อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลี อักษรไทย
วินย.อ. (สมนฺต.๑)
หน้าที่ ๑๘๒-๑๘๘.

หน้าที่ ๑๘๒.
     {๑๓} โส เอวํ ฯเปฯ จุตูปปาตญฺญาณายาติ จุติยา จ อุปปาเต
จ ญาณาย ฯ เยน ญาเณน สตฺตานํ จุติ จ อุปปาโต จ ญายติ
ตทตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ จิตฺตํ อภินินฺนาเมสินฺติ ปริกมฺมจิตฺตํ
นีหรึ ฯ โส ทิพฺเพน ฯเปฯ ปสฺสามีติ เอตฺถ ปน ปูริตปารมีนํ
มหาสตฺตานํ ปริกมฺมกรณํ นตฺถิ เต หิ จิตฺเต อภินินฺนามิตมตฺเต เอว
ทิพฺเพน จกฺขุนา ฯเปฯ สตฺเต ปสฺสนฺติ ฯ อาทิกมฺมิกกุลปุตฺตา
ปริกมฺมํ กตฺวา ฯ ตสฺมา เตสํ วเสน ปริกมฺมํ วตฺตพฺพํ สิยา ฯ
ตํ ปน วุจฺจมานํ อติภาริยํ วินยนิทานํ กโรติ ตสฺมา ตํ น
วทาม ฯ อตฺถิเกหิ ปน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยน คเหตพฺพํ ฯ อิธ
ปน ปาลิเมว วณฺณยิสฺสาม ฯ โสติ โส อหํ ฯ ทิพฺเพนาติอาทีสุ
ทิพฺพสทิสตฺตา ทิพฺพํ ฯ เทวตานํ หิ สุจริตกมฺมนิพฺพตฺตํ
ปิตฺตเสมฺหรุธิราทีหิ อปลิพุทฺธํ อุปกฺกิเลสวิมุตฺตตาย ทูเรปิ
อารมฺมณสมฺปฏิจฺฉนสมตฺถํ ทิพฺพํ ปสาทจกฺขุ โหติ ฯ อิทญฺจาปิ
วิริยภาวนาพลนิพฺพตฺตํ ญาณจกฺขุ ตํสทิสเมวาติ ทิพฺพสทิสตฺตา ทิพฺพํ ฯ
ทิพฺพวิหารวเสน ปฏิลทฺธตฺตา อตฺตนา จ ทิพฺพวิหารสนฺนิสฺสิตตฺตาปิ
ทิพฺพํ ฯ อาโลกปริคฺคเหน มหาชุติกตฺตาปิ ทิพฺพํ ฯ ติโรกุฑฺฑาทิคตรูปทสฺสเนน
มหาคติกตฺตาปิ ทิพฺพํ ฯ ตํ สพฺพํ สทฺทสตฺถานุสาเรน
เวทิตพฺพํ ฯ ทสฺสนฏฺเฐน จกฺขุ จกฺขุกิจฺจกรเณน จกฺขุมิวาติปิ
จกฺขุ ฯ จุตูปปาตทสฺสเนน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิเหตุตฺตา วิสุทฺธํ ฯ โย หิ
จุติมตฺตเมว ปสฺสติ น อุปปาตํ โส อุจฺเฉททิฏฺฐึ คณฺหาติ ฯ
โย อุปปาตมตฺตเมว ปสฺสติ น จุตึ โส นวสตฺตปาตุภาวทิฏฺฐึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๓.
