ¹ Ma. abhihariyati. Yu. abhihariyittha. ² Ma. Yu. deva. ³ Ma. mākāsi. ito paraṃ @īdisameva. Hemajālapaṭicchannāni uposathanāgarājapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītiassasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni valāhakaassarājapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītirathasahassāni sīhacammaparivārāni byagghacammaparivārāni dīpicammaparivārāni paṇḍukambalaparivārāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni vejayantarathapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi {183.5} imāni te deva caturāsītimaṇisahassāni maṇiratanapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītiitthīsahassāni subhaddādevipamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītigahapatisahassāni gahapatiratanapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītikhattiyasahassasāni anuyantāni pariṇāyakaratanapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītidhenusahassāni duhasandanāni kaṃsupadhāraṇāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītivatthakoṭisahassāni khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ ettha deva chandaṃ pajaha jīvite Apekkhaṃ mā akāsi . imāni te deva caturāsītithālipākasahassāni sāyaṃ pātaṃ bhattābhihāro abhiharayittha ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsīti. {183.6} Evaṃ vutte ānanda subhaddā devī parodi assūni pavattesi. Athakho ānanda subhaddā devī assūni pamajjitvā ^1- rājānaṃ mahāsudassanaṃ etadavoca sabbeheva deva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo mā kho tvaṃ deva sāpekkho kālamakāsi dukkhā sāpekkhassa kālakiriyā garahitā ^[2]- sāpekkhassa kālakiriyā imāni kho te deva caturāsītinagarasahassāni kusāvatīrājadhānīpamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītipāsādasahassāni dhammapāsādapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi {183.7} imāni te deva caturāsītikūṭāgārasahassāni mahāviyūhakūṭāgārapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītipallaṅkasahassāni sovaṇṇamayāni rūpiyamayāni dantamayāni masāragallamayāni goṇakatthatāni paṭikatthatāni paṭalikatthatāni kadalimigapavarapaccattharaṇāni sauttaracchadāni ubhatolohitakupadhānāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītināgasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni uposathanāgarājapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni @Footnote: ¹ Ma. puñchitvā. ² Ma. Yu. ca. Te deva caturāsītiassasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni valāhakaassarājapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītirathasahassāni sīhacammaparivārāni byagghacammaparivārāni dīpicammaparivārāni paṇḍukambalaparivārāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni vejayantarathapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītimaṇisahassāni maṇiratanapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi {183.8} imāni te deva caturāsītiitthīsahassāni itthīratanapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītigahapatisahassāni gahapatiratanapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītikhattiyasahassāni anuyantāni pariṇāyakaratanapamukhāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītidhenusahassāni duhasandanāni kaṃsupadhāraṇāni ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītivatthakoṭisahassāni khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsi imāni te deva caturāsītithālipākasahassāni sāyaṃ pātaṃ bhattābhihāro abhiharayittha Ettha deva chandaṃ pajaha jīvite apekkhaṃ mā akāsīti. [184] Athakho ānanda rājā mahāsudassano naciraṃyeva ^1- kālamakāsi . seyyathāpi ānanda gahapatissa vā gahapatiputtassa vā manuññaṃ bhojanaṃ bhuttāvissa bhattasammado hoti evameva kho ānanda rañño mahāsudassanassa maraṇantikā vedanā ahosi . Kālakato ca ānanda rājā mahāsudassano sugatiṃ brahmalokaṃ upapajji . rājā ānanda mahāsudassano caturāsītivassasahassāni kumārakīḷaṃ ^2- kīḷi caturāsītivassasahassāni oparajjaṃ kāresi caturāsīti- vassasahassāni rajjaṃ kāresi caturāsītivassasahassāni gihibhūto ^3- dhamme pāsāde brahmacariyaṃ ācari ^4- . so cattāro brahmavihāre bhāvetvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā brahmalokupago ahosi. [185] Siyā nu kho panānanda evamassa añño nūna tena samayena rājā mahāsudassano ahosīti na kho panetaṃ ānanda evaṃ daṭṭhabbaṃ ahaṃ tena samayena rājā mahāsudassano ahosiṃ mama tāni caturāsītinagarasahassāni kusāvatīrājadhānīpamukhāni mama tāni caturāsītipāsādasahassāni dhammapāsādapamukhāni mama tāni caturāsītikūṭāgārasahassāni mahāviyūhakūṭāgārapamukhāni mama tāni caturāsītipallaṅkasahassāni sovaṇṇamayāni rūpiyamayāni dantamayāni masāragallamayāni goṇakatthatāni paṭikatthatāni paṭalikatthatāni @Footnote: ¹ Sī. Ma. Yu. na cirasseva. ² Yu. kumārakīḷikaṃ. ³ Ma. Yu. gihībhūto. @⁴ Ma. Yu. cari. Kadalimigapavarapaccattharaṇāni suuttaracchadāni ubhatolohitakupadhānāni mama tāni caturāsītināgasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni uposathanāgarājapamukhāni mama tāni caturāsītiassasahassāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni valāhakaassarājapamukhāni mama tāni caturāsītirathasahassāni sīhacammaparivārāni byagghacammaparivārāni dīpicammaparivārāni paṇḍukambalaparivārāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālapaṭicchannāni vejayantarathapamukhāni mama tāni caturāsītimaṇisahassāni maṇiratanapamukhāni mama tāni caturāsītiitthīsahassāni subhaddādevīpamukhāni mama tāni caturāsītigahapatisahassāni gahapatiratanapamukhāni {185.1} mama tāni caturāsītikhattiyasahassāni anuyantāni pariṇāyakaratanapamukhāni mama tāni caturāsītidhenusahassāni duhasandanāni kaṃsupadhāraṇāni mama tāni caturāsītivatthakoṭisahassāni khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ mama tāni caturāsītithālipākasahassāni sāyaṃ pātaṃ bhattābhihāro abhiharayittha tesaṃ kho panānanda caturāsītinagarasahassānaṃ ekaññeva taṃ nagaraṃ hoti yaṃ tena samayena ajjhāvasāmi yadidaṃ kusāvatī rājadhānī {185.2} tesaṃ kho panānanda caturāsītipāsādasahassānaṃ ekoyeva so pāsādo hoti yaṃ tena samayena ajjhāvasāmi yadidaṃ dhammo pāsādo tesaṃ kho panānanda caturāsītikūṭāgārasahassānaṃ ekaññeva taṃ kūṭāgāraṃ hoti yaṃ tena Samayena ajjhāvasāmi yadidaṃ mahāviyūhaṃ kūṭāgāraṃ tesaṃ kho panānanda caturāsītipallaṅkasahassānaṃ ekoyeva so pallaṅko hoti yaṃ tena samayena paribhuñjāmi sovaṇṇamayo vā rūpiyamayo vā dantamayo vā masāragallamayo vā tesaṃ kho panānanda caturāsītināgasahassānaṃ ekoyeva so nāgo hoti yaṃ tena samayena abhiruhāmi yadidaṃ uposatho nāgarājā tesaṃ kho panānanda caturāsītiassasahassānaṃ ekoyeva so asso hoti yaṃ tena samayena abhiruhāmi yadidaṃ valāhako assarājā tesaṃ kho panānanda caturāsītirathasahassānaṃ ekoyeva so ratho hoti yaṃ tena samayena abhiruhāmi yadidaṃ vejayantaratho tesaṃ kho panānanda caturāsītiitthīsahassānaṃ ekāyeva sā itthī hoti yā tena samayena paccupaṭṭhāti khattiyāyinī ^1- vā vessāyinī vā ^2- tesaṃ kho panānanda caturāsītivatthakoṭisahassānaṃ ekaṃyeva taṃ dussayugaṃ hoti yaṃ tena samayena paridahāmi khomasukhumaṃ vā kappāsikasukhumaṃ vā koseyyasukhumaṃ vā kambalasukhumaṃ vā tesaṃ kho panānanda caturāsītithālipākasahassānaṃ ekoyeva so thālipāko hoti yato nāḷikodanaṃ paramaṃ bhuñjāmi tadupiyañca sūpeyyaṃ {185.3} passānanda sabbe te saṅkhārā atītā niruddhā vipariṇatā evaṃ aniccā kho ānanda saṅkhārā evaṃ adhuvā kho ānanda saṅkhārā evaṃ anassāsikā kho ānanda saṅkhārā yāvañcidaṃ @Footnote: ¹ Ma. khattiyānī vā vessinī vā. Yu. khattiyānī vā velāmikāni vā. @² Sī. khattiyāyinī vā velānimikāni vā. Ānanda alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ alaṃ vimuccituṃ {185.4} pakkhittaṃ kho panāhaṃ ānanda abhijānāmi imasmiṃ padese sarīraṃ nikkhipitaṃ yañca kho rājā vasamāno cakkavatti dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadaṭṭhāvariyappatto sattaratanasamannāgato ayaṃ sattamo sarīranikkhepo na kho panāhaṃ ānanda taṃ padesaṃ samanupassāmi sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya yattha tathāgato aṭṭhamaṃ sarīraṃ nikkhipeyyāti . idamavoca bhagavā idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā [186] Aniccā vata saṅkhārā uppādavayadhammino uppajjitvā nirujjhanti tesaṃ vūpasamo sukhoti. Mahāsudassanasuttaṃ niṭṭhitaṃ catutthaṃ. ---------------- Janavasabhasuttaṃ [187] Evamme sutaṃ . ekaṃ samayaṃ bhagavā nādike ^1- viharati giñjakāvasathe . tena kho pana samayena bhagavā parito parito janapadesu paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu byākaroti kāsīkosalesu vajjīmallesu cetivaṃsesu ^2- kurupañcālesu macchasurasenesu ^3- asu amutra upapanno asu amutra upapanno paropaññāsā nādikiyā ^4- paricārakā abbhatītā kālakatā pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā sādhikā navuti nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmino sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissanti sātirekāni pañcasatāni nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanāti. [188] Assosuṃ kho nādikiyā paricārakā bhagavā kira parito parito janapadesu paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu byākaroti kāsīkosalesu vajjīmallesu cetivaṃsesu kurupañcālesu macchasurasenesu asu amutra upapanno asu amutra upapanno paropaññāsā nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ @Footnote: ¹ Ma. nātike. ² Ma. cetiyavaṃsesu. ito paraṃ īdisameva. ³ Ma. majjha .... @ito paraṃ īdisameva. ⁴ Ma. dātikiyā. ito paraṃ īdisameva. Parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā sādhikā navuti nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmino sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissanti sātirekāni pañcasatāni nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanāti. Tena ca nādikiyā paricārakā attamanā ahesuṃ pamuditā pītisomanassajātā bhagavato pañhāveyyākaraṇaṃ ^1- sutvā. [189] Assosi kho āyasmā ānando bhagavā kira parito parito janapadesu paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu byākaroti kāsīkosalesu vajjīmallesu cetivaṃsesu kurupañcālesu macchasurasenesu asu amutra upapanno asu amutra upapanno paropaññāsā nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā sādhikā navuti nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmino sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissanti sātirekāni pañcasatāni nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanāti tena ca nādikiyā paricārakā attamanā ahesuṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. pañhaveyyākaraṇaṃ. ito paraṃ īdisameva. Pamuditā pītisomanassajātā bhagavato pañhāveyyākaraṇaṃ sutvāti. {189.1} Athakho āyasmato ānandassa etadahosi ime kho panāpi ahesuṃ māgadhikā ^1- paricārakā bahū ceva rattaññū ca abbhatītā kālakatā suññā maññe aṅgamagadhā māgadhikehi paricārakehi abbhatītehi kālakatehi tena kho panāpi ahesuṃ buddhe pasannā dhamme pasannā saṅghe pasannā sīlesu paripūrīkārino ^2- te abbhatītā kālakatā bhagavatā abyākatā tesaṃpissa sādhu veyyākaraṇaṃ bahujano pasīdeyya tato gaccheyya sugatiṃ ayaṃ kho panāpi ahosi rājā māgadho seniyo bimbisāro dhammiko dhammarājā hito brāhmaṇagahapatikānaṃ negamānañceva jānapadānañca apissudaṃ manussā kittiyamānarūpā viharanti {189.2} evaṃ so no dhammiko dhammarājā sukhāpetvā kālakato evaṃ mayaṃ tassa dhammikassa dhammarañño vijite phāsukaṃ ^3- viharimhāti so kho panāpi ahosi buddhe pasanno dhamme pasanno saṅghe pasanno sīlesu paripūrīkārī apissudaṃ manussā evamāhaṃsu yāva maraṇakālāpi rājā māgadho seniyo bimbisāro bhagavantaṃ kittiyamānarūpo kālakatoti so abbhatīto kālakato bhagavatā abyākato tassapissa sādhu veyyākaraṇaṃ bahujano pasīdeyya tato gaccheyya sugatiṃ bhagavato kho pana sambodhi māgadhesu yattha kho pana bhagavato sambodhi māgadhesu kathaṃ tatra @Footnote: ¹ māgadhakātipi pāṭho. ² Ma. Yu. paripūrakārino. ito paraṃ īdisameva. @³ Ma. Yu. phāsu. Bhagavā māgadhike paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu na byākareyya bhagavā ce kho pana māgadhike paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu na byākareyya ninnamanā ^1- tenassu māgadhikā paricārakā yena kho panassu ninnamanā māgadhikā paricārakā kathante bhagavā na byākareyyāti. {189.3} Idamāyasmā ānando māgadhike paricārake ārabbha eko raho anuvicintetvā rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca sutaṃ metaṃ bhante bhagavā kira parito parito janapadesu paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu byākaroti kāsīkosalesu vajjīmallesu cetivaṃsesu kurupañcālesu macchasurasenesu asu amutra upapanno asu amutra upapanno paropaññāsā nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā sādhikā navuti nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmino sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissanti sātirekāni pañcasatāni nādikiyā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā @Footnote: ¹ Sī. Yu. dīnamānā. Ma. dīnamanā. ito paraṃ īdisameva. Sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanāti tena ca nādikiyā paricārakā attamanā ahesuṃ pamuditā pītisomanassajātā bhagavato pañhāveyyākaraṇaṃ sutvā ime kho panāpi bhante ahesuṃ māgadhikā paricārakā bahū ceva rattaññū ca abbhatītā kālakatā suññā maññe aṅgamagadhā māgadhikehi paricārakehi abbhatītehi kālakatehi tena kho panāpi bhante ahesuṃ buddhe pasannā dhamme pasannā saṅghe pasannā sīlesu paripūrīkārino te abbhatītā kālakatā bhagavatā abyākatā tesaṃpissa sādhu veyyākaraṇaṃ bahujano pasīdeyya tato gaccheyya sugatiṃ {189.4} ayaṃ kho panāpi bhante ahosi rājā māgadho seniyo bimbisāro dhammiko dhammarājā hito brāhmaṇagahapatikānaṃ negamānañceva jānapadānañca apissudaṃ manussā kittiyamānarūpā viharanti evaṃ no so dhammiko dhammarājā sukhāpetvā kālakato evaṃ mayaṃ tassa dhammikassa dhammarañño vijite phāsukaṃ viharimhāti so kho panāpi bhante ahosi buddhe pasanno dhamme pasanno saṅghe pasanno sīlesu paripūrīkārī apissudaṃ manussā evamāhaṃsu yāva maraṇakālāpi rājā māgadho seniyo bimbisāro bhagavantaṃ kittiyamānarūpo kālakatoti so abbhatīto kālakato bhagavatā abyākato tassapissa sādhu veyyākaraṇaṃ bahujano pasīdeyya tato gaccheyya sugatiṃ bhagavato kho pana bhante sambodhi māgadhesu yattha kho Pana bhante bhagavato sambodhi māgadhesu kathaṃ tatra bhagavā māgadhike paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu na byākareyya bhagavā ce kho pana bhante māgadhike paricārake abbhatīte kālakate upapattīsu na byākareyya ninnamanā tenassu māgadhikā paricārakā yena kho panassu ninnamanā māgadhikā paricārakā kathaṃ te bhagavā na byākareyyāti . idamāyasmā ānando māgadhike paricārake ārabbha bhagavato sammukhā parikathaṃ katvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. [190] Athakho bhagavā acirapakkante āyasmante ānande pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya nādikaṃ piṇḍāya pāvisi nādike piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto pāde pakkhāletvā giñjakāvasathaṃ pavisitvā māgadhike paricārake ārabbha aṭṭhikatvā ^1- manasikatvā sabbaṃ ^2- cetaso samannāharitvā paññatte āsane nisīdi gatiṃ nesaṃ jānissāmi abhisamparāyaṃ yaṃgatikā te bhavanto yaṃabhisamparāyāti . addasā kho bhagavā māgadhike paricārake yaṃgatikā te bhavanto yaṃabhisamparāyā ^3-. Athakho bhagavā sāyaṇhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito giñjakāvasathā nikkhamitvā vihāracchāyāyaṃ paññatte āsane nisīdi. [191] Athakho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ @Footnote: ¹ aṭṭhiṃkatvā. ² sabbacetaso. ito paraṃ īdisameva. ³ Ma. yaṃabhisamparāyāti. Nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca upasantapatisso ^1- bhante bhagavā bhātiriva bhagavato mukhavaṇṇo vippasannattā indriyānaṃ santena nūnajja bhante bhagavā vihārena vihāsīti . Yadeva kho me tvaṃ ānanda māgadhike paricārake ārabbha sammukhā parikathaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkanto tadevāhaṃ nādike piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto pāde pakkhāletvā giñjakāvasathaṃ pavisitvā māgadhike paricārake ārabbha aṭṭhikatvā manasikatvā sabbaṃ cetaso samannāharitvā paññatte āsane nisīdiṃ gatiṃ nesaṃ jānissāmi abhisamparāyaṃ yaṃgatikā te bhavanto yaṃabhisamparāyāti addasaṃ kho ahaṃ ānanda māgadhike paricārake yaṃgatikā te bhavanto yaṃabhisamparāyā {191.1} athakho ānanda antarahito yakkho saddamanussāvesi janavasabho ahaṃ bhagavā janavasabho ahaṃ sugatāti abhijānāsi no tvaṃ ānanda ito pubbe evarūpaṃ nāmadheyyaṃ sutaṃ ^2- yadidaṃ janavasabhoti . na kho ahaṃ bhante abhijānāmi ito pubbe evarūpaṃ nāmadheyyaṃ sutaṃ ^3- yadidaṃ janavasabhoti apica me bhante lomāni haṭṭhāni janavasabhoti nāmadheyyaṃ sutvā tassa mayhaṃ bhante etadahosi na hi nūna ^4- so orako yakkho bhavissati yadidaṃ ^5- evarūpaṃ nāmadheyyaṃ supaññattaṃ ^6- yadidaṃ janavasabhoti. Antarā kho ānanda saddassa pātubhāvo uḷāravaṇṇo me yakkho sammukhe @Footnote: ¹ Sī. Yu. upasantappadisso. Ma. upasantapadisso. 