พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑

๖. จูฬหังสชาดก (๕๐๒)
ว่าด้วยหงส์สุมุขะผู้ภักดีต่อพญาหงส์จูฬหังสะ
             (พระโพธิสัตว์เกิดเป็นพญาหงส์ทองเมื่อจะทดลองใจหงส์สุมุขะ จึงกล่าวว่า)
             [๑๓๓] ฝูงหงส์เหล่านั้นถูกภัยคุกคาม
                       มีความกลัวจนต้องบินหนีไป
                       ท่านสุมุขะผู้มีผิวพรรณเหลืองอร่ามดังทองคำ
                       ท่านจงบินหนีไปตามความประสงค์เถิด
             [๑๓๔] เราผู้เดียวติดบ่วงอยู่ หมู่ญาติทั้งหลายไม่เหลียวแล
                       พากันละทิ้งบินหนีไป ไยเล่ายังเหลือเจ้าอยู่แต่ตัวเดียว
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๗ หน้า : ๔๙๓}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๑๕. วีสตินิบาต]
                                                                 ๖. จูฬหังสชาดก (๕๐๒)
             [๑๓๕] ท่านสุมุขะผู้ประเสริฐโผบินไปเถอะ
                       เพราะความเป็นสหายไม่มีในผู้ติดบ่วงหรอก
                       ท่านอย่าทำความเพียรเพื่อความไม่มีทุกข์ให้เสื่อมเสียไปเลย
                       จงบินหนีไปตามความประสงค์เถิด
             (หงส์สุมุขะเสนาบดีจับที่หลังเปือกตมกล่าวว่า)
             [๑๓๖] ท้าวธตรัฏฐะ ข้าพระองค์จะไม่ละทิ้งพระองค์ไป
                       เพราะเหตุเพียงเท่านี้ว่า พระองค์ต้องประสบทุกข์
                       ข้าพระองค์จะอยู่จะตายกับพระองค์
             (พญาหงส์ธตรัฏฐะกล่าวว่า)
             [๑๓๗] ท่านสุมุขะ คำใดที่ท่านกล่าวออกมา
                       คำนั้นเป็นคำอันดีงามของอริยชน
                       แต่เราเมื่อจะทดลองท่าน จึงได้กล่าวคำนั้นออกไปว่า
                       จงบินหนีไปเสียเถิด
             (ฝ่ายบุตรนายพรานเข้าไปหาพญาหงส์แล้วกล่าวว่า)
             [๑๓๘] ท่านผู้ประเสริฐอุดมกว่าหงส์ทั้งหลาย
                       วิสัยปักษาทิชาชาติตัวผงาดสัญจรไปในอากาศ
                       ย่อมทำอากาศที่ไม่ใช่ทางให้เป็นทางบินไปได้
                       ท่านไม่ทราบว่ามีบ่วงแต่ที่ไกลหรือ
             (พญาหงส์โพธิสัตว์กล่าวว่า)
             [๑๓๙] เมื่อใดสัตว์มีความเสื่อมในขณะจะสิ้นชีวิต
                       เมื่อนั้นถึงจะมาใกล้ข่ายและบ่วงก็ไม่รู้
             (นายพรานชื่นชมถ้อยคำของพญาหงส์ จึงสนทนากับพญาหงส์สุมุขะว่า)
             [๑๔๐] ฝูงหงส์เหล่านั้นถูกภัยคุกคาม มีความกลัวจนต้องบินหนีไป
                       ท่านผู้มีผิวพรรณเหลืองอร่ามดังทองคำ ท่านเท่านั้นยังเหลืออยู่
             [๑๔๑] นกทั้งหลายเหล่านั้นกินดื่มแล้วก็บินไป
                       ไม่เหลียวแล ท่านผู้เดียวเท่านั้นยังอยู่ใกล้
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๗ หน้า : ๔๙๔}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๑๕. วีสตินิบาต]
                                                                 ๖. จูฬหังสชาดก (๕๐๒)
             [๑๔๒] นกตัวนี้เป็นอะไรกับเจ้าหนอ
                       พ้นไปแล้วยังเข้าไปใกล้นกตัวติดบ่วง
                       นกทั้งหลายพากันทอดทิ้งบินหนีไป
                       ไยเล่ายังเหลือเจ้าอยู่แต่ตัวเดียว
             (หงส์สุมุขะเสนาบดีกล่าวว่า)
             [๑๔๓] นกตัวนั้นเป็นราชาของข้าพเจ้า
                       เป็นทั้งมิตรเป็นทั้งเพื่อนเสมอด้วยชีวิตของข้าพเจ้า
                       ข้าพเจ้าจักไม่ละทิ้งท่านไปตราบจนวันตาย
             (นายพรานฟังดังนั้นแล้วมีจิตเลื่อมใส คิดจะปล่อยพญาหงส์ที่ติดบ่วง
จึงกล่าวว่า)
             [๑๔๔] ก็เจ้าประสงค์จะสละชีวิตเพราะเหตุแห่งเพื่อน
                       เรายอมปล่อยสหายของเจ้า ขอพญาหงส์จงตามเจ้าไปเถิด
             (หงส์สุมุขะเสนาบดีมองดูพระโพธิสัตว์มีจิตยินดี จึงอนุโมทนาแก่นายพรานว่า)
             [๑๔๕] นายพราน วันนี้ข้าพเจ้าเห็นพญาหงส์ผู้เป็นใหญ่กว่านก
                       พ้นจากอันตรายแล้วย่อมร่าเริงฉันใด
                       ขอท่านพร้อมกับญาติทั้งหมดจงร่าเริงฉันนั้นเถิด
             (พญาหงส์ทูลถามพระราชาว่า)
             [๑๔๖] พระองค์ทรงพระเกษมสำราญแลหรือ
                       มีพระอนามัยสมบูรณ์แลหรือ รัฐสีมารุ่งเรืองแลหรือ
                       พระองค์ทรงอนุศาสน์พร่ำสอนพสกนิกรโดยธรรมแลหรือ
             (พระราชาตรัสว่า)
             [๑๔๗] พญาหงส์ เราสุขเกษมสำราญดี
                       อนามัยก็สมบูรณ์ดี อนึ่ง รัฐสีมาก็รุ่งเรือง
                       และเราก็อนุศาสน์พร่ำสอนพสกนิกรโดยธรรม