คณฺหาติ ฯ โย ปน ตทุภยํ ปสฺสติ โส ยสฺมา ทุวิธมฺปิ ตํ
ทิฏฺฐิคตํ อติวตฺตติ ตสฺมาสฺส ตํ ทสฺสนํ ทิฏฺฐิวิสุทฺธิเหตุ โหติ ฯ
ตทุภยญฺจ ภควา อทฺทส ฯ เตเนตํ วุตฺตํ จุตูปปาตทสฺสเนน
ทิฏฺฐิวิสุทฺธิเหตุตฺตา วิสุทฺธนฺติ ฯ เอกาทสอุปกฺกิเลสวิรหโต วา วิสุทฺธํ ฯ
ภควโต หิ เอกาทสอุปกฺกิเลสวิรหิตํ ทิพฺพจกฺขุ ฯ ยถาห ฯ โส โข อหํ
อนุรุทฺธา วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลสํ ปชหึ อมนสิกาโร จิตฺตสฺส ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส ฉมฺภิตตฺตํ
จิตฺตสฺส อุพฺพิลฺลํ จิตฺตสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ จิตฺตสฺส อจฺจารทฺธวิริยํ จิตฺตสฺส
อติลีนวิริยํ จิตฺตสฺส อภิชปฺปา จิตฺตสฺส นานตฺตสญฺญา จิตฺตสฺส
อตินิชฺฌายิตตฺตํ รูปานํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา
อตินิชฺฌายิตตฺตํ รูปานํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ โส โข อหํ
อนุรุทฺธา อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต โอภาสํ หิ
โข สญฺชานามิ น จ รูปานิ ปสฺสามิ รูปานิ หิ โข ปสฺสามิ
น จ โอภาสํ สญฺชานามีติ ๑- เอวมาทึ ฯ ตเทวํ
เอกาทสอุปกฺกิเลสวิรหโต วิสุทฺธํ ฯ มนุสฺสูปจารํ อติกฺกมิตฺวา รูปทสฺสเนน
อติกฺกนฺตมานุสกํ ฯ มานุสกํ วา มํสจกฺขุํ อติกฺกนฺตตฺตา อติกฺกนฺตมานุสกนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ เตน ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯ
สตฺเต ปสฺสามีติ มนุสฺโส มํสจกฺขุนา วิย สตฺเต ปสฺสามิ ทกฺขามิ
โอโลเกมิ ฯ จวมาเน อุปปชฺชมาเนติ เอตฺถ จุติกฺขเณ
อุปปตฺติกฺขเณ วา ทิพฺพจกฺขุนา ทฏฺฐุํ น สกฺกา เย ปน อาสนฺนจุติกา
อิทานิ จวิสฺสนฺตีติ เต จวมานา เย จ คหิตปฏิสนฺธิกา สมฺปตินิพฺพตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑. ม. อุปริ. ๑๔/๓๐๖.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
วา เต อุปปชฺชมานาติ อธิปฺเปตา ฯ เต เอวรูเป จวมาเน
อุปปชฺชมาเน จ ปสฺสามีติ ทสฺเสติ ฯ หีเนติ โมหนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา
หีนานํ ชาติกุลโภคาทีนํ วเสน หีฬิเต โอญาเต อวญฺญาเต ฯ
ปณีเตติ อโมหนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา ตพฺพิปรีเต ฯ สุวณฺเณติ
อโทสนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา อิฏฺฐกนฺตมนาปวณฺณยุตฺเต ฯ ทุพฺพณฺเณติ
โทสนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา อนิฏฺฐอกนฺตอมนาปวณฺณยุตฺเต ฯ อภิรูปวิรูเปติปิ
อตฺโถ ฯ สุคเตติ สุคติคเต ฯ อโลภนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา วา อฑฺเฒ
มหทฺธเน ฯ ทุคฺคเตติ ทุคฺคติคเต ฯ โลภนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา วา
ทลิทฺเท อปฺปนฺนปาเน ฯ ยถากมฺมูปเคติ ยํ ยํ กมฺมํ อุปจิตํ เตน
เตน อุปคเต ฯ ตตฺถ ปุริเมหิ จวมาเนติอาทีหิ ทิพฺพจกฺขุกิจฺจํ
วุตฺตํ ฯ อิมินา ปน ปเทน ยถากมฺมูปคญฺญาณกิจฺจํ ฯ ตสฺส จ
ญาณสฺส อยมุปฺปตฺติกฺกโม ฯ เหฏฺฐา นิรยาภิมุขํ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา
เนรยิกสตฺเต ปสฺสติ มหนฺตํ ทุกฺขมนุภวมาเน ฯ ตํ ทสฺสนํ
ทิพฺพจกฺขุกิจฺจเมว ฯ โส เอวํ มนสิกโรติ กินฺนุโข กมฺมํ กตฺวา อิเม
สตฺตา เอวํ ทุกฺขมนุภวนฺตีติ ฯ อถสฺส อิทนฺนาม กตฺวาติ ตํกมฺมารมฺมณํ
ญาณํ อุปฺปชฺชติ ฯ ตถา อุปริ เทวโลกาภิมุขํ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา
นนฺทนวนมิสฺสกวนปารุสกวนาทีสุ สตฺเต ปสฺสติ มหาสมฺปตฺตึ
อนุภวมาเน ฯ ตมฺปิ ทสฺสนํ ทิพฺพจกฺขุกิจฺจเมว ฯ โส เอวํ มนสิกโรติ
กินฺนุโข กมฺมํ กตฺวา อิเม สตฺตา เอวํ สมฺปตฺติมนุภวนฺตีติ ฯ
อถสฺส อิทนฺนาม กตฺวาติ ตํ กมฺมารมฺมณํ ญาณํ อุปฺปชฺชติ ฯ อิทํ
ยถากมฺมูปคญฺญาณํ นาม ฯ อิมสฺสปิ วิสุํ ปริกมฺมนฺนาม นตฺถิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๕.