2-3 Yu. sutvā. @⁴ Sī. naha nūna. ⁵ Yu. yassidaṃ. ⁶ Yu. ayaṃ pāṭho natthi. Pāturahosi dutiyampi saddamanussāvesi bimbisāro ahaṃ bhagavā bimbisāro ahaṃ sugata idaṃ sattamaṃ kho ahaṃ bhante vessavaṇassa mahārājassa sahabyataṃ upapajjāmi so ito cuto manussesu rājā bhavituṃ pahomi ^1- [192] Ito satta tato satta saṃsarāmi ^2- catuddasa nivāsamabhijānāmi yattha me vusitaṃ pure. {192.1} Dīgharattaṃ kho ahaṃ bhante avinipāto avinipātaṃ sañjānāmi āsā ca pana me santiṭṭhati sakadāgāmitāyāti. Acchariyamidaṃ āyasmato janavasabhassa yakkhassa abbhūtamidaṃ āyasmato janavasabhassa yakkhassa dīgharattaṃ kho ahaṃ bhante avinipāto avinipātaṃ sañjānāmīti pavedesi ^3- āsā ca pana me santiṭṭhati sakadāgāmitāyāti pavedesi kutonidānaṃ panāyasmā janavasabho yakkho evarūpaṃ uḷāravisesādhigamaṃ sañjānātīti . na aññatra bhagavā tava sāsanā na aññatra sugata tava sāsanā yadagge ahaṃ bhante bhagavati ekantato ^4- abhippasanno tadagge ahaṃ bhante dīgharattaṃ avinipāto avinipātaṃ sañjānāmi āsā ca pana me santiṭṭhati sakadāgāmitāya idhāhaṃ bhante vessavaṇena mahārājena pesito virūḷhakassa mahārājassa santike kenacideva karaṇīyena addasaṃ bhagavantaṃ antarāmagge @Footnote: ¹ Sī. tato cuto manussā rājā amanussā rājā divi homi. Ma. Yu. so tato @cuto manussarājā bhavituṃ pahomi. ² Ma. Yu. saṃsārāni. ³ Ma. Yu. ca vadesi. @ito paraṃ īdisameva. ⁴ Sī. Yu. ekantagato. Ma. ekantigato. Giñjakāvasathaṃ pavisitvā māgadhike paricārake ārabbha aṭṭhikatvā manasikatvā sabbaṃ cetaso samannāharitvā nisinnaṃ gatiṃ nesaṃ jānissāmi abhisamparāyaṃ yaṃgatikā te bhavanto yaṃabhisamparāyāti anacchariyaṃ kho panetaṃ bhante yaṃ vessavaṇassa mahārājassa tassaṃ parisāyaṃ bhāsato sammukhā paṭiggahitaṃ yaṃgatikā te bhavanto yaṃabhisamparāyāti tassa mayhaṃ bhante etadahosi bhagavantañca dakkhāmi idañca bhagavato ārocessāmīti ime kho me bhante dve paccayā bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamituṃ {192.2} purimāni bhante divasāni purimatarāni tadahuposathe paṇṇarase vassūpanāyikāya puṇṇamāya rattiyā kevalakappā ca devā tāvatiṃsā sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnā honti sannipatitā mahatī ca dibbaparisā samantato nisinnā honti cattāro ca mahārājāno catuddisā nisinnā honti puratthimāya disāya dhataraṭṭho mahārājā pacchimābhimukho nisinno hoti devehi ^1- purakkhatvā dakkhiṇāya disāya virūḷhako mahārājā uttarābhimukho nisinno hoti devehi purakkhatvā pacchimāya disāya virūpakkho mahārājā puratthimābhimukho nisinno hoti devehi purakkhatvā uttarāya disāya vessavaṇo mahārājā dakkhiṇābhimukho nisinno hoti devehi purakkhatvā yadā bhante kevalakappā ca devā tāvatiṃsā sudhammāyaṃ sabhāyaṃ nisinnā honti sannipatitā mahatī ca dibbaparisā samantato nisinnā honti cattāro ca mahārājāno catuddisā @Footnote: ¹ Ma. Yu. deve purakkhatvā. ito paraṃ īdisameva. Nisinnā honti idaṃ nesaṃ hoti āsanasmiṃ atha pacchā amhākaṃ āsanaṃ hoti ye te bhante devā bhagavati brahmacariyaṃ caritvā adhunūpapannā tāvatiṃsakāyaṃ te aññe deve ativirocenti vaṇṇena ceva yasasā ca tena sudaṃ bhante devā tāvatiṃsā attamanā honti pamuditā pītisomanassajātā dibbā vata bho kāyā paripūrenti hāyanti asurakāyāti athakho bhante sakko devānamindo devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sampasādaṃ viditvā imāhi gāthāhi anumodi [193] Modanti vata bho devā tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammataṃ. Nave ^2- va deve passantā vaṇṇavante yasassino ^3- sugatasmiṃ brahmacariyaṃ caritvāna idhāgate. Te aññe atirocanti vaṇṇena yasasāyunā sāvakā bhūripaññassa visesupagatā idha. Idaṃ disvāna nandanti tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammatanti. [194] Tena sudaṃ bhante devā tāvatiṃsā bhiyyoso mattāya attamanā honti pamuditā pītisomanassajātā dibbā vata bho kāyā paripūrenti hāyanti asurakāyāti athakho bhante yenatthena devā tāvatiṃsā sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnā honti sannipatitā taṃ atthaṃ cintayitvā taṃ atthaṃ mantayitvā vuttavacanāpi taṃ ^4- cattāro @Footnote: ¹ Ma. Yu. atirocanti. ² Ma. nave deve ca passantā. ³ Ma. yasassine. @ito paraṃ īdisameva. ⁴ Ma. vuttavacanāpitaṃ. Mahārājāno tasmiṃ atthe honti paccanusiṭṭhavacanāpi ^1- taṃ cattāro mahārājāno tasmiṃ atthe honti sakesu sakesu āsanesu ṭhitā avipakkantā. Te vuttavākyā rājāno paṭiggayhānusāsaniṃ vippasannamanā santā aṭṭhaṃsu samhi āsaneti. [195] Athakho bhante uttarāya disāya uḷāro āloko sañjāyi obhāso pāturahosi atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ atha ^2- bhante sakko devānamindo deve tāvatiṃse āmantesi yathā kho mārisā nimittā dissanti āloko sañjāyati obhāso pātubhavati brahmā pātubhavissati brahmuno hetaṃ pubbanimittaṃ pātubhāvāya yadidaṃ āloko sañjāyati obhāso pātubhavatīti. Yathā nimittā dissanti brahmā pātubhavissati brahmuno hetaṃ pubbanimittaṃ ^3- obhāso vipulo mahāti. [196] Atha bhante devā tāvatiṃsā yathāsakesu āsanesu nisīdiṃsu obhāsametaṃ ñassāma yaṃ vipāko bhavissati sacchikatvā va naṃ gamissāmāti . cattāropi mahārājāno yathāsakesu āsanesu nisīdiṃsu obhāsametaṃ ñassāma yaṃ vipāko bhavissati sacchikatvā va naṃ gamissāmāti . idaṃ sutvā devā ^4- tāvatiṃsā ekaggā samāpajjiṃsu obhāsametaṃ ñassāma yaṃ vipāko bhavissati sacchikatvā va naṃ gamissāmāti yadā bhante brahmā sanaṅkumāro @Footnote: ¹ Ma. paccanusiṭṭhavacanāpitaṃ. ² Ma. athakho. ³ Ma. Yu. nimittaṃ. ⁴ Ma. ayaṃ @pāṭho natthi. Devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati oḷārikaṃ attabhāvaṃ abhinimminitvā pātubhavati yo kho pana bhante brahmuno pakativaṇṇo anabhisambhavanīyo so devānaṃ tāvatiṃsānaṃ cakkhupathasmiṃ yadā bhante brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati so aññe deve atirocati vaṇṇena ceva yasasā ca seyyathāpi bhante sovaṇṇaviggaho mānusaṃ viggahaṃ atirocati evameva kho bhante yadā brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati so aññe deve atirocati vaṇṇena ceva yasasā ca yadā bhante brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati na tassaṃ parisāyaṃ koci devo abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā nimanteti sabbe va tuṇhībhūtā pañjalikā pallaṅke nisīdanti yassadāni devassa icchissati brahmā sanaṅkumāro tassa devassa pallaṅke nisīdissati ^1- {196.1} yassa kho pana bhante devassa brahmā sanaṅkumāro pallaṅke nisīdati uḷāraṃ so labhati devo vedapaṭilābhaṃ uḷāraṃ so labhati devo somanassapaṭilābhaṃ seyyathāpi bhante rājā khattiyo muddhāvasitto adhunāvasitto ^2- rajjena uḷāraṃ so labhati vedapaṭilābhaṃ uḷāraṃ so labhati somanassapaṭilābhaṃ evameva kho bhante yassa devassa brahmā sanaṅkumāro pallaṅke nisīdati uḷāraṃ so labhati devo vedapaṭilābhaṃ uḷāraṃ so labhati devo somanassapaṭilābhaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. nisīdissatīti. ² adhunābhisittotipi pāṭho. Atha bhante brahmā sanaṅkumāro oḷārikaṃ attabhāvaṃ abhinimminitvā kumāravaṇṇo ^1- hutvā pañcasikho devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pāturahosi so vehāsaṃ abbhuggantvā ākāse antalikkhe pallaṅkena nisīdi . Seyyathāpi bhante balavā puriso supaccatthate vā pallaṅke same vā bhūmibhāge pallaṅkena nisīdeyya evameva kho bhante brahmā sanaṅkumāro vehāsaṃ abbhuggantvā ākāse antalikkhe pallaṅke ^2- nisīditvā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sampasādaṃ viditvā imāhi gāthāhi anumodi [197] Modanti vata bho devā tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammataṃ. Nave va deve passantā vaṇṇavante yasassino sugatamhi brahmacariyaṃ caritvāna idhāgate. Te aññe atirocanti vaṇṇena yasasāyunā sāvakā bhūripaññassa visesupagatā idha. Idaṃ disvāna nandanti tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammatanti. [198] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro abhāsittha. Idamatthaṃ bhante brahmuno sanaṅkumārassa bhāsato aṭṭhaṅgasamannāgato saro hoti vissaṭṭho ca viññeyyo ca mañjū ca savanīyo ca bindu ca avisārī ca gambhīro ca ninnādī ca . yathāparisaṃ kho pana bhante brahmā sanaṅkumāro sarena ca viññāpeti na cassa bahiddhā @Footnote: ¹ Ma. Yu. kumāravaṇṇī. ² Ma. Yu. pallaṅkena. Parisāya ghoso niccharati . yassa kho pana bhante evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgato saro hoti so vuccati brahmassaroti. {198.1} Athakho bhante brahmā sanaṅkumāro tettiṃse attabhāve abhinimminitvā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ ^1- paccekapallaṅke nisīditvā deve tāvatiṃse āmantesi taṃ kiṃ maññanti bhonto devā tāvatiṃsā yāvañceso ^2- bhagavā bahujanahitāya paṭipanno bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ . ye hi keci bhonto ^3- buddhaṃ saraṇaṃ gatā dhammaṃ saraṇaṃ gatā saṅghaṃ saraṇaṃ gatā sīlesu paripūrīkārino te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā appekacce parinimmitavasavattīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjanti appekacce nimmānaratīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjanti appekacce tusitānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjanti appekacce yāmānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjanti appekacce tāvatiṃsānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjanti appekacce cātummahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjanti ye sabbanihīnaṃ kāyaṃ paripūrenti te gandhabbakāyaṃ paripūrentīti. [199] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro abhāsittha ^4- . Idamatthaṃ bhante brahmuno sanaṅkumārassa bhāsato ghosoyeva devā maññanti yvāyaṃ mama pallaṅke svāyaṃ eko ca ^5- bhāsatīti. Ekasmiṃ bhāsamānasmiṃ sabbe bhāsanti nimmitā ekasmiṃ tuṇhimāsine sabbe tuṇhī bhavanti te. @Footnote: ¹ Ma. Yu. paccekapallaṅkesu pallaṅkena. ito paraṃ īdisameva. ² Ma. yāvañca so. @Yu. yāva ca so. ³ Ma. Yu. bho. ⁴ Ma. bhāsittha. ⁵ Ma. Yu. ekova. ito @paraṃ īdisameva. Tadassu devā maññanti tāvatiṃsā sahindakā yvāyaṃ mama pallaṅkasmiṃ svāyaṃ eko ca bhāsatīti. [200] Athakho bhante brahmā sanaṅkumāro ekattena attānaṃ upasaṃharati ekattena attānaṃ upasaṃharitvā sakkassa devānamindassa pallaṅke nisīditvā deve tāvatiṃse āmantesi {200.1} taṃ kiṃ maññanti bhonto devā tāvatiṃsā yāva supaññattāpime ^1- tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cattāro iddhipādā ^2- iddhibahulīkatāya ^3- iddhivisevitāya ^4- iddhivikubbanatāya katame cattāro idha bho bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti viriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti cittasamādhipadhāna- saṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vīmaṃsāsamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti ime kho bho tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cattāro iddhipādā paññattā iddhibahulīkatāya iddhivisevitāya iddhivikubbanatāya {200.2} yepi ^5- hi keci bho atītamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhosuṃ sabbe te imesaññeva catunnaṃ iddhipādānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā yepi ^6- hi keci bho anāgatamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhossanti @Footnote: ¹ Ma. supaññattācime. Yu. supaññattāvime. ito paraṃ īdisameva. @² Ma. supaññattā. ito paraṃ īdisameva. ³ iddhipahutāyāti pāṭhena bhavitabbaṃ. @⁴ iddhiāsevitāyāti vā iddhivisatāyāti vā pāṭho. Ma. Yu. iddhivisavitāya. @ito paraṃ īdisameva. ⁵ Ma. Yu. yehi. ⁶ Yu. yehipi. Sabbe te imesaññeva catunnaṃ iddhipādānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā yepi hi keci bho etarahi samaṇā vā brāhmaṇā vā anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhonti sabbe te imesaññeva catunnaṃ iddhipādānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā passanti no bhonto devā tāvatiṃsā mamapīmaṃ ^1- evarūpaṃ iddhānubhāvanti . evaṃ mahābrahmeti . ahaṃpi kho bho imesaṃyeva catunnaṃ iddhipādānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā evaṃmahiddhiko evaṃmahānubhāvoti. [201] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro abhāsittha. Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro bhāsitvā deve tāvatiṃse āmantesi taṃ kiṃ maññanti bhonto devā tāvatiṃsā yāvañcidaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena tayo okāsādhigamā anubuddhā sukhassādhigamāya. Katame tayo. [202] Idha bho ekacco saṃsaṭṭho viharati kāmehi saṃsaṭṭho akusalehi dhammehi . so aparena samayena ariyadhammaṃ suṇāti yoniso manasikaroti dhammānudhammaṃ paṭipajjati . so ariyadhammassavanaṃ āgamma yoniso manasikāraṃ dhammānudhammaṃ ^2- paṭipajjati asaṃsaṭṭho viharati kāmehi asaṃsaṭṭho akusalehi dhammehi . tassa asaṃsaṭṭhassa kāmehi asaṃsaṭṭhassa akusalehi dhammehi uppajjati sukhaṃ sukhā bhiyyo somanassaṃ . seyyathāpi bho pamudā ^3- pāmojjaṃ ^4- jāyetha @Footnote: ¹ Sī. Yu. mamapi naṃ. Ma. mamapimaṃ. ² Ma. Yu. dhammānudhammappaṭipattiṃ. @³ Yu. mudā pāmujjaṃ. ito paraṃ īdisameva. ⁴ pāmujjantīti vā pāṭho. Evameva kho bho asaṃsaṭṭhassa kāmehi asaṃsaṭṭhassa akusalehi dhammehi uppajjati sukhaṃ sukhā bhiyyo somanassaṃ . ayaṃ kho bho tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena paṭhamo okāsādhigamo anubuddho sukhassādhigamāya. [203] Puna caparaṃ bho idhekaccassa oḷārikā kāyasaṅkhārā appaṭippassaddhā honti oḷārikā vacīsaṅkhārā appaṭippassaddhā honti oḷārikā cittasaṅkhārā appaṭippassaddhā honti . so aparena samayena ariyadhammaṃ suṇāti yoniso manasikaroti dhammānudhammaṃ paṭipajjati . tassa ariyadhammassavanaṃ āgamma yoniso manasikāraṃ dhammānudhammaṃ paṭipajjantassa ^1- oḷārikā kāyasaṅkhārā paṭippassambhanti oḷārikā vacīsaṅkhārā paṭippassambhanti oḷārikā cittasaṅkhārā paṭippassambhanti . tassa oḷārikānaṃ kāyasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā oḷārikānaṃ vacīsaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā oḷārikānaṃ cittasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā uppajjati sukhaṃ sukhā bhiyyo somanassaṃ . seyyathāpi bho pamudā pāmojjaṃ jāyetha evameva kho bho oḷārikānaṃ kāyasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā oḷārikānaṃ vacīsaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā oḷārikānaṃ cittasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā uppajjati sukhaṃ sukhā bhiyyo somanassaṃ . ayaṃ kho bho tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dutiyo okāsādhigamo anubuddho sukhassādhigamāya. @Footnote: ¹ Ma. Yu. dhammā ... paṭipattiṃ. [204] Puna caparaṃ bho idhekacco idaṃ kusalanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ akusalanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ sāvajjanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ anavajjanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ sevitabbanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ na sevitabbanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ hīnanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ paṇītanti yathābhūtaṃ nappajānāti idaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāganti yathābhūtaṃ nappajānāti. {204.1} So aparena samayena ariyadhammaṃ suṇāti yoniso manasikaroti dhammānudhammaṃ paṭipajjati . so ariyadhammassavanaṃ āgamma yoniso manasikāraṃ dhammānudhammaṃ paṭipajjati ^1- idaṃ kusalanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ akusalanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ sāvajjanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ anavajjanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ sevitabbanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ na sevitabbanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ hīnanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ paṇītanti yathābhūtaṃ pajānāti idaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāganti yathābhūtaṃ pajānāti . tassa evaṃ jānato evaṃ passato avijjā pahīyati vijjā uppajjati. {204.2} Tassa avijjāvirāgā vijjuppādā uppajjati sukhaṃ sukhā bhiyyo somanassaṃ . seyyathāpi bho pamudā pāmojjaṃ jāyetha evameva kho bho avijjāvirāgā vijjuppādā uppajjati sukhaṃ sukhā bhiyyo somanassaṃ . ayaṃ kho bho tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena tatiyo okāsādhigamo anubuddho sukhassādhigamāya . @Footnote: ¹ Ma. Yu. dhammā ... paṭipattiṃ. Ime kho bho tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena tayo okāsādhigamā anubuddhā sukhassādhigamāyāti. [205] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro abhāsittha . Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro bhāsitvā deve tāvatiṃse āmantesi taṃ kiṃ maññanti bhonto devā tāvatiṃsā yāva supaññattāpīme tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cattāro satipaṭṭhānā kusalassādhigamāya katame cattāro idha bho bhikkhu ajjhattaṃ kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ ajjhattaṃ kāye kāyānupassī viharanto tattha sammā samādhiyati sammā vippasīdati. {205.1} So tattha sammāsamāhito sammāvippasanno bahiddhā parakāye ñāṇadassanaṃ abhinibbatteti . ajjhattaṃ vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ ajjhattaṃ vedanāsu vedanānupassī viharanto tattha sammā samādhiyati sammā vippasīdati . so tattha sammāsamāhito sammāvippasanno bahiddhā paravedanāsu ñāṇadassanaṃ abhinibbatteti . ajjhattaṃ citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ ajjhattaṃ citte cittānupassī viharanto tattha sammā samādhiyati sammā vippasīdati . so tattha sammāsamāhito sammāvippasanno bahiddhā paracitte ñāṇadassanaṃ abhinibbatteti . Ajjhattaṃ dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ ajjhattaṃ dhammesu dhammānupassī viharanto tattha sammā samādhiyati sammā vippasīdati . so tattha sammāsamāhito sammāvippasanno bahiddhā paradhammesu ñāṇadassanaṃ abhinibbatteti . ime kho bho tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cattāro satipaṭṭhānā paññattā kusalassādhigamāyāti. [206] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro abhāsittha . Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro bhāsitvā deve tāvatiṃse āmantesi taṃ kiṃ maññanti bhonto devā tāvatiṃsā yāva supaññattāpīme tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena satta samādhiparikkhārā sammāsamādhissa bhāvanāya ^1- sammāsamādhissa pāripūriyā katame satta sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati. {206.1} Yā kho bho imehi sattahaṅgehi cittassa ekaggatā parikkhatā ayaṃ vuccati bho ariyo sammāsamādhi saupaniso itipi saparikkhāro itipi sammādiṭṭhissa bho sammāsaṅkappo pahoti sammāsaṅkappassa sammāvācā pahoti sammāvācassa sammākammanto pahoti sammākammantassa sammāājīvo pahoti sammāājīvassa sammāvāyāmo pahoti sammāvāyāmassa sammāsati @Footnote: ¹ Ma. paribhāvanāya. Pahoti sammāsatissa sammāsamādhi pahoti sammāsamādhissa sammāñāṇaṃ pahoti sammāñāṇassa sammāvimutti pahoti . Yañhi taṃ bho sammāvadamāno vadeyya svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti ^1- apārutā te ^2- amatassa dvārāti . Idameva taṃ sammāsambuddhe aveccappasādena samannāgataṃ ^3- sammāvadamāno vadeyya svākkhāto hi ^[4]- bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhi apārutā te amatassa dvārāti. {206.2} Ye hi keci bho buddhe aveccappasādena samannāgatā dhamme aveccappasādena samannāgatā saṅghe aveccappasādena samannāgatā ariyakantehi sīlehi samannāgatā . ye cime opapātikā dhamme vinītā sātirekāni catuvīsatisatasahassāni māgadhikā paricārakā abbhatītā kālakatā tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā . atthi cevettha sakadāgāmino athāyaṃ ^5- itarā pajā puññabhāgāti mama ^6- no saṅkhātuṃ ^[7]- sakkomi musāvādassa ottappanti. [207] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro abhāsittha . Idamatthaṃ bhante brahmuno sanaṅkumārassa bhāsato vessavaṇassa mahārājassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi acchariyaṃ vata bho @Footnote: ¹ Ma. viññūhi. ² Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi. ito paraṃ īdisameva. ³ Ma. Yu. @sammāsambuddhe - samannāgatanti ime pāṭhā natthi. ⁴ Ma. Yu. bho. ⁵ Ma. atthāyaṃ. @⁶ Ma. Yu. me mano. ⁷ Ma. Yu. nopi. Abbhūtaṃ vata bho evarūpopi nāma uḷāro satthā bhavissati evarūpaṃ uḷāraṃ dhammakkhānaṃ evarūpā uḷārā visesādhigamā paññāyissantīti . atha bhante brahmā sanaṅkumāro vessavaṇassa mahārājassa cetasā cetoparivitakkamaññāya vessavaṇaṃ mahārājānaṃ etadavoca taṃ kiṃ maññati bhavaṃ vessavaṇo mahārājā atītampi addhānaṃ evarūpo uḷāro satthā ahosi evarūpaṃ uḷāraṃ dhammakkhānaṃ evarūpā uḷārā visesādhigamā paññāyiṃsu anāgatampi addhānaṃ evarūpo uḷāro satthā bhavissati evarūpaṃ uḷāraṃ dhammakkhānaṃ evarūpā uḷārā visesādhigamā paññāyissantīti. [208] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ abhāsi . idamatthaṃ vessavaṇo mahārājā brahmuno sanaṅkumārassa devānaṃ tāvatiṃsānaṃ bhāsato sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ ^1- sāyaṃ parisāyaṃ ^2- ārocesi . idamatthaṃ janavasabho yakkho vessavaṇassa mahārājassa sāyaṃ parisāyaṃ bhāsato sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ ^3- bhagavato ārocesi . idamatthaṃ bhagavā janavasabhassa yakkhassa sammukhā sutvā sammukhā paṭiggahetvā sāmañca abhiññāya āyasmato ānandassa ārocesi . idamatthaṃ āyasmā ānando bhagavato sammukhā sutvā sammukhā paṭiggahetvā ārocesi bhikkhūnaṃ @Footnote: ¹ Sī. Yu. sutvā sammukhā paṭiggahetvā. ² Sī. Yu. saparisāyaṃ. Ma. sayaṃ parisāyaṃ. @³ Sī. Yu. sutvā sammukhā paṭiggahetvā. Bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ . tayidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ ^1- bahujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsitanti. Janavasabhasuttaṃ niṭṭhitaṃ pañcamaṃ. ------------- @Footnote: ¹ Yu. vitthāritaṃ. Mahāgovindasuttaṃ [209] Evamme sutaṃ . ekaṃ samayaṃ bhagavatā rājagahe viharati gijjhakūṭe pabbate . athakho pañcasikho gandhabbaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaṃ gijjhakūṭaṃ pabbataṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . ekamantaṃ ṭhito kho pañcasikho gandhabbaputto