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๗ หน้า : ๔๙๕}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๑๕. วีสตินิบาต]
                                                                 ๖. จูฬหังสชาดก (๕๐๒)
             (พญาหงส์ทูลถามว่า)
             [๑๔๘] โทษบางประการในหมู่อำมาตย์ของพระองค์ไม่มีแลหรือ
                       อนึ่ง พระองค์มีศัตรูหมู่อมิตรอยู่ห่างไกล
                       ดุจพระฉายาด้านทิศทักษิณแลหรือ
             (พระราชาตอบว่า)
             [๑๔๙] แม้โทษบางประการในหมู่อำมาตย์ของเราก็ไม่มี
                       อนึ่ง เรามีศัตรูหมู่อมิตรอยู่ห่างไกลดุจเงาด้านทิศทักษิณ
             (พญาหงส์ทูลถามว่า)
             [๑๕๐] พระองค์ทรงมีพระมเหสีที่เหมาะสมอยู่ในพระโอวาท
                       มีพระเสาวนีย์ที่น่ารัก ถึงพร้อมด้วยพระโอรส
                       พระรูป และพระยศ อยู่ในพระอำนาจตามความพอพระทัย
                       ของพระองค์แลหรือ
             (พระราชาตอบว่า)
             [๑๕๑] ถูกแล้ว เรามีมเหสีที่เหมาะสมอยู่ในโอวาท มีดำรัสที่น่ารัก
                       ถึงพร้อมด้วยปุตตสมบัติ รูปสมบัติ และยศสมบัติ
                       อยู่ในอำนาจตามความพอใจของเรา
             (พญาหงส์ทูลถามว่า)
             [๑๕๒] ขอเดชะพระองค์ผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญ
                       พระราชบุตรจำนวนมากของพระองค์ ทรงสมภพมาดีแล้ว
                       ถึงพร้อมด้วยพระปรีชาเฉลียวฉลาด
                       ยังทรงพากันรื่นเริงบันเทิงพระทัยอยู่ ณ สถานที่นั้นๆ แลหรือ
             (พระราชาตอบว่า)
             [๑๕๓] ท้าวธตรัฏฐะ บุตรของเรา ๑๐๑ พระองค์ปรากฏแล้วเพราะเรา
                       ขอท่านโปรดชี้แจงกิจที่พึงกระทำแก่พวกเขาด้วยเถิด
                       พวกเขาจะไม่ฝ่าฝืนคำของท่าน
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๗ หน้า : ๔๙๖}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๑๕. วีสตินิบาต]
                                                                 ๗. สัตติคุมพชาดก (๕๐๓)
             (พญาหงส์พระโพธิสัตว์ได้ฟังพระราชดำรัสแล้วได้ถวายโอวาทแก่พระราชบุตร
เหล่านั้นว่า)
             [๑๕๔] แม้ถ้าว่ากุลบุตรผู้เข้าถึงโดยชาติกำเนิดหรือโดยวินัย
                       แต่ประกอบความเพียรในภายหลัง
                       เขาย่อมตกอยู่ในห้วงแห่งอันตรายที่แก้ไขได้ยาก
             [๑๕๕] ช่องโหว่อันใหญ่หลวงย่อมเกิดแก่เขาผู้มีปัญญาง่อนแง่น
                       เหมือนคนผู้ตกอยู่ในความมืดแห่งราตรี
                       ย่อมเห็นได้แต่รูปหยาบๆ เท่านั้น
             [๑๕๖] ส่วนกุลบุตรผู้รู้แต่การประกอบความเพียร
                       ในสิ่งที่ไม่เป็นสาระว่าเป็นสาระ เขาจะไม่ประสบความรู้เลย
                       ย่อมตกอยู่ในห้วงอันตรายอย่างเดียวเหมือนกวางที่ตกอยู่ที่ซอกเขา
             [๑๕๗] แม้หากว่าคนผู้มีชาติสกุลต่ำ
                       แต่เป็นคนมีความขยันหมั่นเพียร
                       มีปัญญา สมบูรณ์ด้วยอาจาระและศีล
                       ก็ย่อมรุ่งเรืองเหมือนไฟในราตรี
             [๑๕๘] ขอพระองค์ทรงทำข้อที่ข้าพระองค์กล่าวแล้วนั้น
                       ให้เป็นข้อเปรียบเทียบ แล้วทรงให้พระราชบุตรดำรงอยู่ในวิชา
                       กุลบุตรผู้มีปัญญาย่อมงอกงามเหมือนพืชในนางอกงามเพราะน้ำฝน
จูฬหังสชาดกที่ ๖ จบ

                  เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ เล่มที่ ๒๗ หน้าที่ ๔๙๓-๔๙๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka2/m_siri.php?B=27&siri=502
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2]. 
                  อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=27&A=8400&Z=8465
                  ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2124
             พระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=27&item=2124&items=18
             อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=1373
             The Pali Tipitaka in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=27&item=2124&items=18
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=1373
                  สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu27
             อ่านเทียบฉบับแปลอังกฤษ Compare with English Translation :-
https://suttacentral.net/ja502/en/rouse