ยถาปิมสฺส เอวํ อนาคตํสญฺญาณสฺสาปิ ฯ ทิพฺพจกฺขุปาทกาเนว หิ
อิมานิ ทิพฺพจกฺขุนา สเหว อิชฺฌนฺติ ฯ กายทุจฺจริเตนาติอาทีสุ
ทุฏฺฐุ จริตํ ทุฏฺฐํ วา จริตํ กิเลสปูติกตฺตาติ ทุจฺจริตํ ฯ กาเยน
ทุจฺจริตํ กายโต วา อุปฺปนฺนํ ทุจฺจริตนฺติ กายทุจฺจริตํ ฯ เอวํ
วจีมโนทุจฺจริตานิปิ ทฏฺฐพฺพานิ ฯ สมนฺนาคตาติ สมงฺคิภูตา ฯ
อริยานํ อุปวาทกาติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธสาวกานํ อริยานํ อนฺตมโส
คิหิโสตาปนฺนานมฺปิ อนตฺถกามา หุตฺวา อนฺติมวตฺถุนา วา
คุณปริทฺธํสเนน วา อุปวาทกา อกฺโกสกา ครหกาติ วุตฺตํ โหติ ฯ
ตตฺถ นตฺถิ อิเมสํ สมณธมฺโม อสฺสมณา เอเตติ วทนฺโต
อนฺติมวตฺถุนา อุปวทติ นตฺถิ อิเมสํ ฌานํ วา วิโมกฺขํ วา มคฺโค
วา ผลํ วาติ วทนฺโต คุณปริทฺธํสเนน อุปวทตีติ เวทิตพฺโพ ฯ
โส จ ชานํ วา อุปวเทยฺย อชานํ วา อุภยถาปิ อริยูปวาโทว
โหติ ฯ ภาริยํ กมฺมํ สคฺคาวรณํ มคฺคาวรณญฺจ ฯ ตสฺส จ
อาวิภาวตฺถํ อิทํ วตฺถุมุทาหรนฺติ ฯ อญฺญตรสฺมึ กิร คาเม เอโก
เถโร จ ทหรภิกฺขุ จ ปิณฺฑาย จรนฺติ ฯ เต ปฐมฆเรเยว
อุฬุงฺกมตฺตํ อุณฺหยาคุํ ลภึสุ ฯ เถรสฺส จ กุจฺฉิวาโต อตฺถิ ฯ โส
จินฺเตสิ อยํ ยาคุ มยฺหํ สปฺปายา ยาว น สีตลา โหติ
ตาว นํ ปิวามีติ ฯ โส มนุสฺเสหิ อุมฺมารตฺถาย อาหเฏ ทารุขณฺเฑ
นิสีทิตฺวา ตํ ปิวิ ฯ อิตโร ตํ ชิคุจฺฉิ อติจฺฉาโต วตายํ มหลฺลโก
อมฺหากํ ลชฺชิตพฺพตํ อกาสีติ ฯ เถโร คาเม จริตฺวา วิหารํ
คนฺตฺวา ทหรภิกฺขุํ อาห อตฺถิ เต อาวุโส อิมสฺมึ สาสเน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๖.