bhagavantaṃ etadavoca yaṃ ^[1]- me bhante devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ ārocemetaṃ ^2- ^[3]- bhagavatoti. Ārocehi me tvaṃ pañcasikhāti bhagavā avoca. {209.1} Purimāni bhante divasāni purimatarāni tadahuposathe paṇṇarase pavāraṇāya puṇṇamāya rattiyā kevalakappā ca devā tāvatiṃsā sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnā honti sannipatitā mahatī ca dibbaparisā samantato nisinnā honti cattāro ca mahārājāno catuddisā nisinnā honti puratthimāya disāya dhataraṭṭho mahārājā pacchābhimukho nisinno hoti devehi ^4- purakkhatvā dakkhiṇāya disāya virūḷhako mahārājā uttarābhimukho nisinno hoti devehi purakkhatvā pacchimāya disāya virūpakkho mahārājā puratthābhimukho nisinno hoti devehi purakkhatvā uttarāya disāya vessavaṇona mahārājā dakkhiṇābhimukho nisinno hoti devehi purakkhatvā yadā ^[5]- bhante kevalakappā ca @Footnote: ¹ Ma. kho. ² Ma. ārocemi taṃ ³ Yu. bhante. ⁴ Ma. Yu. deve. ito paraṃ īdisameva. @⁵ Ma. pana. Devā tāvatiṃsā sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnā honti sannipatitā mahatī ca dibbaparisā samantato nisinnā honti cattāro ca mahārājāno catuddisā nisinnā honti idaṃ nesaṃ hoti āsanasmiṃ atha pacchā amhākaṃ āsanaṃ hoti ye te bhante devā bhagavati brahmacariyaṃ caritvā adhunūpapannā tāvatiṃsakāyaṃ ^1- te aññe deve atirocanti vaṇṇena ceva yasasā ca tena sudaṃ bhante devā tāvatiṃsā attamanā honti pamuditā pītisomanassajātā dibbā vata bho kāyā paripūrenti hāyanti asurakāyāti athakho bhante sakko devānamindo devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sampasādaṃ viditvā imāhi gāthāhi anumodi [210] Modanti vata bho devā tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammataṃ. Nave va deve passantā vaṇṇavante yasassino sugatasmiṃ brahmacariyaṃ caritvāna idhāgate. Te aññe atirocanti vaṇṇena yasasāyunā sāvakā bhūripaññassa visesūpagatā idha. Idaṃ disvāna nandanti tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammatanti. [211] Tena sudaṃ bhante devā tāvatiṃsā bhiyyoso mattāya attamanā honti pamuditā pītisomanassajātā dibbā vata bho @Footnote: ¹ Yu. tāvatiṃsakāyā. Kāyā paripūrenti hāyanti asurakāyāti. {211.1} Atha bhante sakko devānamindo devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sampasādaṃ viditvā deve tāvatiṃse āmantesi iccheyyātha no tumhe mārisā tassa bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe sotunti. Icchāma mayaṃ mārisā tassa bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe sotunti. Atha ^1- bhante sakko devānamindo devānaṃ tāvatiṃsānaṃ bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe payirudāhāsi taṃ kiṃ maññanti bhonto devā tāvatiṃsā yāvañceso ^2- bhagavā bahujanahitāya paṭipanno bahujanasukhāya lokānukampāya ^3- atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ . evaṃ bahujanahitāya paṭipannaṃ bahujanasukhāya lokānukampāya ^4- atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {211.2} Svākkhāto kho pana tassa ^5- bhagavato dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhi . evaṃ opanayikassa dhammassa desetāraṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {211.3} Idaṃ kusalanti kho pana tena bhagavatā supaññattaṃ idaṃ akusalanti supaññattaṃ . idaṃ sāvajjaṃ . idaṃ anavajjaṃ . idaṃ sevitabbaṃ . idaṃ na sevitabbaṃ . idaṃ hīnaṃ . idaṃ paṇītaṃ idaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāganti supaññattaṃ . evaṃ kusalākusalasā- vajjānavajjasevitabbāsevitabbahīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāgānaṃ @Footnote: ¹ Ma. athakho. ² Ma. yāvañca so. Yu. yāvacassa so. 3-4 Yu. ... kampakāya. @⁵ Ma. tena bhagavatā. Dhammānaṃ paññapetāraṃ ^1- imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {211.4} Supaññattā kho pana tena bhagavatā sāvakānaṃ nibbānagāminī paṭipadā saṃsandati nibbānañca paṭipadā ca . Seyyathāpi nāma gaṅgodakaṃ yamunodakena saṃsandati sameti evameva supaññattā tena bhagavatā sāvakānaṃ nibbānagāminī paṭipadā saṃsandati nibbānañca paṭipadā ca . evaṃ nibbānagāminiyā paṭipadāya paññapetāraṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {211.5} Laddhasahāyo kho pana so bhagavā sekhānañceva paṭipadānaṃ khīṇāsavānañca vusitavataṃ tena ^2- bhagavā apanujja ekārāmataṃ anuyutto viharati . evaṃ ekārāmataṃ anuyuttaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {211.6} Abhinipphanno ^3- kho pana tassa bhagavato lābho abhinipphanno siloko yāva maññe khattiyā sampiyāyamānarūpā viharanti vigatamado kho pana so bhagavā āhāraṃ āhāreti. Evaṃ vigatamadaṃ āhāraṃ āhāriyamānaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {211.7} Yathāvādī kho pana so bhagavā tathākārī yathākārī tathāvādī iti yathāvādī tathākārī @Footnote: ¹ Ma. Yu. paññāpetāraṃ. ito paraṃ īdisameva. ² Yu. te. @³ Ma. `abhinipphanno kho pana- tena bhagavatāti pāṭhantare @`laddhasahāyo kho pana- tena bhagavatāti ime pāṭhā atthi. @Yu. abhinippanno. evamuparipi. Yathākārī tathāvādī . evaṃ dhammānudhammapaṭipannaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {211.8} Tiṇṇavicikiccho kho pana so bhagavā vigatakathaṃkatho pariyositasaṅkappo ajjhāsayaṃ ādibrahmacariyaṃ . evaṃ tiṇṇavicikicchaṃ vigatakathaṃkathaṃ pariyositasaṅkappaṃ ajjhāsayaṃ ādibrahmacariyaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatāti . ime kho bhante sakko devānamindo devānaṃ tāvatiṃsānaṃ bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe payirudāhāsi. [212] Tena sudaṃ bhante devā tāvatiṃsā bhiyyoso mattāya attamanā honti pamuditā pītisomanassajātā bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe sutvā . tatra ^[1]- bhante ekacce devā evamāhaṃsu aho vata mārisā cattāro sammāsambuddhā loke uppajjeyyuṃ dhammañca deseyyuṃ yathariva bhagavā tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti . ekacce devā evamāhaṃsu tiṭṭhanti mārisā cattāro sammāsambuddhā aho vata mārisā tayo sammāsambuddhā loke uppajjeyyuṃ dhammañca deseyyuṃ yathariva bhagavā tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti . ekacce devā evamāhaṃsu tiṭṭhantu mārisā @Footnote: ¹ Yu. kho. Tayo sammāsambuddhā aho vata mārisā dve sammāsambuddhā loke uppajjeyyuṃ dhammañca deseyyuṃ yathariva bhagavā tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti. {212.1} Evaṃ vutte bhante sakko devānamindo deve tāvatiṃse etadavoca aṭṭhānaṃ kho panetaṃ mārisā anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ netaṃ ṭhānaṃ vijjati aho vata mārisā so ca bhagavā appābādho appātaṅko ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti. {212.2} Athakho bhante yenatthena devā tāvatiṃsā sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnā honti sannipatitā taṃ atthaṃ cintayitvā taṃ atthaṃ mantayitvā vuttavacanāpi taṃ cattāro mahārājāno tasmiṃ atthe honti paccanusiṭṭhavacanāpi taṃ cattāro mahārājāno tasmiṃ atthe honti sakesu sakesu āsanesu ṭhitā avipakkantā. [213] Te vuttavākyā rājāno paṭiggayhānusāsaniṃ vippasannamanā santā aṭṭhaṃsu samhi āsaneti. [214] Athakho bhante uttarāya disāya uḷāro āloko sañjāyati ^1- obhāso pāturahosi atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ. Atha ^2- bhante sakko devānamindo deve tāvatiṃse āmantesi yathā kho mārisā nimittā dissanti ^[3]- āloko sañjāyati obhāso @Footnote: ¹ Ma. Yu. sañjāyi. ² Ma. athakho. ³ Ma. uḷāro. Pātubhavati brahmā pātubhavissati brahmuno hetaṃ pubbanimittaṃ pātubhāvāya yadidaṃ āloko sañjāyati obhāso pātubhavatīti. [215] Yathā nimittā dissanti brahmā pātubhavissati brahmuno hetaṃ pubbanimittaṃ ^1- obhāso vipulo mahāti. [216] Atha ^2- bhante devā tāvatiṃsā yathāsakesu āsanesu nisīdiṃsu obhāsametaṃ ñassāma yaṃ vipāko bhavissati sacchikatvā va naṃ gamissāmāti . cattāropi mahārājāno yathāsakesu āsanesu nisīdiṃsu obhāsametaṃ ñassāma yaṃ vipāko bhavissati sacchikatvā va naṃ gamissāmāti . idaṃ sutvā devā tāvatiṃsā ekaggā samāpajjiṃsu obhāsametaṃ ñassāma yaṃ vipāko bhavissati sacchikatvā va naṃ gamissāmāti. {216.1} Yadā bhante brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati oḷārikaṃ attabhāvaṃ abhinimminitvā pātubhavati . yo kho pana bhante brahmuno pakativaṇṇo anabhisambhavanīyo so devānaṃ tāvatiṃsānaṃ cakkhupathasmiṃ . yadā bhante brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati so aññe deve ativirocati vaṇṇena ceva yasasā ca . seyyathāpi bhante sovaṇṇo viggaho mānusaṃ viggahaṃ ativirocati ^3- evameva kho bhante yadā brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati so aññe deve ativirocati vaṇṇena ceva yasasā ca . yadā bhante brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pātubhavati na tassaṃ parisāyaṃ koci devo abhivādeti vā paccuṭṭheti @Footnote: ¹ Ma. Yu. nimittaṃ. ² Ma. athakho. ³ Ma. Yu. atirocati. sabbattha īdisameva. Vā āsanena vā nimanteti . sabbe va tuṇhībhūtā pañjalikā pallaṅke nisīdanti yassadāni devassa icchissati brahmā sanaṅkumāro tassa devassa pallaṅke nisīdissatīti . yassa kho pana bhante devassa brahmā sanaṅkumāro pallaṅke nisīdati uḷāraṃ so labhati devo vedapaṭilābhaṃ uḷāraṃ so labhati devo somanassapaṭilābhaṃ. {216.2} Seyyathāpi bhante rājā khattiyo muddhāvasitto adhunāvasitto ^1- rajjena uḷāraṃ so labhati vedapaṭilābhaṃ uḷāraṃ so labhati somanassapaṭilābhaṃ evameva kho bhante yassa devassa brahmā sanaṅkumāro pallaṅke nisīdati uḷāraṃ so labhati devo vedapaṭilābhaṃ uḷāraṃ so labhati devo somanassapaṭilābhaṃ . atha bhante brahmā sanaṅkumāro devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sampasādaṃ viditvā antarahito imāhi gāthāhi anumodi [217] Modanti vata bho devā tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammataṃ. Nave va deve passantā vaṇṇavante yasassino sugatasmiṃ brahmacariyaṃ caritvāna idhāgate. Te aññe atirocanti vaṇṇena yasasāyunā sāvakā bhūripaññassa visesūpagatā idha. Idaṃ disvāna nandanti tāvatiṃsā sahindakā tathāgataṃ namassantā dhammassa ca sudhammatanti. [218] Idamatthaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro abhāsittha. Idamatthaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. adhunābhisitto. Bhante brahmuno sanaṅkumārassa bhāsato aṭṭhaṅgasamannāgato saro hoti vissaṭṭho ca viññeyyo ca mañjū ca savanīyo ca bindu ca avisārī ca gambhīro ca ninnādī ca . yathāparisaṃ kho pana bhante brahmā sanaṅkumāro sarena viññāpeti na cassa bahiddhā parisāya ghoso niccharati . yassa kho pana bhante evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgato saro hoti so vuccati brahmassaroti . athakho bhante devā tāvatiṃsā brahmānaṃ sanaṅkumāraṃ etadavocuṃ sādhu mahābrahme etadeva mayaṃ saṅkhāya modāma atthi ca sakkena devānamindena tassa bhagavato aṭṭha yathābhuccā vaṇṇā bhāsitā te ca mayaṃ saṅkhāya modāmāti. {218.1} Athakho bhante brahmā sanaṅkumāro sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca sādhu devānaminda mayaṃpi tassa bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe suṇeyyāmāti . evaṃ mahābrahmeti kho bhante sakko devānamindo brahmuno sanaṅkumārasseva ^1- paṭissutvā ^2- bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe payirudāhāsi taṃ kiṃ maññati ^3- bhavaṃ mahābrahmā yāvañceso bhagavā bahujanahitāya paṭipanno bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ . evaṃ bahujanahitāya paṭipannaṃ bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {218.2} Svākkhāto kho pana tassa bhagavato @Footnote: ¹ brahmāsanaṅkumārassevāti pāṭhena bhavitabbaṃ. ² Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi. @³ Ma. maññasi. Dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhi . evaṃ opanayikassa dhammassa desetāraṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {218.3} Idaṃ kusalanti kho pana tena bhagavatā supaññattaṃ idaṃ akusalanti supaññattaṃ . idaṃ sāvajjaṃ . idaṃ anavajjaṃ. Idaṃ sevitabbaṃ. Idaṃ na sevitabbaṃ . idaṃ hīnaṃ . Idaṃ paṇītaṃ. Idaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāganti supaññattaṃ . evaṃ kusalākusalasāvajjānavajjasevitabbāsevitabba- hīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāgānaṃ dhammānaṃ paññapetāraṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {218.4} Supaññattā kho pana tena bhagavatā sāvakānaṃ nibbānagāminī paṭipadā saṃsandati nibbānañca paṭipadā ca . Seyyathāpi nāma gaṅgodakaṃ yamunodakena saṃsandati sameti evameva supaññattā tena bhagavatā sāvakānaṃ nibbānagāminī paṭipadā saṃsandati nibbānañca paṭipadā ca . evaṃ nibbānagāminiyā paṭipadāya paññapetāraṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {218.5} Laddhasahāyo kho pana so bhagavā sekhānañceva paṭipadānaṃ khīṇāsavānañca vusitavataṃ tena ^1- bhagavā apanujja ekārāmataṃ anuyutto viharati . evaṃ ekārāmataṃ anuyuttaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. @Footnote: ¹ Ma. Yu. te. {218.6} Abhinipphanno kho pana tassa bhagavato lābho abhinipphanno siloko yāva maññe khattiyā sampiyāyamānarūpā viharanti vigatamado kho pana so bhagavā āhāraṃ āhāreti. Evaṃ vigatamadaṃ āhāramāhāriyamānaṃ ^1- imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {218.7} Yathāvādī kho pana so bhagavā tathākārī yathākārī tathāvādī iti yathāvādī tathākārī yathākārī tathāvādī . Evaṃ dhammānudhammapaṭipannaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatā. {218.8} Tiṇṇavicikiccho kho pana so bhagavā vigatakathaṃkatho pariyositasaṅkappo ajjhāsayaṃ ādibrahmacariyaṃ . evaṃ tiṇṇavicikicchaṃ vigatakathaṃkathaṃ pariyositasaṅkappaṃ ajjhāsayaṃ ādibrahmacariyaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāma na panetarahi aññatra tena bhagavatāti . ime kho bhante sakko devānamindo brahmuno sanaṅkumārassa bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe payirudāhāsi. [219] Tena sudaṃ bhante brahmā sanaṅkumāro attamano hoti pamudito pītisomanassajāto bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe sutvā . atha bhante brahmā sanaṅkumāro oḷārikaṃ attabhāvaṃ abhinimminitvā kumāravaṇṇo ^2- hutvā pañcasikho devānaṃ tāvatiṃsānaṃ @Footnote: ¹ Ma. āhāraṃ āharayamānaṃ. ² Sī. Ma. Yu. kumāravaṇṇī. Pāturahosi . so vehāsaṃ abbhuggantvā ākāse antalikkhe pallaṅkena nisīdi . seyyathāpi bhante balavā puriso supaccatthate vā pallaṅke same vā bhūmibhāge pallaṅkena nisīdeyya evameva kho bhante brahmā sanaṅkumāro vehāsaṃ abbhuggantvā ākāse antalikkhe pallaṅkena nisīditvā deve tāvatiṃse āmantesi {219.1} taṃ kiṃ maññanti bhonto devā tāvatiṃsā yāva dīgharattaṃ mahāpañño va ^1- so bhagavā ahosi . bhūtapubbaṃ bho rājā disampati nāma ahosi . disampatissa rañño govindo nāma brāhmaṇo purohito ahosi . disampatissa rañño reṇu nāma kumāro putto ahosi . govindassa brāhmaṇassa jotipālo nāma māṇavo putto ahosi . iti reṇu ca rājaputto jotipālo ca māṇavo aññe ca cha khattiyā iccete aṭṭha sahāyā ahesuṃ. {219.2} Athakho bho ahorattānaṃ accayena govindo brāhmaṇo kālamakāsi . govinde brāhmaṇe kālakate rājā disampati paridevesi yasmiṃ vata bho mayaṃ samaye govinde brāhmaṇe sabbakiccāni sammavossajjitvā ^2- pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgibhūtā paricārema tasmiṃ kho pana samaye govindo brāhmaṇo kālakatoti . Evaṃ vutte bho reṇu rājaputto rājānaṃ disampatiṃ etadavoca mā kho tvaṃ deva govinde brāhmaṇe kālakate atibāḷhaṃ paridevesi atthi deva govindassa brāhmaṇassa jotipālo nāma @Footnote: ¹ Yu. ca. ² Ma. sammā .... Yu. sama .... Māṇavo putto paṇḍitataro ceva pitarā alamatthadasataro ceva pitarā yepi ^1- tassa pitā atthe anusāsi tepi jotipālasseva māṇavassa anusāsanīyāti. Evaṃ kumārāti. Evaṃ devāti. {219.3} Athakho bho rājā disampati aññataraṃ purisaṃ āmantesi ehi tvaṃ ambho purisa yena jotipālo nāma māṇavo tenupasaṅkama upasaṅkamitvā jotipālaṃ māṇavaṃ evaṃ vadehi bhavamatthu bhavantaṃ jotipālaṃ māṇavaṃ rājā disampati bhavantaṃ jotipālaṃ māṇavaṃ āmantayati rājā disampati bhoto jotipālassa māṇavassa dassanakāmoti . evaṃ devāti kho bho so puriso disampatissa rañño paṭissutvā yena jotipālo māṇavo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā jotipālaṃ māṇavaṃ etadavoca bhavamatthu bhavantaṃ jotipālaṃ māṇavaṃ rājā disampati bhavantaṃ jotipālaṃ māṇavaṃ āmantayati rājā disampati bhoto jotipālassa māṇavassa dassanakāmoti. {219.4} Evaṃ bhoti kho bho ^2- jotipālo māṇavo tassa purisassa paṭissutvā yena rājā disampati tenupasaṅkami upasaṅkamitvā disampatinā raññā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinnaṃ kho bho jotipālaṃ māṇavaṃ rājā disampati etadavoca anusāsatu no bhavaṃ jotipālo māṇavo mā no bhavaṃ jotipālo māṇavo anusāsanīyā paccabyāhāsi pettike taṃ ṭhānaṃ ṭhapessāmi @Footnote: ¹ Ma. Yu. yepissa. ² Ma. so. Govindiye abhisiñcissāmīti . evaṃ bhoti kho ^[1]- jotipālo māṇavo disampatissa rañño paccassosi . athakho bho rājā disampati jotipālaṃ māṇavaṃ govindiye abhisiñci ^[2]- pettike ṭhāne ṭhapesi. Abhisitto jotipālo māṇavo govindiye pettike ṭhāne ṭhapito yepissa pitā atthe anusāsi tepi atthe anusāsati yepissa pitā atthe nānusāsi tepi atthe nānusāsati ^3- yepissa pitā kammante abhisambhosi tepi kammante abhisambhoti yepissa pitā kammante nābhisambhosi tepi kammante nābhisambhoti ^4- . Tamenaṃ manussā evamāhaṃsu govindo vata bho brāhmaṇo mahāgovindo vata bho brāhmaṇoti . iminā kho evaṃ ^5- bho pariyāyena jotipālassa māṇavassa ^[6]- mahāgovindotveva samaññā udapādi. [220] Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena te cha khattiyā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā te cha khattiye etadavoca disampati kho bho rājā jiṇṇo vuḍḍho mahallako addhagato vayoanuppatto ko nu kho pana bho jānāti jīvitānaṃ ^7- ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ disampatimhi raññe kālakate rājakattāro reṇuṃ rājaputtaṃ rajje abhisiñceyyuṃ āyantu bhonto yena reṇu rājaputto tenupasaṅkamatha upasaṅkamitvā reṇuṃ rājaputtaṃ evaṃ vadetha mayaṃ kho bhoto reṇussa sahāyā piyā manāpā @Footnote: ¹ Ma. bho so. ² Ma. taṃ. ³ Ma. anusāsati. ⁴ Ma. abhisambhoti. @⁵ Yu. etaṃ. ⁶ Ma. govindo. Yu. mahāgovindo .... ⁷ Ma. jīvitaṃ. ito paraṃ @īdisameva. Appaṭikūlā yaṃsukho bhavaṃ taṃsukhā mayaṃ yaṃdukkho bhavaṃ taṃdukkhā mayaṃ disampati kho bho rājā jiṇṇo vuḍḍho mahallako addhagato vayoanuppatto ko nu kho pana bho jānāti jīvitānaṃ ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ disampatimhi raññe kālakate rājakattāro bhavantaṃ reṇuṃ rajje abhisiñceyyuṃ sace bhavaṃ reṇu rajjaṃ labhetha saṃvibhajetha no rajjenāti. {220.1} Evaṃ bhoti kho ^[1]- te cha khattiyā mahāgovindassa brāhmaṇassa paṭissutvā yena reṇu rājaputto tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā reṇuṃ rājaputtaṃ etadavocuṃ mayaṃ kho bhoto reṇussa sahāyā piyā manāpā appaṭikūlā yaṃsukho bhavaṃ taṃsukhā mayaṃ yaṃdukkho bhavaṃ taṃdukkhā mayaṃ disampati kho bho rājā jiṇṇo vuḍḍho mahallako addhagato vayoanuppatto ko nu kho pana bho jānāti jīvitānaṃ ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ disampatimhi raññe kālakate rājakattāro bhavantaṃ reṇuṃ rajje abhisiñceyyuṃ sace bhavaṃ reṇu rajjaṃ labhetha saṃvibhajetha no rajjenāti . ko nu kho bho añño mama vijite sukhaṃ bhaveyyātha ^2- aññatra bhavantehi sacāhaṃ bho rajjaṃ labhissāmi saṃvibhajissāmi vo rajjenāti. {220.2} Athakho bho ahorattānaṃ accayena rājā disampati kālamakāsi . disampatimhi raññe kālakate rājakattāro reṇuṃ rājaputtaṃ rajje abhisiñciṃsu . abhisitto reṇu @Footnote: ¹ Ma. Yu. bho. ² Sī. sumedheyyātha. Ma. sukho bhavetha. Yu. sukhamedheyyātha. Rajjena pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti . Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena te cha khattiyā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā te cha khattiye etadavoca disampati kho bho rājā kālakato abhisitto ^[1]- reṇu rajjena pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti ko nu kho pana bho jānāti madaniyā kāmā āyantu bhonto yena reṇu rājā tenupasaṅkamatha upasaṅkamitvā reṇuṃ rājānaṃ evaṃ vadetha disampati vo bho rājā kālakato abhisitto bhavaṃ reṇu rajjena sarati bhavaṃ taṃ vacananti. {220.3} Evaṃ bhoti kho ^[2]- te cha khattiyā mahāgovindassa brāhmaṇassa paṭissutvā yena reṇu rājā tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā reṇuṃ rājānaṃ etadavocuṃ disampati kho bho rājā kālakato abhisitto bhavaṃ reṇu rajjena sarati bhavaṃ taṃ vacananti. Sarāmahaṃ bho taṃ vacananti ^3-. Ko nu kho bho pahoti imaṃ mahāpaṭhaviṃ uttarena āyataṃ dakkhiṇena sakaṭamukhaṃ sattadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhajitunti . ko nu kho bho añño pahoti aññatra mahāgovindena brāhmaṇenāti. {220.4} Athakho bho reṇu rājā aññataraṃ purisaṃ āmantesi ehi tvaṃ ambho purisa yena mahāgovindo brāhmaṇo tenupasaṅkama upasaṅkamitvā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ evaṃ vadehi rājā taṃ bhante reṇu āmantetīti . evaṃ devāti kho bho so puriso reṇussa rañño @Footnote: ¹ Yu. bhavaṃ. ² Ma. bho. ³ Ma. Yu. vacanaṃ. Paṭissutvā yena mahāgovindo brāhmaṇo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ etadavoca rājā taṃ bhante reṇu āmantetīti . evaṃ bhoti kho bho ^[1]- mahāgovindo brāhmaṇo tassa purisassa paṭissutvā yena reṇu rājā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā reṇunā raññā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi . ekamantaṃ nisinnaṃ kho bho mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ reṇu rājā etadavoca etu bhavaṃ govindo imaṃ mahāpaṭhaviṃ uttarena āyataṃ dakkhiṇena sakaṭamukhaṃ sattadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhajetūti ^2-. Evaṃ bhoti kho bho ^[3]- mahāgovindo brāhmaṇo reṇussa rañño paṭissutvā imaṃ mahāpaṭhaviṃ uttarena āyataṃ dakkhiṇena sakaṭamukhaṃ sattadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhaji sabbāni sakaṭamukhāni paṭṭhapesi ^4- . tatra sudaṃ majjhe reṇussa rañño janapado hoti [221] Dantapuraṃ kāliṅgānaṃ assakānañca potanaṃ māhissati ^5- avantīnaṃ socirānañca ^6- rorukaṃ mithilā ca videhānaṃ campā aṅgesu māpitā bārāṇasī ca kāsīnaṃ ete govindamāpitāti. [222] Athakho bho te cha khattiyā yathāsakena lābhena attamanā ahesuṃ paripuṇṇasaṅkappā yaṃ vata no ahosi icchitaṃ yaṃ ākaṅkhitaṃ ^[7]- adhippetaṃ yaṃ abhipatthitaṃ taṃ no laddhanti. @Footnote: ^1-3 Ma. so. ² Ma. Yu. vibhajatūti. ⁴ Yu. aṭṭhapesi. ⁵ Ma. mahesayaṃ. @⁶ Ma. Yu. sovīrānañca. ⁷ Ma. Yu. yaṃ. [223] Sattabhū brahmadatto ca vessabhū bharato saha reṇu dve dhataraṭṭhā ca tadāsuṃ satta bhāravāti ^1-. Paṭhamabhāṇavāraṃ niṭṭhitaṃ. [224] Athakho bho te cha khattiyā yena mahāgovindo brāhmaṇo tenupasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ etadavocuṃ yathā kho bhavaṃ bho govindo reṇussa rañño sahāyo piyo manāpo appaṭikūlo evameva kho bhavaṃ govindo brāhmaṇo amhākaṃpi sahāyo piyo manāpo appaṭikūlo anusāsatu no bhavaṃ govindo brāhmaṇo mā no bhavaṃ govindo brāhmaṇo anusāsaniyā paccabyāhāsīti . evaṃ bhoti kho bho ^2- mahāgovindo brāhmaṇo tesaṃ channaṃ khattiyānaṃ muddhābhisittānaṃ ^3- paccassosi. {224.1} Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo anusāsaniyā ^4- satta ca rājāno khattiye muddhābhisitte rajjena ^5- anusāsi satta ca brāhmaṇamahāsāle satta ca nhātakasatāni mante vācesi. Athakho bho mahāgovindassa brāhmaṇassa aparena samayena evaṃkalyāṇo kittisaddo abbhuggacchi sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ passati sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti . Athakho bho mahāgovindassa brāhmaṇassa etadahosi mayhaṃ kho evaṃkalyāṇo kittisaddo abbhuggato sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ passati sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā @Footnote: ¹ Ma. bhāradhāti. Yu. bhāratāti. ² Ma. so. 3-4 Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi. @⁵ Ma. Yu. muddhāvasitte rajje. Sākaccheti sallapati mantetīti na kho panāhaṃ brahmānaṃ passāmi na brahmunā sākacchemi na brahmunā sallapemi ^1- na brahmunā mantemi sutaṃ kho pana metaṃ brāhmaṇānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yo vassike cattāro māse paṭisallīyati karuṇaṃ jhānaṃ jhāyati so brahmānaṃ passati brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti yannūnāhaṃ vassike cattāro māse paṭisallīyeyyaṃ karuṇaṃ jhānaṃ jhāyeyyanti. {224.2} Athakho ^[2]- mahāgovindo brāhmaṇo yena reṇu rājā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā reṇuṃ rājānaṃ etadavoca mayhaṃ kho bho evaṃkalyāṇo kittisaddo abbhuggato sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ passati sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti na kho panāhaṃ bho brahmānaṃ passāmi na brahmunā sākacchemi na brahmunā sallapemi na brahmunā mantemi sutaṃ kho pana metaṃ brāhmaṇānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yo vassike cattāro māse paṭisallīyati karuṇaṃ jhānaṃ jhāyati so brahmānaṃ passati brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti icchāmahaṃ bho vassike cattāro māse paṭisallīyituṃ karuṇaṃ jhānaṃ jhāyituṃ namhi kenaci upasaṅkamitabbo aññatra ekena bhattāhārenāti ^3- . yassadāni bhavaṃ govindo kālaṃ maññatīti. @Footnote: ¹ Ma. Yu. sabbattha sallapāmi. ² Ma. Yu. bho. ³ Ma. Yu. bhattābhihārenāti. @ito paraṃ īdisameva. {224.3} Athakho mahāgovindo brāhmaṇo yena te cha khattiyā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā te cha khattiye etadavoca mayhaṃ kho bho evaṃkalyāṇo kittisaddo abbhuggato sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ passati sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti na kho bho panāhaṃ brahmānaṃ passāmi na brahmunā sākacchemi na brahmunā sallapemi na brahmunā mantemi sutaṃ kho pana metaṃ brāhmaṇānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yo vassike cattāro māse paṭisallīyati karuṇaṃ jhānaṃ jhāyati so brahmānaṃ passati brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti icchāmahaṃ bho vassike cattāro māse paṭisallīyituṃ karuṇaṃ jhānaṃ jhāyituṃ namhi kenaci upasaṅkamitabbo aññatra ekena bhattāhārenāti. Yassadāni bhavaṃ govindo kālaṃ maññatīti. {224.4} Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena satta ca brāhmaṇamahāsālā satta ca nhātakasatāni tenupasaṅkami upasaṅkamitvā satta ca brāhmaṇamahāsāle satta ca nhātakasatāni etadavoca mayhaṃ kho bho evaṃkalyāṇo kittisaddo abbhuggato sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ passati sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti na kho panāhaṃ bho brahmānaṃ passāmi na brahmunā sākacchemi na brahmunā sallapemi na brahmunā mantemi sutaṃ kho pana metaṃ brāhmaṇānaṃ Vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yo vassike cattāro māse paṭisallīyati karuṇaṃ jhānaṃ jhāyati so brahmānaṃ passati brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti tenahi bho yathāsute yathāpariyatte mante vitthārena sajjhāyaṃ karotha aññamaññañca mante vācetha icchāmahaṃ bho vassike cattāro māse paṭisallīyituṃ karuṇaṃ jhānaṃ jhāyituṃ namhi kenaci upasaṅkamitabbo aññatra ekena bhattāhārenāti . yassadāni bhavaṃ govindo kālaṃ maññatīti. {224.5} Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena cattārīsā bhariyā sādisiyo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā cattārīsā bhariyā sādisiyo etadavoca mayhaṃ kho bhoti evaṃkalyāṇo kittisaddo abbhuggato sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ passati sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti na kho panāhaṃ bhoti brahmānaṃ passāmi na brahmunā sākacchemi na brahmunā sallapemi na brahmunā mantemi sutaṃ kho pana metaṃ brāhmaṇānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yo vassike cattāro māse paṭisallīyati karuṇaṃ jhānaṃ jhāyati so brahmānaṃ passati brahmunā sākaccheti ^[1]- sallapati ^[2]- mantetīti icchāmahaṃ bhoti vassike cattāro māse paṭisallīyituṃ karuṇaṃ jhānaṃ jhāyituṃ namhi kenaci upasaṅkamitabbo aññatra ekena bhattāhārenāti . yassadāni bhavaṃ govindo @Footnote: ^1-2 Ma. brahmunā. Kālaṃ maññatīti. {224.6} Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo puratthimena nagarasseva navaṃ saṇṭhāgāraṃ ^1- kārāpetvā vassike cattāro māse paṭisallīyi karuṇaṃ jhānaṃ jhāyi . nāssa ^2- koci upasaṅkamati ^3- aññatra ekena bhattāhārenāti ^4- . athakho bho mahāgovindassa brāhmaṇassa catunnaṃ māsānaṃ accayena ahudeva ukkaṇṭhanā ahu paritassanā sutaṃ kho panetaṃ brāhmaṇānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yo vassike cattāro māse paṭisallīyati karuṇaṃ jhānaṃ jhāyati so brahmānaṃ passati brahmunā sākaccheti sallapati mantetīti na kho panāhaṃ brahmānaṃ passāmi na brahmunā sākacchemi na brahmunā sallapemi na brahmunā mantemīti. {224.7} Athakho bho brahmā sanaṅkumāro mahāgovindassa brāhmaṇassa cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva brahmaloke antarahito mahāgovindassa brāhmaṇassa sammukhe pāturahosi . athakho bho mahāgovindassa brāhmaṇassa ahudeva bhayaṃ ahu chambhitattaṃ ahu lomahaṃso yathātaṃ adiṭṭhapubbaṃ rūpaṃ disvā . athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo bhīto saṃviggo lomahaṭṭhajāto brahmānaṃ sanaṅkumāraṃ gāthāya ajjhabhāsi @Footnote: ¹ Ma. sandhāgāraṃ. ² Sī. nassu ca. Ma. nāssudha. Yu. nāssuda. ³ Yu. upasaṅgami. @⁴ Ma. Yu. itisaddo natthi. [225] Vaṇṇavā yasavā sirimā ko nu tvamasi mārisa ajānantā taṃ pucchāma kathaṃ jānemu taṃ mayanti. Maṃ ve kumāraṃ jānanti brahmaloke sanantanaṃ sabbe jānanti maṃ devā evaṃ govinda jānahi. Āsanaṃ udakaṃ pajjaṃ madhupākañca ^1- brahmuno agghe bhavantaṃ pucchāma agghaṃ kurutu no bhavaṃ. Paṭiggaṇhāma te agghaṃ yaṃ tvaṃ govinda bhāsasi diṭṭhe dhamme hitatthāya samparāyasukhāya ca katāvakāso pucchassu yaṅkiñci abhipatthitanti. [226] Athakho bho mahāgovindassa brāhmaṇassa etadahosi katāvakāso khomhi brahmunā sanaṅkumārena kinnu kho ahaṃ brahmānaṃ sanaṅkumāraṃ puccheyyaṃ diṭṭhadhammikaṃ vā atthaṃ samparāyikaṃ vāti . Athakho bho mahāgovindassa brāhmaṇassa etadahosi kusalo kho ahaṃ diṭṭhadhammikānaṃ atthānaṃ aññepi maṃ diṭṭhadhammikaṃ atthaṃ pucchanti yannūnāhaṃ brahmānaṃ sanaṅkumāraṃ samparāyikaññeva atthaṃ puccheyyanti . athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ sanaṅkumāraṃ gāthāya ajjhabhāsi [227] Pucchāmi brahmānaṃ sanaṅkumāraṃ kaṅkhī akaṅkhiṃ paravediyesu katthaṭṭhito kimhi ca sikkhamāno @Footnote: ¹ Ma. madhusākañca. Pappoti macco amataṃ brahmalokanti. Hitvā mamattaṃ manujesu brahme ekodibhūto karuṇādhimutto ^1- nirāmagandho virato methunasmā etthaṭṭhito ettha ca sikkhamāno pappoti macco amataṃ brahmalokanti. [228] Hitvā mamattanti ahaṃ ^2- bhoto ājānāmi. Idhekacco appaṃ vā bhogakkhandhaṃ pahāya mahantaṃ vā bhogakkhandhaṃ pahāya appaṃ vā ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahantaṃ vā ñātiparivaṭṭaṃ pahāya kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajati iti hitvā mamattaṃti sahaṃ ^3- bhoto ājānāmi . Ekodibhūtoti sahaṃ ^4- bhoto ājānāmi . Idhekacco vivittaṃ senāsanaṃ bhajati araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjaṃ paṭisallīyati ^5- iti ekodibhūtoti sahaṃ ^6- bhoto ājānāmi. Karuṇādhimuttoti sahaṃ bhoto ājānāmi. {228.1} Idhekacco karuṇāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ karuṇāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena @Footnote: ¹ Ma. karuṇedhimutto. ito paraṃ īdisameva. ² Sī. Yu. mamattaṃtāhaṃ. ³ Sī. @Yu. mamattaṃtāhaṃ. Ma. mamattanti ahaṃ. mamattaṃtipahanti pana pāṭhena bhavitabbaṃ. @⁴ ekodibhūtotipahanti pāṭhena bhavitabbaṃ Ma. ... ahaṃ. Yu. ... cāhaṃ. ⁵ Ma. Yu. ayaṃ @pāṭho natthi. ⁶ Ma. ahaṃ. Yu. pahaṃ. ito paraṃ īdisameva. Appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā viharati iti karuṇādhimuttoti sahaṃ bhoto ājānāmi . āmagandhe ca ^1- kho ahaṃ bhoto bhāsamānassa na ca ^2- ājānāmi [229] Ke āmagandhā manujesu brahme ete aviddhā ^3- idha brūhi dhīra kenāvuṭā ^4- vāti pajā kururū ^5- āpāyikā nīvutabrahmalokāti. Kodho mosavajjaṃ nikati ca dobbho ^6- kadariyatā atimāno ussuyā ^7- icchā vicikicchā paraheṭhanā ca lobho ca doso ca mado ca moho etesu yuttā anirāmagandhā āpāyikā nīvutabrahmalokāti. [230] Yathā kho ahaṃ bhoto āmagandhe bhāsamānassa ājānāmi te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agāramhā anagāriyanti . yassadāni bhavaṃ govindo kālaṃ maññatīti . Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena reṇu rājā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā reṇuṃ rājānaṃ etadavoca aññaṃdāni bhavaṃ purohitaṃ pariyesatu yo bhoto rajjaṃ anusāsissati icchāmahaṃ @Footnote: ¹ Yu. va. ² Ma. Yu. casaddo natthi. ³ Ma. Yu. avidvā. ⁴ Ma. Yu. kenāvaṭā. @⁵ Sī. Yu. kruṭṭharū. Ma. kurutu. ⁶ Ma. dubbho. Yu. dobho. ⁷ Ma. usūyā. @Yu. asuyayā. Bho agārasmā anagāriyaṃ pabbajituṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . [231] Āmantayāmi rājānaṃ reṇuṃ bhūmipatiṃ ahaṃ tvaṃ pajānassu rajjena nāhaṃ porohacce ^1- rame. Sace te ūnakāmehi ahaṃ paripūrayāmi te yo taṃ hiṃsati vāremi bhūmisenāpatī ahaṃ tvaṃ pitā ^2- ahaṃ putto ca ^3- mā no govinda pājahi. Na matthi ūnakāmehi hiṃsito me na vijjati amanussavaco sutvā tasmāhaṃ na gahe rame. Amanusso kathaṃvaṇṇo kante ^4- atthaṃ abhāsatha yañca sutvā jahāsi no gehe amhe ca kevale ^5-. Upavutthassa me pubbe yiṭṭhakāmassa ^6- me sato aggi pajjalito āsi kusapattaparitthato. Tato me brahmā pāturahu brahmalokā sanantano so me pañhaṃ viyākāsi taṃ sutvā na gahe rame. Saddahāmi ahaṃ bhoto yaṃ tvaṃ govinda bhāsasi amanussavaco sutvā kathaṃ vattetha aññathā te taṃ anuvattissāma ^7- satthā govinda no bhavaṃ ^8-. @Footnote: ¹ Ma. porohicce. ² Yu. pitāsi. ³ Ma. Yu. casaddo natthi. ⁴ Ma. kiṃ @te. ⁵ Ma. kevalī. ⁶ Ma. yiṭṭhu .... Yu. yaṭṭhu .... ⁷ anupabbajissāmātipi @pāṭho. ⁸ Yu. bhava. Maṇi yathā veḷuriyo akāso ^1- vimalo subho evaṃ sutvā ^2- carissāma govindassānusāsaneti. [232] Sace bhavaṃ govindo agārasmā anagāriyaṃ pabbajissati mayampi ^3- agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti . athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena te cha khattiyā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā te cha khattiye etadavoca aññaṃdāni bho ^4- bhavanto purohitaṃ pariyesantu yo bhavantānaṃ rajje anusāsissati icchāmahaṃ bho agārasmā anagāriyaṃ pabbajituṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti. {232.1} Athakho bho te cha khattiyā ekamantaṃ apakkamma evaṃ samacintesuṃ ime kho bho ^5- brāhmaṇā nāma dhanaluddhā yannūna mayaṃ mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ dhanena sikkheyyāmāti . te mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu saṃvijjati kho bho imesu sattasu rajjesu pahūtaṃ sāpateyyaṃ tato bhoto yāvatakena attho tāvatakaṃ āharīyatanti ^6- . alaṃ bho mamapīdaṃ pahūtaṃ sāpateyyaṃ bhavantānaṃyeva tathā sāpateyyaṃ ^7- ahaṃ sabbaṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāmi yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . athakho bho te cha khattiyā ekamantaṃ apakkamma evaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. akāco. ² Ma. Yu. suddhā. ³ Yu. ahaṃpi ... pabbajissāmi. 4-5 Ma. Yu. @bhosaddo natthi. ⁶ Yu. āhareyyatanti. ⁷ Ma. vāhasā tamahaṃ sabbaṃ. Yu. vāhasā @tamahaṃ yasaṃ. Samacintesuṃ ime kho bho ^1- brāhmaṇā nāma itthīluddhā yannūna mayaṃ mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ itthīhi sikkheyyāmāti . te mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu saṃvijjanti kho bho imesu sattasu rajjesu pahūtā itthiyo tato bhoto yāvatikāhi attho tāvatikā ānīyatāti ^2- . alaṃ bho mamapīmā ^3- cattārīsā bhariyā sādisiyo tāvāhaṃ ^4- sabbā pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāmi yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . sace bhavaṃ govindo agārasmā anagāriyaṃ pabbajissati mayampi agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti. [233] Sace pajahatha kāmāni yattha satto puthujjano ārambhavho daḷhā hotha khantībalasamāhitā. Esa maggo ujumaggo esa maggo anuttaro saddhammo sabbhi rakkhito brahmalokūpapattiyāti. [234] Tenahi bhavaṃ mahāgovindo satta vassāni āgametu sattannaṃ vassānaṃ accayena mayampi agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti . aticiraṃ kho bho satta vassāni nāhaṃ sakkomi bhavante satta vassāni āgametuṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. bhosaddo natthi. ² Ma. Yu. ānīyatanti. ³ Ma. mamapitā. ⁴ Sī. @tāpahaṃ. Ma. Yu. tāpāhaṃ. Ko nu kho pana bho jānāti jīvitānaṃ gamanīyo samparāyo mantāya voṭṭhabbaṃ ^1- kattabbaṃ kusalaṃ caritabbaṃ brahmacariyaṃ natthi jātassa amaraṇaṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . tenahi bhavaṃ govindo cha vassāni āgametu .pe. pañca vassāni āgametu . cattāri vassāni āgametu . tīṇi vassāni āgametu . dve vassāni āgametu . Ekaṃ vassaṃ āgametu ekassa vassassa accayena mayampi agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti. {234.1} Aticiraṃ kho bho ekaṃ vassaṃ nāhaṃ sakkomi bhavante ekaṃ vassaṃ āgametuṃ ko nu kho pana bho jānāmi jīvitānaṃ gamanīyo samparāyo mantāya voṭṭhabbaṃ kattabbaṃ kusalaṃ caritabbaṃ brahmacariyaṃ natthi jātassa amaraṇaṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . tenahi bhavaṃ govindo satta māsāni āgametu sattannaṃ māsānaṃ accayena mayampi agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti. {234.2} Aticiraṃ kho bho satta māsāni nāhaṃ sakkomi bhavante satta māsāni āgametuṃ ko nu kho pana bho jānāti jīvitānaṃ gamanīyo samparāyo mantāya @Footnote: ¹ Ma. mantāyaṃ boddhabbaṃ. Yu. bodhabbaṃ. ito paraṃ īdisameva. Voṭṭhabbaṃ kattabbaṃ kusalaṃ caritabbaṃ brahmacariyaṃ natthi jātassa amaraṇaṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti. {234.3} Tenahi bhavaṃ govindo cha māsāni āgametu . Pañca māsāni āgametu . cattāri māsāni āgametu . tīṇi māsāni āgametu . dve māsāni āgametu . ekaṃ māsaṃ āgametu . Addhamāsaṃ ^1- āgametu addhamāsassa accayena mayampi agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti. {234.4} Aticiraṃ kho bho addhamāso nāhaṃ sakkomi bhavante addhamāsaṃ āgametuṃ ko nu kho pana bho jānāti jīvitānaṃ gamanīyo samparāyo mantāya voṭṭhabbaṃ kattabbaṃ kusalaṃ caritabbaṃ brahmacariyaṃ natthi jātassa amaraṇaṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . tenahi bhavaṃ govindo sattāhaṃ āgametu yāva mayaṃ sake puttabhātaro rajje anusāsissāma sattāhassa accayena mayampi agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti . na ciraṃ kho bho sattāhaṃ āgamissāmahaṃ bhavante sattāhanti. {234.5} Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena te satta ca brāhmaṇamahāsālā @Footnote: ¹ aḍḍhamāsantipi pāṭho. Satta ca nhātakasatāni tenupasaṅkami upasaṅkamitvā satta ca brāhmaṇamahāsāle satta ca nhātakasatāni etadavoca aññaṃdāni bhavanto ācariyaṃ pariyesantu yo bhavantānaṃ mante vācessati icchāmahaṃ bho agārasmā anagāriyaṃ pabbajituṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . mā bhavaṃ govindo agārasmā anagāriyaṃ pabbaji pabbajjā bho appesakkhā ca appalābhā ca brahmaññaṃ mahesakkhañca mahālābhañcāti . mā bhavanto evaṃ avacuttha mā bhavanto evaṃ avacuttha pabbajjā appesakkhā ca appalābhā ca brahmaññaṃ mahesakkhañca mahālābhañcāti ko nu kho bho aññatra ^1- mayā mahesakkhataro vā mahālābhataro vā ahaṃ vo vā ^2- etarahi rājāva ^3- raññaṃ brahmāva ^4- brāhmaṇānaṃ devatāva ^5- gahapatikānaṃ tamahaṃ sabbaṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāmi yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bho agārasmā anagāriyanti . Sace bhavaṃ govindo agārasmā anagāriyaṃ pabbajissati mayampi agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti. {234.6} Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo yena cattārīsā @Footnote: ¹ aññoti vā pāṭho. ² Sī. Ma. Yu. ahaṃ hi bho. 3-4-5 Yu. ... ca. Bhariyā sādisiyo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā cattārīsā bhariyā sādisiyo etadavoca yā bhoti naṃ icchati sakāni vā ñātikulāni gacchantu ^1- aññaṃ vā bhattāraṃ pariyesantu ^2- icchāmahaṃ bhoti agārasmā anagāriyaṃ pabbajituṃ yathā kho pana me sutaṃ brahmuno āmagandhe bhāsamānassa te na sunimmadayā agāraṃ ajjhāvasatā pabbajissāmahaṃ bhoti agārasmā anagāriyanti . tvaññeva no ñāti ñātikāmānaṃ tvaṃ pana bhattā bhattukāmānaṃ sace bhavaṃ bho ^3- govindo agārasmā anagāriyaṃ pabbajissati mayampi bho ^4- agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāma atha yā te gati sā no gati bhavissatīti. {234.7} Athakho bho mahāgovindo brāhmaṇo tassa sattāhassa accayena kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbaji . pabbajitañca pana mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ satta ca rājāno khattiyā muddhāvasittā satta ca brāhmaṇamahāsālā satta ca nhātakasatāni cattārīsā ca bhariyā sādisiyo anekāni ca khattiyasahassāni anekāni ca brāhmaṇasahassāni anekāni ca gahapatisahassāni anekā ^5- ca itthāgārā itthiyo kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ agārasmā anagāriyaṃ pabbajitaṃ anupabbajiṃsu . tāya sudaṃ bho parisāya parivuto mahāgovindo brāhmaṇo gāmanigamarājadhānīsu cārikaṃ carati . yaṃ kho pana bho tena samayena mahāgovindo @Footnote: ¹ Ma. Yu. gacchatu. ² Ma. Yu. pariyesatu. 