ปติฏฺฐาติ ฯ อาม ภนฺเต โสตาปนฺโน อหนฺติ ฯ เตนหาวุโส
อุปริมคฺคตฺถาย วายามํ มา อกาสิ ขีณาสโว ตยา อุปวทิโตติ ฯ
โส ตํ ขมาเปสิ ฯ เตนสฺส ตํ ปากติกํ อโหสิ ฯ ตสฺมา โย
อญฺโญปิ อริยํ อุปวทติ เตน คนฺตฺวา สเจ อตฺตนา วุฑฺฒตโร
โหติ อหํ อายสฺมนฺตํ อิทญฺจีทญฺจ อวจํ ตํ เม ขมาหีติ
ขมาเปตพฺโพ ฯ สเจ นวกตโร โหติ วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา
อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา อหํ ภนฺเต ตุมฺเห อิทญฺจีทญฺจ อวจํ ตํ
เม ขมถาติ ขมาเปตพฺโพ ฯ สเจ โส นกฺขมติ ทิสาปกฺกนฺโต วา
โหติ เย ตสฺมึ วิหาเร ภิกฺขู วสนฺติ เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา
สเจ อตฺตนา วุฑฺฒตโร โหติ ฐิตเกเนว สเจ นวกตโร
อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ขมาเปตพฺพํ ฯ อหํ ภนฺเต
อสุกนฺนาม อายสฺมนฺตํ อิทญฺจีทญฺจ อวจํ ขมตุ เม โส อายสฺมาติ
เอวํ วทนฺเตน ขมาเปตพฺพํ ฯ สเจ โส ปรินิพฺพุโต โหติ
ปรินิพฺพุตมญฺจฏฺฐานํ คนฺตฺวา ยาว สีวถิกํ คนฺตฺวาปิ ขมาเปตพฺพํ ฯ
เอวํ กเต สคฺคาวรณญฺจ มคฺคาวรณญฺจ น โหติ ปากติกเมว
โหติ ฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกาติ วิปรีตทสฺสนา ฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาติ
มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน สมาทินฺนนานาวิธกมฺมา เย จ
มิจฺฉาทิฏฺฐิมูลเกสุ กายกมฺมาทีสุ อญฺเญปิ สมาทเปนฺติ ฯ ตตฺถ จ
วจีทุจฺจริตคฺคหเณเนว อริยูปวาเท มโนทุจฺจริตคฺคหเณเนว จ
มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สงฺคหิตายปิ อิเมสํ ทฺวินฺนํ ปุนวจนํ
มหาสาวชฺชภาวทสฺสนตฺถนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ มหาสาวชฺโช หิ อริยูปวาโท
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๗.
อนนฺตริยสทิโส ฯ ยถาห ฯ เสยฺยถาปิ สารีปุตฺต ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน
สมาธิสมฺปนฺโน ปญฺญาสมฺปนฺโน ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญํ อาราเธยฺย
เอวํ สมฺปทมิทํ สารีปุตฺต วทามิ ตํ วาจํ อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ
อปฺปหาย ตํ ทิฏฺฐึ อปฏินิสฺสชฺชิตฺวา ยถาภฏํ นิกฺขิตฺโต เอวํ
นิรเยติ ฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโต จ มหาสาวชฺชตรนฺนาม อญฺญํ นตฺถิ ฯ
ยถาห ฯ นาหํ ภิกฺขเว อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํ
มหาสาวชฺชตรํ ยถยิทํ มิจฺฉาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิปรมานิ ภิกฺขเว
วชฺชานีติ ๑- ฯ กายสฺส เภทาติ อุปาทินฺนกฺขนฺธปริจฺจาคา ฯ
ปรมฺมรณาติ ตทนนฺตรํ อภินิพฺพตฺตกฺขนฺธคฺคหณา ฯ อถวา
กายสฺส เภทาติ ชีวิตินฺทฺริยสฺสูปจฺเฉทา ฯ ปรมฺมรณาติ จุติจิตฺตโต
อุทฺธํ ฯ อปายนฺติเอวมาทิ สพฺพํ นิรยเววจนํ ฯ นิรโย หิ
สคฺคโมกฺขเหตุภูตา ปุญฺญสมฺมตา อยา อเปตตฺตา สุขานํ วา
อายสฺส อภาวา อปาโย ฯ ทุกฺขสฺส คติ ปฏิสรณนฺติ ทุคฺคติ ฯ
โทสพหุลตาย วา ทุฏฺเฐน กมฺมุนา นิพฺพตฺตา คตีติ ทุคฺคติ ฯ
วิวสา นิปตนฺติ ตตฺถ ทุกฺกฏการิโนติ วินิปาโต ฯ วินสฺสนฺตา
วา เอตฺถ นิปตนฺติ สมฺภชฺชมานงฺคปจฺจงฺคาติ ๒- วินิปาโต ฯ นตฺถิ
เอตฺถ อสฺสาทสญฺญิโต อาโยติ นิรโย ฯ อถวา อปายคฺคหเณน
ติรจฺฉานโยนึ ทีเปติ ฯ ติรจฺฉานโยนิ หิ อปาโย สุคติโต อเปตตฺตา
น ทุคฺคติ มเหสกฺขานํ นาคราชาทีนํ สมฺภวโต ฯ ทุคฺคติคฺคหเณน
ปิตฺติวิสยํ ทีเปติ ฯ โส หิ อปาโย เจว ทุคฺคติ จ สุคติโต
@เชิงอรรถ: ๑. องฺ. ติก. ๒๐/๔๔.    ๒. สมฺภิชฺชมานงฺค...อิติปิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๘.
อเปตตฺตา ทุกฺขสฺส จ คติภูตตฺตา น ตุ วินิปาโต อสุรสทิสํ
อวินิปาติตตฺตา ฯ เปตมหทฺธิกานํ หิ วิมานานิปิ นิพฺพตฺตนฺติ ฯ
วินิปาตคฺคหเณน อสุรกายํ ทีเปติ ฯ โส หิ ยถาวุตฺเตนตฺเถน
อปาโย เจว ทุคฺคติ จ สพฺพสมุสฺสเยหิ จ วินิปาติตตฺตา วินิปาโตติ
วุจฺจติ ฯ นิรยคฺคหเณน อวีจิอาทิมเนกปฺปการํ นิรยเมว ทีเปติ ฯ
อุปปนฺนาติ อุปคตา ตตฺถ อภินิพฺพตฺตาติ อธิปฺปาโย ฯ
วุตฺตวิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน วิเสโส ฯ เอตฺถ
สุคติคฺคหเณน มนุสฺสคตึปิ ๑- สงฺคยฺหติ ฯ สคฺคคฺคหเณน เทวคติเยว ฯ
ตตฺถ สุนฺทรา คตีติ สุคติ ฯ รูปาทีหิ วิสเยหิ สุฏฺฐุ อคฺโคติ
สคฺโค ฯ โส สพฺโพปิ ลุชฺชนปฺปลุชฺชนฏฺเฐน โลโกติ อยํ วจนตฺโถ ฯ
วิชฺชาติ ทิพฺพจกฺขุญฺญาณวิชฺชา ฯ อวิชฺชาติ สตฺตานํ
จุติปฏิสนฺธิปฏิจฺฉาทิกา อวิชฺชา ฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ
                   ทิพฺพจกฺขุกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     อยเมว เหตฺถ วิเสโส ฯ ยถา ปุพฺเพนิวาสกถายํ
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณมุขตุณฺฑเกน ปุพฺเพนิวุฏฺฐกฺขนฺธปฏิจฺฉาทกํ
อวิชฺชณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวาติ วุตฺตํ เอวมิธ จุตูปปาตญฺญาณมุขตุณฺฑเกน
จุตูปปาตปฏิจฺฉาทกํ  อวิชฺชณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวาติ วตฺตพฺพํ ฯ
     {๑๔} โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติ อิธ วิปสฺสนาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานจิตฺตํ
เวทิตพฺพํ ฯ อาสวานํ ขยญฺญาณายาติ อรหตฺตมคฺคญฺญาณตฺถาย ฯ
อรหตฺตมคฺโค หิ อาสววินาสนโต อาสวานํ ขโยติ
@เชิงอรรถ: ๑. มนุสฺสคติปิ ฯ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้าที่ ๑๘๒-๑๘๘.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=1&page=182&pages=7&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=1&A=3811&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=1&A=3811&modeTY=2&pagebreak=1#p182