3-4 Ma. Yu. bhosaddo natthi. ⁵ Ma. @anekehi itthāgārehi. Brāhmaṇo gāmaṃ vā nigamaṃ vā upasaṅkamati tattha rājāva hoti raññaṃ brahmāva brāhmaṇānaṃ devatāva gahapatikānaṃ . ye ^[1]- kho pana bho tena samayena manussā khipanti vā upakkhalanti vā te evamāhaṃsu namatthu mahāgovindassa brāhmaṇassa namatthu sattapurohitassāti. {234.8} Mahāgovindo ^[2]- brāhmaṇo mettāsahagatena cetasā averena abyāpajjhena ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā vihāsi karuṇāsahagatena cetasā .pe. muditāsahagatena cetasā .pe. upekkhāsahagatena cetasā .pe. Sāvakānañca brahmalokasahabyatāya maggaṃ desesi. {234.9} Ye kho pana bho tena samayena mahāgovindassa brāhmaṇassa sāvakā sabbena sabbaṃ sāsanaṃ ājāniṃsu te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ brahmalokaṃ upapajjiṃsu . ye na sabbena sabbaṃ sāsanaṃ ājāniṃsu te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā appekacce paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu appekacce nimmānaratīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu appekacce tusitānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu appekacce yāmānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu appekacce tāvatiṃsānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu appekacce cātummahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu . ye ^[3]- sabbanihīnakāyaṃ @Footnote: ¹ Yu. ye ca kho pana. Ma. ye kho pana bhoti ime pāṭhā natthi. ² Ma. Yu. bho. @³ Yu. sabbe. Paripūresuṃ te gandhabbakāyaṃ paripūresuṃ . iti kho pana ^1- sabbesaṃyeva tesaṃ kulaputtānaṃ amoghā pabbajjā ahosi avajjā ^2- saphalā saudrayāti ^3-. {234.10} Sarati taṃ bhagavāti . sarāmahaṃ bho pañcasikha ahantena samayena mahāgovindo brāhmaṇo ahosiṃ ahaṃ taṃ ^4- sāvakānaṃ brahmalokasahabyatāya maggaṃ desesiṃ taṃ kho pana pañcasikha brahmacariyaṃ na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṃvattati yāvadeva brahmalokūpapattiyā idaṃ kho pana me pañcasikha brahmacariyaṃ ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. {234.11} Katamañca ^5- taṃ pañcasikha brahmacariyaṃ ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi idaṃ kho taṃ pana pañcasikha brahmacariyaṃ ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. {234.12} Ye kho pana me pañcasikha sāvakā sabbena sabbaṃ sāsanaṃ ājānanti te āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharanti . ye na @Footnote: ¹ Ma. Yu. bho. ² avañjhāti vā avajjhāti vā pāṭho. ³ Yu. sauddisāti. @⁴ Ma. Yu. tesaṃ. ⁵ Yu. katamañca ... saṃvattatīti ime pāṭhā natthi. Sabbena sabbaṃ sāsanaṃ ājānanti te ^1- pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ parikkhayā opapātikā honti tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā . ye na sabbena sabbaṃ sāsanaṃ ājānanti appekacce tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmino honti sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissanti ^2- . ye na sabbena sabbaṃ sāsanaṃ ājānanti appekacce tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā sotāpannā honti avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā . iti kho pañcasikha sabbesaññeva imesaṃ kulaputtānaṃ amoghā pabbajjā avajjā saphalā saudrayāti ^3- . idamavoca bhagavā . attamano pañcasikho gandhabbaputto bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tatthevantaradhāyīti. Mahāgovindasuttaṃ niṭṭhitaṃ chaṭṭhaṃ. -------------- @Footnote: ¹ Yu. appekacce. ² Yu. karonti. ³ Yu. sauddisāti. Mahāsamayasuttaṃ [235] Evamme sutaṃ . ekaṃ samayaṃ bhagavā sakkesu viharati kapilavatthusmiṃ mahāvane mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi sabbeheva arahantehi . dasahi ca lokadhātūhi devatā yebhuyyena sannipatitā honti bhagavantaṃ dassanāya bhikkhusaṅghañca . Athakho catunnaṃ suddhāvāsakāyikānaṃ devānaṃ ^1- etadahosi ayaṃ kho bhagavā sakkesu viharati kapilavatthusmiṃ mahāvane mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi sabbeheva arahantehi dasahi ca lokadhātūhi devatā yebhuyyena sannipatitā honti bhagavantaṃ dassanāya bhikkhusaṅghañca yannūna mayampi yena bhagavā tenupasaṅkameyyāma upasaṅkamitvā bhagavato santike paccekagāthaṃ ^2- bhāseyyāmāti. {235.1} Athakho tā devatā seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva suddhāvāsesu devesu antarahitā bhagavato purato pāturahaṃsu . athakho tā devatā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . ekamantaṃ ṭhitā kho ekā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi [236] Mahāsamayo pavanasmiṃ devakāyā samāgatā @Footnote: ¹ Ma. devatānaṃ. ² pāyato evaṃ. paccekagāthātipi pāṭhena pana bhavitabbaṃ. Ma. @paccekaṃ gāthaṃ. Āgatamha imaṃ dhammasamayaṃ dakkhitāyeva ^1- aparājitasaṅghanti. [237] Athakho aparā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi tatra bhikkhavo samādahaṃsu cittaṃ attano ujukamakaṃsu sārathīva nettāni gahetvā indriyāni rakkhanti paṇḍitāti. [238] Athakho aparā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi chetvā khīlaṃ chetvā palīghaṃ indakhīlaṃ ohaccamanejā ^2- te caranti suddhā vimalā cakkhumatā sudantā susūnāgāti ^3-. [239] Athakho aparā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse na te gamissanti apāyabhūmiṃ ^4- pahāya mānusaṃ dehaṃ devakāyaṃ paripūressantīti. [240] Athakho bhagavā bhikkhū āmantesi yebhuyyena bhikkhave dasasu lokadhātūsu devatā sannipatitā honti tathāgataṃ dassanāya @Footnote: ¹ Ma. Yu. dakkhitāye. ² Ma. Yu. ūhaccamanejā. ³ Ma. Yu. susunāgāti. @⁴ sabbattha pāyato apāyanti pāṭho dissati. Bhikkhusaṅghañca yepi te bhikkhave ahesuṃ atītamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā tesampi bhagavantānaṃ etaparamāyeva ^1- devatā sannipatitā ahesuṃ seyyathāpi mayhaṃ etarahi yepi te bhikkhave bhavissanti anāgatamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā tesampi bhagavantānaṃ etaparamāyeva ^2- devatā sannipatitā bhavissanti seyyathāpi mayhaṃ etarahi ācikkhissāmi bhikkhave devakāyānaṃ nāmāni kittayissāmi bhikkhave devakāyānaṃ nāmāni desissāmi bhikkhave devakāyānaṃ nāmāni taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti . Evambhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca [241] Silokamanukassāmi yattha bhummā tadassitā ye sitā girigabbharaṃ pahitattā samāhitā. Puthū sīhāva sallīnā lomahaṃsābhisambhuno odātamanasā suddhā vippasannamanāvilā ^3-. Bhiyyo pañcasate ñatvā vane kāpilavatthave tato āmantayi satthā sāvake sāsane rate devakāyā abhikkantā te vijānātha bhikkhavo te ca ātappamakaruṃ sutvā buddhassa sāsanaṃ. Tesampāturahu ñāṇaṃ amanussāna dassanaṃ appeke satamaddakkhuṃ sahassaṃ atha sattariṃ. Sataṃ eke sahassānaṃ amanussānamaddasuṃ @Footnote: ^1-2 Ma. etaṃparamāyeva. ³ Yu. vippasannāmanāvilā. Appekenantamaddakkhuṃ disā sabbā phuṭā ahuṃ. Tañca sabbaṃ abhiññāya vavakkhitvāna ^1- cakkhumā tato āmantayi satthā sāvake sāsane rate devakāyā abhikkantā te vijānātha bhikkhavo ye vohaṃ kittayissāmi girāhi anupubbaso. Sattasahassā va ^2- yakkhā bhummā kāpilavatthavā iddhimanto jutimanto ^3- vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Chasahassā hemavatā yakkhā nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Sātāgirā tisahassā yakkhā nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Iccete soḷasasahassā yakkhā nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Vessāmittā pañcasatā yakkhā nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino @Footnote: ¹ vavatthitvānāti vā pāṭho. ² Ma. te. ³ Sī. Yu. sabbattha jutīmanto. Modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Kumbhīro rājagahiko vepullassa nivesanaṃ bhiyyo ^1- naṃ satasahassaṃ yakkhānaṃ payirupāsati. Kumbhīro rājagahiko sopāga samitiṃ vanaṃ. [242] Purimañca disaṃ rājā dhataraṭṭho pasāsati gandhabbānaṃ ādhipati mahārājā yasassi so. Puttāpi tassa bahavo indanāmā mahabbalā ^2- iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Dakkhiṇañca disaṃ rājā virūḷho tappasāsati ^3- kumbhaṇḍānaṃ ādhipati mahārājā yasassi so. Puttāpi tassa bahavo indanāmā mahabbalā iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Pacchimañca disaṃ rājā virūpakkho pasāsati nāgānaṃ ādhipati mahārājā yasassi so. Puttāpi tassa bahavo indanāmā mahabbalā iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino @Footnote: ¹ bhīyotipi pāṭho. ² aṭṭhakathāyaṃ sabbavāresu mahābalāti pāṭho. ³ Ma. Yu. taṃ @pasāsati. ito paraṃ īdisameva. Modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Uttarañca disaṃ rājā kuvero tappasāsati yakkhānaṃ ādhipati mahārājā yasassi so. Puttāpi tassa bahavo indanāmā mahabbalā iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modanānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Purimadisaṃ dhataraṭṭho dakkhiṇena virūḷhako pacchimena virūpakkho kuvero uttaraṃ disaṃ cattāro te mahārājā samantā caturo disā daddallamānā ^1- aṭṭhaṃsu vane kāpilavatthave. [243] Tesaṃ māyāvino dāsā āgū ^2- vañcanikā saṭhā māyā kuṭeṇḍu veṭeṇḍu ^3- viṭū ^4- ca viṭuṭo ^5- saha candano kāmaseṭṭho ca kinnughaṇḍu ^6- nighaṇḍu ca. Panādo opamañño ca devasuto ca mātali cittaseno ca gandhabbo naḷorājā janosabho ^7- āgū ^8- pañcasikho ceva timbarū suriyavacchasā ^9-. Ete caññe ca rājāno gandhabbā saha rājubhi modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Athāgū ^10- nābhasā nāgā vesālā saha tacchakā @Footnote: ¹ dadaḷhamānātipi pāṭho. ² Ma. āguṃ. Sī. Yu. āguṃ. ito paraṃ īdisameva. @³ mā. viṭeṇḍu. ⁴ Ma. Yu. viṭucca. ⁵ Yu. viṭucco. ⁶ Ma. kinni ghaṇḍu. @⁷ Ma. Yu. janessabho. ⁸ Ma. āgā. Yu. āgu. ⁹ Sī. Yu. suriyavaccasā. @¹⁰ Ma. athāguṃ. Yu. athāgu. evamīdisesu padesu. Kambalassatarā āgū pāyāgā saha ñātibhi yāmunā dhataraṭṭhā ca āgū nāgā yasassino erāvaṇo mahānāgo sopāga samitiṃ vanaṃ. [244] Ye nāgarāje sahasā haranti dibbā dijā pakkhi visuddhacakkhū vehāyasā ^1- te vanamajjhapattā citrā supaṇṇā iti tesa nāmaṃ abhayantadā nāgarājānamāsī supaṇṇato khemamakāsi buddho saṇhāhi vācāhi upavhayantā nāgā supaṇṇā saraṇamakaṃsu buddhaṃ. Jitā vajirahatthena samuddaṃ asurā sitā bhātaro vāsavassete iddhimanto yasassino. Kālakañjā mahābhismā ^2- asurā dānaveghasā vepacitti sucitti ca pahārādo namucī saha. Satañca baliputtānaṃ sabbe verocanāmakā sannayhitvā baliṃ senaṃ ^3- rāhubhaddamupāgamuṃ samayodāni bhaddante bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. [245] Āpo ca devā paṭhavī ca tejo vāyo tadāgamuṃ varuṇā vāruṇā ^4- devā somo ca yasasā saha. @Footnote: ¹ Sī. Yu. vehāsayā. ² Sī. Yu. mahābhiṃsā. ³ Ma. balisenaṃ. @⁴ Ma. vāraṇā vāraṇā devā. Mettākaruṇākāyikā āgū devā yasassino dasete dasadhā kāyā sabbe nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Veṇḍū ^1- ca devā sahalī ca asamā ca duve yamā candassūpanisā devā candamāgū purakkhitā. Suriyassūpanisā devā suriyamāgū purakkhitā nakkhattāni purakkhatvā āgū mandavalāhakā vasūnaṃ vāsavo seṭṭho sakko pāga ^2- purindado. Dasete dasadhā kāyā sabbe nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Athāgū sahabhū devā jalamaggisikhāriva ariṭṭhakā ca rojā ca ummāpupphanibhāsino varuṇā sahadhammā ca accutā ca anejakā sūleyyarucirā āgū āgū vāsavanesino. Dasete dasadhā kāyā sabbe nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Samānā mahāsamānā mānusā mānusuttamā @Footnote: ¹ Ma. veṇḍu devā sahali ca. ² Ma. pāgā. Khiḍḍāpadūsikā ^1- āgū āgū manopadūsikā ^2- athāgū harayo devā ye ca lohitavāsino pāragā mahāpāragā āgū devā yasassino. Dasete dasadhā kāyā sabbe nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Sukkā karumhā ^3- aruṇā āgū veghanasā saha. Odātagayhā pāmokkhā āgū devā vicakkhaṇā sadāmattā hāragajā missakā ca yasassino thanayaṃ āgā ^4- pajunno yo disā abhivassati. Dasete dasadhā kāyā sabbe nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. Khemiyā tusitā yāmā kaṭṭhakā ca yasassino lambitakā ^5- lāmaseṭṭhā jotināmā ca āsavā nimmānaratino āgū athāgū paranimmitā. Dasete dasadhā kāyā sabbe nānattavaṇṇino iddhimanto jutimanto vaṇṇavanto yasassino modamānā abhikkāmuṃ bhikkhūnaṃ samitiṃ vanaṃ. @Footnote: ¹ Ma. khiḍḍāpadosikā. ² Ma. manopadosikā. ³ Ma. karumbhā. ⁴ yebhuyyena āgūti @pāṭho dissati. ⁵ Ma. Yu. lambītakā. Saṭṭhete devanikāyā sabbe nānattavaṇṇino nāmanvayena āgañchuṃ ye caññe sadisā saha pavutthajātimakkhīlaṃ ^1- oghatiṇṇamanāsavaṃ dakkhemoghataraṃ nāgaṃ candaṃva asitātitaṃ ^2-. [246] Subrahmā paramatto ca puttā iddhimato saha sanaṅkumāro tisso ca sopāga samitiṃ vanaṃ. Sahassabrahmalokānaṃ mahābrahmābhitiṭṭhati upapanno jutimanto bhismākāyo yasassi so. Dasettha issarā āgū paccekavasavattino tesañca majjhato āgā ^3- hārito parivārito. Te ca sabbe abhikkante sinde ^4- deve sabrahmake mārasenā abhikkāmi passa kaṇhassa mandiyaṃ. Etha gaṇhatha bandhatha rāgena bandhamatthu vo samantā parivāretha mā vo muñcittha koci naṃ. Iti tattha mahāseno kaṇhasenaṃ apesayi pāṇinā talamāhacca saraṃ katvāna bheravaṃ. Yathā pāvussako megho thanayanto savijjuko tadā so paccudāvatti saṅkuddho asayaṃvase ^5-. Tañca sabbaṃ abhiññāya vavakkhitvāna ^6- cakkhumā @Footnote: ¹ Ma. pavuṭṭhajātimalilaṃ. Sī. Yu. pavutthajātiṃ akhilaṃ. ² asitātiganti vā pāṭho. @Yu. asitātikaṃ. ³ pāyato āgūti pāco dissati. ⁴ Ma. sainde. Yu. saindadeve. @⁵ Sī. Yu. vasī. ⁶ Ma. vavatthitvāna. Tato āmantayi satthā sāvake sāsane rate mārasenā abhikkantā te vijānātha bhikkhavo te ca ātappamakaruṃ sutvā buddhassa sāsanaṃ. Vītarāgehi pakkāmuṃ nesaṃ lomampi ^1- iñjayuṃ sabbe vijitasaṅgāmā bhayātītā yasassino modanti saha bhūtehi sāvakā te janesutāti. Mahāsamayasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ. ---------- @Footnote: ¹ Ma. lomāpi. Sakkapañhasuttaṃ [247] Evamme sutaṃ . ekaṃ samayaṃ bhagavā magadhesu viharati pācīnato rājagahassa ambasaṇḍo ^1- nāma brāhmaṇagāmo tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ . tena kho pana samayena sakkassa devānamindassa ussukkaṃ udapādi bhagavantaṃ dassanāya . Athakho sakkassa devānamindassa etadahosi kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharati arahaṃ sammāsambuddhoti . addasā kho sakko devānamindo bhagavantaṃ magadhesu viharantaṃ pācīnato rājagahassa ambasaṇḍo nāma brāhmaṇagāmo tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ disvāna deve tāvatiṃse āmantesi ayaṃ mārisā bhagavā magadhesu viharati pācīnato rājagahassa ambasaṇḍo nāma brāhmaṇagāmo tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ yadi pana mārisā mayantaṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkameyyāma arahantaṃ sammāsambuddhanti . evaṃ bhaddantavāti kho devā tāvatiṃsā sakkassa devānamindassa paccassosuṃ. {247.1} Athakho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbaputtaṃ ^2- āmantesi ayaṃ tāta pañcasikha bhagavā magadhesu viharati pācīnato rājagahassa ambasaṇḍo nāma brāhmaṇagāmo tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ yadi hi ^3- @Footnote: ¹ Ma. Yu. ambasaṇḍā. ito paraṃ īdisameva. ² Ma. gandhabbadevaputtaṃ. @³ Ma. Yu. hisaddo natthi. Pana tāta pañcasikha mayaṃ taṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkameyyāma arahantaṃ sammāsambuddhanti . evaṃ bhaddantavāti kho pañcasikho gandhabbaputto ^1- sakkassa devānamindassa paṭissutvā veḷuvapaṇḍuvīṇaṃ ^2- ādāya sakkassa devānamindassa anucariyaṃ upāgami. {247.2} Athakho sakko devānamindo devehi tāvatiṃsehi parivuto pañcasikhena gandhabbaputtena purakkhato seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evameva kho devesu tāvatiṃsesu antarahito magadhesu pācīnato rājagahassa ambasaṇḍo nāma brāhmaṇagāmo tassuttarato vediyake pabbate paccuṭṭhāsi . Tena kho pana samayena vediyako pabbato atiriva obhāsajāto hoti ambasaṇḍo ca brāhmaṇagāmo yathā taṃ devānaṃ devānubhāvena . Apissudaṃ parito gāmesu manussā evamāhaṃsu ādittassu nāmajja vediyako pabbato jhāyatassu nāmajja vediyako pabbato jalatassu ^3- nāmajja vediyako kiṃ su nāmajja vediyako pabbato atiriva obhāsajāto ambasaṇḍo ca brāhmaṇagāmoti. Saṃviggā lomahaṭṭhajātā ahesuṃ. {247.3} Athakho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbaputtaṃ āmantesi durupasaṅkamā kho tāta pañcasikha tathāgatā mādisena jhāyī jhānaratā tadanantaraṃ ^4- paṭisallīnā yadi pana tvaṃ tāta pañcasikha bhagavantaṃ paṭhamaṃ pasādeyyāsi tayā tāta paṭhamaṃ pasāditaṃ pacchā @Footnote: ¹ Ma. gandhabbadevaputto. ² Ma. Yu. beluvapaṇḍuvīṇaṃ. ito paraṃ īdisameva. @³ jhāyitassu ... jalitassūtipi pāṭhadvayena bhavitabbaṃ. ⁴ Ma. tadantaraṃ. Mayaṃ taṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkameyyāma arahantaṃ sammāsambuddhanti . evaṃ bhaddantavāti kho pañcasikho gandhabbaputto sakkassa devānamindassa paṭissutvā veḷuvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya yena indasālaguhā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā ettāvatā me bhagavā neva avidūre kho ^1- vasati nāccāsannena saddañca me sossatīti ekamantaṃ aṭṭhāsi. {247.4} Ekamantaṃ ṭhito kho pañcasikho gandhabbaputto veḷuvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya ^2- assāvesi imā ca gāthāyo abhāsi buddhūpasañhitā dhammūpasañhitā saṅghūpasañhitā ^3- arahantūpasañhitā kāmūpasañhitā [248] Vande te pitaraṃ bhadde timbaruṃ suriyavacchase ^4- yena jātāsi kalyāṇī ānandajananī mama. Vātova sedataṃ kanto pānīyaṃva pipāsato aṅgiraṃsī ^5- piyā mesi dhammo arahataṃ ^6- iva. Āturasseva bhesajjaṃ bhojanaṃva jighacchato parinibbāpayi ^7- bhadde jalantamiva vārinā. Sītodakaṃ pokkharaṇiṃ yuttaṃ kiñjakkhareṇunā nāgo ghammābhitattova ogāhe te thanūdaraṃ. Accaṅkusova nāgo ca jitaṃ me tuttatomaraṃ kāraṇaṃ nappajānāmi sammatto lakkhaṇūruyā. @Footnote: ¹ Ma. avidūre bhavissati. ² Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi. ³ Sī. saṅghūpasañhitāti pāṭho @na dissati. ⁴ Sī. Yu. suriyavaccase. ⁵ Ma. aṅgarasi. Yu. aṅgīrasī. ⁶ Ma. @arahatāmiva. ⁷ Ma. parinibbāpaya maṃ. Tayi gadhitacittosmi ^1- cittaṃ vipariṇāmitaṃ paṭiggantuṃ na sakkomi vaṅkaghattova ^2- ambujo. Vāmūru saja maṃ bhadde saja maṃ mandalocane palissaja maṃ kalyāṇi etaṃ me abhipatthitaṃ. Appako vata me santo kāmo vellitakesiyā anekabhāvo ^3- samapādi ^4- arahanteva dakkhiṇā. Yaṃ me atthi kataṃ puññaṃ arahantesu tādisu taṃ me sabbaṅgakalyāṇi tayā saddhiṃ vipaccataṃ. Yaṃ me atthi kataṃ puññaṃ asmiṃ paṭhavimaṇḍale taṃ me sabbaṅgakalyāṇi tayā saddhiṃ vipaccataṃ. Sakyaputtova jhānena ekodi nipako sato amataṃ muni jigiṃsāno ^5- tamahaṃ suriyavacchase. Yathāpi muni nandeyya patvā sambodhimuttamaṃ evaṃ nandeyyaṃ kalyāṇi missabhāvaṃ ^6- gato tayā. Sakko ce me varaṃ dajjā tāvatiṃsānamissaro tāhaṃ bhadde vareyyāhe evaṃ kāmo daḷho mama. Sālaṃva na ciraṃ phullaṃ pitaraṃ te sumedhase vandamāno namassāmi yassāsetādisī pajāti. [249] Evaṃ vutte bhagavā pañcasikhaṃ gandhabbaputtaṃ etadavoca @Footnote: ¹ Ma. ... gedhita .... ² vaṅkaghasovātipi pāṭho. Ma. vaṅkaghasto va. Yu. vaṅkaghasatova. @³ anekabhāgotipi pāṭho. ⁴ Ma. samuppādi. ⁵ Ma. jigīsāno. ⁶ Ma. Yu. missībhāvaṃ. Saṃsandati kho te pañcasikha tantissaro gītassarena gītassaro ca tantissarena neva ^1- pana te pañcasikha tantissaro gītassaraṃ ativattati na ^2- gītassaro ca tantissaraṃ kadā saṃyūḷhā pana te pañcasikha imā gāthā buddhūpasañhitā dhammūpasañhitā saṅghūpasañhitā arahantūpasañhitā kāmūpasañhitāti . ekamidāhaṃ bhante samayaṃ bhagavā uruvelāyaṃ viharati najjā nerañjarāya tīre ajapālanigrodhe paṭhamābhisambuddho . tena kho panāhaṃ bhante samayena bhaddā nāma suriyavacchasā timbaruno gandhabbarañño dhītā tamābhikaṅkhāmi. {249.1} Sā kho pana bhante bhaginī parakāminī hoti sikhaṇḍi ^3- nāma mātalissa saṅgāhakassa putto tamābhikaṅkhati . yato kho ahaṃ bhante taṃ bhaginiṃ nālatthaṃ kenaci pariyāyena athāhaṃ veḷuvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya yena timbaruno gandhabbarañño nivesanaṃ tenupasaṅkamiṃ upasaṅkamitvā veḷuvapaṇḍuvīṇaṃ assāvesiṃ imā ^[4]- gāthā abhāsiṃ buddhūpasañhitā dhammūpasañhitā saṅghūpasañhitā arahantūpasañhitā kāmūpasañhitā vande te pitaraṃ bhadde timbaruṃ suriyavacchase yena jātāsi kalyāṇī ānandajananī mama. .pe. Sālaṃva na ciraṃ phullaṃ pitaraṃ te sumedhase vandamāno namassāmi yassāsetādisī pajāti. [250] Evaṃ vutte bhante bhaddā suriyavacchasā maṃ etadavoca na kho me mārisa so bhagavā sammukhā diṭṭho apica sutoyeva me so @Footnote: ¹ Ma. Yu. na ca pana. ² Ma. Yu. nasaddo natthi. ³ Ma. sikhaṇḍī. @⁴ Ma. Yu. imā ca gāthāyo. Bhagavā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sudhammāya sabhāya upanaccantiyā yato kho tvaṃ mārisa taṃ bhagavantaṃ kittesi hotu no ajja samāgamoti . Soyeva no bhante tassā bhaginiyā saddhiṃ samāgamo ahosi na ^1- vadāmi tato pacchāti. {250.1} Athakho sakkassa devānamindassa etadahosi paṭisammodati kho ^2- pañcasikho gandhabbaputto bhagavatā bhagavā ca pañcasikhenāti . athakho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbaputtaṃ āmantesi abhivādehi me tvaṃ tāta pañcasikha bhagavantaṃ sakko bhante devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatīti . evaṃ bhaddantavāti kho pañcasikho gandhabbaputto sakkassa devānamindassa paṭissutvā bhagavantaṃ abhivādesi ^3- sakko bhante devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatīti . Evaṃ sukhī hotu pañcasikha sakko devānamindo sāmacco saparijano sukhakāmā hi devā manussā asurā nāgā gandhabbā ye caññe santi puthukāyāti. [251] Evañca pana tathāgatā evarūpe mahesakkhe yakkhe abhivadanti . abhivadito sakko devānamindo bhagavato indasālaguhaṃ pavisitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . devāpi tāvatiṃsā indasālaguhaṃ pavisitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu . pañcasikhopi gandhabbaputto indasālaguhaṃ pavisitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi . tena kho pana samayena @Footnote: ¹ Ma. Yu. na cadāni. ² Ma. khosaddo natthi. ³ Ma. abhivādeti. Indasālaguhā visamā santi samā samapādi sambādhā santi uruddhā ^1- samapādi andhakāro guhāyaṃ antaradhāyi āloko udapādi yathā taṃ devānaṃ devānubhāvena. [252] Athakho bhagavā sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca acchariyamidaṃ āyasmato kosiyassa abbhūtamidaṃ āyasmato kosiyassa tava bahukiccassa bahukaraṇīyassa yadidaṃ idhāgamananti . cirapaṭikāhaṃ bhante bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamitukāmo apica devānaṃ tāvatiṃsānaṃ kehici kiccakaraṇīyehi byāvaṭo evāhaṃ nāsakkhiṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamituṃ . ekamidaṃ bhante samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati salaḷāgārake . athakhohaṃ bhante sāvatthiṃ agamāsiṃ bhagavantaṃ dassanāya . tena kho pana bhante samayena bhagavā aññatarena samādhinā nisinno hoti . bhujagī ^2- nāma vessavaṇassa mahārājassa paricārikā bhagavantaṃ paccupaṭṭhitā hoti pañjalikā namassamānā tiṭṭhati. {252.1} Athakhohaṃ bhante bhujagiṃ etadavocaṃ abhivādehi me tvaṃ bhagini bhagavantaṃ sakko bhante devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatīti . evaṃ vutte bhante sā bhujagī maṃ etadavoca akālo kho mārisa bhagavantaṃ dassanāya paṭisallīno bhagavāti . tenahi bhagini yadā bhagavā tamhā samādhimhā vuṭṭhito hoti atha mama vacanena bhagavantaṃ abhivādehi sakko bhante @Footnote: ¹ Sī. Yu. urundā. Ma. uruddā. ² Sī. Yu. bhuñjatī ca nāma. Ma. bhūjati ca nāma. Devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatīti . Kacci me sā bhante bhaginī bhagavantaṃ abhivādesi sarati bhagavā tassā bhaginiyā vacananti . abhivādesi maṃ sā devānaminda bhaginī sarāmahaṃ tassā bhaginiyā vacanaṃ apicāhaṃ āyasmato cakkanemisaddena ^1- tamhā samādhimhā vuṭṭhitoti . ye te bhante devā amhehi paṭhamataraṃ tāvatiṃsakāyaṃ upapannā tesaṃ me sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ yadā tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā dibbā kāyā paripūrenti hāyanti asurakāyāti . taṃ me idaṃ bhante sakkhidiṭṭhaṃ yato tathāgato loke uppanno arahaṃ sammāsambuddho dibbā kāyā paripūrenti hāyanti asurakāyāti. {252.2} Idheva bhante kapilavatthusmiṃ gopikā nāma sakyadhītā ahosi buddhe pasannā dhamme pasannā saṅghe pasannā sīlesu paripūrīkārinī ^2- sā itthīcittaṃ ^3- virājetvā purisacittaṃ ^4- bhāvetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sahabyataṃ amhākaṃ puttattaṃ ajjhupagatā tatrāpi naṃ evaṃ jānanti gopako devaputto gopako devaputtoti . aññepi bhante tayo bhikkhū bhagavati brahmacariyaṃ caritvā hīnaṃ gandhabbakāyaṃ upapannā te pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgibhūtā paricārayamānā amhākaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchanti amhākaṃ pāricariyaṃ . te amhākaṃ upaṭṭhānaṃ āgate amhākaṃ pāricariyaṃ gopako devaputto paṭicodesi kutomukhā nāma @Footnote: ¹ Ma. nemisaddena. ² Ma. Yu. paripūrakārinī. ito paraṃ īdisameva. ³ Ma. @itthittaṃ. ⁴ Ma. purisattaṃ. ito paraṃ īdisameva. Tumhe mārisā tassa bhagavato dhammaṃ āyūhittha ^1- ahaṃ hi nāma itthikā samānā buddhe pasannā dhamme pasannā saṅghe pasannā sīlesu paripūrīkārinī itthīcittaṃ virājetvā purisacittaṃ bhāvetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sahabyataṃ sakkassa devānamindassa puttattaṃ ajjhupagatā idhāpi maṃ evaṃ jānanti gopako devaputto gopako devaputtoti tumhe pana mārisā bhagavati brahmacariyaṃ caritvā hīnaṃ gandhabbakāyaṃ upapannā duddiṭṭharūpaṃ vata bho addasāma ye mayaṃ addasāma sahadhammike hīnaṃ gandhabbakāyaṃ upapanneti . tesaṃ bhante gopakena devaputtena paṭicoditānaṃ dve devā diṭṭhe va dhamme satiṃ paṭilabhiṃsu kāyaṃ brahmapurohitaṃ . eko pana devo kāme ajjhāvasi. [253] Upāsikā cakkhumato ahosiṃ nāmaṃpi mayhaṃ ahu gopikāti buddhe ca dhamme ca abhippasannā saṅghañcupaṭṭhāsiṃ pasannacittā. Tasseva buddhassa sudhammatāya sakkassa puttomhi mahānubhāvo mahājutiko tidivūpapanno jānanti maṃ idhāpi gopakoti. @Footnote: ¹ Ma. assuttha. Yu. assutvā. Addasaṃ bhikkhavo diṭṭhapubbe gandhabbakāyūpagate vasine ime hi te gotamasāvakāse ye ca mayaṃ pubbe manussabhūtā. Annena pānena upaṭṭhahimhā pādūpasaṅgayha sake nivesane kutomukhā nāma ime bhavanto buddhassa dhammaṃ ^1- na paṭiggahesuṃ. Paccattaṃ veditabbo hi dhammo sudesito cakkhumatānubuddho ahaṃpi tumhe va upāsamānā ^2- sutvāna ariyānaṃ subhāsitāni. Sakkassa puttomhi mahānubhāvo mahājutiko tidivūpapanno tumhe pana seṭṭhamupāsamānā anuttare ^3- brahmacariyaṃ caritvā. Hīnakāyaṃ upapannā bhavanto anānulomā bhavatūpapatti duddiṭṭharūpaṃ vata addasāma sahadhammike hīnakāyūpapanne. @Footnote: ¹ Ma. ... dhammāni paṭiggahesuṃ. ² Ma. upāsamāno. ³ Ma. anuttaraṃ. Gandhabbakāyūpagatā bhavanto devānamāgacchatha pāricariyaṃ agāre vasato mayhaṃ imaṃ passa visesataṃ. Itthī hutvā svājja ^1- pumomhi devā dibbehi kāmehi samaṅgibhūto te coditā gotamasāvakena saṃvegamāpādu samecca gopakaṃ. Handa vigāyāma ^2- viyāyamāma mā no mayaṃ parapessā ahumhā tesaṃ duve vīriyamārabhiṃsu anussaraṃ gotamasāsanāni. Idheva cittāni virājayitvā kāmesu ādīnavamaddasiṃsu te kāmasaññojanabandhanāni pāpimato ^3- yogāni duraccayāni. Nāgova santāni ^4- guṇāni chetvā ^5- deve tāvatiṃse atikkamiṃsu saindadevā sapajāpatīkā sabbe sudhammāya sabhāyupaviṭṭhā. @Footnote: ¹ Ma. Yu. svajja pumomhi devo. ² Ma. viyāyāma byāyāma. Yu. vitāyāma. @³ Ma. Yu. pāpimayogāni. ⁴ Ma. sannāni. ⁵ Sī. Yu. bhetvā. Tesannisinnā ^1- na atikkamiṃsu vīrā virāgā virajaṃ karontā te disvā saṃvegamakāsi vāsavo devābhibhū devagaṇassa majjhe. Ime hi te hīnakāyūpapannā deve tāvatiṃse atikkamanti saṃvegajātassava ^2- te nisamma ^[3]- Gopako vāsavaṃ ajjhabhāsi. Buddho janindatthi manussaloke kāmābhibhū sakyamunīti ñāyati tasseva te puttā satiyā vihīnā cuditā ^4- mayā te sati paccalatthuṃ. Tiṇṇaṃ tesaṃ avasinettha eko gandhabbakāyūpagato vasīno dve va ^5- sambodhipadānusārino devepi hīḷenti samāhitattā. Etādisī dhammapakāsanettha na tattha kiṃ kaṅkhati koci sāvako nittiṇṇaoghaṃ vicikicchachinnaṃ buddhaṃ namassāma jinaṃ janindaṃ. @Footnote: ¹ Ma. tesaṃ nisinnānaṃ atikkamiṃsu. Yu. te sannisinnānaṃ .... ² Ma. Yu. @saṃvegajātassa vaco nisamma. ³ Ma. Yu. so .... ⁴ Ma. coditā. ⁵ Ma. ca. Yu. ceva. Yaṃ te dhammaṃ idhaññāya visesaṃ ajjhagamaṃsu ^1- te kāyaṃ brahmapurohitaṃ duve tesaṃ visesagū. Tassa dhammassa pattiyā āgatamhāpi ^2- mārisa katāvakāsā bhagavatā pañhaṃ pucchemu mārisāti. [254] Athakho bhagavato etadahosi dīgharattaṃ visuddho kho ayaṃ sakko ^3- yaṅkiñci maṃ pañhaṃ pucchissati sabbantaṃ atthasañhitaṃyeva pucchissati no anatthasañhitaṃ yañcassāhaṃ puṭṭho byākarissāmi taṃ khippameva ājānissatīti . athakho bhagavā sakkaṃ devānamindaṃ gāthāya ajjhabhāsi puccha vāsava maṃ pañhaṃ yaṅkiñci manasicchasi tassa tasseva pañhassa ahaṃ antaṃ karomi teti. Paṭhamabhāṇavāraṃ. [255] Katāvakāso sakko devānamindo bhagavatā ^4- imaṃ bhagavantaṃ paṭhamaṃ pañhaṃ apucchi kiṃsaññojanā nu kho mārisa devā manussā asurā nāgā gandhabbā ye caññe santi puthukāyā te averā adaṇḍā asapattā abyāpajjhā viharemu averinoti iti ca nesaṃ hoti atha ca pana saverā sadaṇḍā sasapattā sabyāpajjhā viharanti saverinoti . itthaṃ sakko devānamindo bhagavantaṃ ^[5]- pañhaṃ apucchi. Tassa bhagavā pañhaṃ puṭṭho byākāsi {255.1} issāmacchariyasaññojanā kho devānaminda devā manussā asurā nāgā gandhabbā @Footnote: ¹ Ma. Yu. ajjhagaṃsu. ² Ma. āgatamhāsi. Yu. ... se. ³ Ma. Yu. yakkho. @⁴ Yu. ayaṃ pāṭho natthi. ⁵ Sī. Yu. imaṃ paṭhamaṃ .... Ye caññe santi puthukāyā te averā adaṇḍā asapattā abyāpajjhā viharemu averinoti iti ca nesaṃ hoti atha ca pana saverā sadaṇḍā sasapattā sabyāpajjhā viharantā saverinoti . itthaṃ bhagavā sakkassa devānamindassa pañhaṃ puṭṭho byākāsi . attamano sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi anumodi evametaṃ bhagavā evametaṃ sugata tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhāveyyākaraṇaṃ sutvāti. [256] Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ uttariṃ pañhaṃ apucchi issāmacchariyaṃ pana mārisa kiṃnidānaṃ kiṃsamudayaṃ kiṃjātikaṃ kiṃpabhavaṃ kismiṃ hi sati issāmacchariyaṃ hoti kismiṃ hi asati issāmacchariyaṃ na hotīti. {256.1} Issāmacchariyaṃ kho devānaminda piyāppiyanidānaṃ piyāppiyasamudayaṃ piyāppiyajātikaṃ piyāppiyapabhavaṃ piyāppiye sati issāmacchariyaṃ hoti piyāppiye asati issāmacchariyaṃ na hotīti. {256.2} Piyāppiyaṃ pana mārisa kiṃnidānaṃ kiṃsamudayaṃ kiṃjātikaṃ kiṃpabhavaṃ kismiṃ sati piyāppiyaṃ hoti kismiṃ asati piyāppiyaṃ na hotīti. Piyāppiyaṃ kho devānaminda chandanidānaṃ chandasamudayaṃ chandajātikaṃ chandapabhavaṃ chande sati piyāppiyaṃ hoti chande asati piyāppiyaṃ na hotīti. {256.3} Chando pana mārisa kiṃnidāno kiṃsamudayo kiṃjātiko kiṃpabhavo kismiṃ sati Chando hoti kismiṃ asati chando na hotīti . chando kho devānaminda vitakkanidāno vitakkasamudayo vitakkajātiko vitakkapabhavo vitakke sati chando hoti vitakke asati chando na hotīti. {256.4} Vitakko pana mārisa kiṃnidāno kiṃsamudayo kiṃjātiko kiṃpabhavo kismiṃ sati vitakko hoti kismiṃ asati vitakko na hotīti . Vitakko kho devānaminda papañcasaññāsaṅkhānidāno papañcasaññāsaṅkhāsamudayo papañcasaññāsaṅkhājātiko papañcasaññāsaṅkhāpabhavo papañcasaññāsaṅkhāya sati vitakko hoti papañcasaññāsaṅkhāya asati vitakko na hotīti. [257] Kathaṃpaṭipanno pana mārisa bhikkhu papañcasaññāsaṅkhā- nirodhasāruppagāminīpaṭipadaṃ paṭipanno hotīti. {257.1} Somanassaṃ cāhaṃ ^1- devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi domanassaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi upekkhaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi somanassaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . iti kho panetaṃ vuttaṃ kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Tattha yaṃ jaññā somanassaṃ imaṃ kho me somanassaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantīti evarūpaṃ somanassaṃ na sevitabbaṃ . tattha yaṃ jaññā somanassaṃ imaṃ @Footnote: ¹ Sī. Yu. sabbavāresu pahanti pāṭho dissati. Ma. pāhaṃ. Kho me somanassaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpaṃ somanassaṃ sevitabbaṃ . tattha yañce savitakkaṃ savicāraṃ yañce avitakkaṃ avicāraṃ ye avitakke avicāre [1]- Paṇītatare somanassaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti. Iti yantaṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ. {257.2} Domanassaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . iti kho panetaṃ vuttaṃ kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Tattha yaṃ jaññā domanassaṃ imaṃ kho me domanassaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantīti evarūpaṃ domanassaṃ na sevitabbaṃ . tattha yaṃ jaññā domanassaṃ imaṃ kho me domanassaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpaṃ domanassaṃ sevitabbaṃ . tattha yañce savitakkaṃ savicāraṃ yañce avitakkaṃ avicāraṃ ye avitakke avicāre paṇītatare domanassaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . iti yantaṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ. {257.3} Upekkhaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . iti kho panetaṃ vuttaṃ kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Tattha yaṃ jaññā upekkhaṃ imaṃ kho me upekkhaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantīti evarūpā upekkhā na sevitabbā . tattha yaṃ jaññā upekkhaṃ imaṃ kho me upekkhaṃ @Footnote: ¹ Ma. te. Sī. Yu. se. ito paraṃ īdisameva. Sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpā upekkhā sevitabbā . tattha yañce savitakkaṃ savicāraṃ yañce avitakkaṃ avicāraṃ ye avitakke avicāre paṇītatare upekkhaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti. Iti yantaṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ. {257.4} Evaṃpaṭipanno kho devānaminda bhikkhu papañcasaññā- saṅkhānirodhasāruppagāminīpaṭipadaṃ paṭipanno hotīti . itthaṃ bhagavā sakkassa devānamindassa pañhaṃ puṭṭho byākāsi . attamano sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi anumodi evametaṃ bhagavā evametaṃ sugata tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhābyākaraṇaṃ sutvāti. [258] Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ uttariṃ ^1- pañhaṃ apucchi kathaṃ paṭipanno pana mārisa bhikkhu pātimokkhasaṃvarāya paṭipanno hotīti . kāyasamācāraṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi vacīsamācāraṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi pariyesanaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi. {258.1} Kāyasamācāraṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . iti kho panetaṃ vuttaṃ kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ . tattha yaṃ jaññā kāyasamācāraṃ imaṃ kho me @Footnote: ¹ Ma. utatari. Kāyasamācāraṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantīti evarūpo kāyasamācāro na sevitabbo . tattha yaṃ jaññā kāyasamācāraṃ imaṃ kho me kāyasamācāraṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpo kāyasamācāro sevitabbo . kāyasamācāraṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti. Iti yantaṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ. {258.2} Vacīsamācāraṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . iti kho panetaṃ vuttaṃ kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ . tattha yaṃ jaññā vacīsamācāraṃ imaṃ kho me vacīsamācāraṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantīti evarūpo vacīsamācāro na sevitabbo . tattha yaṃ jaññā vacīsamācāraṃ imaṃ kho me vacīsamācāraṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpo vacīsamācāro sevitabbo . vacīsamācāraṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti. Iti yantaṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ. {258.3} Pariyesanaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . iti kho panetaṃ vuttaṃ kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ . tattha yaṃ jaññā pariyesanaṃ imaṃ kho me pariyesanaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantīti evarūpā pariyesanā na sevitabbā . tattha yaṃ jaññā pariyesanaṃ Imaṃ kho me pariyesanaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpā pariyesanā sevitabbā . pariyesanaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti . Iti yantaṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ. {258.4} Evaṃpaṭipanno kho devānaminda bhikkhu pātimokkhasaṃvarāya paṭipanno hotīti. [259] Kathaṃpaṭipanno pana mārisa bhikkhu indriyasaṃvarāya paṭipanno hotīti . cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi . sotaviññeyyaṃ saddaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi . ghānaviññeyyaṃ gandhaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpi . Jivhāviññeyyaṃ rasaṃ cāhaṃ devānaminda .pe. kāyaviññeyyaṃ phoṭṭhabbaṃ cāhaṃ devānaminda .pe. manoviññeyyaṃ dhammaṃ cāhaṃ devānaminda duvidhena vadāmi sevitabbaṃpi asevitabbaṃpīti. {259.1} Evaṃ vutte sakko devānamindo bhagavantaṃ etadavoca imassa kho ahaṃ bhante bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi yathārūpaṃ bhante cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantīti evarūpaṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ na sevitabbaṃ . yathārūpañca kho bhante cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpaṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ sevitabbaṃ . yathārūpañca kho bhante sotaviññeyyaṃ Saddaṃ sevato .pe. ghānaviññeyyaṃ gandhaṃ sevato .pe. Jivhāviññeyyaṃ rasaṃ sevato .pe. kāyaviññeyyaṃ phoṭṭhabbaṃ sevato .pe. manoviññeyyaṃ dhammaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyantati evarūpo manoviññeyyo dhammo na sevitabbo . yathārūpañca kho bhante manoviññeyyaṃ dhammaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhantīti evarūpo manoviññeyyo dhammo sevitabbo . Imassa kho ahaṃ bhante bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānanto tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhāveyyākaraṇaṃ sutvāti. [260] Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ uttariṃ pañhaṃ apucchi sabbe va nu kho mārisa samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantacchandā ekantaajjhosānāti . na kho devānaminda sabbe samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantacchandā ekantaajjhosānāti . Kasmā pana mārisa na sabbe samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantacchandā ekantaajjhosānāti . anekadhātu nānādhātu kho devānaminda loko tasmiṃ anekadhātumhi nānādhātumhi loke yaṃ yadeva sattā dhātuṃ abhinivisanti taṃ tadeva thāmasā parāmāsā abhinivissa voharanti idameva saccaṃ moghamaññanti Tasmā na sabbe samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantacchandā ekantaajjhosānāti .pe. [261] Sabbe va nu kho mārisa samaṇabrāhmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānāti . na kho devānaminda sabbe samaṇabrahmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānāti . kasmā pana mārisa na sabbe samaṇabrāhmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānāti . ye kho te devānaminda bhikkhū taṇhāsaṅkhayavimuttā te accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānā tasmā na sabbe samaṇabrāhmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānāti. {261.1} Itthaṃ bhagavā sakkassa devānamindassa pañhaṃ puṭṭho byākāsi . attamano sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi anumodi evametaṃ bhagavā evametaṃ sugata tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhāveyyākaraṇaṃ sutvāti. [262] Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ etadavoca ejā bhante rogo ejā gaṇḍo ejā sallaṃ ejā imaṃ purisaṃ parikaḍḍhati tassa tasseva bhavassa abhinibbattiyā ^1- tasmā ayaṃ puriso uccāvacamāpajjati. @Footnote: ¹ abhinipphattiyāti vā pāṭho. {262.1} Yesāhaṃ bhante pañhānaṃ ito bahiddhā aññesu samaṇabrāhmaṇesu okāsakammaṃpi nālatthaṃ te me bhagavatā byākatā dīgharattānupassatā ^1- yañca pana ^2- me vicikicchākathaṃkathāsallaṃ tañca bhagavatā abbūḷhanti . abhijānāsi no tvaṃ devānaminda ime pañhe aññe samaṇabrāhmaṇe pucchitoti . abhijānāmahaṃ bhante ime pañhe aññe samaṇabrāhmaṇe pucchitoti . yathākathaṃ pana te devānaminda byākariṃsu ^3- sace te agaru bhāsassūti . na kho me bhante garu yatthassa bhagavā nisinno bhagavantarūpo cāti. {262.2} Tenahi devānaminda bhāsassūti . yesāhaṃ ^4- bhante maññāmi samaṇabrāhmaṇā āraññakā pantasenāsanāti tyāhaṃ upasaṅkamitvā ime pañhe pucchāmi te mayā puṭṭhā na sampāyanti asampāyantā mamaṃyeva paṭipucchanti konāmo āyasmāti tesāhaṃ puṭṭho byākaromi ahaṃ kho mārisa sakko devānamindoti te mamaṃyeva uttariṃ paṭipucchanti kiṃ panāyasmā devānaminda ^5- kammaṃ katvā imaṃ ṭhānaṃ pattoti tesāhaṃ yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ desemi te tāvatakeneva attamanā honti sakko ca no devānamindo diṭṭho yañca no apucchimhā tañca no byākāsīti te aññadatthuṃ mamaṃyeva sāvakā sampajjanti na cāhaṃ tesaṃ ahaṃ kho pana bhante bhagavato sāvako sotāpanno avinipātadhammo niyato @Footnote: ¹ Ma. dīgharattānusayitañca pana me. Sī. Yu. dīgharattānusayino yañca pana .... @² tañca panāti vā pāṭho. ³ Ma. Yu. byākaṃsu. ⁴ Ma. yesvāhaṃ. ⁵ Sī. Yu. @devānamindo. Sambodhiparāyanoti . abhijānāsi no tvaṃ devānaminda ito pubbe evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhanti . abhijānāmahaṃ bhante ito pubbe evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhanti . yathākathaṃ pana tvaṃ devānaminda abhijānāsi ito pubbe evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhanti. [263] Bhūtapubbaṃ bhante devāsurasaṅgāmo samupabyuḷho ^1- ahosi. Tasmiṃ kho pana bhante saṅgāme devā jiniṃsu asurā va parājayiṃsu. Tassa mayhaṃ bhante taṃ saṅgāmaṃ abhivijinitvā abhivijitasaṅgāmassa etadahosi yā cevadāni dibbā ojā yā ca asurā ojā ubhayamettha ^2- devā paribhuñjissantīti so kho pana me bhante vedapaṭilābho somanassapaṭilābho sadaṇḍāvacaro sasatthāvacaro na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṃvattati yo kho pana me ayaṃ bhante bhagavato dhammaṃ sutvā vedapaṭilābho somanassapaṭilābho so adaṇḍāvacaro asatthāvacaro ekantanibbibāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattatīti. {263.1} Kathaṃ ^3- pana tvaṃ devānaminda atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedesīti . cha kho ahaṃ bhante atthavase sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi. @Footnote: ¹ Sī. Yu. samūpabbulho. ² Sī. Ma. ubhayametaṃ. ³ Ma. Yu. kiṃ. [264] Idheva tiṭṭhamānassa devabhūtassa me sato punevāyu ^1- va me laddho evaṃ jānāhi mārisāti imaṃ kho ahaṃ bhante paṭhamaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi. [265] Cutāhaṃ diviyā kāyā āyuṃ hitvā amānusaṃ amūḷho gabbhamessāmi ^2- yattha me ramatī manoti imaṃ kho ahaṃ bhante dutiyaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi. [266] Svāhaṃ amūḷhapañhassa viharaṃ sāsane rato ñāyena viharissāmi sampajāno paṭissatoti imaṃ kho ahaṃ bhante tatiyaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi. [267] Ñāyena ca me parato sambodhi ce bhavissati aññātā viharissāmi sveva anto bhavissatīti imaṃ kho ahaṃ bhante catutthaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi. [268] Cutāhaṃ mānusā kāyā āyuṃ hitvāna mānusaṃ puna devo bhavissāmi devalokasmimuttamoti imaṃ kho ahaṃ bhante pañcamaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi. @Footnote: ¹ Ma. Yu. punarāyu ca .... ² Yu. gabbhamissāmi. [269] Te paṇītatarā devā akaniṭṭhā yasassino antime vattamānamhi so nivāso bhavissatīti imaṃ kho ahaṃ bhante chaṭṭhaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi . ime kho ahaṃ bhante cha atthavase sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi. [270] Apariyositasaṅkappo vicikicchākathaṃkathī vicaraṃ ^1- dīghamaddhānaṃ anvesanto tathāgataṃ. Yassa ^2- maññāmi samaṇe pavivittavihārino sambuddhā iti maññamāno gacchāmi te ^3- upāsituṃ. Kathaṃ ārādhanā hoti kathaṃ hoti virādhanā iti puṭṭhā na sambhonti ^4- magge paṭipadāsu ca. Tyassa ^5- yadā maṃ jānanti sakko devānamāgato tyassa ^6- mameva pucchanti kiṃ katvā pāpuṇī idaṃ. Tesaṃ yathāsutaṃ dhammaṃ desayāmi jane sutaṃ ^7- tena attamanā honti diṭṭho no vāsavoti ca. Yadā ca sambuddhamaddakkhiṃ vicikicchāvitāraṇaṃ somhi vītabhayo ajja sambuddhaṃ payirupāsayiṃ ^8- taṇhāsallassa hantāraṃ buddhaṃ appaṭipuggalaṃ @Footnote: ¹ Ma. vicariṃ. Yu. vicarī. ² Ma. Yu. yassu. ³ Sī. no. ⁴ Ma. na sampāyanti. @5-6 Ma. tyassu tyāssu. ⁷ Ma. janesuta. ⁸ Ma. Yu. payirupāsiya. Ahaṃ vande mahāvīraṃ buddhamādiccabandhunaṃ. Yaṃ karomase ^1- brahmuno samaṃ devehi mārisa tadajja tuyhaṃ dassāmi handa sāmaṃ karoma te. Tvameva sivaṃ ^2- sambuddho tuvaṃ satthā anuttaro sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi te paṭipuggaloti. [271] Athakho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbaputtaṃ āmantesi bahūpakāro kho mesi tvaṃ tāta pañcasikha yaṃ tvaṃ bhagavantaṃ paṭhamaṃ pasādesi tayā tāta paṭhamaṃ pasāditaṃ pacchā mayaṃ taṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamimhā arahantaṃ sammāsambuddhaṃ pettike ^[3]- ṭhāne ṭhapayissāmi gandhabbarājā bhavissasi bhaddañca te suriyavacchasaṃ dammi sā hi te abhipatthitāti. {271.1} Athakho sakko devānamindo pāṇinā paṭhaviṃ parāmasitvā tikkhattuṃ udānaṃ udānesi namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassāti. [272] Imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne sakkassa devānamindassa virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi yaṅkiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ nirodhadhammanti aññesañca asītiyā devatāsahassānaṃ . iti ye sakkena devānamindena ajjhiṭṭhapañhā @Footnote: ¹ Ma. karomasi. ² Ma. asi. ³ Ma. vā. Puṭṭhā te bhagavatā byākatā . tasmā imassa veyyākaraṇassa sakkapañhotveva adhivacananti. Sakkapañhasuttaṃ niṭṭhitaṃ aṭṭhamaṃ. ---------------- Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ [273] Evamme sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadammaṃ ^1- nāma kurūnaṃ nigamo. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi bhikkhavoti. Bhadanteti ^2- te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ . bhagavā etadavoca {273.1} ekāyano ayaṃ bhikkhave maggo sattānaṃ visuddhiyā sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā . Katame cattāro . idha bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Uddesavārakathā niṭṭhitā. [274] Kathañca ^[3]- bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. Idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā . so sato va assasati sato ^4- passasati dīghaṃ @Footnote: ¹ Ma. Yu. kammāsadhammaṃ nāma. ² Ma. bhaddanteti. ³ Ma. pana. ⁴ Ma. satova. Vā assasanto dīghaṃ assasāmīti pajānāti dīghaṃ vā passasanto dīghaṃ passasāmīti pajānāti rassaṃ vā assasanto rassaṃ assasāmīti pajānāti rassaṃ vā passasanto rassaṃ passasāmīti pajānāti sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmīti sikkhati sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmīti sikkhati passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmīti sikkhati passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmīti sikkhati. {274.1} Seyyathāpi bhikkhave dakkho bhamakāro vā bhamakārantevāsī vā dīghaṃ vā añchanto ^1- dīghaṃ añchāmīti pajānāti rassaṃ vā añchanto rassaṃ añchāmīti pajānāti evameva kho bhikkhave bhikkhu dīghaṃ vā assasanto dīghaṃ assasāmīti pajānāti dīghaṃ vā passasanto dīghaṃ passasāmīti pajānāti rassaṃ vā assasanto rassaṃ assasāmīti pajānāti rassaṃ vā passasanto rassaṃ passasāmīti pajānāti sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmīti sikkhati sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmīti sikkhati passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmīti sikkhati passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmīti sikkhati . iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati . atthi kāyoti @Footnote: ¹ añjantotipi acchantotipi pāṭho. Vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi ^[1]- bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. Ānāpānapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [275] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu gacchanto vā gacchāmīti pajānāti ṭhito vā ṭhitomhīti pajānāti nisinno vā nisinnomhīti pajānāti sayāno vā sayānomhīti pajānāti . Yathā yathā vā panassa kāyo paṇihito hoti tathā tathā nampajānāti ^2- . iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati . atthi kāyoti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati . evampi bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. Iriyāpathapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [276] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti ālokite vilokite sampajānakārī hoti sammiñjite pasārite sampajānakārī hoti saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe @Footnote: ¹ Ma. kho. sabbattha īdisameva. ² Ma. naṃ pajānāti. Sampajānakārī hoti asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti . Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati . Atthi kāyoti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. Sampajaññapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [277] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūrannānappakārassa asucino paccavekkhati atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nahārū aṭṭhī aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā muttanti. {277.1} Seyyathāpi bhikkhave ubhatomukhā mūtoḷī ^1- pūrā nānāvihitassa dhaññassa seyyathīdaṃ sālīnaṃ vīhīnaṃ muggānaṃ māsānaṃ @Footnote: ¹ pūtoḷītipi pāṭho. Ma. putoḷi Yu. mutoli. Tilānaṃ taṇḍulānaṃ tamenaṃ cakkhumā puriso muñcitvā paccavekkheyya ime sālī ime vīhī ime muggā ime māsā ime tilā ime taṇḍulāti evameva kho bhikkhave bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūrannānappakārassa asucino paccavekkhati atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nahārū aṭṭhī aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā muttanti. {277.2} Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati . Atthi kāyoti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. Paṭikūlamanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [278] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati atthi imasmiṃ kāye paṭhavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātūti . seyyathāpi bhikkhave dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviṃ vadhitvā cātummahāpathe Vilaso paṭivibhajitvā nisinno assa evameva kho bhikkhave bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati atthi imasmiṃ kāye paṭhavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātūti . iti ajjhattaṃ vā .pe. Viharati. Dhātumanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [279] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sīvathikāya ^1- chaḍḍitaṃ ekāhamataṃ vā dvīhamataṃ vā tīhamataṃ vā uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakajātaṃ . so imameva kāyaṃ upasaṃharati ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatītoti . iti ajjhattaṃ vā .pe. Viharati. [280] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sīvathikāya chaḍḍitaṃ kākehi vā khajjamānaṃ kulalehi vā khajjamānaṃ gijjhehi vā khajjamānaṃ ^[2]- suvānehi vā khajjamānaṃ sigālehi vā khajjamānaṃ vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaṃ . so imameva kāyaṃ upasaṃharati ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatītoti. {280.1} Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati . Atthi kāyoti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva @Footnote: ¹ Ma. sabbattha sivathikāya. ² Ma. kaṅkehi vā khajjamānaṃ sunakhehi vā khajjamānaṃ @byagghehi vā khajjamānaṃ dīpīhi vā khajjamānaṃ siṅgālehi vā .... Ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. [281] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sīvathikāya chaḍḍitaṃ aṭṭhisaṅkhalikaṃ ^1- samaṃsalohitaṃ nahārusambandhaṃ .pe. [282] Aṭṭhisaṅkhalikaṃ nimmaṃsalohitamakkhitaṃ nahārusambandhaṃ .pe. [283] Aṭṭhisaṅkhalikaṃ apagatamaṃsalohitaṃ nahārusambandhaṃ .pe. [284] Aṭṭhikāni apagatanahārusambandhāni ^2- disāvidisāvikkhittāni aññena hatthaṭṭhikaṃ aññena pādaṭṭhikaṃ ^[3]- aññena jaṅghaṭṭhikaṃ aññena ūruṭṭhikaṃ aññena kaṭaṭṭhikaṃ ^4- aññena piṭṭhaṭṭhikaṃ aññena kaṇṭakaṭṭhikaṃ aññena phāsukaṭṭhikaṃ aññena uraṭṭhikaṃ aññena aṃsaṭṭhikaṃ aññena bāhuṭṭhikaṃ aññena gīvaṭṭhikaṃ aññena hanukaṭṭhikaṃ aññena dantaṭṭhikaṃ aññena sīsakaṭāhaṃ . so imameva kāyaṃ upasaṃharati ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatītoti. {284.1} Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. Atthi kāyoti @Footnote: ¹ Ma. aṭṭhikasaṅkhalikaṃ. ito paraṃ īdisameva. ² Sī. apakatasambandhāni. imasmiñca @pabbe hatthaṭṭhikaṃ pādaṭṭhikaṃ jaṅghaṭṭhikaṃ uraṭṭhikaṃ kaṭaṭṭhikaṃ piṭṭhikaṇṭakanti evaṃ @pāṭhakkamo dissati. ³ Ma. gopphakaṭṭhikaṃ .... ⁴ Ma. kaṭiṭṭhaṃ ... phāsukaṭṭhikaṃ @piṭṭhiṭṭhikaṃ ... khandhaṭṭhikaṃ ... aññena gīvaṭṭhikaṃ .... Vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. [285] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sīvathikāya chaḍḍitaṃ aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇasannibhāni ^1- .pe. [286] Aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni .pe. [287] Aṭṭhikāni pūtīni cuṇṇakajātāni . so imameva kāyaṃ upasaṃharati ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatītoti . Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati . atthi kāyoti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. Navasīvathikāpabbaṃ niṭṭhitaṃ. Kāyānupassanā niṭṭhitā. [288] Kathañca bhikkhave bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati. Idha bhikkhave bhikkhu sukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti @Footnote: ¹ Sī. Yu. saṅkhavaṇṇūpanibhāni. Ma. saṅkhavaṇṇapaṭibhāgāni. Pajānāti dukkhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti sāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti nirāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno nirāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti sāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno sāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti nirāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno nirāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti. {288.1} Iti ajjhattaṃ vā vedanāsu vedanānupassī viharati bahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati samudayavayadhammānupassī vā vedanāsu viharati . atthi vedanāti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati . evaṃ kho bhikkhave bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati. Vedanānupassanā niṭṭhitā. [289] Kathañca bhikkhave bhikkhu citte cittānupassī viharati . Idha bhikkhave bhikkhu sarāgaṃ vā cittaṃ sarāgaṃ cittanti pajānāti vītarāgaṃ vā cittaṃ vītarāgaṃ cittanti pajānāti sadosaṃ vā cittaṃ sadosaṃ cittanti pajānāti vītadosaṃ vā cittaṃ vītadosaṃ cittanti pajānāti samohaṃ vā cittaṃ samohaṃ cittanti pajānāti vītamohaṃ vā cittaṃ vītamohaṃ cittanti pajānāti saṅkhittaṃ vā cittaṃ saṅkhittaṃ cittanti pajānāti vikkhittaṃ vā cittaṃ vikkhittaṃ cittanti pajānāti mahaggataṃ vā cittaṃ mahaggataṃ cittanti pajānāti amahaggataṃ vā cittaṃ amahaggataṃ cittanti pajānāti sauttaraṃ vā cittaṃ sauttaraṃ cittanti pajānāti anuttaraṃ vā cittaṃ anuttaraṃ cittanti pajānāti samāhitaṃ vā cittaṃ samāhitaṃ cittanti pajānāti asamāhitaṃ vā cittaṃ asamāhitaṃ cittanti pajānāti vimuttaṃ vā cittaṃ vimuttaṃ cittanti pajānāti avimuttaṃ vā cittaṃ avimuttaṃ cittanti pajānāti. {289.1} Iti ajjhattaṃ vā citte cittānupassī viharati bahiddhā vā citte cittānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā citte cittānupassī viharati samudayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati vayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati samudayavayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati . atthi cittanti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke Upādiyati. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu citte cittānupassī viharati. Cittānupassanā niṭṭhitā. [290] Kathañca ^[1]- bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati. Idha bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu . Kathañca bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu. {290.1} Idha bhikkhave bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ atthi me ajjhattaṃ kāmacchandoti pajānāti asantaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ natthi me ajjhattaṃ kāmacchandoti pajānāti yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti. {290.2} Santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ atthi me ajjhattaṃ byāpādoti pajānāti asantaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ natthi me ajjhattaṃ byāpādoti pajānāti yathā ca anuppannassa byāpādassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti. {290.3} Santaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ^2- atthi me ajjhattaṃ thīnamiddhanti pajānāti asantaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ natthi me ajjhattaṃ thīnamiddhanti pajānāti yathā ca anuppannassa thīnamiddhassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa @Footnote: ¹ Ma. sabbattha pana saddo dissati. ² Ma. thinamiddhaṃ. sabbattha evaṃ ñātabbaṃ. Thīnamiddhassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti yathā ca pahīnassa thīnamiddhassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti. {290.4} Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkuccanti pajānāti asantaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ natthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkuccanti pajānāti yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti. {290.5} Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ atthi me ajjhattaṃ vicikicchāti pajānāti asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ natthi me ajjhattaṃ vicikicchāti pajānāti yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti tañca pajānāti yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti. {290.6} Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati vayadhammānupassī vā dhammesu viharati samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati . atthi dhammāti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissati mattāya . anissito ca viharati na ca Kiñci loke upādiyati . evampi kho bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu. Nīvaraṇapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [291] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu . kathañca bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. {291.1} Idha bhikkhave bhikkhu iti rūpaṃ iti rūpassa samudayo iti rūpassa atthaṅgamo iti vedanā iti vedanāya samudayo iti vedanāya atthaṅgamo iti saññā iti saññāya samudayo iti saññāya atthaṅgamo iti saṅkhārā iti saṅkhārānaṃ samudayo iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo iti viññāṇaṃ iti viññāṇassa samudayo iti viññāṇassa atthaṅgamoti. {291.2} Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati vayadhammānupassī vā dhammesu viharati samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati . atthi dhammāti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati . evampi kho bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. Khandhapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [292] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammāpassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu . kathañca bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. {292.1} Idha bhikkhave bhikkhu cakkhuñca pajānāti rūpe ca pajānāti yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saññojanaṃ ^1- tañca pajānāti yathā ca anuppannassa saññojanassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa saññojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti yathā ca pahīnassa saññojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti . sotañca pajānāti sadde ca pajānāti . ghānañca pajānāti gandhe ca pajānāti . jivhañca pajānāti rase ca pajānāti . kāyañca pajānāti phoṭṭhabbe ca pajānāti . Manañca pajānāti dhamme ca pajānāti yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saññojanaṃ tañca pajānāti yathā ca anuppannassa saññojanassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa saññojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti yathā ca pahīnassa saññojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti ca {292.2} iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati vayadhammānupassī vā dhammesu viharati samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati . @Footnote: ¹ Ma. saṃñojanaṃ. evamuparipi. Atthi dhammāti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati . evampi kho bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. Āyatanapabbaṃ niṭṭhitaṃ. [293] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu . kathañca bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu . idha bhikkhave bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ atthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgoti pajānāti asantaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ natthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgoti pajānāti yathā ca anuppannassa satisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa satisambojjhaṅgassa bhāvanāpāripūri ^1- hoti tañca pajānāti. {293.1} Santaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ .pe. Santaṃ vā ajjhattaṃ viriyasambojjhaṅgaṃ .pe. santaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ .pe. santaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ .pe. Santaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ .pe. santaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ atthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgoti pajānāti asantaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ natthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgoti pajānāti yathā ca @Footnote: ¹ Ma. sabbattha bhāvanāpāripūrī. Anuppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti yathā ca uppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāpāripūri hoti tañca pajānāti. {293.2} Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati vayadhammānupassī vā dhammesu viharati samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati . atthi dhammāti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati . evampi kho bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu. Bojjhaṅgapabbaṃ niṭṭhitaṃ. Paṭhamabhāṇavāraṃ. [294] Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu . kathañca bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu . idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti ayaṃ dukkhanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti [1]-. {294.1} Katamañca bhikkhave dukkhaṃ ariyasaccaṃ. Jātipi dukkhā jarāpi dukkhā maraṇampi dukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi @Footnote: ¹ Ma. paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito. Dukkhā appiyehi sampayogopi dukkho piyehi vippayogopi dukkho yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā. [295] Katamā ca bhikkhave jāti . yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti nibbatti ^1- abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho ayaṃ vuccati bhikkhave jāti. {295.1} Katamā ca bhikkhave jarā . yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valitacatā ^2- āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko ayaṃ vuccati bhikkhave jarā. {295.2} Katamañca bhikkhave maraṇaṃ . yā ^3- tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhā tamhā sattanikāyā cuti cavanatā bhedo antaradhānaṃ maccu maraṇaṃ kālakiriyā khandhānaṃ bhedo kaḷevarassa nikkhepo jīvitindriyassa upacchedo idaṃ vuccati bhikkhave maraṇaṃ. {295.3} Katamo ca bhikkhave soko. Yo kho bhikkhave aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ antosoko antoparisoko ayaṃ vuccati bhikkhave soko. {295.4} Katamo ca bhikkhave paridevo. Yo kho bhikkhave aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ ayaṃ vuccati bhikkhave paridevo. @Footnote: ¹ Ma. ayaṃ pāṭho natthi. ² valittacatātipi pāṭho. ³ Ma. yaṃ. Katamañca bhikkhave dukkhaṃ . yaṃ kho bhikkhave kāyikaṃ dukkhaṃ kāyikaṃ asātaṃ kāyasamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ idaṃ vuccati bhikkhave dukkhaṃ. {295.5} Katamañca bhikkhave domanassaṃ . yaṃ kho bhikkhave cetasikaṃ dukkhaṃ cetasikaṃ asātaṃ manosamphassajaṃ ^1- dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ idaṃ vuccati bhikkhave domanassaṃ. {295.6} Katamo ca bhikkhave upāyāso . yo kho bhikkhave aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa āyāso upāyāso āyāsitattaṃ upāyāsitattaṃ ayaṃ vuccati bhikkhave upāyāso. {295.7} Katamo ^2- ca bhikkhave appiyehi sampayogo dukkho. Idha yassa te honti aniṭṭhā akantā amanāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā ^[3]- ye vā panassa honti anatthakāmā ahitakāmā aphāsukakāmā ayogakkhemakāmā tesaṃ ^4- saṅgati samāgamo samodhānaṃ missībhāvo ayaṃ vuccati bhikkhave appiyehi sampayogo dukkho. {295.8} Katamo ca bhikkhave piyehi vippayogo dukkho. Idha yassa te honti iṭṭhā kantā manāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā ye vā panassa honti atthakāmā hitakāmā phāsukakāmā yogakkhemakāmā mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā mittā vā amaccā vā ñātisālohitā vā tesaṃ asaṅgati asamāgamo asamodhānaṃ amissībhāvo ayaṃ vuccati bhikkhave piyehi vippayogo dukkho ^2-. @Footnote: ¹ cetosamphassajanti vā pāṭho. 2-2 Yu. ime pāṭhā natthi. ³ Ma. dhammā. @ito paraṃ īdisameva. ⁴ Ma. yā tehi saddhiṃ saṅgati ... ito paraṃ īdisameva. {295.9} Katamañca bhikkhave yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ . Jātidhammānaṃ bhikkhave sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma na ca vata no jāti āgaccheyyāti na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ . jarādhammānaṃ bhikkhave sattānaṃ . byādhidhammānaṃ bhikkhave sattānaṃ . maraṇadhammānaṃ bhikkhave sattānaṃ . sokaparidevadukkha- domanassupāyāsadhammānaṃ bhikkhave sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati aho vata mayaṃ na sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā assāma na ca vata no sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā āgaccheyyunti na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ . katame ca bhikkhave saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā . seyyathīdaṃ rūpūpādānakkhandho ^1- vedanūpādānakkhandho saññūpādānakkhandho saṅkhārūpādānakkhandho viññāṇūpādānakkhandho ime vuccanti bhikkhave saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā . Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhaṃ ariyasaccaṃ. [296] Katamañca bhikkhave dukkhasamudayo ^2- ariyasaccaṃ. Yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā ^3- nandirāgasahagatā tatratatrābhinandinī seyyathīdaṃ kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā. [297] Sā kho panesā bhikkhave taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati kattha nivisamānā nivisati . yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ @Footnote: ¹ Ma. rūpupādānakkhandho ... viññāṇupā .... ² Ma. dukkhasamudayaṃ. @³ Sī. Yu. ponobhavikā. Etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.1} Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ . cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati . sotaṃ loke . ghānaṃ loke . jivhā loke . kāyo loke . mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.2} Rūpā loke. Saddā loke. Gandhā loke. Rasā loke. Phoṭṭhabbā loke . dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.3} Cakkhuviññāṇaṃ loke . sotaviññāṇaṃ loke . Ghānaviññāṇaṃ loke . jivhāviññāṇaṃ loke . kāyaviññāṇaṃ loke. Manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.4} Cakkhusamphasso loke. Sotasamphasso loke. Ghānasamphasso loke . jivhāsamphasso loke . Kāyasamphasso loke. Manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.5} Cakkhusamphassajā vedanā loke. Sotasamphassajā vedanā loke . ghānasamphassajā vedanā loke . jivhāsamphassajā vedanā loke . kāyasamphassajā vedanā loke . manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati Ettha nivisamānā nivisati. {297.6} Rūpasaññā loke . saddasaññā loke . Gandhasaññā loke . rasasaññā loke . phoṭṭhabbasaññā loke . dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.7} Rūpasañcetanā loke . saddasañcetanā loke . Gandhasañcetanā loke . rasasañcetanā loke . phoṭṭhabbasañcetanā loke . dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.8} Rūpataṇhā loke . saddataṇhā loke . Gandhataṇhā loke . rasataṇhā loke . Phoṭṭhabbataṇhā loke. Dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.9} Rūpavitakko loke . Saddavitakko loke. Gandhavitakko loke . rasavitakko loke . phoṭṭhabbavitakko loke . Dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. {297.10} Rūpavicāro loke. Saddavicāro loke. Gandhavicāro loke . Rasavicāro loke. Phoṭṭhabbavicāro loke. Dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati ettha nivisamānā nivisati. Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhasamudayo ariyasaccaṃ. [298] Katamañca bhikkhave dukkhanirodho ^1- ariyasaccaṃ . yo @Footnote: ¹ Ma. dukkhanirodhaṃ. Tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo. {298.1} Sā kho panesā bhikkhave taṇhā kattha pahīyamānā pahīyati kattha nirujjhamānā nirujjhati . yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.2} Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ . cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati . sotaṃ loke . ghānaṃ loke . jivhā loke . kāyo loke . mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.3} Rūpā loke . saddā loke. Gandhā loke. Rasā loke . phoṭṭhabbā loke . dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.4} Cakkhuviññāṇaṃ loke . sotaviññāṇaṃ loke . Ghānaviññāṇaṃ loke . jivhāviññāṇaṃ loke . kāyaviññāṇaṃ loke. Manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.5} Cakkhusamphasso loke. Sotasamphasso loke. Ghānasamphasso loke. Jivhāsamphasso loke. Kāyasamphasso loke. Manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.6} Cakkhusamphassajā vedanā loke. Sotasamphassajā vedanā Loke . ghānasamphassajā vedanā loke . jivhāsamphassajā vedanā loke . kāyasamphassajā vedanā loke . manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.7} Rūpasaññā loke . saddasaññā loke . Gandhasaññā loke . rasasaññā loke . Phoṭṭhabbasaññā loke. Dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.8} Rūpasaññacetanā loke . saddasañcetanā loke . Gandhasañcetanā loke . rasasañcetanā loke . phoṭṭhabbasañcetanā loke . dhammasaññacetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.9} Rūpataṇhā loke . saddataṇhā loke . Gandhataṇhā loke . rasataṇhā loke . Phoṭṭhabbataṇhā loke. Dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.10} Rūpavitakko loke. Saddavitakko loke. Gandhavitakko loke . rasavitakko loke . phoṭṭhabbavitakko loke. Dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. {298.11} Rūpavicāro loke. Saddavicāro loke. Gandhavicāro loke. Rasavicāro loke . phoṭṭhabbavicāro loke. Dhammavicāro loke piyarūpaṃ Sātarūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati ettha nirujjhamānā nirujjhati. Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhanirodho ariyasaccaṃ. [299] Katamañca bhikkhave dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ . Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. {299.1} Katamā ca bhikkhave sammādiṭṭhi. Yaṃ kho bhikkhave dukkhe ñāṇaṃ dukkhasamudaye ñāṇaṃ dukkhanirodhe ñāṇaṃ dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ ayaṃ vuccati bhikkhave sammādiṭṭhi. {299.2} Katamo ca bhikkhave sammāsaṅkappo. Nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo avihiṃsāsaṅkappo ayaṃ vuccati bhikkhave sammāsaṅkappo. {299.3} Katamā ca bhikkhave sammāvācā . Musāvādā veramaṇī pisuṇāya vācāya veramaṇī pharusāya vācāya veramaṇī samphappalāpā veramaṇī ayaṃ vuccati bhikkhave sammāvācā. {299.4} Katamo ca bhikkhave sammākammanto . pāṇātipātā veramaṇī adinnādānā veramaṇī kāmesu micchācārā veramaṇī ayaṃ vuccati bhikkhave sammākammanto. {299.5} Katamo ca bhikkhave sammāājīvo. Idha bhikkhave ariyasāvako micchāājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvikaṃ kappeti ayaṃ vuccati bhikkhave sammāājīvo. {299.6} Katamo ca bhikkhave sammāvāyāmo. Idha bhikkhave bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati Viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati . ayaṃ vuccati bhikkhave sammāvāyāmo. {299.7} Katamā ca bhikkhave sammāsati . idha bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ vedanāsu vedanānupassī viharati .pe. Citte .pe. dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ . ayaṃ vuccati bhikkhave sammāsati. {299.8} Katamo ca bhikkhave sammāsamādhi . Idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ .pe. tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbe va somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati . ayaṃ vuccati Bhikkhave sammāsamādhi . idaṃ vuccati bhikkhave dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ. {299.9} Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati vayadhammānupassī vā dhammesu viharati samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati . atthi dhammāti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya . anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati . evampi kho bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu. Saccapabbaṃ niṭṭhitaṃ. Dhammānupassanā niṭṭhitā. [300] Yo hi koci bhikkhave ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta vassāni tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭhe va dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā. {300.1} Tiṭṭhantu bhikkhave satta vassāni. Yo hi koci bhikkhave ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha vassāni. Pañca vassāni. Cattāri vassāni . tīṇi vassāni . dve vassāni. Ekaṃ vassaṃ .pe. Tiṭṭhatu bhikkhave ekaṃ vassaṃ . yo hi koci bhikkhave ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta māsāni tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭhe va dhamme aññā sati vā Upādisese anāgāmitā. {300.2} Tiṭṭhantu bhikkhave satta māsāni. Yo hi koci bhikkhave ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha māsāni. Pañca māsāni. Cattāri māsāni . tīṇi māsāni . dve māsāni . ekaṃ māsaṃ. Addhamāsaṃ ^1- .pe. tiṭṭhatu bhikkhave addhamāso. Yo hi koci bhikkhave ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya sattāhaṃ tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭhe va dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā ^2-. {300.3} Ekāyano ayaṃ bhikkhave maggo sattānaṃ visuddhiyā sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānāti . iti yantaṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttanti . Idamavoca bhagavā . attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ niṭṭhitaṃ navamaṃ. ------------------ @Footnote: ¹ Ma. aḍḍhamāsaṃ. ² Ma. anāgāmitāti.

The Pali Tipitaka in Roman Character Volume 10 page 1-351. http://84000.org/tipitaka/pali/roman_item_s.php?book=10&item=1&items=330 Classified by [Item Number] :- http://84000.org/tipitaka/pali/roman_item_s.php?book=10&item=1&items=330&mode=bracket Compare with The Pali Tipitaka in Thai Character :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_item_s.php?book=10&item=1&items=330 Compare with The Royal Version of Thai Tipitaka :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=10&item=1&items=330 Study Atthakatha :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=1 The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=1 Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10